სხვადასხვა > იდუმალი სამყარო
ინკუბუსები და სუკკუბუსები ქართულ გადმოცემებში
მემორატული და ფაბულატური მითოლოგიური გადმოცემები ქართულ, ხალხურ ზეპირსიტყვიერებაში
გადავწყვიტეთ ჩვენი საიტის გარკვეული სივრცე დავუთმოთ მემორატული და ფაბულატური მითოლოგიური გადმოცემების ქართულ, ხალხურ ნიმუშებს (ხოლო მომავალში გამოვაქვეყნოთ სხვა ქრისტეანი ხალხების ანალოგიურ გადმოცემებსაც). თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ 1991 წელს გამოცემული ქართული ხალხური სიტყვიერების II ტომის ("მეგრული ტექტები") წინასიტყვაობაში ვკითულობთ: "ვფიქრობთ, მტკიცება არ სჭირდება იმას, რომ ამგვარი მასალების შეგროვება და მეცნიერულად გამოცემა გადაუდებელი, არადასაყოვნებელი საქმეა უძველესი ქართველი ხალხის ისტორიისა და კულტურის ღრმად შესასწავლად. საიდუმლოება არც ის არის, რომ ტექნიკის, ცივილიზაციის და ერთიანი კულტურის საოცარი სწრაფი წინსვლა მივიწყების ნიველირებისა და გაქრობის საფრთხეს უქმნის ხალხური შემოქმედების სხვადასხვა უბანს, მათ შორის ზეპირსიტყვიერებასაც. დღეს არავის შეუძლია, ზუსტად განსაზღვროს, როგორ წარიმართება უმწერლობო ქართველური ენების - სვანურისა და მეგრულ-ჭანურის ბედი რამოდენიმე საუკუნის შემდეგ, მაგრამ იმის თქმა კი შეიძლება, რომ ამ ენებზე ფიქსირებულ მასალებს მომავალში ოქროს ფასი დაედება".
ამავე გამოცემის შესავალ ნაწილში ვკითხულობთ: "მემორატული და ფაბულატური მითოლოგიური გადმოცემები, როგორც არაზღაპრული პროზის სპეციფიკური ჟანრი, პირველად შემოდის ქართულ ფოლკლორში თავისი ავტონომიური უფლებით. ამ ჟანრის დიდ მნიშვნელობაზე ამ ბოლო წლებში იქნა ყურადღება გამახვილებული როგორც ევროპულ, ისე რუსულ ფოლკლორისტიკაში. მეცნიერებას აინტერესებს ამ ტიპის გადმოცემებში შემონახული ის უძველესი წარმოდგენები, რომლებიც "დაბალ მითოლოგიურ" რწმენათა კომპლექსიითაა შეპირობებული და უნივერსალურ ხასიათს ატარებენ". მაგრამ გარკვეულწილად ამგვარი გადმოცემები საინტერესოა რელიგიის სფეროსთვისაც, რაზეც მეტყველებს თუნდაც ლუდოვიკო მარია სინისტრარის ცნობილი ნაშრომი "ინკუბუსებისა და სუკკუბუსების დემონიალიტეტი", დავა ე. წ. "ნეფილიმთა" გარშემო და სხვა ამის მსგავსი თემა, რომელსაც ხშირად ვხვდებით დაცემულ ანგელოზთადმი მიძღვნილ რელიგიურ სტატიებსა თუ ნაშრომებში.
მეცნიერებისთვის ამგვარი თქმულებები თუ "დაბალ მითოლოგიურ" რწმენათა კატეგორიაშია მოთავსებული, ჩვენთვის, როგორც მორწმუნეთათვის, ის დემონოლოგიის სფეროშია განთავსებული. ამ თემატიკას სხვადასხვა კუთხით ეხებოდა მრავალი ძველი თუ თანამედროვე ღვთისმეტყველი, ამიტომაც, ის სარწმუნოებრივი თვალსაზრისითაც გარკვეულ დაინტერესებას იწვევს. სწორედ ამ ინტერესითაა გამოწვეული ჩვენი მცდელობა შევაგროვოთ ამგვარი ლიტერატურად და განვათავსოთ ის ჩვენი ინტერნეტ რესურსის გვერდებზე.
რა თქმა უნდა, ამ გამოცემის მთლიანად გადმობეჭდვას ჩვენ არ ვაპირებთ, რაც ძალზედ შრომატევადი საქმეა და ჩვენი საიტის თემატიკას სცილდება (წიგნში ასევე შეტანილია ზღაპრები, ანდაზები, თქმულებები და სხვა, თუმცა ამგვარი ლიტერატურის ელექტრონული ვერსიების ინტერნეტში გამოქვეყნება ნამდვილად შესაშური საქმე იქნებოდა). ჩვენ მხოლოდ ვეხებით გამოცემის იმ ნაწილს, რომელიც დაცემული სულების, ანუ ე. წ. ინკუბუსებისა და სუკკუბუსების თემატიკასთან არის დაკავშირებული. მასალა, რომელსაც ქვემოთ ვთავაზობთ ჩვენს მკითხველს, გარკვეულწილად ეხმიანება ამ თემას, რის გამოც ჩვენი ინტერესის სფეროს წარმაოდგენს. მასალის გამოქვეყნებით ჩვენ არაფრის მტკიცებას არ ვიღებთ საკუთარ თავზე, რადგან ამ განყოფილებაში განთავსებული მასალა ქვეყნდება მხოლოდ გაცნობისა და საკითხის შესწავლის მიზნით. ამასთანავე მკითხველებს ვხთოვთ გამოგვიგზავნონ მათთვის ცნობილი მსგავსი ისტორიები, რომლებსაც შევკრებთ და მომავალში ჩვენს საიტზე გამოვაქვეყნებთ.
მასალები აღებულია ნაშრომიდან: "ქართული ხალხური სიტყვიერება", II ტომი. მეგრული ტექსტები. თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა. 1991 წ. გვ. 353-405. შემდგენლები ტოგო გულავა და აპოლონ ცანავა. ფრჩხილებში პირველად მითითებულია ნაშრომის გვერდი, შემდეგ კი სტატიის პარაგრაფი.
საიტ აპოკალიფსისის რედაქცია.
შინაარსი
I. ოჩოკოჩი
1. ტყის საკვირველება - ოჩოკოჩი
2. აღწერა და თავისებურებები. ოჩოკოჩის თვისებები
3. სხვადასხვა შემთხვევები
II. ტყაშმაფა
(მეგრ. ტყის მეფე)
1. ტყაშმაფას დახასიათება, აღწერა და თვისებები.
2. სხვადასხვა შემთხვევები.
III. წყარიშ დიდა
(წყლის დედა ანუ იგივე მეფე წყლებისა)
lV. ჭინკა
V. დიხაშკოჩი
(მიწის კაცი)
VI. მაზაკვალი
(მზაკვარი)
1. მზაკვარი და მისი აღწერა
2. ჭეჭეთობა (ჭიაკოკონობა) - მზაკვართა დღესასწაული
VII. ჟამი, ანუ სული გაცივებისა
VIII. ყვავილ-ბატონები
1. ტყის საკვირველება -
2. აღწერა და თავისებურებები. ოჩოკოჩის თვისებები
3. სხვადასხვა შემთხვევები
II. ტყაშმაფა
(მეგრ. ტყის მეფე)
1. ტყაშმაფას დახასიათება, აღწერა და თვისებები.
2. სხვადასხვა შემთხვევები.
III. წყარიშ დიდა
(წყლის დედა ანუ იგივე მეფე წყლებისა)
lV. ჭინკა
V. დიხაშკოჩი
(მიწის კაცი)
VI. მაზაკვალი
(მზაკვარი)
1. მზაკვარი და მისი აღწერა
2. ჭეჭეთობა (ჭიაკოკონობა) -
VII. ჟამი, ანუ სული გაცივებისა
VIII. ყვავილ-
I. ოჩოკოჩი
ტყის საკვირველება- ოჩოკოჩი. ოჩოკოჩის აღწერა და თვისებები.
ტყის საკვირველება-
სხვადასხვა შემთხვევები
ზემო სამეგრელოსა და სვანეთის ტყეებში ადგილობრივი მცხოვრებლები ხშირად ხვდებიან ტყის კაცებს, მეგრულად მათ "ოჩოკოჩს" ეძახიან (ოჩო -
ოჩო-
ოჩოკოჩი, უმეტესად, ცალკე გვხვდება, იშვიათად 2-
ოჩოკოჩი, გადმოცემით, ძალიან ჰგავს ჩვეულებრივ ადამიანს, მაგრამ განსხვავდება მსხვილი და მუსკულებიანი ძარღვებით, კანი ჟანგისფერია, ტანის ზოგი ნაწილი თმითაა დაფარული. მკერდზე ძალზე გრძელი თმები აქვს. თავზე ხუჭუჭუ, გრუზა, შავი ფერის თმა აქვს. აქა-
ოჩოკოჩის ხმა ქვეყანას აზანზარებს
ოჩოკოჩს მაგარი (ჯაგრისნაირი) თმა ასხია და საშინელი შესახედავია. არის ქალი ოჩოკოჩი და კაცი ოჩოკოჩი. ამათ, როგორც ტყაშმაფასა (ტყის მეფე - რედ.) და წყარიშმაფას (წყლის მეფე - რედ.), პასუხი არ უნდა გასცე).
ერთი სროლის შემდეგ (ერთი ტყვიის შემდეგ) თუ ასჯერ არ ესროლე (ასი ტყვია არ დაუმატე), ოჩოკოჩი კარგად ხდება (პირველი ნატყვიარი უმრთელდება). ამიტომაა, რომ ერთი სროლის შემდეგ ოჩოკოჩი ძახილს იწყებს: "დამიმატე", "კიდევ მესროლეო", არაფრით არ უნდა დაამატო, თორემ შემდეგ ასი გასროლის მეტი არაფერი შველის.
ოჩოკოჩი კი არ კლავს კაცს, - მარტო წყევლის. მას ძლიერი (მაგარი) ხმა აქვს. მისი ერთი დაძახება - "ვოოოო!" მთელ ქვეყანას აზანზარებს. მას მკერდზე ნაჯახის მსგავსი რქა აქვს გამოსული. მიდის კაცთან და მის დაუკითხავად საჭმელს ჭამს (386, 81).
ერთი სროლის შემდეგ (ერთი ტყვიის შემდეგ) თუ ასჯერ არ ესროლე (ასი ტყვია არ დაუმატე), ოჩოკოჩი კარგად ხდება (პირველი ნატყვიარი უმრთელდება). ამიტომაა, რომ ერთი სროლის შემდეგ ოჩოკოჩი ძახილს იწყებს: "დამიმატე", "კიდევ მესროლეო", არაფრით არ უნდა დაამატო, თორემ შემდეგ ასი გასროლის მეტი არაფერი შველის.
ოჩოკოჩი კი არ კლავს კაცს, -
ოჩოკოჩს ეშვები აქვს
მე არ მინახავს, მაგრამ ბევრჯერ გამიგონია: ოჩოკოჩი კაცისნაირიაო. დაბღავისო, მთიან და ტყიან ადგილებში ცხოვრობსო. კაცს არ ერჩისო, მაგრამ თუ გააჯავრა, მაშინ წაეჩხუბებაო.
ოჩოკოჩი ახმახიაო, იტყოდნენ, ფეხშიშველა დადის და ეშვები აქვსო. მკერდზე საფეთელის მსგავსი რქები აქვს წამოზრდილიო. როცა დადის ყვირის და მიხარხარებს. სადაც კაცი ცხოვრობს, იმ ადგილებში არ დადის. უმეტესად მონადირეები და მეჯოგეები ხვდებიან.
ოჩოკოჩი ახმახიაო, იტყოდნენ, ფეხშიშველა დადის და ეშვები აქვსო. მკერდზე საფეთელის მსგავსი რქები აქვს წამოზრდილიო. როცა დადის ყვირის და მიხარხარებს. სადაც კაცი ცხოვრობს, იმ ადგილებში არ დადის. უმეტესად მონადირეები და მეჯოგეები ხვდებიან.
ოჩოკოჩის მკერდი
ტყეში ცხოვრობს საკვირველი გოლიათი, ოჩოკოჩის სახელწოდებით. მას მკერდზე, თმასთან ერთად, აქვს გრძელი ძვლისებური წანაზარდები, ბასრი რქის მსგავსი, ან საჩეჩელის მსგავსი გრძელი, მეტალისებური კბილანები, რომლითაც იმორჩილებს მოწინააღმდეგეს. ოჩოკოჩი ითვლება ტყაშმაფას მეუღლედ და გარეული ღორების უფროსად (მბრძანებლად). ტყეში შეხვედრილ კაცს მძლავრი ხელებით ახრჩობს, თავის საშინელ მკერდზე მიიკრავს. ვინც ოჩოკოჩს შეხვდება, თოფი მხოლოდ ერთხელ უნდა ესროლოს, მეტი კი არა. ამ ერთი გასროლით ოჩოკოჩს უეჭველი სიკვდილი ელის, ამის გამო იგი ეხვეწება მსროლელს, კიდევ ესროლოს, მაგრამ კაცმა ეს არ უნდა გააკეთოს, თორემ თვითონ გახდება მეორე გასროლის მსხვერპლი, რადგან ოჩოკოჩს ჭრილობა გაუმრთელდება და მოწინააღმდეგეს მოკლავს (376-377, 60).
ოჩოკოჩები ყველანი მამრობითი სქესისანი არიან, მათი რიცხვიც მეტად მცირეა: ყველ დიდ უღრან ყეში - 3-4 ოჩოკოჩი თუა, მეტი არა. შთმომავლობის გასაჩენად ისინი მიმართავენ ტყის მეფესთან დროებით სქესობრივ კავშირს. ტყის მეფე სიყვარულის საქმეში მეტად ფრთხილი და წინდახედულია. მისი ალერსი არცთუ ადვილად ეღირსება ადამიანს. მაგრამ როცა ოჩოკოჩი მოახერხებს ტყის მეფის დაორსულებას, ეს უკანასკნელი მოლოგინების შემდეგ თვითონ იკლავს თავს თავისი ხელით. აი სწორედ, ამ სასიყვარულო კავშირის ნიადაგზეა აღმოცენებული მუდმივი სიძულვილი ოჩოკოჩისა და სამეგრელოს ტყეების მშვენიერ მეფეს შორის.
ოჩოკოჩები ყველანი მამრობითი სქესისანი არიან, მათი რიცხვიც მეტად მცირეა: ყველ დიდ უღრან ყეში -
ოჩოკოჩს ცული აქვს მხარზე გადადებული
ოჩოკოჩი ხალხის წარმოდგენით მამაკაცი იყო, რომელსაც ცული აქვს მხარზე გადებული და ამით ცდილობს კაცი მოჰკლას. ის ადამიანის მტერია და ჭამს კაცის ნათეს-ნაამაგარს. ოჩოკოჩი დიდი ტანისაა, მსხვილია და ბალნით შემოსილი. იგი ბინადრობს ძველ ციხე-კოშკებში და გამოქვაბულებში. აქ ოჩოკოჩი მგზავრებს ყარაულობს, თურმე, და ცდილობს მსხვერპლის ხელში ჩაგდებას. ადამიანს იგი ემტერება, ცულს დაარტყამს და მოჰკლავს, შემდეგ წავა და მის სარჩო-ჭირნახულს შესჭამს. ოჩოკოჩს მხოლოდ ცეცხლის ეშინია და ამიტომ ვინც გამოცდილია, ის ღამე ცეცხლს დაანთებს ტყეში ან გამოქვაბულთან, რომ მას არ მიეპაროს ოჩოკოჩი და ცულით არ მოჰკლას (379, 62).
აი, ერთი გადმოცემა თბილისის გარეუბანში, ლიხის მთებზე ოჩოკოჩთან შეხვერაზე, რომელიც ერთმა სომეხმა მიამბო.
მე და ჩემი ამხანაგი წავედით ტყეში კავისა და ურმის გასაკთებლად საჭირო ხეების მოსაჭრელად, ცალ-ცალკე დავიწყეთ ჭრა. უცბათ ჩემი ამხანაგის ნაჯახის ხმა შეწყდა. მე ვიფიქრე, ალბათ, დათვი თუ ნახა და ამხანაგი შეაშინა მეთქი. მივდივარ ამხანაგისკენ. ვხედავ მის ახლოს დგას ტყის კაცი, შიშველი, გრძელი თმით... საშინელი, როგორც ეშმაკი. დგას და ნაჯახს ამტვრევს, თან იცინის, ბოლოს ხელი გაიჭრა, სისხლი წამოუვიდა, ეტყობა ეტკინა, ნაჯახი გადატყორცნა, მოამტვრია ორი ხე და გაიქცა...
აი კიდევ სვანის ნაამბობი: ორი ამხანაგი წასულა ლენხერის ხეობაში ჯიხვებზე სანადიროდ. ღამე ტყეში გაუთენებიათ. ხის ძირას დაუნთიათ ცეცხლი, თოფები ხეებზე მიუყუდებიათ და თვითონ იქვე ჯორკოზე დამჯდარან. ჩუმად მოსულა ოჩოკოჩი, გაუცინია, ბურტყუნით ჩამომჯდარა ცეცხლთან. მონადირეებს შეშინებიათ და გაქცეულან. შემდეგ თოფი დანანებიათ და უკან გამობრუნებულან, იფიქრეს, ოჩოკოჩი აწი წასული იქნებაო. ნახეს, რომ ოჩოკოჩს თოფის ლულა უჭირავს და მის დამსხვრევას ცდილობს. ბოლოს გაჯავრებულა და თოფი ცეცხლში ჩაუგდია. თოფი გავარდნილა. ოჩოკოჩი გაქცეულა. მონადირეებს ცეცხლიდან მხოლოდ ლულები გამოუტანიათ...
ოჩოკოჩის საცხოვრებელი ბინა არავის უნახავს... ისინი ეწეოდნენ მოხეტიალე ცხოვრებას. წვიმებისა და სიცივეების დროს თავს აფარებდნენ გამოქვაბულებს (375, 58).
აი, ერთი გადმოცემა თბილისის გარეუბანში, ლიხის მთებზე ოჩოკოჩთან შეხვერაზე, რომელიც ერთმა სომეხმა მიამბო.
მე და ჩემი ამხანაგი წავედით ტყეში კავისა და ურმის გასაკთებლად საჭირო ხეების მოსაჭრელად, ცალ-
აი კიდევ სვანის ნაამბობი: ორი ამხანაგი წასულა ლენხერის ხეობაში ჯიხვებზე სანადიროდ. ღამე ტყეში გაუთენებიათ. ხის ძირას დაუნთიათ ცეცხლი, თოფები ხეებზე მიუყუდებიათ და თვითონ იქვე ჯორკოზე დამჯდარან. ჩუმად მოსულა ოჩოკოჩი, გაუცინია, ბურტყუნით ჩამომჯდარა ცეცხლთან. მონადირეებს შეშინებიათ და გაქცეულან. შემდეგ თოფი დანანებიათ და უკან გამობრუნებულან, იფიქრეს, ოჩოკოჩი აწი წასული იქნებაო. ნახეს, რომ ოჩოკოჩს თოფის ლულა უჭირავს და მის დამსხვრევას ცდილობს. ბოლოს გაჯავრებულა და თოფი ცეცხლში ჩაუგდია. თოფი გავარდნილა. ოჩოკოჩი გაქცეულა. მონადირეებს ცეცხლიდან მხოლოდ ლულები გამოუტანიათ...
ოჩოკოჩის საცხოვრებელი ბინა არავის უნახავს... ისინი ეწეოდნენ მოხეტიალე ცხოვრებას. წვიმებისა და სიცივეების დროს თავს აფარებდნენ გამოქვაბულებს (375, 58).
ოჩოკოჩი მდინარეს აშრობს
მავნე სულთა შორის ყველაზე საშინელი და მოსარიდებელი - ოჩოკოჩია. მეგრელთ ოჩოკოჩი წარმოდგენილი აქვთ, როგორც არსება ადამიანის სახისა, მხოლოდ იმდენად საზარელი შესახედავი, რამდენის წარმოდგენა მეგრელის ფანტაზიას მიუწვდება. ტანით ოჩოკოჩი სამჯერ აღემატება ჩვეულებრივ ადამიანს. სხეული დაფარული აქვს გრძელ, ჯაგრის მსგავს შავი ბალნით. შუბლი არც კი უჩანს. გრძელკბილებიანი ღონიერი ყბები ძლზე წინა აქვს გამოშვერილი. ჩამოწოლილ წარბებქვეშიდან მოუჩანს ორი გულშემზარავი გასისხლიანებული თვალი.
ოჩოკოჩს ხელებსა და ფეხებზე ფრჩხილების მაგიერ გარეული ნადირის მსგავსი ჭანგები აქვს. ზოგის თქმითაც - მატყლის საჩეჩელი. როცა ადამიანი ხელში ჩუავარდება, აი, ამ ცულს, თავის მსხვერპლს რომ დააძგერებს და იმით ბოლოს მოუღებს. ხმაც თავისი სხეულის შესაფერისი აქვს. მთებსა და კლდეებს შორის ხმის რასამე გამოძახილი ანუ უპუ, ოჩოკოჩის ხმიანობად ითვლება, როცა უღრანს ტყეებში ნადირსა რასმე გამოუდგება ოჩოკოჩი, გრიგალივი, საცა კი გაივლის, ასწლოვანი მუხები თუ სხვა ხეები ძირიანად იგლიჯება და ძირს ეფინება.
როცა მოწყურებული ოჩოკოჩი მდინარეს დაეწაფება, წყლის მდინარება შეჩერდება, რადგან მის მუცელს ახირებულად ვერაფერი აავსებს. თავის უღრან ტყეს თავს იშვიათად ანებებს ოჩოკოჩი, ადამიანთან შეხვედრას მაინცდამაინც არა ცდილობს, თუ თვითონ ადამიანი არ ჩაუვარდა ხელში.
ოჩოკოჩს ჩვეულებრივ ხვდებიან ირმებზე და ჯიხვებზე მონადირენი და სწორედ ამ მონადირეთა წყალობით იგებენ მხოლოდ ჩვეულებრივი სიკვდილის შვილნი ოჩოკოჩის ინტიმური ცხოვრების ამბავს.
ოჩოკოჩები ყველანი მამრობითი სქესისანი არიან, მათი რიცხვიც მეტად მცირეა: ყველ დიდ უღრან ყეში - 3-4 ოჩოკოჩი თუა, მეტი არა. შთმომავლობის გასაჩენად ისინი მიმართავენ ტყის მეფესთან დროებით სქესობრივ კავშირს. ტყის მეფე სიყვარულის საქმეში მეტად ფრთხილი და წინდახედულია. მისი ალერსი არცთუ ადვილად ეღირსება ადამიანს. მაგრამ როცა ოჩოკოჩი მოახერხებს ტყის მეფის დაორსულებას, ეს უკანასკნელი მოლოგინების შემდეგ თვითონ იკლავს თავს თავისი ხელით. აი სწორედ, ამ სასიყვარულო კავშირის ნიადაგზეა აღმოცენებული მუდმივი სიძულვილი ოჩოკოჩისა და სამეგრელოს ტყეების მშვენიერ მეფეს შორის.
ერთი ცნობილი მონადირე, სახელად გვადა, თურმე ერთხელ ნადირს გამოეკიდა და ამასობაში ტყის სიღრმეში შეყო თავი, სოფლიდან ორი დღის სავალზე. ტყეში გვადა მოწმე შეიქნა ერთი საზარელი სურათისა, რომლის მოქმედ პირებად იყვნენ ოჩოკოჩი და ტყის მეფე. ნადირის დევნაში დაღლილი გვადა ერთ ველზე მდგარ ხის ძირას ჩამომჯდარიყო და ისვენებდა. მოესმა საშინელი ღრიალი, რომელსაც თან სდევდა წაქცეული ხეების ჯახუნის ხმა. ამ ჯოჯოხეთურ ღრიანცელში მოისმოდა ქალის კივილი. რამდენსამე წუთს უკან ველზე გამოხტა დედიშობილა ქალი, თოვლივით თეთრტანიანი, ყურყუმივით შავი გრძელი თმა ჰაერში უფრიალებდა. ეს იყო ტყის მეფე. შიშისგან სახე გაფითრებული ჰქონდა და რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, ჰკიოდა - მიშველეთო! ცოტა ხანს უკან გამოჩნდა თვითონ ოჩოკოჩი, რომელიც გრიგალივით მოსდევდა ფეხდაფეხ მსხვერპლს.
ოჩოკოჩს ხელებსა და ფეხებზე ფრჩხილების მაგიერ გარეული ნადირის მსგავსი ჭანგები აქვს. ზოგის თქმითაც -
როცა მოწყურებული ოჩოკოჩი მდინარეს დაეწაფება, წყლის მდინარება შეჩერდება, რადგან მის მუცელს ახირებულად ვერაფერი აავსებს. თავის უღრან ტყეს თავს იშვიათად ანებებს ოჩოკოჩი, ადამიანთან შეხვედრას მაინცდამაინც არა ცდილობს, თუ თვითონ ადამიანი არ ჩაუვარდა ხელში.
ოჩოკოჩს ჩვეულებრივ ხვდებიან ირმებზე და ჯიხვებზე მონადირენი და სწორედ ამ მონადირეთა წყალობით იგებენ მხოლოდ ჩვეულებრივი სიკვდილის შვილნი ოჩოკოჩის ინტიმური ცხოვრების ამბავს.
ოჩოკოჩები ყველანი მამრობითი სქესისანი არიან, მათი რიცხვიც მეტად მცირეა: ყველ დიდ უღრან ყეში -
ერთი ცნობილი მონადირე, სახელად გვადა, თურმე ერთხელ ნადირს გამოეკიდა და ამასობაში ტყის სიღრმეში შეყო თავი, სოფლიდან ორი დღის სავალზე. ტყეში გვადა მოწმე შეიქნა ერთი საზარელი სურათისა, რომლის მოქმედ პირებად იყვნენ ოჩოკოჩი და ტყის მეფე. ნადირის დევნაში დაღლილი გვადა ერთ ველზე მდგარ ხის ძირას ჩამომჯდარიყო და ისვენებდა. მოესმა საშინელი ღრიალი, რომელსაც თან სდევდა წაქცეული ხეების ჯახუნის ხმა. ამ ჯოჯოხეთურ ღრიანცელში მოისმოდა ქალის კივილი. რამდენსამე წუთს უკან ველზე გამოხტა დედიშობილა ქალი, თოვლივით თეთრტანიანი, ყურყუმივით შავი გრძელი თმა ჰაერში უფრიალებდა. ეს იყო ტყის მეფე. შიშისგან სახე გაფითრებული ჰქონდა და რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, ჰკიოდა -
გვადამ თავისი კაჟიანი თოფი მოიმარჯვა, დაუმიზნა და ესროლა ოჩოკოჩს. დაჭრილმა ოჩოკჩმა საშინლად დაიღრიალა და მონადირეს სთხოვა -კიდევ მესროლეო. გვადას რომ ოჩოკოჩის თხოვნა აესრულებინა, უეჭველად უბედურება დატრიალდებოდა, რადგან ორჯერ ზედიზედ სროლა პირველ ნასროლს ძალას დაუკარგავდა და ოჩოკოჩს მოკვლის მაგიერ ჭრილობას გაუმრთელებდა. ასეთ შემთხვევაში, მარტო ერთ სროლას უნდა დასჯერდეს ადამიანი, რადგან ერთი სროლით რაც უნდა მსუბუქად დაჭრას ოჩოკოჩი, სიკვდილს მაინც ვერ გადაურჩება. ამიტომ გამოცდილი მონადირე ოჩოკოჩის მიერ დაგებულ მახეში არ გაებმება. გვადამ მეორეჯერ გასტენა თოფი და ის იყო მეორეჯერ უნდა ესროლა დაჭრილი ოჩოკოჩისთვის, ამ დროს ტყის მეფე დაიწივლა: არ ესროლოო! ოჩოკოჩი სისხლისგან იცლებოდა, მაინც მიფოფხდა ტყემდე და რამდენიმე წამს უკან საშინელი ტანჯვით სული დალია.
ტყის მეფეს, როგორც იქნა, შიშმა გადაუარა, მივიდა თავის მხსნელთან, დიდი მადლობა შესწირა და სიკეთისთვის თოფი დაულოცა. ამ დღიდან მონადირე გვადას ძალზე მოემარჯვა ხელი ნადირობაში. არავის უნახავს, რომ გვადა ნადირობიდან ხელცარიელი დაბრუნებულიყო. მის სუფრაზე ნადირის ხორცი გამოულეველი იყო. ირმები პირდაპირ ჯოგებად უხვდებოდნენ სანადიროდ წაულს გვადას, როგორც ტყის მეფისგან დალოცვილს...
ვაი იმ მონადირის ბრალი, ვისაც ოჩოკოჩი ჩაიგდებს თავის ღონიერ ხელებში! ბედი მონადირისა, თუ მოასწრო და ტყვია მოახვედრა ოჩოკოჩს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, თუ ოჩოკოჩმა ხელში ჩაიგდო მონადირე, ამ უკანასკნელის დამარცხებას წინ არა უნდგას რა: ოჩოკოჩი სპობს ადამიანს თავის რკინის ხელებით ან გულზე გაკეთებული ცულით, უკიდურეს შემთხვევაში, თუ მონადირე როგორმე ცოცხალი გაუსხლტება ხელიდან, ჭკუაზე მაინც შეშლის (377-379, 61).
ტყის მეფეს, როგორც იქნა, შიშმა გადაუარა, მივიდა თავის მხსნელთან, დიდი მადლობა შესწირა და სიკეთისთვის თოფი დაულოცა. ამ დღიდან მონადირე გვადას ძალზე მოემარჯვა ხელი ნადირობაში. არავის უნახავს, რომ გვადა ნადირობიდან ხელცარიელი დაბრუნებულიყო. მის სუფრაზე ნადირის ხორცი გამოულეველი იყო. ირმები პირდაპირ ჯოგებად უხვდებოდნენ სანადიროდ წაულს გვადას, როგორც ტყის მეფისგან დალოცვილს...
ვაი იმ მონადირის ბრალი, ვისაც ოჩოკოჩი ჩაიგდებს თავის ღონიერ ხელებში! ბედი მონადირისა, თუ მოასწრო და ტყვია მოახვედრა ოჩოკოჩს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, თუ ოჩოკოჩმა ხელში ჩაიგდო მონადირე, ამ უკანასკნელის დამარცხებას წინ არა უნდგას რა: ოჩოკოჩი სპობს ადამიანს თავის რკინის ხელებით ან გულზე გაკეთებული ცულით, უკიდურეს შემთხვევაში, თუ მონადირე როგორმე ცოცხალი გაუსხლტება ხელიდან, ჭკუაზე მაინც შეშლის (377-
გადმოცემა ტყის კაცებზე (ოჩოკოჩი)
როგორც ამბობენ, სოფელ ჯვარში, რომელიც ენგურის მარცხენა ნაპირზე მდებარეობს, სამასი წლის წინათ ოხაჩუეში ცხოვრობდა ორი ძმა. ერთი ძმა - სახელად ჯვიბა, განთქმული მონადირე იყო. ხალხში დარჩა გადმოცემა, რომ იგი ოჩოკოჩს, ტყის კაცს ელაპარაკებოდა.
ერთხელ, ზამთარში ჯვიბა გაემართა ოხაჩქუეს მთაზე, ირემზე სანადიროდ. ღამემ მოუსწრო. დაანთო ცეცხლი ნაძვის ხის ძირას, მოკლული ირემი აქნა და შეუდგა ვახშმის სამზადისს. უეცბად თავზე დაადგა ორი უზარმაზარი ბალნიანი კაცი. ესენი ოჩოკოჩები იყვნენ. ერთი კაცი იყო, მეორე ქალი. ქალმა ჯვიბას ერთი ნაჭერი ირმის ხორცი სთხოვა. ჯვიბას გაგონილი ჰქონდა, რომ ვინც პასუხს გასცემდა ოჩოკოჩს, ჭკუიდან შეიშლებოდა, ამიტომ არაფერი უპასუხა. ეხლა მამაკაცმა ოჩოკოჩმა უთხრა ქალ ოჩოკოჩს: - დაიცადე ჯვიბა დაიძინებს, მოვკლავ და შევჭამ, შენ კი ირმის ხორცი დაგრჩებაო.
ჯვიბას არ დაუძინია. მალე თვით ოჩოკოჩებს ჩაეძინათ. ჯვიბა იდგა, აიღო თავისი ხანჯალი, პირაღმა ჩაასო მიწაზე და ზედ ნაბადი გადააფარა, ვითომ აქ ეძინა; მოიმარჯვა თოფი, ავიდა ხეზე და იქიდან დაუწყო თვალთვალი. როცა ოჩოკოჩს გაეღვიძა, ნაბადს დაააცხრა, დავახრჩობ ჯვიბასო, მაგრამ ხანჯალი მკერდზე შეერჭო, წამოვარდა და ჯვიბას დაუწყო ძებნა. ჯვიბამ ესროლა თოფი და დაჭრა.
ქალმა კივილი მორთო: - მე არ გეუბნებოდი, რომ ჯვიბა უტეხი ხასიათის კაცია და ნუ შევაწუხებთთქო.
ჯვიბას ორივემ ხვეწნა დაუწყო: - კიდევ ესროლა დაჭრილი ოჩოკოჩისთვის, მაგრამ ჯვიბამ იცოდა, რომ მეორე სროლის შემდეგ თუ ერთბაშად არ ესროდა ზედიზედ ორმოცჯერ, ოჩოკოჩი სრულიად გამოჯანმრთელდებოდა, ამიტმ არ შეუსრულა მათ თხოვნა. ოჩოკოჩები ტირილითა და ღრიალით გაეცალნენ იქაურობას. ჯვიბამ აიღო ირემი და ქვევით დაეშვა.
მეორე დღეს ჯვიბამ შეკრიბა მამაცი თანასოფლელები და წამოვიდნენ ოჩოკოჩების საძებნელად. ტყეში საშინელი ტირილი და ღრიალი შემოესმათ. ოჩოკოჩები დასტიროდნენ თავიანთ ამხანაგს. ჯვიბას ამხანაგები შეშინდნენ და უკან გამობრუნდნენ.
მეორეჯერ, ნადირობის დროს, ჯვიბას შეხვედრია პატარა ტანის ოჩოკოჩი, რომელსაც ხორცი უთხოვია; ჯვიბას კვამლიანი მუგუზალი უსვრია და გაქცეულა.
ჯვიბა ღრმად მოხუცებული გარდაიცვალა (375-376, 59).
ერთხელ, ზამთარში ჯვიბა გაემართა ოხაჩქუეს მთაზე, ირემზე სანადიროდ. ღამემ მოუსწრო. დაანთო ცეცხლი ნაძვის ხის ძირას, მოკლული ირემი აქნა და შეუდგა ვახშმის სამზადისს. უეცბად თავზე დაადგა ორი უზარმაზარი ბალნიანი კაცი. ესენი ოჩოკოჩები იყვნენ. ერთი კაცი იყო, მეორე ქალი. ქალმა ჯვიბას ერთი ნაჭერი ირმის ხორცი სთხოვა. ჯვიბას გაგონილი ჰქონდა, რომ ვინც პასუხს გასცემდა ოჩოკოჩს, ჭკუიდან შეიშლებოდა, ამიტომ არაფერი უპასუხა. ეხლა მამაკაცმა ოჩოკოჩმა უთხრა ქალ ოჩოკოჩს: -
ჯვიბას არ დაუძინია. მალე თვით ოჩოკოჩებს ჩაეძინათ. ჯვიბა იდგა, აიღო თავისი ხანჯალი, პირაღმა ჩაასო მიწაზე და ზედ ნაბადი გადააფარა, ვითომ აქ ეძინა; მოიმარჯვა თოფი, ავიდა ხეზე და იქიდან დაუწყო თვალთვალი. როცა ოჩოკოჩს გაეღვიძა, ნაბადს დაააცხრა, დავახრჩობ ჯვიბასო, მაგრამ ხანჯალი მკერდზე შეერჭო, წამოვარდა და ჯვიბას დაუწყო ძებნა. ჯვიბამ ესროლა თოფი და დაჭრა.
ქალმა კივილი მორთო: -
ჯვიბას ორივემ ხვეწნა დაუწყო: -
მეორე დღეს ჯვიბამ შეკრიბა მამაცი თანასოფლელები და წამოვიდნენ ოჩოკოჩების საძებნელად. ტყეში საშინელი ტირილი და ღრიალი შემოესმათ. ოჩოკოჩები დასტიროდნენ თავიანთ ამხანაგს. ჯვიბას ამხანაგები შეშინდნენ და უკან გამობრუნდნენ.
მეორეჯერ, ნადირობის დროს, ჯვიბას შეხვედრია პატარა ტანის ოჩოკოჩი, რომელსაც ხორცი უთხოვია; ჯვიბას კვამლიანი მუგუზალი უსვრია და გაქცეულა.
ჯვიბა ღრმად მოხუცებული გარდაიცვალა (375-
ოჩოკოჩი სურების მთაზე
სურების მთაზე ვიყავი მწყემსად, ერთხელ მოვიდა ოჩოკოჩი, ბალნიანი, ცხვირი დათვივით ჰქონდა, ნაბდიდან შევხედე. შემოვიდა კარეში (კარავში). დაუძახა უფროს კაცს -
ოჩოკოჩი და მწყემსები
სამ ძმა მწყემსებს ჯოგი ჰყავდათ მთაში. კარავში რიგრიგობით მორიგეობდნენ, რომ ნადირისგან დაეცვათ საქონელი. ერთ საღამოს შუათანა ძმა დარჩა კარავში. ცეცხლი დაანთო და კერიაზე შემოჯდა. შუაღამე გადასული იქნებოდა, როდესაც კარავში ოჩოკოჩი შემოვიდა და კერიის მეორე მხარეს დაჯდა. მწყემსი შეშინდა, გაშეშდა, ვერც ხმა ამოიღო, ვერც ხელ-ფეხი გაანძრია. უყურებს ოჩოკოჩი არხეინად. ასე იყვნენ რამდენიმე ხანს. შემდეგ მწყემსმა აიღო ცეცხლმოდებული შეშა, ჯერ ფეხებთან მიიდო, შემდეგ მუცელთან და ბოლოს თავთან. ოჩოკოჩი უყურებს ამას, მანაც აიღო და მიიდო ფეხთან; ოჩოკოჩი ბალნით იყო დაფარული, ბალანს ცეცხლი გაუჩნდა, აღრიალდა ოჩოკოჩი, გავარდა გარეთ და ხევში გადაეშვა (380, 65).
ოჩოკოჩი ნადირობის ბედს აძლევს მონადირეს
ოჩოკოჩი მეგრელთა ლეგენდარული ნადირთ მეფეა. მეგრელების წარმოდგენით, ოჩოკოჩი ველური კაცია (ოჩი - ვაცი, კოჩი - კაცი. აქედან ოჩოკოჩი - "ვაც-კაცი"). იგი ნამდვილად კაცს ჰგავს თავიდან ფეხებამდე, მაგრამ იმ განსხვავებით, რომ ტანისამოსის მაგივრად ტანი დაფარული აქვს მოგრძო, შავი, სქელი ბალნით. ოჩოკოჩი ტანად დიდია -არაჩვეულებრივი ზორბა და მაღალი, ფიზიკურად ძლიერი და საშიში. ამიტომ თავდაპირველად მას "ოჩეკოჩის" ეძახნდნე. მეგრული "ოჩე" დიდსა და არაჩვეულებრივ სანახაობაზე უთითებს. შემდეგ ოჩედან წარმოებულია "ოჩო".
მონადირე, რომელიც ოჩოკოჩს თოფს არ ესვრის და არ გააჯავრებს, იგი მას ნადირობაში ბედს აძლევს.
თუნდაც ტყვია მოარტყა ოჩოკოჩს, ის მაინც ცოცხალი რჩეგბა, თოფის მსროლელს წყევლის. თუ ოჩოკოჩს თოფი ესროლე, იგი მოგაძახებს - კიდევ დამიმატეო. თუ მეორე ტყვია დაემატა, ტყვიის მსროლელი ჭკუიდან შეიშლება. ესოდენ საშიშია ოჩოკოჩთან შეხვედრა. იმ ტყეში, სადაც ოჩოკოჩი ცხოვრობს, იქაური ნადირი მას ემორჩილება. ოჩოკოჩის ერთი შეძახილი - ოჰო - ჰოო! შიშის ზარს სცემს იმ ტყეში მყოფ მხეცებს.
ოჩოკოჩის საცოლედ განკუთვნილია ტყაშმაფა, მაგრამ ტყაშმაფას ეზიზღება ოჩოკოჩი და გაურბის მას. ტყაშმაფას უყვარს ჩვეულებრივი ადამიანი და მათან დროს ტარება... (380, 65).
მონადირე, რომელიც ოჩოკოჩს თოფს არ ესვრის და არ გააჯავრებს, იგი მას ნადირობაში ბედს აძლევს.
თუნდაც ტყვია მოარტყა ოჩოკოჩს, ის მაინც ცოცხალი რჩეგბა, თოფის მსროლელს წყევლის. თუ ოჩოკოჩს თოფი ესროლე, იგი მოგაძახებს -
ოჩოკოჩის საცოლედ განკუთვნილია ტყაშმაფა, მაგრამ ტყაშმაფას ეზიზღება ოჩოკოჩი და გაურბის მას. ტყაშმაფას უყვარს ჩვეულებრივი ადამიანი და მათან დროს ტარება... (380, 65).
ოჩოკოჩი და ბურბუშელა
მწყემსი გიორგი კვარაცხელია ტეხურის ხეობაში ყოფილა თვისი ჯოგით. ღამით დაანთო ცეცხლი... ამ დროს შემოვიდა ოჩოკოჩი და ცეცხლის მეორე ნაპირზე მიუჯდა. გიორგიმ დანით ჯოხის თლა დაიწყო. ბევრი ბურბუშელა მოაქუჩა. ნაილი ბურბუშელისა ცეცხლში ჩაყარა და ზედ ფეხი შეუშვირა. ოჩოკოჩმა სთხოვა: მეც მომეცი, გიორგი, ეგ ბურბუშეალო. გიორგიმ ყველა ერთად დააყარა ცეცხლზე. ოჩოკოჩი ზედ გადებოტა ბურბუშელას. ალი მოედო. "ეს რა მასწავლე გიორგიო"! დაიწყო ყვირილი და "ვაის" ძახილით წავიდა ქვევით. დიდხანის მოისმოდა ქვემო ხევიდან ქალის მოთქმა: "მე არ გითხარი გიორგი ავი კაციაო"! (380-381, 66).
ჯოტოს შეხვედრა ოჩოკოჩთან
ჯოტო ნაკიფუდან ჩხოროწყუსკენ წასულა ღამით, ხობის წყალთან რომ მისულა, ვიღაც უცნაური კაცი უნახავს.
-
-
ოჩოკოჩს თავზე რქები აქვს
ოჩოკოჩი კაცი იყო, ბანჯგვლიანი, საშინელი სანახავი, თავზე რქები ჰქონდა. ამ რქებზე წამოაცვამდა ადამიანს და კლდიდან გადაისვრიდა. ზაფხულზე გამოჩნდებოდა ხოლმე. ზამთარში სულ ეძინა თავის ბუნაგში, ტყეში ვისაც შეხვდებოდა, ჭკუიდან შეშლიდა... მისგან გაგიჟებული კაცი ეხლახანს მოკვდა (381, 68).
ოჩოკოჩი დღისით არ ჩანს
ოჩოკოჩი ცხოვრობდა უღრან ტყეში. დღისით ის უჩინარი იყო. მას სძულდა ადამიანის შვილი, საერთოდ ადამიანებისადმი მტრულ განწყობილებაში იყო და ყოველთვის ბოროტებას უკეთებდა. ღამით ის ტყიდან გამოდიოდა, სახლების მახლობლად დადიოდა, ადამიანი ვერ ხედავდა მას, რადგან უჩინარი იყო. ოჩოკოჩს შეეძლო სახლში შემოსულიყო ღამე და ძილის დროს ადამიანი დაეხრჩო. ბავშვები იმდენად შეშინებული ვიყავით, რომ ღამე ვცახცახებდით, გვიფრთხებოდა ძილი, რათა ძილში არ დავეხრჩვეთ ოჩოკოჩს (385, 79).
ოჩოკოჩი და ბირდღუ
ოჩოკოჩს ძლიან დიდი რქები აქვს, ტანი ბალნით დაფარული. შუა მკერდზე დიდი ძვლოვანი წამონაზარდი აქვს, ნაჯახის მსგავსი. ამ ძვალით კლავს თურმე კაცს. დაახება ზევიდან, ნაჯახის ჩარჭობა და კაცის სიკვდილი ერთი იყო.
ჩვენს მეზობლად ერთი მწყემსი ცხოვრობდა, სახელად ბირდღუ ერქვა. ამ ბირდღუს მთაში თხის ჯოგი (არვე) ჰყავდა და იმას მწყემსავდა. ერთ საღამოს, ცეცხლის პირას რომ იჯდა, თურმე, მოვიდა ოჩოკოჩი. ოჩოკოჩს ცეცხლის ეშინია. რომ ნახა მოგიზგიზე ცეცხლი ახლოს არ მიეკარა...
ბირდღუმ იცოდა, ოჩოკოჩი არ მოეშვებოდა მანამ, სანამ სულს არ ამოხდიდა. მეორე ღამეს ბირდღუმ ცეცხლის პირას დააწყო შეშა, წვერაღმად ხმალი დაარშო, ზედ ნაბადი გადააფარა... მეორე ღამეს ოჩოკოჩი მოვიდა, ნაბადს დააცხრა, ... ხანჯალი მკერდში შეერჭო და ყვირილი მორთო: -
ოჩოკოჩის დავალება
ხიდზე გადიოდა თურმე ერთი კაცი. შუაღამე გადასული იყო. მთვარე ანათებდა არე-მარეს. ხიდს ღრმა ხევი ჩაუდიოდა, დაბურული ტყითა და ძეძვებით. ხედავს მგზავრი, რომ ხევიდან ვეებერთელა, ბანჯგვლიანი რაღაცა ამოვიდა, გაჩერდა ხევის ნაპირას. კაცი მიხვდა, რომ ოჩოკოჩთან ჰქონდა საქმე. ხმა არ ამოიღო, ისე ჩაუარა შიშით აკანკალებულმა. ოჩოკოჩმა მიაძახა კაცს: "ელგური მოკვდა, გადასძახე ყველასო". შიშისაგან დაფეთებული კაცი მირბოდა და ჰყვიროდა: "ელგური მოკვდა, ელგური მოკვდაო! ხევში ატყდა საშინელი კივილი, დაინგრა მთელი ხევი (382, 71).
ოჩოკოჩზე შესაწირის მირთმევა
აქ ჩვენთან (სოფ. ჩქვალერში) სოგრატი ქუხილავა ცხოვრობდა. ერთხელ ბიძამისმა დაიბარა სხუს საძოვრებზე, ჯოგი ჰყავდა იქ. შემოუთვალა: ამა და ამ ადგილას ხიდესთან მოდი, მეც იქ მოვალ და ჯოგის სადგომში აგიყვანო.
სოგრატი დანიშნულ ადგილას მივიდა, უცადა, უცადა, მაგრამ ბიძა არსად ჩანდა. თვითონ აიღო გეზი უღრან ტყეში და წავიდა ჯოგის სადგომისაკენ. გზა ვერ გაიკვლია და ტყეში დაუღამდა. დაუნთია ცეცხლი. დაწოლილა თობზე და დაუძინია. მოსულა ოჩოკოჩი. სოგრატი ჭკუიდან შეუშლია.
დაბრუნდა სახლში სოგრატი. აქ ჯაჭვით დავაბით. ღამით მაინც აიხსნიდა ჯაჭვს და დარბოდა. ბოლოს გადავწყვიტეთ ოჩოკოჩისთვის ალობა (შენდობა) გვეთხოვა. წავიყვანეთ სოგრატი იმი ადგილას, სადაც ოჩოკოჩი შეხვდა. წავიღეთ პურ-
ციკანი დავკალით. ოჩოკოჩისთვის ულუფა ცალკე დავდევით. ჩვენს ულუფას ბუზები დაესია, ოჩოკოჩისას არ ეკარებოდნენ. ვილოცეთ, მერე დავრბუნდით. ვერც ამან უშველა სოგრატის (382, 71).
ოჩოკოჩი და სიმონი კიკალეიშვილი
ეს ბებიაჩემისგან მაქვს გაგონილი: ბებიაჩემის მამას ყანა ქონია. ამ ყანას დაეჩვია, თურმე, ოჩოკოჩი. ყოველ ღამე მოდიოდა და სიმინდს ჭამდა. მისულა ერთ საღამოს სიმონი და დადარაჯებია. ხედავს მოდის ოჩოკოჩი, ბალნიანი, გულმკერდზე ნაჯახით. სიმონს თოფი უსვრია. ოჩოკოჩს ყვირილი დაუწყია: -
-
-
-
ბადუ და ოჩოკოჩი
იყო ერთი მეფუტკრე კაცი. 400 ბუკი (იგივე სკა) ფუტკარი ჰყავდა (ეს თურქობის დროინდელი ამბავია). თურქებს ბაჟი ჰქონდათ დადებული თაფლზე, ღამით ბუკებს მწყემსავდნენ. ერთხელ, როცა ბადუ თავის ფუტკარს მწყემსავდა, საღამო ხანს, ვახშმობისას, ხმა შემოესმა: - "ბადუ, მე შემაჭმევ ვახშამსო"? ბადუს გატენილი თოფი ჰქონდა, ჩუმად აიღო ეს თოფი და ოჩოკოჩს ესროლა. – "კიდევ მესროლეო" - დაუძახა ოჩოკოჩმა.ბადუმ მეტი არ ესროლა და ოჩოკოჩმა წაიბურტყუნა: "მე ხომ ვთქვი, ბადუ ცუდი კაციაო" (383, 73).
ოჩოკოჩის თმა
ოჩოკოჩი კაცივითაა, ოღონდ ყველგან თმა ასხია, როგორც ცხვარს. მკერდზე სადგისივით აქვს რაღაც გამოსული. მას თოფს ვერ ესვრი. ერთი ადგილი აქვს, თუ იქ ვერ მოახვედრე, არ მოკვდება. ხუმუშქურის (ადგილის სახელია. "აქილევსის ქუსლის" მითოსური მოდელის ტიპოლოგიური მოტივია". -
ოჩოკოჩი და მახუტელა
წინაპრების გადმოცემით, მახუტელა მწყემსი ყოფილა. ჰყავდა თხის ჯოგი და მიერეკებოდა მიუვალ ადგილებში. ზამთრობით მახუტელა ჯოგს გამოქვაბულში აზამთრებდა. ეს გამოქვაბული მეც მინახავს, 500-მდე წვრილფეხა დაეტევა. კირზალას მთაზეა, ეს მთა მუხურიდან 20 კილომეტრით არის დაშორებული. მახუტელამ მონახა და დაისაკუთრა ეს გამოქვაბული.
ერთ ზამთარს მახუტელა გამოქვაბულში იყო. ღამით შემოესმა ძახილი, ვიღაცა სახელს ეძახოდა. გამოიხედა, გადმოიღო კაჟის თოფი და ესროლა. ესროლა თუ არა, დაჭრილმა დაუყვირა: "გემიძინი, მახუტელა!" (დამიმატე მახუტელა). ეს ოჩოკოჩი იყო. მახუტელამ იცოდა, რომ თუ მეორეჯერ ესროდა, ოჩოკოჩს ჭრილობა მოუშუშდებოდა. აღარ ესროლა მახუტელამ, ოჩოკოჩი წავიდა. მახუტელა უკან გაჰყვა. სახლში რომ მივიდა ოჩოკოჩი, ჩხუბი დაუწყეს, რა გინდოდა მახუტელასთან, ხომ იცოდი მოგკლავდაო.
ეხლა, სოფელში ბავშვები თუ მოზრდილება, თამაშის დროს, ერთმანეთს გაარტყამენ, დაზარალებული გამრტყმელს ეტყვის : "დამიმატე, მახუტელაო" (383-384, 75).
ერთ ზამთარს მახუტელა გამოქვაბულში იყო. ღამით შემოესმა ძახილი, ვიღაცა სახელს ეძახოდა. გამოიხედა, გადმოიღო კაჟის თოფი და ესროლა. ესროლა თუ არა, დაჭრილმა დაუყვირა: "გემიძინი, მახუტელა!" (დამიმატე მახუტელა). ეს ოჩოკოჩი იყო. მახუტელამ იცოდა, რომ თუ მეორეჯერ ესროდა, ოჩოკოჩს ჭრილობა მოუშუშდებოდა. აღარ ესროლა მახუტელამ, ოჩოკოჩი წავიდა. მახუტელა უკან გაჰყვა. სახლში რომ მივიდა ოჩოკოჩი, ჩხუბი დაუწყეს, რა გინდოდა მახუტელასთან, ხომ იცოდი მოგკლავდაო.
ეხლა, სოფელში ბავშვები თუ მოზრდილება, თამაშის დროს, ერთმანეთს გაარტყამენ, დაზარალებული გამრტყმელს ეტყვის : "დამიმატე, მახუტელაო" (383-
მახუტელა გოგუა და ოჩოკოჩი
მახუტელა გოგუა სანადიროდ წავიდა ლუგელაში (მთის სახელია ჩხოროწყუს რაიონში). მოკლა ირემი, ასო-ასო აქნილი იქვე დაკიდა ცეცხლის პირას. ამ დროს მოვიდა ოჩოკოჩი "ოხოხოს" ძახილით. მახუტელამ თოფი დაახალა ოჩოკოჩს. ოჩოკოჩმა უთხრა მახუტელას "მომიძინი, მახუტელა" (დამიმატე მახუტელაო), მაგრამ მახუტელამ მეორედ არ ესროლა. ოჩოკოჩი გადაიკარგა. დიდდანხ, შორს ტყეში მოისმოდა ქალთა მოთქმა (384, 76).
ოჩოკოჩი შუაღამეს გამოჰყვება მდინარეს
ოჩოკოჩი შუა ღამეს გამოჰყვებოდა მდინარეს, მიხარხარებდა, ბებიაჩემისგან გამიგონია (ცხოვრობდა ნამიკოლოუში, ტეხურის პირას). ერთ ღამეს, როცა გვიანობამდე ძაფს ართავდნენ, მოსწყურებოდათ (ტეხურის პირას იყო წყარო და იქიდან უნდა ამოეტანათ წყალი). ორნი წასულან წყლის მოსატანად. უნახავთ, რომ ტეხურის ზვირთებში ოჩოკოჩი მიხორხოცობდა, ხან ერთ ადგილას ჩახტებოდა, ხან მეორეს, ძალიან შეშინებულან.
ოჩოკოჩს არაფერი აცვია, მკერდზე ნაჯახი აქვს გამოსული, ბანჯგვლიანია, ბალნით დაფარული (384-385, 78).
ოჩოკოჩს არაფერი აცვია, მკერდზე ნაჯახი აქვს გამოსული, ბანჯგვლიანია, ბალნით დაფარული (384-
მონადირე ფიცხოლა და ოჩოკოჩი
ძველად იტყოდნენ, ოჩოკოჩი ტყეში ცხოვრობდაო. ასეთ ოჩოკოჩთან, თურმე, შეხვედრა ჰქონია ფიცხოლა ღურწკაიას. ეს ფიცხოლა ნადირობის დიდი მოყვარული ყოფილა.
ერთ დღეს ფიცხოლა წასულა სანადიროდ მთაში, იმ დღეს უკან არ დაბრუნებულა. სადაც დაუღამდა, იქ დაუნთია ცეცხლი, ჩამომჯდარა კერიასთან და დაუწყია თავის შესაქცევად ჯოხის თლა.
გაიხედა ფიცხოლამ და ნახა, რომ ცეცხლთან ახლოს მოვიდა კაცის სახის მქონე დიდი ცხოველი, რომელსაც გრძელი თმა დ აწვერი ესხა, ტანზე არაერი ემოსა. ფეხის ქუსლი წინ ქონდა და თითები უკან. მოსულა და დამჯდარა კერიის მეორე მხარეს და ფიცხოლას გამოჯავრება, დაცინვა დაუწყია. ფიცხოლამ ნახა ყველაფერი ეს, მაგრამ, ვითომ, აქ არაფერიაო, ყურადღება არ მიაქცია. მას გაგებული ჰქონდა, რომ ოჩოკოჩი შეეცდება გამოაჯავროს კაცი, მოაყვანინოს გული და რაიმე ათქმევინოს, შემდეგ ჭკუიდან შეშლისო.
ფიცხოლამ რომ ყურადღება არ მიაქცია, უფრო ახლოს მისულა ფიცხოლასთან და მასაც დაუწყია ჯოხის თლა ჯოხით (დასაცინად). ფიცხოლამ განგებ ხელი ცეცხლს მიუფიცხა, ოჩოკოჩმაც გააკეთა ასე. ფიცხოლა უფრო ახლოს მივიდა ცეცხლთან და ზურგშექცეული დაჯდა, ოჩოკოჩიც შემოტრიალდა ზურგით ცეცხლისაკენ, ოჩოკოჩს გრძელი თმა ჰქონდ და ცეცხლი წაეკიდა. ოჩოკოჩმა იგრზნო ცეცხლი, წამოხტა და ფიცხლოას უთხრა: რომ მაჯობე ვხედავ და ღმერთმა გაგიმარჯვოსო. ოჩოკოჩი გაიქცა. ასე გადაურჩენია თავი ფიცხოლას ოჩოკოჩის ძალადობისგან (385-386, 80).
ერთ დღეს ფიცხოლა წასულა სანადიროდ მთაში, იმ დღეს უკან არ დაბრუნებულა. სადაც დაუღამდა, იქ დაუნთია ცეცხლი, ჩამომჯდარა კერიასთან და დაუწყია თავის შესაქცევად ჯოხის თლა.
გაიხედა ფიცხოლამ და ნახა, რომ ცეცხლთან ახლოს მოვიდა კაცის სახის მქონე დიდი ცხოველი, რომელსაც გრძელი თმა დ აწვერი ესხა, ტანზე არაერი ემოსა. ფეხის ქუსლი წინ ქონდა და თითები უკან. მოსულა და დამჯდარა კერიის მეორე მხარეს და ფიცხოლას გამოჯავრება, დაცინვა დაუწყია. ფიცხოლამ ნახა ყველაფერი ეს, მაგრამ, ვითომ, აქ არაფერიაო, ყურადღება არ მიაქცია. მას გაგებული ჰქონდა, რომ ოჩოკოჩი შეეცდება გამოაჯავროს კაცი, მოაყვანინოს გული და რაიმე ათქმევინოს, შემდეგ ჭკუიდან შეშლისო.
ფიცხოლამ რომ ყურადღება არ მიაქცია, უფრო ახლოს მისულა ფიცხოლასთან და მასაც დაუწყია ჯოხის თლა ჯოხით (დასაცინად). ფიცხოლამ განგებ ხელი ცეცხლს მიუფიცხა, ოჩოკოჩმაც გააკეთა ასე. ფიცხოლა უფრო ახლოს მივიდა ცეცხლთან და ზურგშექცეული დაჯდა, ოჩოკოჩიც შემოტრიალდა ზურგით ცეცხლისაკენ, ოჩოკოჩს გრძელი თმა ჰქონდ და ცეცხლი წაეკიდა. ოჩოკოჩმა იგრზნო ცეცხლი, წამოხტა და ფიცხლოას უთხრა: რომ მაჯობე ვხედავ და ღმერთმა გაგიმარჯვოსო. ოჩოკოჩი გაიქცა. ასე გადაურჩენია თავი ფიცხოლას ოჩოკოჩის ძალადობისგან (385-
ოჩოკოჩი ცეცხლთან თბება
ერთხელ ძროხებს ვმწყემსავდი. ღამით ჩემი ამხანაგები დაკარგული ძროხის საძებნელად წავიდნენ და მარტო დავრჩი "კარეში" (კარავი). უცბად რაღაცნაირი - "ვოოოს" ძახილი მომესმა. მივხვდი ოჩოკოჩი რომ იყო. შევშინდი და კუთხეში ძროხებთან დავიმალე. ცოტა ხნის შემდეგ ვიღაცამ დამიძახა: "ცეცხლი გინთიაო"! და ოჩოკოჩი შემოვიდა. ისიც მიუჯდა ცეცხლს. გაითბო ტანი და წავიდა (386, 82).
ოჩოკოჩის შურისძიება
ოჩოკოჩის შესახებ მე ბევრი არაფერი ვიცი. სოფ. ბალდაში მცხოვრები ვატა ბჟალავასგან გამიგია,რომ მას ერთხელ, როცა წიფერის (მთის სახელია) ყანიდან ჩალა მოჰქონდა, გზაზე ოჩოკოჩი შეხვედრია, დაუწყია წვალება: "ვატა, ვატაო".
კარგა ხნის შემდეგ ვატა ისევ წასულა ჩალის ჩამოსატანად. დაღლილს ერთ ადგილას დაუსვენია. აქ მოვარდნია ერთი ოჩოკოჩი და შებრძოლებია, რად გამილახე ჩემი ცოლიო. ასე გერგება სამაგიეროვო და სასიკვდილოდ გაულახია. ნაცემი ვატა სახლში მოუყვანიათ. მის შემდეგ აღარ ამდგარა და მომკვდარა (386, 83).
კარგა ხნის შემდეგ ვატა ისევ წასულა ჩალის ჩამოსატანად. დაღლილს ერთ ადგილას დაუსვენია. აქ მოვარდნია ერთი ოჩოკოჩი და შებრძოლებია, რად გამილახე ჩემი ცოლიო. ასე გერგება სამაგიეროვო და სასიკვდილოდ გაულახია. ნაცემი ვატა სახლში მოუყვანიათ. მის შემდეგ აღარ ამდგარა და მომკვდარა (386, 83).
ოჩოკოჩი და ანდრიას შეხვედრა
ჩემი ბაბუა ანდრია აბრაგი ყოფილა, ცხენებს იპარავდა. იმერეთში მოპარული ცხენები სააფხაზოში გადაჰყავდა. იმერეთში მოუპარია ეტლში შესაბმელი ცხენი. თვითონ ჯორზე შემჯდარა. მოპარული ცხენები ტყე-
-
ანდრიას თავისი ცხენები წამოუყვანია და სააფხაზოში წასულა (387, 84).
ოჩოკოჩი და მეთევზე
ჩემს სახლში ერთხელ მუშაობდა გეგეჭკორის რაიონიდან მოსული (ახლანდელ მარტვილის რაიონს, 1936-90 წლებში გეგეჭკორის რაიონი ერქვა -რედ.) კაცი გრიშა ჯგერენაია. მან ასეთი ამბავი მოჰყვა: თურმე, გრიშას მეზობელი, ღამით, მდინარეზე დაგებულ ფაცერს დარაჯობდა. ცეცხლი ენთო და ღამეს ათევდა, ეშინოდა, თევზი არავინ მომპაროსო. მდინარიდან მოესმა საშინელი ხმაური და წყლის შხეფები შორს იფანტებოდნენ. კაცმა ნახა, რომ აუარებელი თევზი დაცვენილა ფაცერზე. გამოუტანია და ცეცხლის პირას დაუყრი. დიდი ხნის შემდეგ, თურმე, ამ კაცთან მოსულა ოჩოკოჩი: კაცის ფორმის, დაბალი ტანის, სქელი, ჩაფსკვნილი, ტანი ბალნით ჰქონია დაფარული.
ოჩოკოჩს უთქვამს ამ კაცისთვის: - ეს თევზი ნახევარი ჩემიაო. მეც ბევრი ვიმუშავეო, დარანებიდან გამოვდევნე ისინი ხელებით, ფეხებითა და ჯოხითაო. ამდენი თევზი ოდესმე თუ დაგიჭერიაო შენი ფაცერით? შენც ხომ გესმოდაო ჩემი ხმაურიო. კაცმა არაფერი უპასუხა. საერთოდ, ოჩოკოჩთან საუბარი არ შეიძლება. მერე ოჩოკოჩს თვითონ გაუყვია შუაზე, ეს თევზი. თავის წილიდან ცეცხლზე შეუწვია სამყოფი თევზი და შეუჭამია. დარჩენილი თევზი კი თან წაუღია და წასულა (387-388, 86).
ოჩოკოჩს უთქვამს ამ კაცისთვის: -