საუბრები ბიბლიაზე - წმიდა წერილის რთული ადგილების განმარტება_დაბადების წიგნი - აპოკალიფსისი

Перейти к контенту
წმიდა წერილის რთული ადგილების განმარტება
ქვეყნიერების დაბადება
ავტორი: ნეტ. თეოდორიტე კვირელი (V ს.).

შესავალი
  
სხვა ცოდნისმოყვარე კაცებიც გვთავაზობდნენ იმ კითხვათა გადაწყვეტას, რომლებიც წარმოდგენილია საღვთო წერილში, და ცდილობდნენ ეჩვენებინათ და განემარტათ ზოგიერთი ადგილის მნიშვნელობა, ერთი სიტყვით, ნათელექმნათ ის, რაც მრავალს ბუნდოვნად ეჩვენება. ამიტომაც, ხორციელი ჯანმრთელობისდა მიუხედავად, გადავწყვიტე შევდგომოდი ამ შრომას, თუმცა არა საკუთარ თავზე დაიმედებით, არამედ იმაზე, ვინც ბრძანა, რათა ეს ყოველივე ასე დაწერილიყო. რადგან ის გვიჩვენებს წერილში დაფარულის მნიშვნელობას. მან წმიდა სახარებაშიც ზოგი რამ იგავურად შემოგვთავაზა, და ზოგიც, მის მიერ დაფარულად ნათქვამი, განგვიმარტა. ამიტომაც, შევთხოვ რა მას გონების განათლებას, ვეცდები ჩავწვდე ყოვლადწმიდა სულის საიდუმლოთ. თუმცა, უპირველეს ყოვლისა უნდა ვიცოდეთ, რომ ყველანი ერთი და იგივე მიზნით როდი სვამს შეკითხვას: ზოგს უკეთური ზრახვა ამოქმედებს, და ფიქრობს, რომ ამხელს წმიდა წერილს, თითქოსდა რაიმეს არასწორად ასწავლიდეს ან საკუთარ თავს ეწინააღმდეგებოდეს; სხვებს კი ცოდნის წყურვილი ამოძრავებს და ცდილობენ დაფარულის წვდომას. ამიტომ ჩვენც, ღმრთის შეწევნით, პირველებს ღმრთის მგმობარ ბაგეთ დავუხშობთ, რადგან ვაჩვენებთ საღმრთო წერილის სწავლების უპირატესობას, და რომ ის ყველაფერში თანხმიერია; ხოლო მეორეთ, შეძლებისდაგვარად ვუპასუხებთ რთულ კითხვებზე. ყოველივე ამას კი დავიწყებთ ქმნილებათა დასაბამიდან; რადგან ის არის საწყისი და შესავალი ღვთითშთაგონებული წერილისა.
 
 
დაბადების წიგნის განმარტება
 
 
კითხვა 1. დაბადების აღმწერელმა სამყაროს შექმნის შესახებ თხრობას რატომ არ წაუმძღვარა ღვთისმეტყველება?
 
პასუხი: საღმრთო წერილისთვის ჩვეულია მოსწავლეთა ძალის შესაბამისად გადმოგვცეს სწავლება, და სრულყოფილთ მიაწოდოს სრულყოფილი, არასრულყოფილთ კი - პირველდაწყებითი და მათ ძალის შესაბამისი თხრობა. რადგან ეგვიპტელები ხილულ ქმნილებას აღმერთებდნენ, ხოლო ისრაელიტნი, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში ცხოვრობდნენ მათთან, თანამოზიარენი გახდნენ იმავე უკეთურებისა, მწერალმა, აუცილებლობის გამო, მათ ჯერ შესთავაზა სწავლება ქმნილებაზე, რითაც ნათლად აჩვენა, რომ მისი შემოქმედი ღმერთია ყოველთა. თუმცა არც ღვთისმეტყველების შესახებ სწავლება დააყოვნა. რადგან თქმა იმისა, რომ ყოფიერებად მოყვანება ცისა, მიწისა და ქმნილების სხვა ნაწილებისა, და ჩვენება იმისა, რომ ყოველივე ამის შემოქმედი ყოველთა ღმერთია, ნიშნავს იმ დროისთვის ღვთისმეტყველების საკმარის გადმოცემას. მწერალმა გაამხილა ქმნილებათა დასაბამი, მაგრამ არაფერი უთქვამს შემოქმედის დასაბამიერობაზე. ამგვარად კი, აღიარა რა ღმერთი მარადიულად, და უწოდა რა მას სამყაროს კეთილი შემოქმედი, საკმაოდ გონივრულად და ბუნებრივად შეურწყა მას ღვთისმეტყველებაც. ღმრთის მარადიულობაზე კი მოსწავლეებს ადრეც სმენოდათ. რადგან ღვთაებრივ მოსეს, როდესაც ის ღმერთმა ეგვიპტეში წარაგზავნა, დაევალა თანატომელებისთვის ეთქვა: "რომელიც ვარ მგზავნის თქვენთან" (გამ. 3:14). ხოლო სიტყვით "რომელიც ვარ" მარადიულობა გამოიხატება. ცნობისმოყვარეთათვის კი ცნობილია, რომ ეს დაბადების წიგნში ჩაწერამდე ითქვა; რადგან ეს სწავლება მოსემ ჯერ კიდევ ეგვიპტეში მცხოვრებთ უთხრა, წიგნი კი მან უდაბნოში დაწერა.
 
 
კითხვა 2. რატომ არ ახსენა მოსემ ანგელოზების შექმნა?
 
ისრაელიტებში, რომელთაც სჯული ეძლეოდათ, არ იყო სიმტკიცე და მუდმივობა. ძალიან მალე, ესოდენ მრავალი და ენით აუწერელი სასწაულების შემდეგ, მათ ღმერთად ხბოს გამოსახულება აღიარეს. მაშ, რას იზამდნენ ისინი, ვინც ასე იოლად გააღმერთეს პირუტყვს მიმსგავსებული კერპი, უხილავ ბუნებათა შესახებ ცოდნაც რომ ჰქონოდათ? ამიტომაც ყოველთა ღმერთმა აბრაამამდე, რომელმაც მიაღწია სრულყოფილებას, ძველთაგან ანგელოზთა მიერ არავისთან ისაუბრა. და ღვთაებრივმა მოსემაც პირველად ანგელოზები აგარის ისტორიის გადმოცემისას ახსენა, რისთვისაც საკმაო საფუძველი არსებობდა. რადგან აგარი, ღვთაებრივი მოციქულის თქმით, წარმოადგენდა ძველი აღთქმის სიმბოლოს. "აგარი, - ბრძანებს იგი, - იგივე სინას მთაა არაბეთში და შეესატყვისება აწინდელ იერუსალიმს..." (გალატ. 4:25). ამრიგად, რადგან სჯული მოცემულ იქნა ანგელოზთა მიერ, როგორც ნათქვამია: "გადმოცემულ იქნა ანგელოზთა მიერ, შუამავლის ხელით" (გალატ. 3:19); და კიდევ: "ანგელოზთა მეოხებით ნათქვამი სიტყვა ურყევი იყო..." (ებრ. 2:2); შეეფერებოდა ღმერთს ანგელოზის მიერ შეეგონებინა აგარი მონობის გამო და ეწინასწარმეტყველა ძეზე, რომელსაც ის შობდა. ხოლო ანგელოზებს, მთავარანგელოზებს და სხვა უხორცო ძალთ, ყველას, გარდა წმიდისა სამებისა, ქმნილი ბუნება გააჩნიათ, ნათლად გვასწავლის წმიდა წერილი; რამეთუ მათაც უბრძანებს დავით წინასწარმეტყველი ღმრთის დიდებას: "აქებდით მას ყოველნი ანგელოზნი მისნი, აქებდით მას ყოველნი ძალნი მისნი" (ფსალმ. 148:2); და აქვე შემატებს მიზეზსაც, როცა გვასწავლის: "რამეთუ მან თქუა, და იქმნეს, თავადმან ბრძანა, და დაებადნეს" (ფსალმ. 148:5); და კიდევ სხვა ფსალმუნში: "რომელმან შექმნა ანგელოზნი მისნი სულად და მსახურნი მისნი - ალად ცეცხლისა" (ფსალმ. 103:4). სამი ნეტარი ყრმაც, ცეცხლის სახმილში ჩაგდებულნი, მათ მიერ ამ ბრწყინვალე და აბსოლუტურად ღვთითსაკადრისი დასაწყისისა: "აკურთხეთ უფლის ყოველი საქმე, უგალობეთ და განადიდეთ უკუნისამდე" (დან. 3:57), იქვე მიამატეს: "აკურთხეთ, უფლის ანგელოზნო, უფალი, უგალობეთ და განადიდეთ უკუნისამდე! აკურთხეთ, უფლის ძალნო, უფალი, უგალობეთ და განადიდეთ იგი უკუნისამდე!" (დან. 3:58, 61). მაგრამ ზედმეტად მიმაჩნია ამის შესახებ ბევრი ლაპარაკი, რადგან მთელი ღმრთივსულიერი წერილი აღსავსეა ამ სწავლებით.
 
 
კითხვა 3. ცისა და მიწის შექმნამდე არსებობდნენ ანგელოზები, თუ მათთან ერთად მოვიდნენ ყოფიერებად?
 
მსგავსი კითხვები ზედმეტად მიმაჩნია. რადგან რა სარგებლობას მოიტანს ანგელოზთა შექმნის დროება? მე მხოლოდ ის ვიცი, რომ ღვთაებრივი მოციქული საკვირველ ტიმოთეს განუწესებს ამცნოს ზოგიერთს, რომ "ნუ ასწავლიან სხვა რამეს, და ნუ გადაჰყვებიან არაკებსა თუ გვარტომობის დაუსრულებელ ამბებს, რომლებიც უფრო მეტ დავას იწვევენ, ვიდრე ღვთის შეგონებას რწმენით" (1 ტიმ. 1:3, 4). თუმცა ვიტყვი, საღმრთო წერილის მიზნის შესაბამისია ვიცოდეთ, რომ მხოლოდ ღმრთის ბუნებაა შეუზღუდავი, რადგან არაქმნილია, დაუსაბამოა და მარადიულია; ხოლო სხვა არსებებს, რომლებმაც მიიღეს დასაბამიერობა, ცხადია, შეზღუდულებიც არიან. ამიტომაც, თუმც ანგელოზებრივ ბუნებას უხორცო ეწოდება, ანგელოზთა არსება მაინც შემოფარგლულია. რადგან როგორც წარმოვიდგინოთ გონებით, რასაც ღვთაებრივი დანიელი ამბობს, "ათასის ათასნი ემსახურებოდნენ მას და ბევრის ბევრნი იდგნენ მის წინაშე" (დან. 7:10), თუკი ყოველ ანგელოზს განსაკუთრებული შემოფარგლულობით არ წარმოვიდგენთ?
 
ვფიქრობ არავინ დაიწყებს დავას, რომ ანგელოზებიც შემოსაზღვრული არსებები არიან. რადგან მეუფე ქრისტემ თქვა, რომ ყოველ ადამიანს მზრუნველად ერთი ანგელოზი ენიჭება. "ეკრძალეთო, - ბრძანებს, - ნუ შეურაცხყოფთ ნურცერთ ამ მცირეთაგანს, რადგანაც გეუბნებით თქვენ, რომ მათი ანგელოზები ცაში თვალს არ აშორებენ ჩემი ზეციერი მამის სახეს" (მთ. 18:10).
 
საღმრთო წერილი ასევე მოწმობს, რომ ანგელოზები ყოველ ქალაქსაც იცავენ; რადგან დანიელთან მოლაპარაკე ანგელოზმა დაასახელა სპარსეთის თავადი, და ელინთა თავადი, და მიქაელი თავადი იუდეველთა. დიდი მოსეც საგალობელში ამბობს: "როცა უზენაესი სამკვიდროებს ურიგებდა ხალხებს, როცა ცალ-ცალკე ასახლებდა ადამის მოდგმას, დაუდგინა საზღვრები ერებს ანგელოზთა რიცხვისამებრ" (მეორე რჯლ. 32:8). ამიტომაც, თუკი ერთ ანგელოზს ევალება ამათი მეთაურობა, სხვას კი - სხვათა, და ყოველი ადამიანი ერთი ანგელოზის მეთვალყურეობით ცხოვრობს; მაშინ, უეჭველად, ანგელოზთა ბუნებაც შემოსაზღვრული ყოფილა. ხოლო თუ ეს სამართლიანია (და ეს ნამდვილად სამართლიანია), მაშინ ისინი, ყველანი ერთად, საჭიროებენ ადგილს, რადგან მხოლოდ ღმერთი, როგორც უსაზღვრო, შეუძლებელია ადგილით იყოს შემოფარგლული. და თუკი ანგელოზები შემოსაზღვრულნი არიან ადგილით, მაშინ როგორ იარსებებდნენ ისინი უადრეს ცისა და მიწისა? რადგან, სანამ არ არსებობს ჭურჭელი, შეიძლება თუ არა იარსებოს შიგთავსმა?


კითხვა 4. მაგრამ, ზოგიერთები ამბობენ: უნდა ვივარაუდოთ, რომ ანგელოზები არსებობდნენ ცისა და მიწის შექმნამდე, რადგან თუკი ანგელოზები არ იყვნენ, როგორ უგალობდნენ ყოველთა შემოქმედს?
 
ამის მთქმელებმა არ იციან, რომ ეს შეხედულება ანგელოზებს დაუსაბამო და მარადიულ არსებებად შეიქს. რადგან, თუკი ყოველთა შემოქმედი საჭიროებდა გალობას, და ეს მგალობლები ყოველთვის იყვნენ, მაშინ ანგელოზები ღმრთის თანამარადიულნი ყოფილან. მაგრამ ისინი ყოველთვის არ იყვნენ, არამედ, როდესაც ისურვა ღმერთმა, მაშინ შექმნა; ეს იყო დრო, როდესაც ყოველთა შემოქმედ ღმერთს არ ჰყავდა მადიდებელნი. შედეგად უფალ ღმერთს არ სჭირდებოდა მგალობელნი; რადგან მის ბუნებას არ გააჩნია რაიმე დანაკლისი და არაფერს საჭიროებს; მან მხოლოდ თავისი უსაზღვრო სიკეთის გამო მიანიჭა ყოფიერება ანგელოზებსაც, მთავარანგელოზებსაც და ყოველ ქმნილებას. ან რა სახის მსხურება უნდა ჰქონოდათ ანგელოზებს ქმნილებათა გაჩენამდე, როდესაც არ არსებობდნენ ისინი, ვისაც მათი შეწევნა დასჭირდებოდა? რადგან ისინი ყოველთა შემოქმედს ადამიანებზე ზრუნვაში რომ ემსახურებიან ადასტურებს ღვთაებრივი მოციქული პავლე, რომელიც ღაღადებს: "განა ყველანი მომსახურე სულები არ არიან, მათდა სამსახურად მოვლინებულნი, რომელთაც უნდა დაიმკვიდრონ საუკუნო სიცოცხლე?" (ებრ. 1:14). აქედან ჩანს, რომ ჩვენ გვჭირდება მათი დახმარება, ხოლო ღმერთს იოტისოდენა დახმარება არ სჭირდება, არამედ, როგორც უსასრულო სიკეთემ ინება არასოდეს არსებულთათვის მიენიჭებინა ყოფიერება და სიცოცხლე.
 
ვინც ცდილობს ამტკიცოს, რომ ანგელოზები არსებობდნენ ცისა და მიწის შექმნამდე, და ეს ძლიერ და დაუძლეველ არგუმენტად მიაჩნია, გვიმოწმებს ყოველთა შემოქმედის სიტყვებს იობისადმი:  "მაქებდა მე დიდი ხმით ჩემი ყველა ანგელოზი" (იობი. 38:7). მაგრამ ვერ ამჩნევენ ისინი, რომ ყოველთა შემოქმედმა ვარსკვლავები შექმნა მეოთხე დღეს მზესთან და მთვარესთან ერთად; ხოლო სავარაუდოდ, ანგელოზები შექმნილნი არიან ერთდროულად ცასთან და მიწასთან ერთად, რათა, ხედავდნენ, როგორც იქმნება სინათლე არაფრისგან, და მყარი სქელდება წყალთა შორის, ნოტიო არსი გამოეყოფა მიწას, და მიწაც, ღმრთის სიტყვით, მშენდება ყოველი სახის აღმონაცენით; და ასე, ყოველივე, ღმრთის ნებით, მოდის ყოფიერებაში. ამ ხილული ქმნილებიდან შეიმეცნეს მათ, რომ თვითონაც ქმნილი ბუნებისანი არიან, და თავიანთი ყოფიერება ღმრთისგან მიიღეს. ღვთაებრივი მოციქულიც ქვეყნიერებას უმატებს ანგელოზთ, როდესაც ამბობს: "ვფიქრობ, რომ ჩვენ, მოციქულნი, ღმერთმა სულ ბოლოს გამოგვიყვანა, როგორც სიკვდილმისჯილნი, ქვეყნიერების, ანგელოზთა და კაცთა სასეიროდ" (1 კორინთ. 4:9).
 
ამას ვამბობ არა დაბეჯითებით, რადგან კადნიერებად მიმაჩნია იმის მტკიცება, რასაც არ აზუსტებს საღმრთო წერილი. პირიქით, მე ვთქვი, რომ ასე უფრო გონივრული იქნებოდა გვეფიქრა; თუმცა, აუცილებელია ვიცოდეთ, რომ ყველა არსება, გარდა წმიდისა სამებისა, ქმნილი ბუნებისაა. ხოლო თუ ეს აღიარებული იქნება, არანაირად ავნებს ღვთისმოსაობის საიდუმლოს, თუკი ვიტყვით, რომ ანგელოზთა დასებმა თავიანთი ყოფიერება მიიღეს ცისა და მიწის წინარე. ხოლო "თავი ანებე სიტყვიერ ჭიდილს, რომელიც არას გვარგია და მსმენელებს კი თავგზას აუბნევს" (2 ტიმ. 2:14).
 
 
კითხვა 5. თუკი დედამიწა უკვე არსებობდა, როგორღა მოვიდა ის ყოფიერებად? მწერალი კი ამბობს: "მიწა იყო უსახო და უდაბური" (დაბ. 1:2).
 
ეს არის ფუჭი და უაზრო კითხვა. ვინც თქვა, "თავდაპირველაღ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა" (დაბ. 1:1), არ უთქვამს, რომ მიწა მარადიულია, არამედ ამბობს, რომ ცის შემდეგ, ან ცასთან ერთად, მიწამაც მიიღო ყოფიერება. თანაც მწერალმა ეს თქვა არა განყენებული აზრით: "მიწა იყო", არამედ შემდეგიც დაუმატა: "მიწა იყო უსახო და უდაბური", ანუ ის ყოველთა შემოქმედმა მოიყვანა ყოფიერებად, მაგრამ ჯერაც უსახური იყო, რადგან წყალი ფარავდა, და უდაბურიც, რადგან ჯერ კიდევ არ დაფარულიყო მცენარეებით, აყვავილებული ველებით, კორომებითა და მობიბინე მიდვრებით.
 
 
კითხვა 6. მოსეს არ უსწავლებია ჩვენთვის, რომ წყლებიც ღმერთმა შექმნა.
 
როდესაც მან თქვა: "მიწა იყო უსახო და უდაბური, ბნელი იდო უფსკრულზე" (დაბ. 1:2), ამით აჩვენა, რომ მიწასთან ერთად შეიქმნა წყლის სტიქიონიც. და აწესებდა რა შაბათს, ყოველთა შემოქმედმა თქვა: "ექვს დღეს იმუშავე, და აკეთე შენი საქმეები; მეშვიდე დღე კი უფლის, შენი ღვთის შაბათია. არა საქმე არ გააკეთოთ, არც შენ, არც შენმა ვაჟმა, არც შენმა ასულმა, არც შენმა ყმამ, არც შენმა მხევალმა, არც შენმა პირუტყვმა, არც შენმა მდგმურმა, სახლში რომ გყავს. რადგან ექვს დღეში შექმნა უფალმა ცა და მიწა, ზღვა და ყველაფერი, რაც მასშია..." (გამ. 20:9-11). აქედან კი ჩნს, რომ ყოველ არსებას, ხილულსა თუ უხილავს, გრძნობისმიერს თუ საცნაურს, ყველას, ღმრთის არსების გარდა, ქმნილი ბუნება გააჩნია. თვით ღვთაებრივი დავითიც ამბობს: "ნეტარ არს, რომლისა ღმერთი იაკობისი შემწე არს მისა, და სასოება მისი არს უფლისა მიმართ ღმრთისა მისისა, რომელმან ქმნნა ცანი და ქუეყანა", შემდეგ კი მიამატა: "ზღუაჲ და ყოველი, რაჲ არს მას შინა" (ფსალმ. 145:5, 6).


კითხვა 7. ქვეყნიერებაში რომელი ადგილი იყო ნათელს მიუახლებელი, რომ "ბნელი იდო უფსკრულზე და სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ" (დაბ. 1:2)? (1).
 
განვსჯით, რომ ამ გრძნობისმიერ სამყარომდე თუ რამე არსებობდა, აშკარად, ის ნათელში იყო; რადგან ანგელოზთა დასები და უხორცო ძალთა მთელი მხედრობა ბნელში როდი იყვნენ, არამედ ნათელსა და ყოველგვარ სულიერ მხიარულებაში. და ამაში არავინ შემოგვედავება, ვინც კი აღთქმულ სიკეთეთა შორის მოიაზრებს იმ ზეციურ ნათელს, რომელზეც მეტყველებს სოლომონი: "მართალთა ნათელი მხიარულობს" (იგავნი 13:9). მოციქულმა კი თქვა: "სიხარულით ჰმადლობდეთ ღმერთსა და მამას, რომელმაც იმის ღირსნი გვყო, რომ წმიდათა ხვედრს ვზიარებოდით ნათელში" (კოლას. 1:12).
 
_____________
 
1) ეს შეკითხვა, რომელიც გამოტოვებულია სირმონდის გამოცემაში, მოთავსებულია ევგენი ბულგარასის (1768 .) გამოცემაში.
 
_____________
 
ამრიგად, რადგან ზეცა, ღმრთის განკარგულებით, უეცრად გადაიშალა ყოვლისმომცველ მის საკუთარ შემოწირულობაზე, ხოლო ზეციურ კამარას აქვს სიმყარე, საკმარისი იმისთვის, რათ განყოს გარეგანი შინაგანისგან; ამ ზეციურმა კამარამ, აუცილებლობით, გადაჰკვეთა რა გარეგანი სხივები, ჩამოაყალიბა მისით მოცული ბნელი ადგილი. რადგან ჩრდილის წარმოსაქმნელად საჭიროა შეერთდეს სამი რამ: სინათლე, სხეული და გაუნათებელი ადგილი. ამიტომაც ეს მსოფლიო ბნელი წარმოიქმნა ზეციური კამარის მიერ.
 
 
კითხვა 8. თუკი ღმერთმა შექმნა ნათელი, როგორღა შექმნა მან ბნელი? ბნელი და ნათელი ხომ ურთიერთსაწინააღმდეგონი არიან.
 
ნათელი და ბნელი ურთიერთსაწინააღმდეგონი არიან, მაგრამ აუცილებელნი კაცთათვის. ნათელი ადამიანებს შეეწევა საქმიანობასა და შრომისმოყვარეობაში, აჩვენებს ხილულ საგნებს, და აღძრავს მას შემოქმედის სადიდებლად. ხოლო ბნელი ამშვიდებს და განაახლებს ადამიანებს, ბოლოს უღებს დაღლილობას, რომელსაც წარმოქმნის სამუშაო, და ადამიანებს ჰკრებს სახლებში, მხეცებს კი აძლევს თავისუფლებას ეძებონ საკვები. ამას ნათლად გვასწავლის ღვთაებრივი დავითი; რადგან ის ამბობს: "დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე, მას შინა ვიდოდიან ყოველნი მჴეცნი მაღნარისანი, ლეკუნი ლომთანი მყჳრალნი ტაცებად და თხოვად ღმრთისაგან საზრდელსა მათსა. აღმოუბრწყინდა მზე, და შეკრბეს და სადგურთავე თჳსთა დაადგრიან. გამოვიდეს კაცი საქმესა თჳსსა და შრომასა თჳსსა მიმწუხრადმდე" (ფსალმ. 103:20-24). ამის შემდეგ, შემოქმედის საქმეებით გაკვირვებული, აგრძელებს: "ვითარ განდიდნენ საქმენი შენნი, უფალო, და ყოველივე სიბრძნით ჰქმენ; აღივსო ქუეყანაჲ დაბადებულითა შენითა" (ფსალმ. 103:24). ამგვარად, ზუსტად დადგენილია ჩვენ მიერ, რომ სიბნელეც აუცილებელია კაცთათვის.
 
იმის გაგება, ბნელი რომ არანაირი არსი არ არის და ნაწარმოებია შემთხვევით, იოლი გასაგებია; რადგან ის არის ჩრდილი, რომელსაც იძლევა ცა და მიწა, ამიტომაც ქრება სინათლის გამოჩენისთანავე. ხოლო სინათლე არსია, და დამოუკიდებელი; ის ჩადის, მაგრამ კვლავ ჩნდება, გვშორდება და კვლავ გვიბრუნდება.
 
როგორც ჩვენი სხეული არის ერთგვარი არსი, მის მიერ წარმოქმნილი ჩრდილი კი - შემთხვევითობა, და არა არსი: ასევე ცა და მიწაც; ეს უდიდესი სხეულები, განსხვავებულნი არიან არსით, მაგრამ მათ მიერ წარმოქმნილი ჩრდილი, სანამ სინათლე არ არის, ბნელად იწოდება. როგორც კი გამოჩნდება სინათლე ქრება ბნელი. ამისი დამტკიცება სხვაგვარადაც შეიძლება.
 
სახლი, რომელშიც არ არის ფანჯრები, ჩაბნელებულია, მაგრამ სანთლის შეტანისთანავე ნათდება; ამ დროს ბნელი სადმე სხვაგან კი არ გადადის, რადგან მას არ გააჩნია დამოუკიდებლობა და არის არარსობრივი; ის სრულიად იფანტება ნათლის შემოსვლისთანავე, რადგან ის არის ჩრდილი, რომელსაც წარმოქმნიან ჭერი, იატაკი და კდლები, შემდეგ კი გაიფანტება სინათლის სხივების შემოსვლით. და ეს ყოველდღიურად მეორდება.
 
სინათლის დაშორებით, ცისა და მიწის ჩრდილი წარმოქმნის სიბნელეს, ხოლო სინათლის გამოჩენისთანავე, სიბნელე იფანტება. ამიტომაც სიბნელე არ არის რაიმე შეუქმნელი არსი, ისევე როგორც რაიმე შექმნილი არსება; პირიქიტ, ის არის გარდაუვალი მოვლენა, რომელსაც წარმოქმნიან შექმნილი საგნები და ღმრთის სიბრძნე.
 
წინასწარმეტყველი მასშიც ხედავს ყოვლის შემოქმედი ღმერთის განდიდების მიზეზს, რადგან ამბობს: "მე ვარ, რომელმან ვქმენ ნათელი და შევმზადე ბნელი" (ეს. 45:7). ფრიად შესაფერისად გამოიყენა ერთი გამონათქვამიც და მეორეც, როდესაც ნათელზე თქვა - ვქმენ, ხოლო ბნელზე - შევამზადე, რადგან ბნელი შემთხვევითი რამეა, რომელიც საგნებზეა დამოკიდებული და იფანტება. სამი ნეტარი ყრმაც, რომლებმაც მთელ ქმნილებას მოუწოდეს ღმრთის ქებისკენ, დღეს ღამეს მიუმატეს და ნათელს ბნელიც. მათი მონაცვლეობით იზომება დრო, და მოეწყობა ადამიანური ცხოვრება.
 
 
კითხვა 9. რომელი სული იძვროდა წყლებს ზემოთ (დაბ. 1:2)?
 
ზოგიერთის აზრით, ყოვლადწმიდა სული, რომელიც ცხოველყოფს წყლის ბუნებას და წინასწარ მოასწავებს ნათლისღების მადლს. მაგრამ უფრო სამართლიანად მიმაჩნია აზრი, რომ მწერალი აქ სულში ჰაერს გულისხმობს. რადგან ჯერ თქვა, რომ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა, და უფსკრულში იგულისხმა წყლები, აუცილებლობით ახსენა ჰაერიც, რომელიც განფენილია წყალთა ზედაპირიდან ცამდე, რადგან ჰაერის თვისებაა იძვროდეს იმ სხეულებზე ზემოთ, რომლებიც ქვემოთ არიან.
 
ფრიად შესაფერისად თქვა მწერალმა: იძვროდა, და არა ჰფარავდა, რადგან სიტყვით იძვროდა, გამოიხატება ჰაერის ადვილად მოძრავი არსი. ხოლო თუ ვინმე ამგვარ აზრს არ დაეთნხმება, რადგან წერილ არს: "სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ", ისმინოს, რას ამბობს ნეტარი დავითი ყოვლის შემოქმედ ღმერთზე: "ქროდის სული მისი და დიოდიან წყალნი" (ფსალმ. 147:7). და რომც არაფერი ვთქვა, თავისთავად ნათელია, რომ ღმრთის სული დავითმა ქარს უწოდა; რადგან, როგორც კი დაუბერავს სამხრეთის ქარი, გაყინული წყალი ჩვეულებისამებრ დნება.




კითხვა 10. ვის ეუბნება ღმერთი: იქმენინ ნათელი, იქმენინ მყარი (დაბ. 1:3, 6)?
 
სხვას კი არ უბრძანებს შექმნას, არამედ არარსებულს არსებობისკენ მოუწოდებს. აქ ბრძანება არის ნებელობა. რადგან ნათქვამია: "ღმერთმან ჩუენმან ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა ყოველივე, რაცა უნდა, ქმნა" (ფსალმ. 113:11). თუკი მან ასე ბრძანა, მაშინ, ცხადია, არა უსულო სტიქიათა გამო, არამედ უხილავ ძალთა მიმართ, რათა უწყოდნენ მათაც, რომ მისი ბრძანებით მოდის ყოველივე ყოფიერებად.
 
 
კითხვა 11. რატომ დაამატა მწერალმა: "და ნახა ღმერთმა, რომ ... კარგი იყო"?
 
რათა დაარწმუნოს უმადურნი, არ გმონ ის, რასაც ღმერთი კეთილს უწოდებს.
 
 
კითხვა 12. ცა ერთია თუ ორი?
 
რადგან საღმრთო წერილი გვასწავლის, რომ "თავდაპირველაღ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა" (დაბ. 1:1), შემდეგ ამბობს, რომ ნათლის შექმნის შემდეგ, მეორე დღეს შეიქმნა მყარი; აქედან ეს შეკითხვა გვიჩვენებს შემკითხველთა დიდ უგუნურებას. შესაქმის დროითაც და მეთოდითაც უნდა გულისხმავყოთ ცათა განსხვავება: ერთი შეიქმნა ნათლამდე, მეორე კი - ნათლის შემდეგ; ერთი - არაფრისგან, მეორე კი - წყალთაგან. რადგან ნათქვამია:  "თქვა ღმერთმა: იყოს წყალთა შორის მყარი და გაჰყაროს წყლები" (დაბ. 1:6).
 
შემდეგ თქვა, რომ სიტყვა საქმედ იქცა (რადგან ამას ნიშნავს სიტყვები: "და იქმნა ასე" (დაბ. 1:7). ამით მწერალი გვასწავლის, როგორ დამყარდა ეს ყველაფერი, რადგან ამბობს: "გააჩინა ღმერთმა მყარი და გაჰყარა ერთმანეთისგან წყალი, რომელიც არის მყარს ქვემოთ, და წყალი, რომელიც არის მყარს ზემოთ. მყარს ღმერთმა უწოდა ცა" (დაბ. 1:7, 8).
 
პირველი ცა არ იწოდება მყარად, რადგან ის თავიდანვე იყო ცა. მეორე ცამ კი თავისი სახელწოდება თვით საგნისგან მიიღო, რადგან ის წყალთა მიმდინარე არსისგან შედგა, და თხევადი ნივთიერება გაუმჭვალავი და მყარი გახდა; ამიტომაც იწოდა ის მყარად. შემდეგ, რადგან ის ზემოთაა, და ჩვენთვის ჩაანაცვლებს პირველ ცას, იწოდება კიდეც ამ სახელით.
 
წყლის ბუნება კი ყოველთა შემოქმედმა ღმერთმა ორ ნაწილად დაჰყო: ერთი ნაწილი მოათავსა მყარს ზემოთ, მეორე კი ქვემოთ დატოვა, რათა წყლები, რომლებიც ზემოთაა, თავისი ნესტიანობითა და სიცივით გადაეღობონ მნათობთა ცეცხლს, რომ ზიანი არ მიადგენს მყარს, ხოლო წყლები, რომლებიც ქვემოთ დარჩნენ, თავიანთი ანაორთქლით ჰკვებავდნენ ჰაერს, რომელიც ზემოთ მყოფი ცეცხლით ხურდება და შრება. ამიტომაც, ვინც დასაშვებად არ მიიჩნევს მეორე ცას, ის არასწორი გზით მიდის; ხოლო ვინც ცდილობს მრავალი ცის დაშვებას, ის მისდევს ზღაპრებს, და უგულებელყოფს სულის ღვთაებრივ სწავლებას.
 
საღმრთო წერილი ცას მრავლობითში ახსენებს: "ცანი ცათანი" (ფსალმ. 148:4), რადგან ებრაულ ენაზე არც ცა და არც წყალი მხოლობით რიცხვში არ მოიხსენიებიან. მრავალი მსგავსი მაგალითი შეიძლება ვპოვოთ ბერძნულ ენაში. ასე, მაგალითად, ათენას არავინ ხმობს მხოლობით რიცხვში, არამედ მრავლობითში, და ქალაქ დელფოსსაც დელფებს უწოდებენ მრავლობითად. ასე ხდება ეს არა იმიტომ, რომ ცა ბევრია, არამედ ინარჩუნებს რა ებრაული ენის თვისებას, საღმრთო წერილი ცას მრავლობითად გამოხატავს.
 
სხვა ფსალმუნი, უფრო ნათლად გვასწავლის რა ამის შესახებ უკან იხევს ენის თვისებისგან და ასე ბრძანებს: "ცა ცათანი უფლისანი არიან" (ფსალმ. 113:24). აქედან ჩანს, რომ, როგორც ეს ცა წარმოადგენს ჩვენს თავშესაფარს, მიწა კი კვარცხლბეკს, ასევე ხილულ ცას თავის თავშესაფრად აქვს ზეცა.
 
 
კითხვა 13. როდესაც მოსემ თქვა წყალთა ერთ შეკრებაზე, შემდეგ მრავალზე რატომ მიუთითა? რადგან ამბობს: "თქვა ღმერთმა: შეგროვდეს ერთგან ცისქვეშეთის წყალი" (დაბ. 1:9).
 
წყალთა შეგროვება ერთია, რადგან ზღვები ერთმანეთთან შეერთებულნი არიან - ერთნი წყალქვეშა დინებებით, სხვები - ზედაპირულად. მწარალმა კი ახსენა მრავალი შეგროვებანი, რადგან სხვა არის ინდოეთის ოკეანე, სხვა - პონტოეთისა, სხვა - ტირენიისა; სხვა არის პროპონტიდის ყურე, სხვა - ჰელეოსპონტისა; სხვაა ასევე - ეგეოსის ზღვა, და სხვა - იონიის. მათ მიღმა კიდევ არსებობს უდიდეს ზღვა, რომელსაც ზოგიერთი ატლანტიკურს უწოდებს, სხვები კი - ოკეანედ ხმობენ მას. ამიტომაც მწერალმა, რადგან ეს ზღვები ურთიერთშეკავშირებულნი არიან, მათ ერთი კრებითი სახელი უწოდა, რადგან ისინი აიღებიან ცალ-ცალკე, მაგრამ შეგროვებად იწოდებიან.
 
 
კითხვა 14. რატომ ბრძანა ღმერთმა აღმოცენებულიყო ისეთი მცენარეულობა, რომელიც საჭმელად გამოუსადეგარია?
 
მრავალია პირუტყვთა სახეობა, რომელთაც ხან მხეცებს უწოდებენ, ხან საქონელს, ხან ქვეწარმავლებს, ხან კიდევ ფრინველთ. ღმერთმა საჭმელი ყველას გაუმზადა, ისინი კი ადამიანთა სასარგებლოდ შექმნა; ამიტომაც ითქმის, რომ ისინი იკვებებიან ჩვენთვის. რამეთუ ნათქვამია: "აღმოუცენა თივა პირუტყუთა, და მწუანე სამსახურებელად კაცთა" (ფსალმ. 103:14).
 
ამიტომაც ის, რაც უსარგებლოა ერთისთვის, სასარგებლოა მეორისთვის, და ადამიანთათვის არასაჭირო საჭიროა მათთვის, რაც კაცთათვის შეიქმნა. გარდა ამისა, უფალმა, განჭვრიტა რა, რომ ადამიანები, თავიანთი შეცოდების გამო დაექვემდებარებოდნენ სიკვდილს და დაავადდებოდნენ, მიწას უბრძანა აღმოეცენებინა არა მარტო ისეთი ბალახი, რომელიც საჭმლად გამოდგებოდა, არამედ ისეთიც, რაც სამკურნალოდ იქნებოდა სასარგებლო. და ეს უდიდესი სიზუსტით შეგვიძლია გავიგოთ მათგან, ვინც სწავლობს სამკურნალო ხელოვნებას, კერძოდ, ის რაც მავნედ გვეჩვენება სნეულებებს კურნავს, რადგან სხვა ბალახებთან შერევისას დამცავ საშუალებად იქცევა და ჯანმრთელობას გვიბრუნებს.


კითხვა 15. მნათობთა შექმნის შემდეგ, რად გადაიქცა პირველდაწყებითი ნათელი?
 
უფალი ღმერთი ქმნის არაფრისგან და ააღორძინებს არსებულისგან: პირველი ცა მან არაფრისგან შექმნა, მეორე კი წყალთაგან. ასევე ყოფიერებად მოიყვანა მან არარსებული მიწა, ხოლო მას ხეებისა და თესლების აღმოცენება უბრძანა. ამიტომაც შექმნა ნათელი, როგორც სურდა. მაგრამ რადგან მყარით განყო წყალთა ბუნება, ნაწილი მყარის ზემოთ მოაქცია, ნაწილი კი მყარს ქვემოთ. ასე, საკუთარი ნებით, განჰყო მან ეს ნათელი, და მოაწყო დიდი და მცირე მნათობები.
 
 
კითხვა 16. რას ნიშნავს თქმული: "თქვა ღმერთმა: იყოს მნათობები ცის მყარზე დღისა და ღამის გასაყრელად, დროჟამის აღმნიშვნელად - დღეებისა და წელიწადებისა" (დაბ. 1:14)
 
მზე თავისი აღმოსვლითა და ჩასვლით წარმოქმნის დღეებს, და აღასრულებს რა მსვლელობას სამხრეთითა და ჩრდილოეთით, წლიურ წრეს შემოივლის. ის აკეთებს მოხვევებს, რასაც წმიდა წერილი დრო-ჟამს უწოდებს. რადგან, ბუნიობიდან გადადის რა ჩრდილოეთით, წარმოქმნის გაზაფხულს, შემდეგ, იქიდან იწყებს მობრუნებს იმავე საზღვრამდე, და აკეთებს საზაფხულო მოხვევას: ხოლო როდესაც ბუნიობა გადადის სამხრეთით, მაშინ დგება შემოდგომა, სამხრეთიდან მობრუნების შემდეგ კი წარმოქმნის ზამთარს. მთვარის მოძრაობის მიხედვით კი შევიტყობთ თვეთა რიცხვებს: რადგან მთვარე თავის მოძრაობას ოცდაათ დღეში ექვსი საათის ნაკლულებით აღასრულებს; ამიტომაც ასეთ დღეთა რიცხვს თვეს უწოდებენ, ამიტომ ეწოდება ამ მნათობს მთვარე.
 
ხოლო გამოთქმა "დროჟამის აღმნიშვნელად" ჩვენ გვესმის არა უგუნურ ადამიანთა მსგავსად. რადგან არც პითაგორას, არც სოკრატეს, არც პლატონს, არც სტოიკოსებს არ მიუღიათ ვარსკვლავთმრიცხველობის ფუჭმეტყველება დაბადების დღეების აღსანიშნად. თუკი მეზღაპრეობაში აღზრდილები უგულებელყოფდნენ ამ ზღაპარს, საღმრთო სიტყვისადმი რომელი მორწმუნე შეიწყნარებს მას, რომელიც არა თუ ბოროტსიტყვაობაა, არამედ უკიდურესად უაზროც?
 
ამრიგად, საღმრთო წერილი "დროჟამის აღნიშვნას" უწოდებს იმას, რითაც იცნობა დრო იმისა, თუ როდის რა დაითესოს, დაირგოს და ხომალდებისა და სახლების ასაშენებლად ვარგისი ხე მოიჭრას. აქედან სწავლობენ ზღვაოსნობის ხელოვნებას დაუფლებულნი, თუ როდის დაძრან ნავი, როდის მიადგნენ ნაპირს, როდის აუშვან აფრები და როდის ჩამოუშვან; რადგან გამოცდილებამ ასწავლა მათ ვარსკვლავთა ამოსვლა და ჩასვლა. ჩვენც, არცთუ იშვიათად, როდესაც ვნახავთ კომეტას ან კუდიან ვარსკვლავს, წინასწარ ვიგებთ მტრის მოახლებას ან კალიის შემოსევას, ნახირის ჭირსა და ადამიანების სნეულებას. აი ამას უწოდა მწერალმა "დროჟამის აღნიშვნა", და არა ყოველგვარი უგუნურებითა და უსჯულოებით აღსავსე მკითხაობას.
 
 
კითხვა 17. რატომ შექმნა ღმერთმა მცენარეები მნათობებზე ადრე, ცხოველები კი გვიან?
 
ცხოველებს აქვთ თვალები, და ისინი ვერ აიტანდნენ ნათლის სიჭარბეს; ხოლო ნათელი, რომელიც დაიყო მცირე და დიდ მნათობებად, ცხოველთა მხედველობის შესაბამის ბრწყინვალებას გამოსცემენ; მცენარეთა ბუნება კი მოკლებულია ამგვარ მგრძნობელობას.


კითხვა 18. რატომ არ აკურთხა ღმერთმა მცენარეები, ცხოველებზე კი თქვა: "ინაყოფიერეთ და იმრავლეთ" (დაბ. 1:22) და სხვა?
 
ღმერთმა, როდესაც ინება, დაუყოვნებლივ აღავსო მთელი დედამიწა მინდორ-ველებით, ყანებითა და ჯეჯილებით, ათასგვარი ბალახებითა და ხეებით, ხოლო პირუტყვი ცხოველები მან წყვილ-წყვილად შექმნა; თანაც უმიზეზოდ როდი მისცა მათ კურთხევა, რათა განაყოფიერებულიყვნენ და ზოგს აღევსო ზღვები, ტბები და მდინარეები, ზოგს - საჰაერო სივრცე და სხვებსაც - დედამიწა.
 
 
კითხვა 19. რისთვის შექმნა ღმერთმა მხეცები და ქვეწარმავლები?
 
ბავშვებისთვის ზოგჯერ საჭირო ხდება დაშინება, წკეპლა და კვერთხი: ზოგიერთი მათაგნით ვაშინებთ, ზოგით ვსჯით, სხვებით ვზრდით, და ვაჩვევთ კეთილწესიერებას. რადგან უფალმა ღმერთმა წინდაწინ იცოდა, რომ სიზარმაცისკენ გადავიხრებოდით, მხეცები წინდაწინ მოამზადა, როგორც ერთგვარი წკეპლა და საშიშროება, რათა მათით შევშინებულიყავით, (და, როგორც ბავშვებს, ასეთ დროს მშობლებს რომ აფარებენ თავს), ჩვენც ღმერთი მოგვეწოდებინა შემწედ და მუდამ მის გვერდით ყოფნა გვდომოდა. მაგრამ, როგორც ზრდასრულები არაფრად აგდებენ წკეპლას და საფრთხობელებს: ასევე სათნოების ბინადრებს უკვე აღარ ეშინიათ მხეცებისა, რადგან ადამს ცოდვის ჩადენამდე ყველა მხეცი ემორჩილებოდა და აღიარებდა ადამიანისადმი მონობას; ასე იყო ნოეც, რომლის მოწოდებას ყველა პირუტყვმა უსმინა კიდობანში შესვლისას და ცხვრებივით მოთვინიერდნენ ლომიც, ჯიქიც და ყველაზე მძვინვარე ქვეწარმავლებიც. როდესაც დანიელი ლომებით სავსე ორმოში ჩააგდეს, ლომებმა მასთან მიკარება ვერ გაბედეს; რადგან მასში ღმრთის ხატებას ხედავდნენ. ასევე გველმაც ჩაასო კბილები მოციქულის ხელს, და მასში ცოდვისმიერი მოდუნება და უძლურება რომ ვერ იგრძნო, იმწამსვე განეშორა მას და აგიზგიზებულ ცეცხლში გადავარდა, თითქოსდა თავი დაისაჯაო, რომ მიუახლოვდა სხეულს, რომელსაც თავს არ უნდა დასხმოდა. ჩვენ კი გვეშინია მხეცების, რადგან ჩვენი ცხოვრება არაკეთილსინდისიერია. ამიტომაც ღმერთი, რომელიც უდარდელებზეც ზრუნავს, ცხოველებს უდაბური ადგილები განუკუთვნა, და საკვების მოსაპოვებლად ღამე დაუწესა: რადგან წერილში ნათქვამია, "დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე, მას შინა ვიდოდიან ყოველნი მჴეცნი მაღნარისანი" (ფსალმ. 103:20). ქვეწარმავლებს კი ღმერთმა მიწის ხვრელებსა და ნაპრალებში დაუდო ბინა, რათა კაცთა მოდგმისთვის ვნება არ მიეყენებინათ. სრულიად უზრუნველნი რომ ვყოფილიყავით, და შეგვზიზღებოდა ისინი, რომელთაც ყველაზე ნაკლებად ძალუძთ ჩვენთვის ზიანის მოყენება.
 
ღმერთი, რომელიც ბრძნულად განაგებს ჩვენს ცხოვრებას, ზოგჯერ დაუშვებს, რათა მრავალი ათასი ადამიანიდან ორი ან სამი მოწყლულ იქნას მორიელების თუ სხვა ქვეწარმავლების მიერ, რათა შევშინდეთ (როგორც ბავშვები), მოვუწოდოთ მამას და ვევედროთ მას დაგვიცვას თავისი ყოვლადძლიერი განგებით.
 
გარდა ამისა სხვა მიმართებითაც სასარგებლონი არიან ჩვენთვის მხეცები; რადგან ექიმები მათგან მრავალ დამცავ წამლებს ამზადებენ. ამიტომაც ნურავინ გაკიცხავს შემოქმედს მხეცთა გამო, და ნურავინ მხოლოდ იმას ნუ მიიღებს მხედველობაში, თუ როგორები არიან ისინი თავისთავად, არამედ გამოიძიონ რა სარგებლობას ვიღებთ მათგან.
 
ადამიანის სხეულშიც მრავალი სილამაზეა, სიმწყობრეა, ურთიერთშეხამებაა ასოებისა, მაგრამ ამავდროულად არის სისველე, ნერწყვი და მყრალი განავალი. თუმცა ამის გამო არავინ ამცირებს ცოცხალ არსებებს; რადგან ამის გარეშე მისი სიცოცხლე შეუძლებელია; ამ ნესტიანობით იზრდება ის ძალებში. მას სჭირდება ლორწოც, სისხლიც, და ორივე ნაღველი; მაგრამ როგორც განმტკიცდებიან მათით, ასევე მათითვე ნადგურდებიან; რადგან სიჭარბე ან უკმარობა რაიმე თქმულისგან ანგრევს ცოცხალ არსებას. კვლავაც, თუკი ვინმე მოიკვეთს თითის სახსარს, სრულიად უსარგებლოს გახდის მას, მაგრამ სახსარს, სანამ ის ჯანსაღია, საკმაო სარგებლობა მოაქვს სხეულისთვის. ამიტომ ისე უნდა მოვიქცეთ, რომ ყოველი ქმნილება განვიხლოთ არა ცალკეულად, თუ როგორია ის თავისთავად, არამედ გამოვიკვლიოთ, რამდენად სასარგებლოა ის მთელი სამყაროსთვის.
 
ცეცხლი წვავს, და არა მარტო ანგრევს ჩვენს სხეულებს, არამედ წვავს სახლებს, ხომალდებს, ყანებს, თუმცა ის ერთ-ერთია ოთხ სტიქიათაგან, რომლითაც ყველაფერი წესრიგში მოდის, და მოკვდავ ბუნებას არ შეუძლია იარსებოს ცეცხლის გარეშე.
 
წყალი ტბორავს მთელ დედამიწას, ანგრევს სახლებს, ღუპავს მეზღვაურებს, მათაც კი ვნებს, რომლებიც მას უდროოდ და უზომოდ სვამენ; მაგრამ არავინ, თუ უგუნურ არ არის, წყალს დამღუპველს არ უწოდებს; რადგან ის რწყავს მიწას, ზრდის მცენარეებს, და სიცოცხლეს ანიჭებს უამრავ პირუტყვს, თვით კაცთა მოდგმასაც კი. ამიტომ ასევე უნდა განვიხილოთ ყოველი სხვა ქმნილებაც და არ დავიწყოთ იმისი მტკიცება თავისთავად მავნეა იგი თუ სასარგებლო, არამედ ვიხილოთ როგორი სარგებლობა მოაქვს მას ბუნების შემადგენლობაში. მხეცებსაც ეშინიათ ადამიანის მისთვის დასაბამიდანვე ბოძებული ძალაუფლების გამო, მაგრამ ზოგჯერ ეზიზღებათ იგი, როგორც საღმრთო რჯულის დამარღვეველი; მზაკვარ მონებსაც ჩვეულებად აქვთ ეზიზღებოდეთ ისინი, ვისაც ბატონებმა მათზე მბრძანებლობა დაავალეს, რადგან ხედავენ, თავიანთი საქციელით, თავისუფლად ყოფნის შესაძლებლობა როგორ დაკარგეს.
წმიდა სამების სტუმრობა
კითხვა 20. ვის უთხრა ღმერთმა: "ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ" (დაბ. 1:26)?
 
ზოგიერთი ღვთითსაძაგელი მწვალებელი ამტკიცებდა, თითქოსდა ღმერთმა ეს სიტყვები ანგელოზებს და ბოროტ დემონებს უთხრა; ამ ჭკუანაღრძობ ხალხს არ ესმოდა ნათქვამი: "ხატებისაებრ ჩვენისა". რადგან ღმერთსა და ანგელოზებს ერთი და იგივე არსი როდი აქვთ და არც ხატება აქვთ ერთი და იგივე: ღმრთის ბუნება მარადიულია, ხოლო ანგელოზები თვით შემოქმედმა ღმერთმა შექმნა, მისგან მიიღეს ყოფიერება, დემონები კი მზაკვარებად მიიქცენენ ნებაყოფლობით. ამიტომაც უკიდურესი სიშლეგის ნიშანია - ივარაუდო, თითქოსდა ერთი ხატება ჰქონდეთ ბოროტ დემონებს და მოწყალების ზღვას.
 
იუდეველები სხვა უკიდურესობაში ვარდებიან: ისინი ამტკიცებენ, თითქოსდა ღმერთმა საკუთარ თავს უთხრა: "ვქმნათ კაცი", იმათი მიბაძვით, ვისაც მიენდობა უზენაესი ხელისუფლება. რადგან ქალაქთა მმართველებს და მხედართმთავრებს აქვთ ჩვეულება მრავლობით რიცხვში წარმოთქვან: ჩვენ ვბრძანებთ, ვწერთ, ვადგენთ და მათი მსგავსნი. მაგრამ ამ ჭკუანაკლულებმა ვერ გულისხმაყვეს, რომ ყოველთა ღმერთი მრავალ ადგილას საკუთარ თავზე მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობს, მაგალითად: "მოაწია ყოველი ხორციელის აღსასრულმა ჩემს წინაშე" (დაბ. 6:13); და კიდევ: "შეიგონა ღმერთმა, რომ შექმნა ადამიანი" (დაბ. 6:6); და: "მიწის პირისაგან აღვგვი ადამიანს" (დაბ. 6:7); და კვლავ: "არ გაიჩინოთ ჩემს გარდა სხვა ღმერთები" (გამ. 20:3); და კიდევ: "აჰა, ახალს მოვიმოქმედებ, ახლავე აღმოცენდება" (ეს. 43:19); ასევე: "გავხსნი ნაკადულებს ხმელგორებზე და წყაროებს ტრამალებში" (ეს. 41:18).
 
და საერთოდ, წმიდა წერილში ყველგან შეიძლება დავინახოთ, რომ ყოველთა ღმერთი საკუთარ თავზე მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობს, იშვიათად - მრავლობითში, რითაც სამ იპოსტასზე მიანიშნებს. ასე, მაგალითად, ენათა აღრევის დროს არ თქვა მხოლობითში: "ჩავალ და ენებს ავურევ", არამედ: "მოვედით, გარდავიდეთ და შევურიოთ მათ ენანი" (დაბ. 11:7). ამიტომ, აქაც, რადგან ისეთ გონიერ ცხოველ არსებას ქმნიდა, მრავალი მოდგმის შემდეგ ნათლისღების წმიდა საიდუმლოთი რომ უნდა განეახლებინა და, რომელიც წმიდა სამების მოწოდებით აღსრულდება; იზრახავდა რა ამ ბუნების შექმნას, რომელსაც უნდა მიეღო ეს საიდუმლო, საიდუმლოდ გამოხატა არსებათა იგივეობა და პირთა რაოდენობაც, რადგან სიტყვებით: "თქვა ღმერთმა", საღმრთო ბუნების ერთობაზე მიგვანიშნა, ხოლო დამატებით: "ვქმნათ", პირთა რაოდენობა დაგვანახა. ასეა შემდეგაც, სიტყვა "ხატება" გამოყენებულია მხოლობით რიცხვში (რადგან არ უთქვამს "ხატებებისამებრ", არამედ "ხატებისაებრ", რითაც კვლავ ბუნების ერთობა აჩვენა, ხოლო სიტყვით "ჩვენისა", კვლავ იპოსტასთა რიცხვი წარმოაჩინა.
 
ყოველთა ღმერთმა, რომელიც წინასწარ ხედავს რა ყოველივეს, როგორც აღსრულებულს, წინასწარ ჭვრეტს მომავალ განხორციელებას და მხოლოდშობილის განკაცებას, იცის, რომ ქალწულისგან მიიღებს კაცობრივ ბუნებას, შეუთავსებს და შეაერთებს მას თავისთან ისე, რომ იქნება ერთი იპოსტასი ღმრთისა და კაცისა, და მისდამი ერთი თაყვანისცემა დაუწესდება მთელ ქმნილებას, - სრულიად სამართლიანად, მოდგმის თვით საფუძველიც უდიადესი პატივით შემოსა. (ადამიანის) შექმნას წინ თათბირი წაუმძღვარა, რათა მიენიშნებინა შესაქმნელი ბუნების გონიერება, შემდეგ კი (შემოქმედ) პირთა რაოდენობის გულისხმისყოფაც მოგვცა, რათა ისინი, ვინც დედამიწაზე აღავლენდნენ გალობას, ჩაწვდომოდნენ ღვთისმეტყველების დაფარულ აზრს, რათა  საკუთარი ხელებით შექმნილი ამ არსებისადმი განსაკუთრებული სიყვარული ეჩვენებინა. ამის შესახებ ღაღადებს სახელოვანი იობიც, როდესაც ღმერთს ეუბნება: "ხელთა შენთა შემქმნეს მე და დამბადეს მე" (იობი 10:8).
 
იგივე სიტყვებით გამოხატა ეს ჭეშმარიტება დავითმა: (ფსალმ. 118:73). ეს ნათალად უწყის მანაც, ვისაც წმიდა ნათლისღება ეღირსა, კერძოდ, რომ შემოქმედმა გვაცხოვნა, და მაცხოვარმა შეგვქმნა. მეტიც, თვით შემოქმედი იერემიას და ესაიას პირით ამბობს, რომ ჩვენ ვართ თიხა, ის კი ჩვენი შემოქმედია (ეს. 64:8; იერ. 18:6). თანაც არ ვამტკიცებთ, რომ ღვთაებას ხელები აქვს, და რომ მას თათბირი და წინასწარი განსჯა სჭირდება, რათა, პლატონისეული მეზღაპრეობით, ქნილება განზრახული იდეით შექმნას. პირიქით, ეს ყველაფერი გვაფიქრებინებს მხოლოდ ღმრთის განსაკუთრებულ მზრუნველობაზე ცოცხალი ქმნილებების მიმართ.


კითხვა 21. რას ნიშნავს: "ხატებისაებრ"?
 
ზოგიერთი სულის უხილავობას ღმრთის ხატებას უწოდებდა, მაგრამ ამას უსამართლოდ ამბობდნენ. თუკი სულის უხილავობა ღმრთის ხატებაა, მაშინ ღმრთის ხატებად უმეტესწილად წოდებულ იქნებოდნენანგელოზები, მთავარანგელოზები და ყველა უხორცო ძალნი, წმიდა ბუნებანი, როგორც სრულიად თავისუფალნი სხეულებისგან და წმიდად უხილავნი.
 
სხვები თავიანთი სიმარტივით ამტკიცებენ, რომ ადამიანის სხეულია შექმნილი ღმრთის ხატად, რადგან ესმათ ღმრთის სიტყვა, რომელიც ამბობს: "ყური მოაპყარ, უფალო, და ისმინე, თვალი გაახილე და დაინახე" (4 მეფ. 19:16); და კიდევ: "იყნოსა უფალმა კეთილსურნელება" (დაბ. 8:21); ასევე: "უფლის ბაგენი მეტყველებენ" (ეს. 1:20) და "მის ხელთაა სიღრმენი მიწისა" (ფსალმ. 94:4), და კიდევ მრავალი ამდაგვარი.
 
მაგრამ ამ უკიდურესად ლიტონმა ადამიანებმა ვერ გაიგეს, რომ უფალი ღმერთი, როდესაც ადამიანებს ადამიანთა მეშვეობით ელაპარაკება, თავის სიტყვებს მსმენელთა უძლურებას შეუხამებს. და რადგან ჩვენ თვალების მეშვეობით ვხედავთ, მის მხედველობით ძალას წერილი თვალებს უწოდებს; სმენადობის ძალას - ყურებს, რადგან ჩვენ სხეულის ამ ნაწილით ვისმენთ; განკარგულებას კი ბაგეებს უწოდებს. მაგრამ მათ უნდა სმენოდათ, რომ წერილში არა მარტო ეს გამონათქვამებია, არამედ ისინიც, რომლებიც ღმრთის გარეშეუწერლობას გვიცხადებენ. რადგან ნათქვამია: "საით, წავუვალ შენს სულს და შენს სახეს სად გავექცევი? ზეცაში რომ ავიდე, შენ იქა ხარ, ქვესკნელში ჩავიდე და - იქაც ხარ!" (ფსალმ. 138:7, 8). სამარიელ ქალს უთხრა უფალმა: "ღმერთი სულია და მისი თაყვანისმცემელნიც სულითა და ჭეშმარიტებით უნდა სცემდნენ თაყვანს" (იოანე 4:24).
 
მაშ, ღმერთი თუ სულია, მაშინ ის მარტივია, შეუდგენელია, გარეშემოუწერელია. მაგრამ ზედმეტობად მიჩნს ამაზე საუბრის გაგრძელება, რადგან ამ ადამიანთა უგუნურება აშკარაა. ამიტომაც სიტყვები: "ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ" (დაბ. 1:26) ზოგიერთ მოძღვარს ასე ესმოდა: ყოველთა ღმერთმა, შექმნა რა გრძნობითი და გონიერი ქმნილება, შემდეგში ადამიანიც შექმნა, და დააყენა იგი, როგორც საკუთარი ხატი არასულდგმულთა და სულდგმულთა შორის, გრძნობიერ და გონიერ ქმნილებათა შორის, რათა არასულდგმულ და სულდგმულ ქმნილებებს, როგორც ერთგვარ ხარკი, სიკეთე მოეტანათ მისთვის, ხოლო გონიერთ ადამიანზე მზრუნველობით შემოქმედისთვის თავიანთი ერთგულება დაემტკიცებინათ. ეს თქვა ღვთაებრივმა მოციქულმა: "განა ყველანი მომსახურე სულები არ არიან, მათდა სამსახურად მოვლინებულნი, რომელთაც უნდა დაიმკვიდრონ საუკუნო სიცოცხლე?" (ებრ. 1:14). და უფალიც ბრძანებს სახარებაში: "ეკრძალეთ, ნუ შეურაცხყოფთ ნურცერთ ამ მცირეთაგანს, რადგანაც გეუბნებით თქვენ, რომ მათი ანგელოზები ცაში თვალს არ აშორებენ ჩემი ზეციერი მამის სახეს" (მთ. 18:10). სხვები კი ამბობდნენ, რომ ადამიანი ღმრთის ხატებად შექმნილია მისი უფლობის გამო და, ამის ყველაზე ნათელ დადასტურებად შემოქმედის სიტყვები მოჰყავთ, რომელმაც ბრძანა: "ეპატრონოს ზღვაში თევზს, ცაში ფრინველს, პირუტყვს, მთელს დედამიწას და ყველა ქვემძრომს, რაც კი მიწაზე დახოხავს" (დაბ. 1:26).
 
ღმერთი, რომელიც თვითონ მეუფებს ყოველივეზე, ასევე ადამიანსაც აძლევს პირუტყვებზე ბატონობის უფლებას. მაგრამ შეიძლება ვიპოვოთ სხვა ნიშნებიც, რომლებიც პირველხატისადმი მსგავსებას წარმოგვიჩენს. რადგან ადამიანიც, მისი შემოქმედი ღმერთივით, აშენებს სახლებს, გალავნებს, ქალაქებს, ნავთსაყუდელთ, ხომალდებს, ეტლებს და კიდევ მრავალთ, როგორც არის მაგალითად ცის, მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების დახატვა, ადამიანთა და პირუტყვთა გამოქანდაკება. მაგრამ უსასრულოა განსხვავება ამ შემოქმედებაში. ყოველთა ღმერთი ყოველ არსებულს ქმნის არარსებულისგან, თანაც ყოველგვარი შრომისა და დროის ხანგრძლივობის გარეშე. მხოლოდ ისურვებს და უკვე გაჩენილია ის, რაც მას სურს, ხოლო ადამიანს მის მიერ შექმნილისთვის სჭირდება ნივთიერება, იარაღი, ინსტრუმენტები, სინათლე, მოფიქრება,დრო, შრომა და სხვადასხვაგვარი ხელოვნება.
 
სახლის მშენებელს ხურო სჭირდება, ხუროს მეშახტე და მენახშირე, ყველა მათგანს მეტყევე, ამათ კიდევ მიწათმოქმედნი; ასე რომ, ყოველი ხელოვნება მისთვის საჭიროს სხვა ხელოვნებათაგან იღებს. მაგრამ ამგვარი შემოქმედებითაც ადამიანი გარკვეულწილად ემსგავსება შემოქმედს, როგორც ხატი პირველხატს. რამეთუ ყოველ ხატს აქვს მსგავსება პირველხატთან; მაგრამ, გააჩნია რა მისი ნაწილების გარეგნობა, არა აქვს მოქმედება, რადგან არა აქვს სული, რომლითაც სხეული მოძრაობს.
 
კვლავაც, ადამიანი ღმრთის მსგავსად მეფობს და აწარმოებს სამართალს. მაგრამ როდესაც ღმერთი სჯის, მას არც ბრალმდებლები სჭირდება და არც მოწმეები; ასე განსაჯა მან კაენი, როგორც დანაშაულის თვითმხილველმა. ხოლო ადამიანი, როდესაც სჯის, მოწმეებიც სჭირდება და ბრალმდებლებიც, რადგან არ იცის, როგორ და რა მოხდა. ასე რომ ადამიანიც იწოდება ღმერთად, რადგან ღმრთის ხატად არის შექმნილი, ვინაიდან ნათქვამია: "კაცი თავდაუბურავი უნდა იყოს, ვინაიდან ხატია და დიდება ღვთისა" (1 კორ. 11:7).
 
და კვლავ, ყოველთა ღმერთს აქვს ღვთაებრივი ბუნება, და არა მარტო სახელწოდება; ხოლო ადამიანი, როგორც ხატი, ოდენ იწოდება ასეთად, მაგრამ თვით საგანს მოკლებულია. ასევე უსასრულობა ნამდვილი და საკუთრივი აზრით ეკუთვნის მხოლოდ ყოველთა ღმერთს; მას გარკვეულწილად ემსგავსება ადამიანის გონება, რადგან ერთ წამში მოიცავს აღმოსავლეთსაც და დასავლეთსაც, ჩრდილოეთსაც და სამხრეთსაც, ზეცასაც და ქვესკნელსაც, მაგრამ არა არსით, არამედ მხოლოდ გონებრივი წარმოსახვით. ღმერთი კი შეუზღუდავია თავისი არსებით, სიბღზნით და ძალმოსილებით.
 
არიან ისეთებიც, რომლებიც ადამიანის სულში კიდევ სხვა უფრო ზუსტ მსგავსებას პოულობენ; რადგან მას საკუთარ თავში აქვს გონიერი და მაცოცხლებელი ძალა. გონება შობს სიტყვას, სიტყვასთან ერთად კი გამოდის სუნთქვა, არა შობილი, როგორც სიტყვა, არამედ ისეთი, რომელიც ყოველთვის ახლავს სიტყვას და ნაშობ სიტყვასთან ერთად გამოვალს. თუმცა ადამიანში ეს მხოლოდ ხატებისაებრ ხდება, რადგან სიტყვა და სუნთქვა თვითმოქმედნი როდი არიან. წმიდა სამებაში კი ვგულისხმობთ სამ იპოსტასს, შეურევნელს და დამოუკიდებელთ. რადგან სიტყვა ღმერთი მამისგან იშვება უწინარეს საუკუნეთა, და ის განუყოფელია მშობელისგან. ღმრთისა და მამისგან გამოდის სულიწმიდა, და მას საკუთარი იპოსტასი გააჩნია. რადგან ნათქვამია: "ყოველივე ამის მოქმედია ერთი და იგივე სული, რომელიც იმას უწილადებს თვითეულს, რაც თვითონ ნებავს" (1 კორინთ. 12:11). მაგრამ ამის შესახებ არ არის საჭირო სიტყვის გაგრძელება, რადგან საღმრთო წერილში შეგვიძლია ამის დამამტკიცებელი ათასობით მოწმობის მოძიება.


კითხვა 22. რატომ აკურთხა ღმერთმა უპირატესად მეშვიდე დღე?
 
ყველა სხვა დღეს ღმერთმა რაღაც განსაკუთრებული შექმნა. რადგან მეშვიდე დღემდე ღმერთმა მთელი ქმნილება გააჩინა, მეშვიდე დღეს აკურთხა კიდევაც იგი, რათა ეს ერთი დღე სხვათაგან განსხვავებით ჯილდოს გარეშე არ დარჩენილიყო. ამიტომაც ითქვა: "აკურთხა ღმერთმა მეშვიდე დღე" (დაბ. 2:3) ნაცვლად - "გამოჰყო"-სი. რადგან მრავალ ადგილას შეიძლევა ვიპოვოთ, რომ სწორედ ასე გაიგება ეს სიტყვა საღმრთო წერილში. მიდიანელთა შესახებ ნათქვამია: "განწმენდილნი არიან, და მე შევკრიბნე იგინი" (ეს. 13:3), ანუ ამისთვის არიან განკუთვნილნი. შემდეგში, იგივეს წერდა რა იუდეველთ, აუცილებლობის გამო მოსემ თქვა: "აკურთხა უფალმან დღე მეშვიდე და წმიდა-ყო იგი" (გამ. 8:11), რათა უდიდესი პატივი მიეგოთ შაბათისთვის. რადგან, აწესებდა რა რჯულს, თქვა: "რადგან ექვს დღეში შექმნა უფალმა ცა და მიწა (გამ. 20:11) და მეშვიდე დღეს შეისვენა; ამიტომაც აკურთხა უფალმა შაბათი დღე და წმიდაჰყო იგი" (გამ. 20:11), "დაისვენა მეშვიდე დღეს ყოველი საქმისგან, რაც გააკეთა" (დაბ. 2:2), და "აკურთხა ღმერთმა მეშვიდე დღე და წმიდაჰყო იგი" (დაბ. 2:3).
 
 
კითხვა 23. რას ნიშნავს ნათქვამი: "წყარო აღ-მო-ვიდოდა ქვეყანით და რწყვიდა პირსა ყოვლისა ქვეყანისასა" (დაბ. 2:6)?
 
მწერალი მოკლედ იმეორებს ნათქვამს შესაქმის შესახებ, და გვასწავლის, რომ ღმერთმა არაფრისგან შექმნა სტიქიონები, განყო ისინი ერთი მეორისგან და ყოველი მათგანი მოიყვანა იმ წყობაში, რომელიც მას ენება. მიწა, სანამ მას ადამიანი არ ამუშავებდა და ღრუბლები არ რწყავდნენ წვიმით, როგორც ამას მალევე ინებებს უფალი, მიწიდან ამომავალი ორთქლითა და სინოტივით, ასევე მასში წყალთა გამოყოფის შემდეგ დარჩენილი წყაროებით ირწყვებოდა. ასე გადმოთარგმნა აკილამაც: "წყარო აღმოვიდოდა მიწიდან და რწყავდა მთელ ქვეყანას".
 
 
კითხვა 24. თუკი სულმა ყოფიერება საღმრთო მობერვისგან მიიღო, მაშინ ის ღმრთის არსისგან ყოფილა?
 
ასეთი აზრი აღსავსეა უკიდურესი უკეთურებითა და გმობით. რადგან წმიდა წერილი სიტყვით: "შთაბერა" (დაბ. 2:7) აჩვენებს შესაქმის სიადვილეს; მეტიც, გვაძლევს აზრს, თუ როგორ გულისხმავყოთ სულის ბუნების შესახებ, კერძოდ, იმას, რომ ის არის შექმნილი სული, უხილავი, გონიერი, სხეულებრივი სისავსისგან. ასევე უნდა შევნიშნოთ, რომ თუკი ამ სიტყვაში ჩვეულებრივ სუნთქვას ვიგულისხმებთ, მაშინ თავიდან ჯერ უნდა წარმოვიდგინოთ ფილტვები, კუნთები, რომლებიც იკუმშებიან და იჭიმებიან, და შეერთებულნი არიან სისხლძარღვებთან, ყელთან და პირთან. ხოლო ღვთაება თუ უსხეულოა, მაშინ "შთაბერვაც" ღმრთითსაკადრისად უნდა გავიგოთ.
 
 
კითხვა 25. რატომ გააშენა ღმერთმა სამოთხე, თუკი იცოდა, რომ მალევე უნდა გაეგდო იქიდან ადამი ჩადენილი ცოდვისთვის?
 
ჯერ-ერთი, უფალი ღმერთი არავის განსჯის წინასწარმცოდნეობის მიხედვით. მან წინასწარ იცოდა ადამის შეცოდების შესახებ, მაგრამ მაინც მიანიჭა სიკეთენი. შემდეგ, ღმერთს ენება, რათა ადამს შეეცნო ღმრთის ნიჭები, რის შედეგადაც, როდესაც დაკარგავდა, შეეძულებინა ცოდვა, რომელმაც განაშორა მას ესოდენი ნეტარება. მეტიც, ღვაწლის დამფუძნებელმა საჭიროდ ჩათვალა სათნოებებში მოღვაწეთათვის შეეთავაზებინა ჯილდოები გამარჯვებისთვის. ამიტომაც სასუფევლის შესახებ თქვა: "მოდით, კურთხეულნო მამაჩემის მიერ, და დაიმკვიდრეთ სასუფეველი, თქვენთვის გამზადებული ქვეყნის დასაბამიდან" (მთ. 25:34).
 
 
კითხვა 26. ზოგიერთი ამბობს, რომ სამოთხე ცაშია.
 
რადგან საღმრთო წერილი ამბობს: "აღმოაცენა უფალმა ღმერთმა მიწიდან ყოველი ხე, სანახავად საამო და საჭმელად ვარგისი..." (დაბ. 2:9); ძალიან საშიშია, მიატოვო სულიწმიდის სწავლება, და მიჰყვე საკუთარ გამონაგონს.
ადამისა და ევას დაცემა
კითხვა 27. როგორ უნდა გავიგოთ სიცოცხლის ხე და კეთილის და ბოროტის შეცნობის ხე (დაბ. 1:9) - გონისმიერად თუ გრძნობითად?
 
საღმრთო წერილი ამბობს, რომ ეს ხეები ამოიზარდნენ მიწიდან, ამიტომ ისინი სხვა მცენარეთაგან განსხვავებული ბუნებისანი როდი არიან. როგორც ჯვრის ხე საკუთრივ ხეა და მაცხოვნებლად მის მიერ ცხონების გამო იწოდება და მისდამი რწმენით გვენიჭება, ასევე ეს ხეებიც მიწიდან აღმოცენდნენ, მაგრამ, ღმრთის განკარგულებით, ერთ მათგანს სიცოცხლის ხე ეწოდა, მეორეს კი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხე. რადგან ამ უკანასკნელი ხის მეშვეობით მოხდა ცოდვის შეგრძნება, და მას ეხებოდა ადამისთვის შეთავაზებული ღვაწლი, ხოლო სიცოცხლის ხე შესთავაზეს მათ მცნებათა დაცვის ჯილდოდ. ასე არქმევდნენ სახელებს პატრიარქებიც ადგილებსა და ჭებს; ზოგ ჭას მათ ხედვის ჭა (დაბ. 16:14) უწოდა, იმიტომ კი არა, რომ გონების განათების ძალას იძლევა, არამედ იმიტომ, რომ მასთან გამოცხადდა ყოველთა უფალი; სხვას - სიფართოვე (დაბ. 26:22), რათა გერარის მცხოვრებთ, რომლებიც ხშირად დავობდნენ სხვა ჭების გამო, ამ ჭის ამომთხრელები არ შეეწუხებინათ. ასევე არსებობდა ფიცის ჭა, რადგან მასთან ფიცს დებდნენ. ასევე ლუზს სახელად ბეთელი, ანუ ღმრთის სახლი ეწოდა, რადგან ამ ადგილას გამოეცხადა იაკობს ყოველთა შემოქმედი (დაბ. 28:19; 35:6). გორაკსაც მოწმე ეწოდა, არა იმიტომ, რომ გასულიერდა, არამედ იმიტომ, რომ ამ ადგილას დაიდო ურთიერთშეთანხმებანი. ასევე ნათლისღება იწოდება ცოცხალ წყაროდ, არა იმიტომ, რომ ნათლობის წყალს აქვს სხვა ბუნება, არამედ იმიტომ, რომ ამ წყლის მიერ საღმრთო მადლი მარადიულ სიცოცხლეს გვანიჭებს. ამიტომაც, სიცოცხლის ხე ასე იწოდება ღმრთის განკარგულებით, და შემეცნების ხე ასე მასთან ცოდვის შეგრძნების გამო იწოდა. რადგან მანამდე გამოცდილებით ცოდვის არმცოდნეებმა, რომლებმაც შემდეგ აკრძალული ხის ნაყოფი იგემეს, როგორც მცნების დამრღვევებმა, სინდისის ქენჯნა განიცადეს.
 
 
კითხვა 28. ნუთუ ადამსა და ევას, აკრძალული ნაყოფის ჭამამდე, არ ჰქონდათ ცოდნა სიკეთისა და ბოროტების შესახებ?
 
შესაძლებელია განა გონიერ და ღმრთის ხატად შექმნილთ სიკეთისა და ბოროტების გარჩევის უნარი არ ჰქონოდათ? და ღმერთი - უფსკრული სიმართლისა - როგორ მისცემდა მათ რჯულს, თუკი თავიანთ ბუნებაში ამის არმცოდნენი იყვნენ, და არ უწყოდნენ, რომ მცნების დაცვა - სიკეთეა, მისი დარღვევა კი - წარმწყმედელია? ამიტომაც, რა თქმა უნდა, მათ ჰქონდათ ცოდნა, მაგრამ გამოცდილებით ის შემდგომ შეიმეცნეს.
 
 
კითხვა 29. (აკრძალული ხილის) ჭამის შემდეგ როგორ "მიხვდნენ, რომ შიშველნი იყვნენ" (დაბ. 3:7), ჭამამდე ვერ გრძნობდნენ ამას?
 
პატარა ბავშვები, როდესაც მათ აშიშვლებენ, ჩვეულებისამებრ, არ წითლდებიან, მაგრამ იმის შემდეგ, რაც სხეული გაიზრდება, დაყმაწვილდება და გონება მისთვის დამახასიათებელს შეიმეცნებს, გაშიშვლება უკვე მოუთმენელი ხდება, ისინი წითლდებიან და იმალებიან და, თუკი ვინმე მათ სამოსს გახდის, სარცხვენელ ადგილებს ხელებით იფარავენ. მაგრამ მრავალს ჩვევა ართმევს სირცხვილის ამ გრძნობას; მცურავებს, როდესაც შიშველნი ცურავენ, და მბანველებს, როდესაც ერთმანეთთა სიშიშვლეს ხედავენ, სირცხვილის ეს გრძნობა უკვე აღარ გააჩნიათ, მაგრამ თუკი ვინმე აბანოს გარეთ გაშიშვლდება, მაშინ მას უკიდურესად ეუფლება სირცხვილის გრძნობა. ასე იყვნენ ადამი და ევაც. შექმნის შემდეგ, როგორც ახალშობილი ჩვილები და უცხონი ცოდვისთვის, შიშველნი იყვნენ და არ რცხვენოდათ. მაგრამ როგორც კი ცოდვა შეიგრძნეს, სხეულის ზოგიერთი ნაწილი ფოთლებით დაიფარეს.


კითხვა 30. როგორ ამბობს მოსე, რომ ტიგროსი და ევფრატი სათავეს იღებენ სამოთხეში, მაშინ როდესაც, ზოგიერთის თქმით, ისინი მომდინარეობენ არმენიის მთებიდან?
 
შეიძლება დავინახოთ, რომ სხვა მდინარეებიც გამოდიან ერთ ადგილას, შემდეგ კი კვლავ მიწაში იკარგებიან, და კვლავ ზემოთ ამოდიან. იგივე დაემართათ ამ მდინარეებსაც. რადგან ჯერ გამოდიოდნენ სამოთხიდან, როგორც საღმრთო წერილი ამბობს, შემდეგ კი, მიწაში ჩადიან და მიწისქვეშა დინებებით, არმენიის მთებში იღებენ სხვა საწყისს. ამაოდ როდი მოაწყო ასე ყოვლის შემოქმედმა ღმერთმა, არამედ იმისთვის, რათა შეეწყვიტა ზედმეტი ადამიანური ცნობისმოყვარება. რადგან, თუკი მათი დინება აშკარა იქნებოდა, მაშინ ზოგიერთი მათი ნაპირების მიყოლებით შეეცდებოდა სამოთხის ადგილმდებარეობის პოვნას; მაგრამ ვერ მიაღწევდნენ სასურველს, რადგან ჯერ გზის სიშორით დაითანგებოდნენ, და ძალაგამოლეულებს არც იმის თავი ექნებოდათ ჩარღმავებოდნენ იმ გაუვალ ადგილებს უდაბნოებსა და ბარბაროსთა ქვეყნებში, სადაც სასტიკ ადამიანთა ხელში ჩავარდნილებს უამრავი საფრთხე დაემუქრებოდათ. ამიტომაც, მოწყალე ღმერთმა, იზრუნა რა ამაზე, ამ მდინარეთა დინება შეუცნობელი გახადა.
 
 
კითხვა 31. რისთვის შექმნა ღმერთმა დედაკაცი ადამის ნეკნიდან?
 
ბუნების შემოქმედმა ინება ორივე სქესი თანამოაზრეობაში მოეყვანა, რისთვისაც ადამიანი შექმნა მიწისგან, ხოლო ქალი წარმოქმნა ადამისგან, რათა მათი იგივეობაც ეჩვენებინა, და მათში ერთგვარი ბუნებრივი ერთგულებაც ჩაედო ერთმანეთის მიმართ. თუკი, როდესაც ამგვარად შექმნილი ქმრები წაეკიდებიან თავიანთ ცოლებს და ცოლები ქმრებს: რას არ გააკეთებდნენ, ოღონდაც ღმერთს ქალი რაიმე სხვისგან შეექმნა? ამიტომაც ბრძნულად განჰყო და კვლავ შეაერთა; იმიტომ, რომ ქორწინებაში ორივე სქესი შეერთდება. რადგან ნათქვამია: "რათა ერთხორცად იქცნენ" (დაბ. 2:24). და ეს რომ სამართლიანია, ადასტურებს შედეგი: საქორწილო კავშირში ორივესგან ერთი ნაყოფი იშვება, სადაც ერთი თესავს, მეორე ჰკვებავს, ამ ყველაფერს კი ბუნების შემოქმედი ამთავრებს.

 
კითხვა 32. თუკი გველი ბრძენია, მაშინ ის ქების ღირსი ყოფილა; რადგან სიბრძნე სათნოებათა ნაწილია.
 
მრავალი სახელწოდება სხვადასხვა საგანთა მიმართ გამოითქმის. რადგან კერპებსაც "ქვეყნის ხალხთა ღმერთებს" უწოდებდნენ (2 პარ. 32:17). ეს კი საკუთრივ დემონზე არის ნათქვამი, რომელიც გველში მოქმედებდა. მაგრამ უგუნურნი უმეცრულად უწოდებდნენ ბრძენს იგავ-არაკთა შემთხზველებს. ასე, მაგალითად, წერილი ამბობს: "ღმერთმა გამოარჩია შლეგნი ამა ქვეყნისანი, რათა არცხვინოს ბრძენნი..." (1 კორ. 1:27); და კიდევ: "სად არის ბრძენი?" (1 კორ. 1:20) და წინასწარმეტყველის მიერაც თქვა ღმერთმა: "ბოროტის საქმნელად ჭკუა ყოფნით, სიკეთის კეთება კი არ იციან" (იერ. 4:22). ამიტომაც აქ მოსემ გველს ბრძენი უწოდა, როგორც ყველაზე მზაკვარს. აკილამაც ასე გადათარგმნა: "გველი ყველაზე ცბიერი იყო ველურ ცხოველთა შორის, რომლებიც უფალმა გააჩინა" (დაბ. 3:1).
 
 
კითხვა 33. თუკი გველი პირუტყვი იყო, როგორ ელაპარაკა იგი ევას?
 
ის იყო ჭეშმარიტების მტრის იარაღი. ამისი გულისხმისყოფა მოგვცა უფალმა სახარებებში; რადგან, იუდეველებს უთხრა: "თქვენ მამათქვენის - ეშმაკისაგან ხართ", და დაამატა: "დასაბამითვე კაცის მკვლელი იყო იგი" (ინ. 8:44). ამიტომაც ეშმაკი გველის მიერ ელაპარაკა ევას. რადგან ღმრთითშექმნილმა პირველმშობლებმა მეფობა მიიღეს ყოველ პირუტყვზე, ერთ-ერთი ევასადმი დაქვემდებარებულს ეშმაკმა მახე დაუგო, რითაც სიცრუე უფრო მაცდური გახადა. ხოლო თვით გველის მიერ მოქმედს საღმრთო წერილი გველს უწოდებს, გვამცნობს წინასწარმეტყველი ესაია, რომელიც ღაღადებს: "იმ დღეს დასჯის უფალი სასტიკი, დიდი და ძლიერი მახვილით ლევიათანს, გველს მოსრიალეს, და ლევიათანს, გველს დაკლაკნილს, და მოკლავს გველეშაპს, ზღვაში მყოფელს" (ეს. 27:1). და უფალმა თავის წმიდა მოწაფეებსაც უთხრა: "აჰა, მოგცემთ თქვენ ხელმწიფებას გველთა და მორიელთა დათრგუნვისა და მტრის ყოველი ძალისა" (ლკ. 10:19).
 
 
კითხვა 34. რას ნიშნავს ნათქვამი: "აეხილათ თვალი ორივეს" (დაბ. 3:7)?
 
ვინც დაკვირვებულია, მისთვის აშკარაა, რომ ადამსა და ევას ნაყოფის ჭამამდე თვალები დახუჭული არ ჰქონდათ. რადგან  როგორ "დაინახა დედაკაცმა, რომ კარგი იყო საჭმელად ის ხე, რომ თვალწარმტაცი და საამური სანახავი იყო" (დაბ. 3:6), თუკი თვალები დახუჭული ჰქონდათ? ამიტომაც საღმრთო წერილმა ასე უწოდა იმ გრძნობას, რომელიც თან მოჰყვა ცოდვას; რადგან ცოდვის შემდეგ იმწამსვე მოიწყლა სინდისი.
 
 
კითხვა 35. იმ საცდურისთვის, რაც ეშმაკმა მოიმოქმედა, გველი რატომ ისჯება?
 
საკუთრივ ღმერთმა დაწყევლა ის, ვინც გველში მოქმედებდა, რადგან სწორედ ის იწოდება გველად, თუმცა ყოველთა ღმრთისგან მიიღო არა გველისებრი ბუნება, რამეთუ სხვა უხორცო ძალებთან ერთად შეიქმნა და კეთილი იყო. მაგრამ რაკიღა ნებაყოფლობით მიიდრიკა მზაკვარებისკენ, მოაკლდა პატივს, რომელიც დასაბამში ჰქონდა, და დედამიწაზე იქნა გადმოგდებულ. თუმცა თვით ცხოველმა წყევლა ადამიანთა სასარგებლოდ მიიღო. რადგან როდესაც მიწაზე მოსრიალე და მიკლაკნილ გველს ვხედავთ, გვაგონდება უძველესი წყევლა, და შევიმეცნებთ, რაოდენ დიდ ბოროტებას აყენებს ცოდვა არა მარტო მის ჩამდენთ, არამედ ცოდვის ხელისშემწყობთაც; თვით გველი არანაირ ზიანს არ განიცდის ამისგან (ასე სიარული მისთვის ბუნებრივია, რადგან უკვე ბუნებითგან აქვს მას ამგვარი მოძრაობის უნარი; ხოლო რაც ბუნებრივია, ის მძიმედ არ გვეჩვენება) ხოლო ადამიანი იღებს უდიდეს სარგებლობას.
 
 
კითხვა 36. რისთვის შექმნა ღმერთმა გველი, თუკი წინასწარ იცოდა, რომ ის ბოროტების იარაღი გახდებოდა?
 
იგივე შეიძლება ვთქვათ ადამიანზეც. რადგან იცოდა ღმერთმა, რომ ადამიანი მცნებას დაარღვევდა. თუმცა, ეშმაკისთვის ძნელი არ იყო ადამიანი სხვა მხეცის მიერაც შეეცდინა.
აკრძალული ხილის მოწყვეტა
კითხვა 37. რისთვის შექმნა ღმერთმა ეშმაკი, თუკი წინასწარ იცოდა, რომ ასეთი იქნებოდა?
 
ღმერთმა ყველა უხორცო არსება გონიერი და უკვდავი შეჰქმნა; ხოლო გონიერი არსებისთვის დამახასიათებელია თავისუფლება. ამ არსებათაგან ზოგმა დაიცვა შემოქმედისადმი მადლიერება, სხვები კი მიიქცნენ მზაკვარებად. იგივე შეიძლება ვნახოთ ადამიანებშიც; ერთნი - სათნოების მოყვარულნი არიან, სხვები კი - ბიწიერებისა. ამიტომაც, ვინც ჩივის, რომ ბოროტეულნი ასეთებად არიან შექმნილნი, სათნოების მოქმედთაც ართმევს გამარჯვების ჯილდოს. რადგან, თუკი ქმნილება ბუნებით უცვალებელი იქნებოდა და სათნოების მოსურვება არ იქნებოდა დამოკიდებული არჩევის თავისუფლებაზე, მაშინ ღირს მოსაგრეთა დასიც არ გვეყოლებოდა. რადგან მოსურვებაზეა დამოკიდებული სიკეთისა და მისი საპირისპიროს არჩევა; ამიტომაც ერთნი სამართლიანად იღებენ გამარჯვების გვირგვინს, სხვები კი ნებაყოფლობითი ცოდვების გამო ისჯებიან.
 
 
კითხვა 38. რატომ მიაწერთ ღმერთს ესოდენ სისასტიკეს, თუკი ის სახიერია? რადგან უმოწყალო და არაადამიანურია მცირედის ჭამის გამო ამგვარი სასჯელის გამოტანა არა მარტო შემცოდის მიმართ, არამედ მათ შთამომავლობაზეც.
 
ვინც ღვთისმოსაობაში ყოფნას გადაწყვეტს უპირველესად უნდა დარწმუნდეს, რომ ყველაფერი, რასაც ყოველთა შემოქმედი ღმერთი აკეთებს ან ბრძანებს წმიდა და სამართლიანია, კეთილი და კაცთმოყვარეობითია. რადგან, თუკი ვაღიარებთ, რომ ღმერთს ეს ყველაფერი ახასიათებს, მაშინ გვმართებს მისი განკარგულებებისა და ბრძანებების პატივისცემაც.
 
ამასთანავე უნდა ვიცოდეთ, რომ ყოველი კანონი, უპირატესად კი საღმრთო რჯულდება, თუნდაც ის რაიმე მცირედს განაწესებდეს, თანაბარი ძალის მქონეა იმ კანონთან, რომელიც უმეტესის აღსრულებას კრძალავს. მაგალითად, რჯული ბრძანებს წინადაცვეთას; მისი დამრღვევი არანაირ ზიანს არ აყენებს მოყვასს, მაგრამ რჯულმდებელი ამბობს: "წინადაუცვეთელი მამაკაცი, რომელსაც არ დაუცვითავს მერვე დღეს ჩუჩა, უნდა მოიკვეთოს თავისი ხალხიდან, რადგან დაარღვია ჩემი აღთქმა" (დაბ. 17:14); და როგორი სასჯელიც განუწესეს მკვლელებსა და მემრუშეებს, იგივე სასჯელი დაათეს ამათაც.
 
მაგრამ ბილწი ერეტიკოსები, რომლებიც აშკარად წინ აღუდგებიან ძველაღთქმისეულ წერილს, სავარაუდოდ დაგმობენ ამ რჯულსაც. ამიტომაც წარმოგიდგენთ მტკიცებულებებს სახარებისეული რჯულდებებისგან. ამ კანონებში ვხედავთ, რომ ვინც ვნებით შეხედა უცხო დედაკაცს, მას ბრალი მრუშობაში ედება (მთ. 5:28); ხოლო "ვინც უმიზეზოდ ურისხდება თავის ძმას, სამართალში უნდა მიეცეს"; ხოლო "ვინც ეტყვის თავის ძმას: რაკა", ბრალი უნდა დაედოს; "და ვინც ეტყვის თავის ძმას: შლეგო, ცეცხლის გეენაში ჩავარდეს" (მთ. 5:22), და ვინც ფიცულობს, თუნდაც ჭეშმარიტს, ეშმაკთა საზოგადოებას მიეკუთვნება (მთ. 5:37).
 
ამრიგად, რატომ უწოდებენ სახარებისეულ რჯულმდებელს კეთილს, ხოლო ძველაღთქმისეულს უმოწყალოს? იმიტომ რომ, ზოგიერთის აზრით, კანონთა ერთი წყება სხვებზე მკაცრია. მაგრამ ასეთი მჯავრის გამოტანას მხოლოდ მგმობარები ბედავენ. ჩვენ კი ვიცით, რომ ყველა კანონი, სუსტიც და მკაცრიც ერთი ღმერთის მიერ არის მოცემული; განსხვავებას კი იწვევენ ისინი, ვისაც ეს კანონები მიეცა. რადგან, როგორც ბრძენმა მოძღვარმა, ღმერთმა არასრულყოფილთ არასრულყოფილი უბოძა, სრულყოფილთ კი - სრულყოფილი. მეტიც, მხედველობაში უნდა მივიღოთ ისიც, რომ პირველებს, თუკი ისინი რჯულს დაარღვევენ, სასჯელი მოწყალების გარეშე დაედებათ, რათა სხვებმა, ამგვარ სასჯელთა მხილველებმა, მსგავსი დანაშაულობანი ვერ გაბედონ.
 
ასე იყო შაბათის შესახებ კანონთან დაკავშირებითაც. რადგან ის, ვინც პირველმა გაბედა დაერღვია შაბათის კანონი და შეშა მოაგროვა, მთელმა ერმა ჩაქოლა. და ეს ღმრთის განკარგულებით მოხდა, რათა, როგორც სასჯელის აღმასრულებლები შეძრწუნებულიყვნენ ურჯულოებით, როგორც გარდამომწვევი სასჯელისა.
 
შემდეგში, როდესაც უკვე მრავალმა დაიწყო შაბათის დარღვევა, რჯულმდებელი მოთმინებით იტანდა ამ დანაშაულს. ასე, მაგალითად, კაენი, პირველი ძმის მკვლელი ღმერთმა უმოწყალოდ დასაჯა, რათა მის დროს და მის შემდეგ მცხოვრებნი შეეშინებინა, რათა ამიერიდან ესოდენი დანაშაული არავის ჩაედინა.
 
მაგრამ შემდეგშიც ბევრი გახდა კაცის მკვლელი, და მათ ღმერთი უცებ როდი სჯიდა. სწორედ ამიტომ უნდა დასჯილიყო ადამიც, რომელმაც პირველმა მიიღო რჯული, თანაც ყველაზე იოლი (რადგან ღმერთმა მას მისცა ყოველი ნაყოფის ჭემის უფლება, გარდა ერთისა), რათა სარგებლობა მიეღო მისგან მთელ კაცობრიობას.
 
ხოლო თუ ღმერთი მცირედის შეჭმის გამო სიკვდილით სჯის, რადგან, როგორც ეს თქვა ბილწმა მარკიონმა, დაუოკებელია იგი თავის მრისხანებაში, მაშინ რატომ საბოლოოდ არ გაწირა ყველა ადამიანი, როდესაც ისინი გაირყვნენ და მიეცნენ ურჯულოებას, არამედ მოსცა ძე თავისი მხოლოდშობილი, და მისი ჯვარცმითა და ტანჯვით ადამიანებს ცხონება მიანიჭა? ვამბობ ამას იმათ საყურადღებოდ, რომლებიც ვარაუდობენ, თითქოსდა ყოველთა ღმერთმა ეს რომელიღაც განრისხების გამო ქნა, და ვერ ცნობენ საიდუმლოს საღმრთო განგებულებისა.
 
მათთვის, ვინც საღმრთო წერილს სწავლობს, ვფიქრობ, ცნობილია, რომ ყოველღა ღმერთს არ ჩვევია ერთხელ მიღებული განზრახვის საწინააღმდეგო მოქმედება, რადგან ეს ნაკლი ცვალებადი ბუნების მქონეთა თვისებაა, რომელთაც ხან ერთი მოსწონთ და ხან მეორე, მომავალი კი საერთოდ არ უწყიან. მაგრამ ასე როდია ღმერთი, მას უცვალებელი ბუნება აქვს, და აღსრულებულივით იცის ის, რაც ჯერაც არ მომხდარა. ასე მაგალითად, რადგან წინასწარ უწყოდა, რომ ადამი მცნების დარღვევით შესცოდავდა და მოკვდავი გახდებოდა, მისი ბუნება ისე მოაწყო, რომ სხეულებრივი შედგენილობით მამრობითი სქესიც შექმნა და მდედრობითიც.
 
ასეთი სხეულებრივი შედგენილობა დამახასიათებელია მოკვდავთათვის და მათთვის, ვისაც მოდგმის გაგრძელებისთვის შვილთა გაჩენა სჭირდება. რადგან უკვდავ ბუნებას მდედრობითი სქესის საჭიროება არ გააჩნია. ამიტომაც შემოქმედმა უეცრად ყოფიერებაში მოიყვანა უხორცოთა მთელი ურიცხვი რაოდენობა, ხოლო მოკვდავი ცოცხალი არსებები, თავისი სახეობისდა მიხედვით, ორ-ორ წყვილად - მამრად და მდედრად შექმნა, და მისცა მათ კურთხევა გამრავლებისა. რადგან ასე ბრძანა: "ინაყოფიერეთ და იმრავლეთ" (დაბ. 1:22).
 
ასე შექმნა მან ადამიანიც მამაკაცად და დედაკაცად, და მისცა მათ კურთხევა: "ინაყოფიერეთ და იმრავლეთ, აავსეთ დედამიწა" (დაბ. 1:28). ამიტომაც ყოველთა ღმერთმა, წინასწარ უწყო და რა ყველაფერი, არა მარტო შექმნა ისინი ასეთებად, არამედ საჭმლის შესახებ რჯულიც მისცა, რადგან თქვა: "აჰა, მომიცია თქვენთვის ყოველი ბალახი, თესლის მთესველი, რაც კი დედამიწის ზურგზეა, და ყოველი ნაყოფიერი ხე, თესლის მთესველი. ეს იყოს თქვენი საზრდო. მიწის ყველა მხეცს, ცის ყველა ფრინველს, ყველა ქვემძრომს, რასაც კი სიცოცხლის სული უდგას, მწვანე ბალახი ჰქონდეს საჭმელად" (დაბ. 1:29, 30). ყოველთა ღმერთმა ეს ადამს მცნების მიცემამდე უთხრა. საჭმელი კი უფრო მოკვდავთათვის არის საკადრისი, რადგან უკვდავ ბუნებას საჭმლით გამოკვება არ სჭირდება. ასწავლიდა რა ამას, უფალმა თქვა: "აღდგომისას არც ცოლს ირთავენ და არც თხოვდებიან, არამედ არიან როგორც ანგელოზები ცაში" (მთ. 22:30).
 
ამიტომაც სასჯელი მრისხანებისგან კი არ არის, არამედ უზენაესი სიბრძნის განგებულებისგან. რათა კაცთა მოდგმას სძულდეს ცოდვა, რომელიც სიკვდილის მიზეზი გახდა. ყოვლადბრძენი მცნების დარღვევის შემდეგ წარმოთქვამს სასიკვდილო განაჩენს, რითაც გვინერგავს სიძულვილს ცოდვისადმი, კაცთა მოდგმას კი მაცხოვნებელი მკურნალობისა და მარადისობისთვის განამზადებს, რომელიც მხოლოდშობილი ძის განკაცებითა და მისი მკვდრეთით აღდგომით შესაძლებელი გახდა. მაშ, რა სისასტიკე მოიაზრება განკარგულებაში: "მიწა ხარ და მიწადვე მიიქცევი" (დაბ. 3:19)? "მიწისგან შეგქმენი, ამბობს ღმერთი, და უკეთესი ბუნებისკენ აღმოგიწოდე. მაგრამ, რაკიღა არ ისურვე ჩემი მცნების დაცვა, დაუბრუნდი თავდაპირველ ბუნებას".
 
რატომ გეჩვენება ცოდვა ესოდენ მცირედ? ღმერთმა ადამიანს თავისუფლება მიანიჭა და უფლება მისცა გამოეყენებინა ყველა მცენარე ერთის გარდა, მან კი ყველა დაუტევა და სწორედ ის პირველი და ერთადერთი ნაყოფი იგემა. ამისთვის დასაჯა იგი მეუფე ღმერთმა. რადგან ამბობს: "ვინ გითხრა, შიშველი რომ ხარ? იმ ხის ნაყოფი ხომ არ გიჭამია, მე რომ აგიკრძალე?" (დაბ. 3:11). ეს კი ევას ეშმაკმა შთააგონა: "მართლა გითხრათ ღმერთმა, ბაღის არცერთი ხის ნაყოფი არ შეჭამოთო?" (დაბ. 3:1). ამიტომაც ეს დანაშაული არცთუ მცირეა, რადგან უპირველეს ყოვლისა სწორედ იმ ნაყოფს მიეძალნენ, რომლის მხოლოდ ერთადერთის ჭამა ჰქონდათ აკრძალული ღმრთისგან.
ადამი და ევა შეცოდების შემდეგ
კითხვა 39. რატომ არ მოკვდა ადამიანი მცნების დარღვევისთანავე, თუკი მას ღმერთმა უთხრა: "მხოლოდ კეთილის და ბოროტის შეცნობის ხის ნაყოფი არ შეჭამოთ, რადგან როგორც კი შეჭამთ, მოკვდებით" (დაბ. 2:17)
 
ეს ბრალდება ადრინდელის საპირისპიროა; რადგან, ამასწინათ ღმერთს უწოდებდნენ რა სასტიკს, ახლა მას კაცთმოყვარეობისთვის ადანაშაულებენ. განა უფრო ქება არ შეჰფეროდა ღვთის სახიერებას, ვიდრე ბრალდება. ღმერთისთვის ჩვეულია დიდი მუქარები, მაგრამ სასჯელები ამ მუქარებზე უფრო სუსტია. ამის მაგალითებს არცთუ იშვიათად ვპოულობთ წმიდა წერილში. თუმცა აქ უფალმა სიკვდილი უწოდა სიკვდილის განსაზღვრებას. რადგან სიმაქოსმა ასე თარგმნა: "იმ დღიდან, რა დღიდანაც შესჭამთ ხისგან, მოკვდავი გახდები"; რადგან ადამიანი საღმრთო განაჩენის მიხედვით, ყოველდღიურად, ასე ვთქვათ, ელოდება სიკვდილს. ამის მსგავსად ქრისტე მეუფისადმი მორწმუნენი და მისთვის დახოცილნი ცოცხალნი არიან, და ელიან მკვდრეთით აღდგომასა და ზეციური სასუფევლის დადგომას: "რადგანაც ხსნილნი ვართ სასოებით" (რომ. 8:24).
 
 
კითხვა 40. რა უნდა ვიგულისხმოთ ტყავის შესამოსელში (დაბ. 3:21)?
 
მეტაფორების მოყვარულები ტყავს მომაკვდავ ხორცს უწოდებენ. სხვები კი ამტკიცებენ, რომ ეს შესამოსელი ხის ქერქისგან იყო დამზადებული. მე კი არც ერთს მივიჩნევ სწორად და არც მეორეს; რადგან ერთი განმარტება იძულებითია, მეორე კი საკმაოდ ზღაპრული. თუკი საღმრთო წერილი ამბობს, რომ სხეული ჯერ კიდევ მშვინვამდე შეიქმნა, მაშინ განა ზღაპარივით არ იქნება მტკიცება, თითქოსდა მცნების დარღვევით ჩვენმა პირველწინაპრებმა მომაკვდავი სხეული მიიღეს? ხოლო იმისი გამორკვევა, საიდან აიღო ღმერთმა ტყავის შესამოსელი, და ამიტომ გამოვიგონოთ სამოსის ახალი სახეობები, ზედმეტად მიმაჩნია. ამიტომ უნდა დავჯერდეთ დაწერილს, და ვიცოდეთ, რომ ყოველივეს შემოქმედისთვის არაფერია ძნელი, და არც მისი უსაზღვრო სახიერებაა გასაკვირი; რადგან ის მცნების დამრღვევებზეც ზრუნავს, და შიშველნი არ დატოვა ისინი, ვინც შესამოსელს საჭიროებდნენ.
 
 
კითხვა 41. რას ნიშნავს სიტყვები: "აჰა, გახდა ადამი როგორც ერთი ჩვენთაგანი" (დაბ. 3:22)?
 
რადგან ეშმაკი ამბობდა: "შეიქნებით ღმერთივით კეთილისა და ბოროტის მცოდნენი" (დაბ. 3:5), მცნების დამრღვევთ კი ეუწყათ სასიკვდილო განაჩენი; ყოველთა ღმერთმა ეს თქვა საყვედურივით, რითაც აჩვენა ეშმაკისეული დაპირების სიცრუე. ხოლო სიცოცხლის ხის ნაყოფის ჭამა ადამიანს იმიტომ კი არ აუკრძალა, რათა უარი ეთქვა მისთვის მარადიულ სიცოცხლეზე, არამედ რათა შეეჩერებინა ცოდვა. ამიტომაც არის სიკვდილი მკურნალობა, და არა სასჯელი; რადგან ის აჩერებს ცოდვის ლტოლვას. "მკვდარი ცოდვისაგან თავდახსნილიაო" (რომ. 6:7), - ამბობს მოციქული. მაგრამ ადამიანს ებრძანა ეცხოვრა "სამოთხის შესასვლელთან" (დაბ. 3:24), რათა სულ ხსომებოდა ის უდარდელი ცხოვრება, რომელიც სამოთხეში ჰქონდა და შესძულებოდა ცოდვა, რომელმაც ადამი მრავალჭირნახულ ცხოვრებამდე მიიყვანა.
 
 
კითხვა 42. თუკი დამწუხრდა კაენი (დაბ. 4:6), როდესაც მიღებულ არ იქნა მისი შეწირულობა, მაშასადამე მან შეინანა, რადგან დამწუხრება მონანულთათვის არის დამახასიათებელი.
 
კაენი დამწუხრდა არა საკუთარი შეცოდების, არამედ ძმის წარმატების გამო. ამაზე მიგვანიშნებს აკილაც, რომელმაც ასე განმარტა: "საკმაოდ ნაწყენი იყო კაენი, და ამიტომაც მომწუხრდა მისი სახე. მაშინ უთხრა უფალმა კაენს: რად გამწარდი, რად ჩაღუნე თავი?"
 
 
კითხვა 43. რა ნიშანი დაადო ღმერთმა კაენს (დაბ. 4:15)?
 
თვით ღმრთის განსაზღვრება იყო ნიშანი, რომელიც კრძალავდა მის მოკვლას, და თვით კაენის სხეულის ნაწილთა ცახცახი შეიქმდა მას შესამჩნევად.
 
 
კითხვა 44. ვინ იყო კაენის ცოლი (დაბ. 4:17)?
 
აშკარაა, რომ საკუთარი და; მაშინ ეს არ იყო დანაშაული, რადგან ამას არ კრძალავდა არანაირი რჯული. მეტიც, სხვაგვარად შეუძლებელი იყო კაცთა მოდგმის გამრავლება. ღმერთს კი ენება ერთი კაცისგან და ერთი ქალისგან წარმოეშვა ადამიანთა ყოველი ტომი, რათა ჯერ-ერთი, როგორც ერთი წყვილისგან წარმომდგართ, ცოდნოდათ ბუნების იგივეობა, და თანაც ერთი ფესვისგან გაფურჩქვნილთ ეცხოვრათ თანხმიერებაში. რადგან, თუკი ღმრთისგან ამგვარი მოწყობის შემთხვევაშიც კი ბედავენ ადამიანები ათასობით მკვლელობას, რას არ გაბედავდნენ ისინი, სხვადასხვა მამამთავრისგან რომ ყოფილიყვნენ წარმომდგარნი? ამიტომაც ღმერთმა მიწისგან შექმნა ერთი კაცი, მისგან კი შექმნა ერთი ქალი, და მათგან აღავსო მოდგმებით მთელი დედამიწა. ამავე მიზეზით დაუშვა მან დასაბამშივე ძმისა და დის შეერთება, ხოლო როდესაც მოდგმა გამრავლდა, ამგვარი ქორწინება აკრძალა, როგორც ურჯულო. ამიტომაც ნოესთან და მის შვილებთან ერთად კიდობანში ღმერთმა მათი ცოლებიც შეიყვანა, რათა მათი შვილები დაქორწინებულიყვნენ ბიძაშვილებთან.
 
 
კითხვა 45. ვინ მოკლა ლამექმა (დაბ. 4:23)? (1)
 
_____________

1. "... მოვკალი კაცი ჩემდა სატკივრად, და ყმაწვილი - ჩემდა ჭირად" (დაბ. 4:23).

_____________
 
არა ორი, როგორც ვარაუდობდნენ ზოგიერთნი, და არა კაენი, როგორც მეზღაპრეობს ვიეთნიმე, არამედ ერთი და ისიც ყმაწვილი. რადგან ამბობს: "... მოვკალი კაცი ჩემდა სატკივრად, და ყმაწვილი - ჩემდა ჭირად" (დაბ. 4:23), ანუ მოკლა მამაკაცი, რომელიც იყო მცირე (ყმაწვილკაცის) ასაკის. თუმცა ცოდვის აღიარებით აირიდა სასჯელი, და საკუთარ თავზე გამოტანილი განაჩენით, შეაჩერა ღმრთის სამართალი.

 
კითხვა 46. სად გადაიყვანა ღმერთმა ენოქი (დაბ. 5:24)?
 
არ უნდა გამოვეძიებდეთ იმას, რაზეც წერილი დუმს, არამედ ვიკმაროთ ნაუწყები. თუმცა, ვფიქრობ, რომ ყოველთა ღმერთმა ეს გააკეთა სათნოებებში მოღვაწეთა გასამხნევებლად. რადგან აბელი, სიმართლის პირველი ნაყოფი, ნაადრევად იქნა მოკლული და ძირფესვიანად აღმოფხვრილი, აღდგომის სასოება ჯერაც ვერ ამხნევებდა ადამიანებს; მაშინ ყოველთა ღმერთმა ინება აეყვანა მართალი ენოქი, და განაშორა იგი მოკვდავთა ცხოვრებას, რათა ყოველს, ვინც დააპირებდა სათნო ცხოვრებას, როგორც გონიერს, ეფიქრა, რომ ენოქის პატივმდებელი, როგორც მართალი და ყოველივეს სიმართლით განმგებელი, ჯილდოს გარეშე არც აბელს დატოვებდა. ამიტომაც დაუშვა მან მოკლულიყო ერთი, მაგრამ ცოცხლად აეყვანა მეორე, რათა ენოქის მოგონებით წინასწარ მოესწავებინა მომავალი აღდგომა მკვდრეთით. რადგან ვისაც ამ ცხოვრებაში არ მიუღია ჯილდო სათნოებისთვის, ის, აუცილებლად მიიღებს მას სხვა (მომავალ) ცხოვრებაში.
 
 
კითხვა 47. ადამის შეცოდების შემდეგ, რატომ დაიღუპა პირველად მართალი აბელი?
 
ღმერთს ენება, რათა უძლურნი ყოფილიყვნენ სიკვდილის საძირკველნი. რადგან, პირველად ადამი რომ მომკვდარიყო, მაშინ სიკვდილს, როგორც პირველ მკვდრად შემცოდის მიმღებს, ექნებოდა მყარი საყრდენი. მაგრამ რადგან პირველად სიკვდილი უსამართლოდ მოკლულმა იგემა, აწ სიკვდილს არა აქვს სანდო საფუძველი.
ბუმბერაზები
კითხვა 48. ვის უწოდა მოსემ ღვთისშვილები (დაბ. 6:2)?
 
ზოგიერთი უგუნური და უკიდურესად ჩლუნგი ადამიანი ფიქრობდა, რომ ეს ანგელოზებია, რადგან, შესაძლოა, ფიქრობდა გამართლება ეპოვა საკუთარი უვარგისობისთვის, თუკი მსგავს რამეში დაადანაშაულებდნენ ანგელოზებს. მაგრამ მართებდათ მათ ესმინათ, თუ რას ამბობს ყოველთა ღმერთი: "არ დარჩება ჩემი სული ადამიანში საუკუნოდ, რადგან ხორცია იგი. იყოს მისი ხანი ასოცი წელი" (დაბ. 6:3), და აქედან გულისხმაეყოთ, რომ უხორცო ძალთ არა აქვთ არც ხორცი, არც დროით შემოფარგლული სიცოცხლე, რადგან უკვდავებად არიან შექმნილნი.
 
იგივე აზრი აქვს მის შემდგომსაც, რადგან ნათქვამია: "დაინახა უფალმა ღმერთმა, რომ იმატა ადამიანთა უკეთურებამ ამქვეყნად, რომ უკეთური იყო მუდამჟამს მათი ყოველი გულისთქმა. შეიგონა უფალმა, რომ შექმნა ადამიანი ამქვეყნად, და შეწუხდა. თქვა უფალმა: მიწის პირისაგან აღვგვი ადამიანს, რომელიც შევქმენი, ადამიანიდან დაწყებული პირუტყვამდე, ქვეწარმავლამდე, ცის ფრინველამდე, რადგან ვნანობ, რომ გავაჩინე" (დაბ. 6:5-7). ნოესაც უთხრა: "მოაწია ყოველი ხორციელის აღსასრულმა ჩემს წინაშე, რადგან აივსო ქვეყანა მათი უსამართლობით; და, აჰა, უნდა გავწყვიტო ისინი მთელი ქვეყნითურთ" (დაბ. 6:13).
 
ეს ყველაფერი აჩვენებს, რომ ღმრთისშვილები იყვნენ ადამიანები, რომლებმაც ურჯულო ცხოვრება შეიყვარეს. ხოლო ანგელოზები რომ შერეოდნენ კაცთა ასულებს, ადამიანები უსამართლოდ იქნებოდნენ დაჩაგრულნი ანგელოზთაგან იმაში, რომ ძალდატანობით გახრწნეს კაცთა ასულები; უსამართლოდ იქნებოდნენ დაჩაგრულნი მათი შემქმნელი ღმრთისგანაც, რადგან ანგელოზთა ვნებების გამო უნდა დასჯილიყვნენ. მაგრამ ამის თქმას, ვფიქრობ, თვით სიცრუის მამაც კი ვერ გაბედავს. რადგან საღმრთო წერილი მრავალი მითითებით გვიჩვენებს, რომ შესცოდეს ადამიანებმა, და რომ ღმრთის მსჯავრი გამოტანილ იქნა ადამიანებზე. მრავალთა უცოდინრობა კი - საღმრთო წერილის ზედაპირული კითხვაა.
 
როდესაც მწერალმა თქვა, რომ ადამისგან იშვა სეითი, ხოლო სეითისგან ენოსი, დაამატა: "მაშინ დაიწყო უფლის სახელის ხსენება" (დაბ. 4:26). აკილამ კი ასე თარგმნა: "მაშინ იწოდნენ ისინი უფლის სახელით". ამან უნდა მიგვახვედროს, რომ ენოსმა სათნოებისთვის პირველმა მიიღო საღმრთო სახელწოდება, და ნათესავები მას ღმერთს უწოდებდნენ, რის გამოც მისგან შობილებმა ღმრთისშვილთა სახელი დაიმკვიდრეს, როგორც ჩვენ მეუფე ქრისტეს გამო ვიწოდებით ქრისტიანებად.
 
თუკი ვინმე არ შეიწყნარებს ამ განმარტებას, რადგან ასე გადათარგმნა აკილამ, მაშინ დე ისმინოს, რას ამბობს ღმერთი წინასწარმეტყველ დავითის მიერ: "მე განვაცხადე: თქვენ ხართ ღმერთები და უზენაესის ძენი ხართ თქვენ ყველანი" (ფსალმ. 81:6); და კიდევ: "უფალი ჩადგა საღვთო კრებულში, ღმერთებს შორის ჰქმნა სამართალი" (ფსალმ. 81:1); ასე თავადებს უწოდებს, როგორც ეს შემდეგი სიტყვებიდან ჩანს: "როდემდე განიკითხავთ უმართებულოდ და პირფერობას გამოიჩენთ ბოროტთა მიმართ? უსაჯეთ ობოლსა და გლახაკს, და მდაბალი და დავრდომილი გაამართლეთ" (ფსალმ. 81:2, 3); და კიდევ: "ღმერთმა ღმერთთამან, უფალმა დაილაპარაკა და მოუწოდა ქვეყნიერებას მზის ამოსვლიდან მის ჩასვლამდე" (ფსალმ. 49:1), ცხადია მოუწოდა უფალმა ამ სახელწოდების ღირსთ მადლის მიერ. რჯულმდებელი ასევე ამბობს: "ღმერთთათჳს ძვირი არა სთქუა და მთავარსა ერისა შენისასა არა ჰრქუა ძვირი" (გამ. 22:28).
 
ასევე სეთის შთამომავლები, როგორც ღვთისმოსავნი, ღმრთის შვილებად იწოდებოდნენ; რადგან სეთის მოდგმა განცალკევებული იყო და არ შეერეოდა კაენის შვილებს, იმ წყევლის გამო, რომელიც მას ღმერთმა დაადო. მაგრამ მრავალი დროის შემდეგ (რადგანღმერთმა წარღვნა მოუვლინა მათ ორი ათასი წლის შემდეგ), დაინახეს სეთის შვილებმა, რომ ლამაზები იყვნენ კაენის შვილები, და სავარაუდოდ, მათ მიერ გამოგონილი მუსიკალური ინსტრუმენტებით ცდუნდნენ (რადგან კაენისგან წარმოშობილმა იუბალმა "ის იყო მეჩანგეთა და მესტვირეთა გამომაჩინებელი" (დაბ. 4:21)), შეერეივნენ მათ და გახრწნეს საკუთარი კეთილშობილეწბა, რის გამოც დაექვემდებარნენ იმავეს, რაც დაემართათ ისრაელიტელთ, როდესაც შეერივნენ მადიანელთა ქალებს, გაიზიარეს მათი უკეთურება და დაისაჯნენ ღმრთისგან. ამ უკანასკნელთა შესახებ თქვა დავით წინასწარმეტყველმა: "აირივნენ წარმართებში და შეისწავლეს მათი საქმეები, და ემსახურებოდნენ მათ კერპებს, რომლებიც საცდურად გადიქცნენ მათთვის" (ფსალმ. 105:35, 36).
 
ასევე ისინიც, ვინც სეთის მოდგმისანი იყვნენ, თუმც ძველად, როგორც სათნოების დამცველი, ღმრთის შვილებად იწოდებოდნენ, მაგრამ, ურჯულო ქალთა სილამაზით მოხიბლულნი, თაობათა უწინ გაყოფილებს შეერივნენ, და შედეგად საბოლოო წარწყმედა დაიმკვიდრეს.
 
თუმცა, უნდა შევნიშნოთ ისიც, რომ საღმრთო სიტყვა მათ არა მარტო ცოდვაში ადანაშაულებს, არამედ ურჯულოებაშიც, რომელსაც ისინი მონდომებითა და სიბეჯითით მიეძალნენ. ეს გამოიხატება სიტყვებით: "... უკეთური იყო მუდამჟამს მათი ყოველი გულისთქმა" (დაბ. 6:5). რადგან ცოდვის მატებით შეწუხებულნი, თუმცა უძლურების გამო ვნებებით დათრგუნულნი, შემდეგში წუხან და ოხრავენ, რის გამოც იმსახურებენ ერთგვარ მიტევებას.
 
ხოლო ვინც სრულიად მიიდრიკა ცოდვისა და ბიწიერებისკენ, და ვნებათა მონა შეიქნა ისე, რომ თვითონვე იგონებს ცოდვის ახალ-ახალ სახეობებს, და ამას აკეთებს არა ერთხელ დაორჯერ, არამედ მთელი ცხოვრების განმავლობაში, არის კი რაიმე პატიების ღირსი? მცირე იქნება ამგვარ ადამიანთა სასჯელი, რომლებმაც ასეთი სახით საკუთარი თავი წარწსაწყმედად გაიწირეს?


გაგრძელება იქნება.

მასალა თარგმნილია საიტ "აპოკალიფსისის" რედ. მიერ. 2024 წ.

წყარო: Блаженный Феодорит Кирский. Изъяснение трудных мест Божественного писания. М. Издательский Совет РПЦ. 2003 г.

ასევე: Творенія блаженнаго Ѳеодорита, епископа Кирскаго. Часть первая. М.: Въ типографіи В. Готье, 1855. С. I-II. (Творенія святыхъ отцевъ въ русскомъ переводѣ, издаваемыя при Московской Духовной Академіи, томъ 26).

URL: https://azbyka.ru/otechnik/Feodorit_Kirskij/tolkovanie_na_knigu_bitija/#note1_return
Назад к содержимому