საუბრები ბიბლიაზე - წმიდა წერილის რთული ადგილების განმარტება_დაბადების წიგნი - აპოკალიფსისი

განვსჯით, რომ ამ გრძნობისმიერ სამყარომდე თუ რამე არსებობდა, აშკარად, ის ნათელში იყო; რადგან ანგელოზთა დასები და უხორცო ძალთა მთელი მხედრობა ბნელში როდი იყვნენ, არამედ ნათელსა და ყოველგვარ სულიერ მხიარულებაში. და ამაში არავინ შემოგვედავება, ვინც კი აღთქმულ სიკეთეთა შორის მოიაზრებს იმ ზეციურ ნათელს, რომელზეც მეტყველებს სოლომონი: "მართალთა ნათელი მხიარულობს" (იგავნი 13:9). მოციქულმა კი თქვა: "სიხარულით ჰმადლობდეთ ღმერთსა და მამას, რომელმაც იმის ღირსნი გვყო, რომ წმიდათა ხვედრს ვზიარებოდით ნათელში" (კოლას. 1:12).

_____________

ამრიგად, რადგან ზეცა, ღმრთის განკარგულებით, უეცრად გადაიშალა ყოვლისმომცველ მის საკუთარ შემოწირულობაზე, ხოლო ზეციურ კამარას აქვს სიმყარე, საკმარისი იმისთვის, რათ განყოს გარეგანი შინაგანისგან; ამ ზეციურმა კამარამ, აუცილებლობით, გადაჰკვეთა რა გარეგანი სხივები, ჩამოაყალიბა მისით მოცული ბნელი ადგილი. რადგან ჩრდილის წარმოსაქმნელად საჭიროა შეერთდეს სამი რამ: სინათლე, სხეული და გაუნათებელი ადგილი. ამიტომაც ეს მსოფლიო ბნელი წარმოიქმნა ზეციური კამარის მიერ.

ნათელი და ბნელი ურთიერთსაწინააღმდეგონი არიან, მაგრამ აუცილებელნი კაცთათვის. ნათელი ადამიანებს შეეწევა საქმიანობასა და შრომისმოყვარეობაში, აჩვენებს ხილულ საგნებს, და აღძრავს მას შემოქმედის სადიდებლად. ხოლო ბნელი ამშვიდებს და განაახლებს ადამიანებს, ბოლოს უღებს დაღლილობას, რომელსაც წარმოქმნის სამუშაო, და ადამიანებს ჰკრებს სახლებში, მხეცებს კი აძლევს თავისუფლებას ეძებონ საკვები. ამას ნათლად გვასწავლის ღვთაებრივი დავითი; რადგან ის ამბობს: "დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე, მას შინა ვიდოდიან ყოველნი მჴეცნი მაღნარისანი, ლეკუნი ლომთანი მყჳრალნი ტაცებად და თხოვად ღმრთისაგან საზრდელსა მათსა. აღმოუბრწყინდა მზე, და შეკრბეს და სადგურთავე თჳსთა დაადგრიან. გამოვიდეს კაცი საქმესა თჳსსა და შრომასა თჳსსა მიმწუხრადმდე" (ფსალმ. 103:20-24). ამის შემდეგ, შემოქმედის საქმეებით გაკვირვებული, აგრძელებს: "ვითარ განდიდნენ საქმენი შენნი, უფალო, და ყოველივე სიბრძნით ჰქმენ; აღივსო ქუეყანაჲ დაბადებულითა შენითა" (ფსალმ. 103:24). ამგვარად, ზუსტად დადგენილია ჩვენ მიერ, რომ სიბნელეც აუცილებელია კაცთათვის.

იმის გაგება, ბნელი რომ არანაირი არსი არ არის და ნაწარმოებია შემთხვევით, იოლი გასაგებია; რადგან ის არის ჩრდილი, რომელსაც იძლევა ცა და მიწა, ამიტომაც ქრება სინათლის გამოჩენისთანავე. ხოლო სინათლე არსია, და დამოუკიდებელი; ის ჩადის, მაგრამ კვლავ ჩნდება, გვშორდება და კვლავ გვიბრუნდება.

როგორც ჩვენი სხეული არის ერთგვარი არსი, მის მიერ წარმოქმნილი ჩრდილი კი - შემთხვევითობა, და არა არსი: ასევე ცა და მიწაც; ეს უდიდესი სხეულები, განსხვავებულნი არიან არსით, მაგრამ მათ მიერ წარმოქმნილი ჩრდილი, სანამ სინათლე არ არის, ბნელად იწოდება. როგორც კი გამოჩნდება სინათლე ქრება ბნელი. ამისი დამტკიცება სხვაგვარადაც შეიძლება.

სახლი, რომელშიც არ არის ფანჯრები, ჩაბნელებულია, მაგრამ სანთლის შეტანისთანავე ნათდება; ამ დროს ბნელი სადმე სხვაგან კი არ გადადის, რადგან მას არ გააჩნია დამოუკიდებლობა და არის არარსობრივი; ის სრულიად იფანტება ნათლის შემოსვლისთანავე, რადგან ის არის ჩრდილი, რომელსაც წარმოქმნიან ჭერი, იატაკი და კდლები, შემდეგ კი გაიფანტება სინათლის სხივების შემოსვლით. და ეს ყოველდღიურად მეორდება.

სინათლის დაშორებით, ცისა და მიწის ჩრდილი წარმოქმნის სიბნელეს, ხოლო სინათლის გამოჩენისთანავე, სიბნელე იფანტება. ამიტომაც სიბნელე არ არის რაიმე შეუქმნელი არსი, ისევე როგორც რაიმე შექმნილი არსება; პირიქიტ, ის არის გარდაუვალი მოვლენა, რომელსაც წარმოქმნიან შექმნილი საგნები და ღმრთის სიბრძნე.

წინასწარმეტყველი მასშიც ხედავს ყოვლის შემოქმედი ღმერთის განდიდების მიზეზს, რადგან ამბობს: "მე ვარ, რომელმან ვქმენ ნათელი და შევმზადე ბნელი" (ეს. 45:7). ფრიად შესაფერისად გამოიყენა ერთი გამონათქვამიც და მეორეც, როდესაც ნათელზე თქვა - ვქმენ, ხოლო ბნელზე - შევამზადე, რადგან ბნელი შემთხვევითი რამეა, რომელიც საგნებზეა დამოკიდებული და იფანტება. სამი ნეტარი ყრმაც, რომლებმაც მთელ ქმნილებას მოუწოდეს ღმრთის ქებისკენ, დღეს ღამეს მიუმატეს და ნათელს ბნელიც. მათი მონაცვლეობით იზომება დრო, და მოეწყობა ადამიანური ცხოვრება.

ზოგიერთის აზრით, ყოვლადწმიდა სული, რომელიც ცხოველყოფს წყლის ბუნებას და წინასწარ მოასწავებს ნათლისღების მადლს. მაგრამ უფრო სამართლიანად მიმაჩნია აზრი, რომ მწერალი აქ სულში ჰაერს გულისხმობს. რადგან ჯერ თქვა, რომ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა, და უფსკრულში იგულისხმა წყლები, აუცილებლობით ახსენა ჰაერიც, რომელიც განფენილია წყალთა ზედაპირიდან ცამდე, რადგან ჰაერის თვისებაა იძვროდეს იმ სხეულებზე ზემოთ, რომლებიც ქვემოთ არიან.

ფრიად შესაფერისად თქვა მწერალმა: იძვროდა, და არა ჰფარავდა, რადგან სიტყვით იძვროდა, გამოიხატება ჰაერის ადვილად მოძრავი არსი. ხოლო თუ ვინმე ამგვარ აზრს არ დაეთნხმება, რადგან წერილ არს: "სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ", ისმინოს, რას ამბობს ნეტარი დავითი ყოვლის შემოქმედ ღმერთზე: "ქროდის სული მისი და დიოდიან წყალნი" (ფსალმ. 147:7). და რომც არაფერი ვთქვა, თავისთავად ნათელია, რომ ღმრთის სული დავითმა ქარს უწოდა; რადგან, როგორც კი დაუბერავს სამხრეთის ქარი, გაყინული წყალი ჩვეულებისამებრ დნება.

სხვას კი არ უბრძანებს შექმნას, არამედ არარსებულს არსებობისკენ მოუწოდებს. აქ ბრძანება არის ნებელობა. რადგან ნათქვამია: "ღმერთმან ჩუენმან ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა ყოველივე, რაცა უნდა, ქმნა" (ფსალმ. 113:11). თუკი მან ასე ბრძანა, მაშინ, ცხადია, არა უსულო სტიქიათა გამო, არამედ უხილავ ძალთა მიმართ, რათა უწყოდნენ მათაც, რომ მისი ბრძანებით მოდის ყოველივე ყოფიერებად.

რათა დაარწმუნოს უმადურნი, არ გმონ ის, რასაც ღმერთი კეთილს უწოდებს.

რადგან საღმრთო წერილი გვასწავლის, რომ "თავდაპირველაღ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა" (დაბ. 1:1), შემდეგ ამბობს, რომ ნათლის შექმნის შემდეგ, მეორე დღეს შეიქმნა მყარი; აქედან ეს შეკითხვა გვიჩვენებს შემკითხველთა დიდ უგუნურებას. შესაქმის დროითაც და მეთოდითაც უნდა გულისხმავყოთ ცათა განსხვავება: ერთი შეიქმნა ნათლამდე, მეორე კი - ნათლის შემდეგ; ერთი - არაფრისგან, მეორე კი - წყალთაგან. რადგან ნათქვამია:  "თქვა ღმერთმა: იყოს წყალთა შორის მყარი და გაჰყაროს წყლები" (დაბ. 1:6).

შემდეგ თქვა, რომ სიტყვა საქმედ იქცა (რადგან ამას ნიშნავს სიტყვები: "და იქმნა ასე" (დაბ. 1:7). ამით მწერალი გვასწავლის, როგორ დამყარდა ეს ყველაფერი, რადგან ამბობს: "გააჩინა ღმერთმა მყარი და გაჰყარა ერთმანეთისგან წყალი, რომელიც არის მყარს ქვემოთ, და წყალი, რომელიც არის მყარს ზემოთ. მყარს ღმერთმა უწოდა ცა" (დაბ. 1:7, 8).

პირველი ცა არ იწოდება მყარად, რადგან ის თავიდანვე იყო ცა. მეორე ცამ კი თავისი სახელწოდება თვით საგნისგან მიიღო, რადგან ის წყალთა მიმდინარე არსისგან შედგა, და თხევადი ნივთიერება გაუმჭვალავი და მყარი გახდა; ამიტომაც იწოდა ის მყარად. შემდეგ, რადგან ის ზემოთაა, და ჩვენთვის ჩაანაცვლებს პირველ ცას, იწოდება კიდეც ამ სახელით.

წყლის ბუნება კი ყოველთა შემოქმედმა ღმერთმა ორ ნაწილად დაჰყო: ერთი ნაწილი მოათავსა მყარს ზემოთ, მეორე კი ქვემოთ დატოვა, რათა წყლები, რომლებიც ზემოთაა, თავისი ნესტიანობითა და სიცივით გადაეღობონ მნათობთა ცეცხლს, რომ ზიანი არ მიადგენს მყარს, ხოლო წყლები, რომლებიც ქვემოთ დარჩნენ, თავიანთი ანაორთქლით ჰკვებავდნენ ჰაერს, რომელიც ზემოთ მყოფი ცეცხლით ხურდება და შრება. ამიტომაც, ვინც დასაშვებად არ მიიჩნევს მეორე ცას, ის არასწორი გზით მიდის; ხოლო ვინც ცდილობს მრავალი ცის დაშვებას, ის მისდევს ზღაპრებს, და უგულებელყოფს სულის ღვთაებრივ სწავლებას.

საღმრთო წერილი ცას მრავლობითში ახსენებს: "ცანი ცათანი" (ფსალმ. 148:4), რადგან ებრაულ ენაზე არც ცა და არც წყალი მხოლობით რიცხვში არ მოიხსენიებიან. მრავალი მსგავსი მაგალითი შეიძლება ვპოვოთ ბერძნულ ენაში. ასე, მაგალითად, ათენას არავინ ხმობს მხოლობით რიცხვში, არამედ მრავლობითში, და ქალაქ დელფოსსაც დელფებს უწოდებენ მრავლობითად. ასე ხდება ეს არა იმიტომ, რომ ცა ბევრია, არამედ ინარჩუნებს რა ებრაული ენის თვისებას, საღმრთო წერილი ცას მრავლობითად გამოხატავს.

სხვა ფსალმუნი, უფრო ნათლად გვასწავლის რა ამის შესახებ უკან იხევს ენის თვისებისგან და ასე ბრძანებს: "ცა ცათანი უფლისანი არიან" (ფსალმ. 113:24). აქედან ჩანს, რომ, როგორც ეს ცა წარმოადგენს ჩვენს თავშესაფარს, მიწა კი კვარცხლბეკს, ასევე ხილულ ცას თავის თავშესაფრად აქვს ზეცა.

წყალთა შეგროვება ერთია, რადგან ზღვები ერთმანეთთან შეერთებულნი არიან - ერთნი წყალქვეშა დინებებით, სხვები - ზედაპირულად. მწარალმა კი ახსენა მრავალი შეგროვებანი, რადგან სხვა არის ინდოეთის ოკეანე, სხვა - პონტოეთისა, სხვა - ტირენიისა; სხვა არის პროპონტიდის ყურე, სხვა - ჰელეოსპონტისა; სხვაა ასევე - ეგეოსის ზღვა, და სხვა - იონიის. მათ მიღმა კიდევ არსებობს უდიდეს ზღვა, რომელსაც ზოგიერთი ატლანტიკურს უწოდებს, სხვები კი - ოკეანედ ხმობენ მას. ამიტომაც მწერალმა, რადგან ეს ზღვები ურთიერთშეკავშირებულნი არიან, მათ ერთი კრებითი სახელი უწოდა, რადგან ისინი აიღებიან ცალ-ცალკე, მაგრამ შეგროვებად იწოდებიან.

მრავალია პირუტყვთა სახეობა, რომელთაც ხან მხეცებს უწოდებენ, ხან საქონელს, ხან ქვეწარმავლებს, ხან კიდევ ფრინველთ. ღმერთმა საჭმელი ყველას გაუმზადა, ისინი კი ადამიანთა სასარგებლოდ შექმნა; ამიტომაც ითქმის, რომ ისინი იკვებებიან ჩვენთვის. რამეთუ ნათქვამია: "აღმოუცენა თივა პირუტყუთა, და მწუანე სამსახურებელად კაცთა" (ფსალმ. 103:14).

ამიტომაც ის, რაც უსარგებლოა ერთისთვის, სასარგებლოა მეორისთვის, და ადამიანთათვის არასაჭირო საჭიროა მათთვის, რაც კაცთათვის შეიქმნა. გარდა ამისა, უფალმა, განჭვრიტა რა, რომ ადამიანები, თავიანთი შეცოდების გამო დაექვემდებარებოდნენ სიკვდილს და დაავადდებოდნენ, მიწას უბრძანა აღმოეცენებინა არა მარტო ისეთი ბალახი, რომელიც საჭმლად გამოდგებოდა, არამედ ისეთიც, რაც სამკურნალოდ იქნებოდა სასარგებლო. და ეს უდიდესი სიზუსტით შეგვიძლია გავიგოთ მათგან, ვინც სწავლობს სამკურნალო ხელოვნებას, კერძოდ, ის რაც მავნედ გვეჩვენება სნეულებებს კურნავს, რადგან სხვა ბალახებთან შერევისას დამცავ საშუალებად იქცევა და ჯანმრთელობას გვიბრუნებს.

უფალი ღმერთი ქმნის არაფრისგან და ააღორძინებს არსებულისგან: პირველი ცა მან არაფრისგან შექმნა, მეორე კი წყალთაგან. ასევე ყოფიერებად მოიყვანა მან არარსებული მიწა, ხოლო მას ხეებისა და თესლების აღმოცენება უბრძანა. ამიტომაც შექმნა ნათელი, როგორც სურდა. მაგრამ რადგან მყარით განყო წყალთა ბუნება, ნაწილი მყარის ზემოთ მოაქცია, ნაწილი კი მყარს ქვემოთ. ასე, საკუთარი ნებით, განჰყო მან ეს ნათელი, და მოაწყო დიდი და მცირე მნათობები.

მზე თავისი აღმოსვლითა და ჩასვლით წარმოქმნის დღეებს, და აღასრულებს რა მსვლელობას სამხრეთითა და ჩრდილოეთით, წლიურ წრეს შემოივლის. ის აკეთებს მოხვევებს, რასაც წმიდა წერილი დრო-ჟამს უწოდებს. რადგან, ბუნიობიდან გადადის რა ჩრდილოეთით, წარმოქმნის გაზაფხულს, შემდეგ, იქიდან იწყებს მობრუნებს იმავე საზღვრამდე, და აკეთებს საზაფხულო მოხვევას: ხოლო როდესაც ბუნიობა გადადის სამხრეთით, მაშინ დგება შემოდგომა, სამხრეთიდან მობრუნების შემდეგ კი წარმოქმნის ზამთარს. მთვარის მოძრაობის მიხედვით კი შევიტყობთ თვეთა რიცხვებს: რადგან მთვარე თავის მოძრაობას ოცდაათ დღეში ექვსი საათის ნაკლულებით აღასრულებს; ამიტომაც ასეთ დღეთა რიცხვს თვეს უწოდებენ, ამიტომ ეწოდება ამ მნათობს მთვარე.

ხოლო გამოთქმა "დროჟამის აღმნიშვნელად" ჩვენ გვესმის არა უგუნურ ადამიანთა მსგავსად. რადგან არც პითაგორას, არც სოკრატეს, არც პლატონს, არც სტოიკოსებს არ მიუღიათ ვარსკვლავთმრიცხველობის ფუჭმეტყველება დაბადების დღეების აღსანიშნად. თუკი მეზღაპრეობაში აღზრდილები უგულებელყოფდნენ ამ ზღაპარს, საღმრთო სიტყვისადმი რომელი მორწმუნე შეიწყნარებს მას, რომელიც არა თუ ბოროტსიტყვაობაა, არამედ უკიდურესად უაზროც?

ამრიგად, საღმრთო წერილი "დროჟამის აღნიშვნას" უწოდებს იმას, რითაც იცნობა დრო იმისა, თუ როდის რა დაითესოს, დაირგოს და ხომალდებისა და სახლების ასაშენებლად ვარგისი ხე მოიჭრას. აქედან სწავლობენ ზღვაოსნობის ხელოვნებას დაუფლებულნი, თუ როდის დაძრან ნავი, როდის მიადგნენ ნაპირს, როდის აუშვან აფრები და როდის ჩამოუშვან; რადგან გამოცდილებამ ასწავლა მათ ვარსკვლავთა ამოსვლა და ჩასვლა. ჩვენც, არცთუ იშვიათად, როდესაც ვნახავთ კომეტას ან კუდიან ვარსკვლავს, წინასწარ ვიგებთ მტრის მოახლებას ან კალიის შემოსევას, ნახირის ჭირსა და ადამიანების სნეულებას. აი ამას უწოდა მწერალმა "დროჟამის აღნიშვნა", და არა ყოველგვარი უგუნურებითა და უსჯულოებით აღსავსე მკითხაობას.

ცხოველებს აქვთ თვალები, და ისინი ვერ აიტანდნენ ნათლის სიჭარბეს; ხოლო ნათელი, რომელიც დაიყო მცირე და დიდ მნათობებად, ცხოველთა მხედველობის შესაბამის ბრწყინვალებას გამოსცემენ; მცენარეთა ბუნება კი მოკლებულია ამგვარ მგრძნობელობას.

ღმერთმა, როდესაც ინება, დაუყოვნებლივ აღავსო მთელი დედამიწა მინდორ-ველებით, ყანებითა და ჯეჯილებით, ათასგვარი ბალახებითა და ხეებით, ხოლო პირუტყვი ცხოველები მან წყვილ-წყვილად შექმნა; თანაც უმიზეზოდ როდი მისცა მათ კურთხევა, რათა განაყოფიერებულიყვნენ და ზოგს აღევსო ზღვები, ტბები და მდინარეები, ზოგს - საჰაერო სივრცე და სხვებსაც - დედამიწა.

ბავშვებისთვის ზოგჯერ საჭირო ხდება დაშინება, წკეპლა და კვერთხი: ზოგიერთი მათაგნით ვაშინებთ, ზოგით ვსჯით, სხვებით ვზრდით, და ვაჩვევთ კეთილწესიერებას. რადგან უფალმა ღმერთმა წინდაწინ იცოდა, რომ სიზარმაცისკენ გადავიხრებოდით, მხეცები წინდაწინ მოამზადა, როგორც ერთგვარი წკეპლა და საშიშროება, რათა მათით შევშინებულიყავით, (და, როგორც ბავშვებს, ასეთ დროს მშობლებს რომ აფარებენ თავს), ჩვენც ღმერთი მოგვეწოდებინა შემწედ და მუდამ მის გვერდით ყოფნა გვდომოდა. მაგრამ, როგორც ზრდასრულები არაფრად აგდებენ წკეპლას და საფრთხობელებს: ასევე სათნოების ბინადრებს უკვე აღარ ეშინიათ მხეცებისა, რადგან ადამს ცოდვის ჩადენამდე ყველა მხეცი ემორჩილებოდა და აღიარებდა ადამიანისადმი მონობას; ასე იყო ნოეც, რომლის მოწოდებას ყველა პირუტყვმა უსმინა კიდობანში შესვლისას და ცხვრებივით მოთვინიერდნენ ლომიც, ჯიქიც და ყველაზე მძვინვარე ქვეწარმავლებიც. როდესაც დანიელი ლომებით სავსე ორმოში ჩააგდეს, ლომებმა მასთან მიკარება ვერ გაბედეს; რადგან მასში ღმრთის ხატებას ხედავდნენ. ასევე გველმაც ჩაასო კბილები მოციქულის ხელს, და მასში ცოდვისმიერი მოდუნება და უძლურება რომ ვერ იგრძნო, იმწამსვე განეშორა მას და აგიზგიზებულ ცეცხლში გადავარდა, თითქოსდა თავი დაისაჯაო, რომ მიუახლოვდა სხეულს, რომელსაც თავს არ უნდა დასხმოდა. ჩვენ კი გვეშინია მხეცების, რადგან ჩვენი ცხოვრება არაკეთილსინდისიერია. ამიტომაც ღმერთი, რომელიც უდარდელებზეც ზრუნავს, ცხოველებს უდაბური ადგილები განუკუთვნა, და საკვების მოსაპოვებლად ღამე დაუწესა: რადგან წერილში ნათქვამია, "დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე, მას შინა ვიდოდიან ყოველნი მჴეცნი მაღნარისანი" (ფსალმ. 103:20). ქვეწარმავლებს კი ღმერთმა მიწის ხვრელებსა და ნაპრალებში დაუდო ბინა, რათა კაცთა მოდგმისთვის ვნება არ მიეყენებინათ. სრულიად უზრუნველნი რომ ვყოფილიყავით, და შეგვზიზღებოდა ისინი, რომელთაც ყველაზე ნაკლებად ძალუძთ ჩვენთვის ზიანის მოყენება.

ღმერთი, რომელიც ბრძნულად განაგებს ჩვენს ცხოვრებას, ზოგჯერ დაუშვებს, რათა მრავალი ათასი ადამიანიდან ორი ან სამი მოწყლულ იქნას მორიელების თუ სხვა ქვეწარმავლების მიერ, რათა შევშინდეთ (როგორც ბავშვები), მოვუწოდოთ მამას და ვევედროთ მას დაგვიცვას თავისი ყოვლადძლიერი განგებით.

გარდა ამისა სხვა მიმართებითაც სასარგებლონი არიან ჩვენთვის მხეცები; რადგან ექიმები მათგან მრავალ დამცავ წამლებს ამზადებენ. ამიტომაც ნურავინ გაკიცხავს შემოქმედს მხეცთა გამო, და ნურავინ მხოლოდ იმას ნუ მიიღებს მხედველობაში, თუ როგორები არიან ისინი თავისთავად, არამედ გამოიძიონ რა სარგებლობას ვიღებთ მათგან.

ადამიანის სხეულშიც მრავალი სილამაზეა, სიმწყობრეა, ურთიერთშეხამებაა ასოებისა, მაგრამ ამავდროულად არის სისველე, ნერწყვი და მყრალი განავალი. თუმცა ამის გამო არავინ ამცირებს ცოცხალ არსებებს; რადგან ამის გარეშე მისი სიცოცხლე შეუძლებელია; ამ ნესტიანობით იზრდება ის ძალებში. მას სჭირდება ლორწოც, სისხლიც, და ორივე ნაღველი; მაგრამ როგორც განმტკიცდებიან მათით, ასევე მათითვე ნადგურდებიან; რადგან სიჭარბე ან უკმარობა რაიმე თქმულისგან ანგრევს ცოცხალ არსებას. კვლავაც, თუკი ვინმე მოიკვეთს თითის სახსარს, სრულიად უსარგებლოს გახდის მას, მაგრამ სახსარს, სანამ ის ჯანსაღია, საკმაო სარგებლობა მოაქვს სხეულისთვის. ამიტომ ისე უნდა მოვიქცეთ, რომ ყოველი ქმნილება განვიხლოთ არა ცალკეულად, თუ როგორია ის თავისთავად, არამედ გამოვიკვლიოთ, რამდენად სასარგებლოა ის მთელი სამყაროსთვის.

ცეცხლი წვავს, და არა მარტო ანგრევს ჩვენს სხეულებს, არამედ წვავს სახლებს, ხომალდებს, ყანებს, თუმცა ის ერთ-ერთია ოთხ სტიქიათაგან, რომლითაც ყველაფერი წესრიგში მოდის, და მოკვდავ ბუნებას არ შეუძლია იარსებოს ცეცხლის გარეშე.

წყალი ტბორავს მთელ დედამიწას, ანგრევს სახლებს, ღუპავს მეზღვაურებს, მათაც კი ვნებს, რომლებიც მას უდროოდ და უზომოდ სვამენ; მაგრამ არავინ, თუ უგუნურ არ არის, წყალს დამღუპველს არ უწოდებს; რადგან ის რწყავს მიწას, ზრდის მცენარეებს, და სიცოცხლეს ანიჭებს უამრავ პირუტყვს, თვით კაცთა მოდგმასაც კი. ამიტომ ასევე უნდა განვიხილოთ ყოველი სხვა ქმნილებაც და არ დავიწყოთ იმისი მტკიცება თავისთავად მავნეა იგი თუ სასარგებლო, არამედ ვიხილოთ როგორი სარგებლობა მოაქვს მას ბუნების შემადგენლობაში. მხეცებსაც ეშინიათ ადამიანის მისთვის დასაბამიდანვე ბოძებული ძალაუფლების გამო, მაგრამ ზოგჯერ ეზიზღებათ იგი, როგორც საღმრთო რჯულის დამარღვეველი; მზაკვარ მონებსაც ჩვეულებად აქვთ ეზიზღებოდეთ ისინი, ვისაც ბატონებმა მათზე მბრძანებლობა დაავალეს, რადგან ხედავენ, თავიანთი საქციელით, თავისუფლად ყოფნის შესაძლებლობა როგორ დაკარგეს.

ზოგიერთი ღვთითსაძაგელი მწვალებელი ამტკიცებდა, თითქოსდა ღმერთმა ეს სიტყვები ანგელოზებს და ბოროტ დემონებს უთხრა; ამ ჭკუანაღრძობ ხალხს არ ესმოდა ნათქვამი: "ხატებისაებრ ჩვენისა". რადგან ღმერთსა და ანგელოზებს ერთი და იგივე არსი როდი აქვთ და არც ხატება აქვთ ერთი და იგივე: ღმრთის ბუნება მარადიულია, ხოლო ანგელოზები თვით შემოქმედმა ღმერთმა შექმნა, მისგან მიიღეს ყოფიერება, დემონები კი მზაკვარებად მიიქცენენ ნებაყოფლობით. ამიტომაც უკიდურესი სიშლეგის ნიშანია - ივარაუდო, თითქოსდა ერთი ხატება ჰქონდეთ ბოროტ დემონებს და მოწყალების ზღვას.

იუდეველები სხვა უკიდურესობაში ვარდებიან: ისინი ამტკიცებენ, თითქოსდა ღმერთმა საკუთარ თავს უთხრა: "ვქმნათ კაცი", იმათი მიბაძვით, ვისაც მიენდობა უზენაესი ხელისუფლება. რადგან ქალაქთა მმართველებს და მხედართმთავრებს აქვთ ჩვეულება მრავლობით რიცხვში წარმოთქვან: ჩვენ ვბრძანებთ, ვწერთ, ვადგენთ და მათი მსგავსნი. მაგრამ ამ ჭკუანაკლულებმა ვერ გულისხმაყვეს, რომ ყოველთა ღმერთი მრავალ ადგილას საკუთარ თავზე მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობს, მაგალითად: "მოაწია ყოველი ხორციელის აღსასრულმა ჩემს წინაშე" (დაბ. 6:13); და კიდევ: "შეიგონა ღმერთმა, რომ შექმნა ადამიანი" (დაბ. 6:6); და: "მიწის პირისაგან აღვგვი ადამიანს" (დაბ. 6:7); და კვლავ: "არ გაიჩინოთ ჩემს გარდა სხვა ღმერთები" (გამ. 20:3); და კიდევ: "აჰა, ახალს მოვიმოქმედებ, ახლავე აღმოცენდება" (ეს. 43:19); ასევე: "გავხსნი ნაკადულებს ხმელგორებზე და წყაროებს ტრამალებში" (ეს. 41:18).

და საერთოდ, წმიდა წერილში ყველგან შეიძლება დავინახოთ, რომ ყოველთა ღმერთი საკუთარ თავზე მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობს, იშვიათად - მრავლობითში, რითაც სამ იპოსტასზე მიანიშნებს. ასე, მაგალითად, ენათა აღრევის დროს არ თქვა მხოლობითში: "ჩავალ და ენებს ავურევ", არამედ: "მოვედით, გარდავიდეთ და შევურიოთ მათ ენანი" (დაბ. 11:7). ამიტომ, აქაც, რადგან ისეთ გონიერ ცხოველ არსებას ქმნიდა, მრავალი მოდგმის შემდეგ ნათლისღების წმიდა საიდუმლოთი რომ უნდა განეახლებინა და, რომელიც წმიდა სამების მოწოდებით აღსრულდება; იზრახავდა რა ამ ბუნების შექმნას, რომელსაც უნდა მიეღო ეს საიდუმლო, საიდუმლოდ გამოხატა არსებათა იგივეობა და პირთა რაოდენობაც, რადგან სიტყვებით: "თქვა ღმერთმა", საღმრთო ბუნების ერთობაზე მიგვანიშნა, ხოლო დამატებით: "ვქმნათ", პირთა რაოდენობა დაგვანახა. ასეა შემდეგაც, სიტყვა "ხატება" გამოყენებულია მხოლობით რიცხვში (რადგან არ უთქვამს "ხატებებისამებრ", არამედ "ხატებისაებრ", რითაც კვლავ ბუნების ერთობა აჩვენა, ხოლო სიტყვით "ჩვენისა", კვლავ იპოსტასთა რიცხვი წარმოაჩინა.

ყოველთა ღმერთმა, რომელიც წინასწარ ხედავს რა ყოველივეს, როგორც აღსრულებულს, წინასწარ ჭვრეტს მომავალ განხორციელებას და მხოლოდშობილის განკაცებას, იცის, რომ ქალწულისგან მიიღებს კაცობრივ ბუნებას, შეუთავსებს და შეაერთებს მას თავისთან ისე, რომ იქნება ერთი იპოსტასი ღმრთისა და კაცისა, და მისდამი ერთი თაყვანისცემა დაუწესდება მთელ ქმნილებას, - სრულიად სამართლიანად, მოდგმის თვით საფუძველიც უდიადესი პატივით შემოსა. (ადამიანის) შექმნას წინ თათბირი წაუმძღვარა, რათა მიენიშნებინა შესაქმნელი ბუნების გონიერება, შემდეგ კი (შემოქმედ) პირთა რაოდენობის გულისხმისყოფაც მოგვცა, რათა ისინი, ვინც დედამიწაზე აღავლენდნენ გალობას, ჩაწვდომოდნენ ღვთისმეტყველების დაფარულ აზრს, რათა  საკუთარი ხელებით შექმნილი ამ არსებისადმი განსაკუთრებული სიყვარული ეჩვენებინა. ამის შესახებ ღაღადებს სახელოვანი იობიც, როდესაც ღმერთს ეუბნება: "ხელთა შენთა შემქმნეს მე და დამბადეს მე" (იობი 10:8).

იგივე სიტყვებით გამოხატა ეს ჭეშმარიტება დავითმა: (ფსალმ. 118:73). ეს ნათალად უწყის მანაც, ვისაც წმიდა ნათლისღება ეღირსა, კერძოდ, რომ შემოქმედმა გვაცხოვნა, და მაცხოვარმა შეგვქმნა. მეტიც, თვით შემოქმედი იერემიას და ესაიას პირით ამბობს, რომ ჩვენ ვართ თიხა, ის კი ჩვენი შემოქმედია (ეს. 64:8; იერ. 18:6). თანაც არ ვამტკიცებთ, რომ ღვთაებას ხელები აქვს, და რომ მას თათბირი და წინასწარი განსჯა სჭირდება, რათა, პლატონისეული მეზღაპრეობით, ქნილება განზრახული იდეით შექმნას. პირიქით, ეს ყველაფერი გვაფიქრებინებს მხოლოდ ღმრთის განსაკუთრებულ მზრუნველობაზე ცოცხალი ქმნილებების მიმართ.

ზოგიერთი სულის უხილავობას ღმრთის ხატებას უწოდებდა, მაგრამ ამას უსამართლოდ ამბობდნენ. თუკი სულის უხილავობა ღმრთის ხატებაა, მაშინ ღმრთის ხატებად უმეტესწილად წოდებულ იქნებოდნენანგელოზები, მთავარანგელოზები და ყველა უხორცო ძალნი, წმიდა ბუნებანი, როგორც სრულიად თავისუფალნი სხეულებისგან და წმიდად უხილავნი.

სხვები თავიანთი სიმარტივით ამტკიცებენ, რომ ადამიანის სხეულია შექმნილი ღმრთის ხატად, რადგან ესმათ ღმრთის სიტყვა, რომელიც ამბობს: "ყური მოაპყარ, უფალო, და ისმინე, თვალი გაახილე და დაინახე" (4 მეფ. 19:16); და კიდევ: "იყნოსა უფალმა კეთილსურნელება" (დაბ. 8:21); ასევე: "უფლის ბაგენი მეტყველებენ" (ეს. 1:20) და "მის ხელთაა სიღრმენი მიწისა" (ფსალმ. 94:4), და კიდევ მრავალი ამდაგვარი.

მაგრამ ამ უკიდურესად ლიტონმა ადამიანებმა ვერ გაიგეს, რომ უფალი ღმერთი, როდესაც ადამიანებს ადამიანთა მეშვეობით ელაპარაკება, თავის სიტყვებს მსმენელთა უძლურებას შეუხამებს. და რადგან ჩვენ თვალების მეშვეობით ვხედავთ, მის მხედველობით ძალას წერილი თვალებს უწოდებს; სმენადობის ძალას - ყურებს, რადგან ჩვენ სხეულის ამ ნაწილით ვისმენთ; განკარგულებას კი ბაგეებს უწოდებს. მაგრამ მათ უნდა სმენოდათ, რომ წერილში არა მარტო ეს გამონათქვამებია, არამედ ისინიც, რომლებიც ღმრთის გარეშეუწერლობას გვიცხადებენ. რადგან ნათქვამია: "საით, წავუვალ შენს სულს და შენს სახეს სად გავექცევი? ზეცაში რომ ავიდე, შენ იქა ხარ, ქვესკნელში ჩავიდე და - იქაც ხარ!" (ფსალმ. 138:7, 8). სამარიელ ქალს უთხრა უფალმა: "ღმერთი სულია და მისი თაყვანისმცემელნიც სულითა და ჭეშმარიტებით უნდა სცემდნენ თაყვანს" (იოანე 4:24).

მაშ, ღმერთი თუ სულია, მაშინ ის მარტივია, შეუდგენელია, გარეშემოუწერელია. მაგრამ ზედმეტობად მიჩნს ამაზე საუბრის გაგრძელება, რადგან ამ ადამიანთა უგუნურება აშკარაა. ამიტომაც სიტყვები: "ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ" (დაბ. 1:26) ზოგიერთ მოძღვარს ასე ესმოდა: ყოველთა ღმერთმა, შექმნა რა გრძნობითი და გონიერი ქმნილება, შემდეგში ადამიანიც შექმნა, და დააყენა იგი, როგორც საკუთარი ხატი არასულდგმულთა და სულდგმულთა შორის, გრძნობიერ და გონიერ ქმნილებათა შორის, რათა არასულდგმულ და სულდგმულ ქმნილებებს, როგორც ერთგვარ ხარკი, სიკეთე მოეტანათ მისთვის, ხოლო გონიერთ ადამიანზე მზრუნველობით შემოქმედისთვის თავიანთი ერთგულება დაემტკიცებინათ. ეს თქვა ღვთაებრივმა მოციქულმა: "განა ყველანი მომსახურე სულები არ არიან, მათდა სამსახურად მოვლინებულნი, რომელთაც უნდა დაიმკვიდრონ საუკუნო სიცოცხლე?" (ებრ. 1:14). და უფალიც ბრძანებს სახარებაში: "ეკრძალეთ, ნუ შეურაცხყოფთ ნურცერთ ამ მცირეთაგანს, რადგანაც გეუბნებით თქვენ, რომ მათი ანგელოზები ცაში თვალს არ აშორებენ ჩემი ზეციერი მამის სახეს" (მთ. 18:10). სხვები კი ამბობდნენ, რომ ადამიანი ღმრთის ხატებად შექმნილია მისი უფლობის გამო და, ამის ყველაზე ნათელ დადასტურებად შემოქმედის სიტყვები მოჰყავთ, რომელმაც ბრძანა: "ეპატრონოს ზღვაში თევზს, ცაში ფრინველს, პირუტყვს, მთელს დედამიწას და ყველა ქვემძრომს, რაც კი მიწაზე დახოხავს" (დაბ. 1:26).

ღმერთი, რომელიც თვითონ მეუფებს ყოველივეზე, ასევე ადამიანსაც აძლევს პირუტყვებზე ბატონობის უფლებას. მაგრამ შეიძლება ვიპოვოთ სხვა ნიშნებიც, რომლებიც პირველხატისადმი მსგავსებას წარმოგვიჩენს. რადგან ადამიანიც, მისი შემოქმედი ღმერთივით, აშენებს სახლებს, გალავნებს, ქალაქებს, ნავთსაყუდელთ, ხომალდებს, ეტლებს და კიდევ მრავალთ, როგორც არის მაგალითად ცის, მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების დახატვა, ადამიანთა და პირუტყვთა გამოქანდაკება. მაგრამ უსასრულოა განსხვავება ამ შემოქმედებაში. ყოველთა ღმერთი ყოველ არსებულს ქმნის არარსებულისგან, თანაც ყოველგვარი შრომისა და დროის ხანგრძლივობის გარეშე. მხოლოდ ისურვებს და უკვე გაჩენილია ის, რაც მას სურს, ხოლო ადამიანს მის მიერ შექმნილისთვის სჭირდება ნივთიერება, იარაღი, ინსტრუმენტები, სინათლე, მოფიქრება,დრო, შრომა და სხვადასხვაგვარი ხელოვნება.

სახლის მშენებელს ხურო სჭირდება, ხუროს მეშახტე და მენახშირე, ყველა მათგანს მეტყევე, ამათ კიდევ მიწათმოქმედნი; ასე რომ, ყოველი ხელოვნება მისთვის საჭიროს სხვა ხელოვნებათაგან იღებს. მაგრამ ამგვარი შემოქმედებითაც ადამიანი გარკვეულწილად ემსგავსება შემოქმედს, როგორც ხატი პირველხატს. რამეთუ ყოველ ხატს აქვს მსგავსება პირველხატთან; მაგრამ, გააჩნია რა მისი ნაწილების გარეგნობა, არა აქვს მოქმედება, რადგან არა აქვს სული, რომლითაც სხეული მოძრაობს.

კვლავაც, ადამიანი ღმრთის მსგავსად მეფობს და აწარმოებს სამართალს. მაგრამ როდესაც ღმერთი სჯის, მას არც ბრალმდებლები სჭირდება და არც მოწმეები; ასე განსაჯა მან კაენი, როგორც დანაშაულის თვითმხილველმა. ხოლო ადამიანი, როდესაც სჯის, მოწმეებიც სჭირდება და ბრალმდებლებიც, რადგან არ იცის, როგორ და რა მოხდა. ასე რომ ადამიანიც იწოდება ღმერთად, რადგან ღმრთის ხატად არის შექმნილი, ვინაიდან ნათქვამია: "კაცი თავდაუბურავი უნდა იყოს, ვინაიდან ხატია და დიდება ღვთისა" (1 კორ. 11:7).

და კვლავ, ყოველთა ღმერთს აქვს ღვთაებრივი ბუნება, და არა მარტო სახელწოდება; ხოლო ადამიანი, როგორც ხატი, ოდენ იწოდება ასეთად, მაგრამ თვით საგანს მოკლებულია. ასევე უსასრულობა ნამდვილი და საკუთრივი აზრით ეკუთვნის მხოლოდ ყოველთა ღმერთს; მას გარკვეულწილად ემსგავსება ადამიანის გონება, რადგან ერთ წამში მოიცავს აღმოსავლეთსაც და დასავლეთსაც, ჩრდილოეთსაც და სამხრეთსაც, ზეცასაც და ქვესკნელსაც, მაგრამ არა არსით, არამედ მხოლოდ გონებრივი წარმოსახვით. ღმერთი კი შეუზღუდავია თავისი არსებით, სიბღზნით და ძალმოსილებით.

არიან ისეთებიც, რომლებიც ადამიანის სულში კიდევ სხვა უფრო ზუსტ მსგავსებას პოულობენ; რადგან მას საკუთარ თავში აქვს გონიერი და მაცოცხლებელი ძალა. გონება შობს სიტყვას, სიტყვასთან ერთად კი გამოდის სუნთქვა, არა შობილი, როგორც სიტყვა, არამედ ისეთი, რომელიც ყოველთვის ახლავს სიტყვას და ნაშობ სიტყვასთან ერთად გამოვალს. თუმცა ადამიანში ეს მხოლოდ ხატებისაებრ ხდება, რადგან სიტყვა და სუნთქვა თვითმოქმედნი როდი არიან. წმიდა სამებაში კი ვგულისხმობთ სამ იპოსტასს, შეურევნელს და დამოუკიდებელთ. რადგან სიტყვა ღმერთი მამისგან იშვება უწინარეს საუკუნეთა, და ის განუყოფელია მშობელისგან. ღმრთისა და მამისგან გამოდის სულიწმიდა, და მას საკუთარი იპოსტასი გააჩნია. რადგან ნათქვამია: "ყოველივე ამის მოქმედია ერთი და იგივე სული, რომელიც იმას უწილადებს თვითეულს, რაც თვითონ ნებავს" (1 კორინთ. 12:11). მაგრამ ამის შესახებ არ არის საჭირო სიტყვის გაგრძელება, რადგან საღმრთო წერილში შეგვიძლია ამის დამამტკიცებელი ათასობით მოწმობის მოძიება.

ყველა სხვა დღეს ღმერთმა რაღაც განსაკუთრებული შექმნა. რადგან მეშვიდე დღემდე ღმერთმა მთელი ქმნილება გააჩინა, მეშვიდე დღეს აკურთხა კიდევაც იგი, რათა ეს ერთი დღე სხვათაგან განსხვავებით ჯილდოს გარეშე არ დარჩენილიყო. ამიტომაც ითქვა: "აკურთხა ღმერთმა მეშვიდე დღე" (დაბ. 2:3) ნაცვლად - "გამოჰყო"-სი. რადგან მრავალ ადგილას შეიძლევა ვიპოვოთ, რომ სწორედ ასე გაიგება ეს სიტყვა საღმრთო წერილში. მიდიანელთა შესახებ ნათქვამია: "განწმენდილნი არიან, და მე შევკრიბნე იგინი" (ეს. 13:3), ანუ ამისთვის არიან განკუთვნილნი. შემდეგში, იგივეს წერდა რა იუდეველთ, აუცილებლობის გამო მოსემ თქვა: "აკურთხა უფალმან დღე მეშვიდე და წმიდა-ყო იგი" (გამ. 8:11), რათა უდიდესი პატივი მიეგოთ შაბათისთვის. რადგან, აწესებდა რა რჯულს, თქვა: "რადგან ექვს დღეში შექმნა უფალმა ცა და მიწა (გამ. 20:11) და მეშვიდე დღეს შეისვენა; ამიტომაც აკურთხა უფალმა შაბათი დღე და წმიდაჰყო იგი" (გამ. 20:11), "დაისვენა მეშვიდე დღეს ყოველი საქმისგან, რაც გააკეთა" (დაბ. 2:2), და "აკურთხა ღმერთმა მეშვიდე დღე და წმიდაჰყო იგი" (დაბ. 2:3).

მწერალი მოკლედ იმეორებს ნათქვამს შესაქმის შესახებ, და გვასწავლის, რომ ღმერთმა არაფრისგან შექმნა სტიქიონები, განყო ისინი ერთი მეორისგან და ყოველი მათგანი მოიყვანა იმ წყობაში, რომელიც მას ენება. მიწა, სანამ მას ადამიანი არ ამუშავებდა და ღრუბლები არ რწყავდნენ წვიმით, როგორც ამას მალევე ინებებს უფალი, მიწიდან ამომავალი ორთქლითა და სინოტივით, ასევე მასში წყალთა გამოყოფის შემდეგ დარჩენილი წყაროებით ირწყვებოდა. ასე გადმოთარგმნა აკილამაც: "წყარო აღმოვიდოდა მიწიდან და რწყავდა მთელ ქვეყანას".

ასეთი აზრი აღსავსეა უკიდურესი უკეთურებითა და გმობით. რადგან წმიდა წერილი სიტყვით: "შთაბერა" (დაბ. 2:7) აჩვენებს შესაქმის სიადვილეს; მეტიც, გვაძლევს აზრს, თუ როგორ გულისხმავყოთ სულის ბუნების შესახებ, კერძოდ, იმას, რომ ის არის შექმნილი სული, უხილავი, გონიერი, სხეულებრივი სისავსისგან. ასევე უნდა შევნიშნოთ, რომ თუკი ამ სიტყვაში ჩვეულებრივ სუნთქვას ვიგულისხმებთ, მაშინ თავიდან ჯერ უნდა წარმოვიდგინოთ ფილტვები, კუნთები, რომლებიც იკუმშებიან და იჭიმებიან, და შეერთებულნი არიან სისხლძარღვებთან, ყელთან და პირთან. ხოლო ღვთაება თუ უსხეულოა, მაშინ "შთაბერვაც" ღმრთითსაკადრისად უნდა გავიგოთ.

ჯერ-ერთი, უფალი ღმერთი არავის განსჯის წინასწარმცოდნეობის მიხედვით. მან წინასწარ იცოდა ადამის შეცოდების შესახებ, მაგრამ მაინც მიანიჭა სიკეთენი. შემდეგ, ღმერთს ენება, რათა ადამს შეეცნო ღმრთის ნიჭები, რის შედეგადაც, როდესაც დაკარგავდა, შეეძულებინა ცოდვა, რომელმაც განაშორა მას ესოდენი ნეტარება. მეტიც, ღვაწლის დამფუძნებელმა საჭიროდ ჩათვალა სათნოებებში მოღვაწეთათვის შეეთავაზებინა ჯილდოები გამარჯვებისთვის. ამიტომაც სასუფევლის შესახებ თქვა: "მოდით, კურთხეულნო მამაჩემის მიერ, და დაიმკვიდრეთ სასუფეველი, თქვენთვის გამზადებული ქვეყნის დასაბამიდან" (მთ. 25:34).

რადგან საღმრთო წერილი ამბობს: "აღმოაცენა უფალმა ღმერთმა მიწიდან ყოველი ხე, სანახავად საამო და საჭმელად ვარგისი..." (დაბ. 2:9); ძალიან საშიშია, მიატოვო სულიწმიდის სწავლება, და მიჰყვე საკუთარ გამონაგონს.

საღმრთო წერილი ამბობს, რომ ეს ხეები ამოიზარდნენ მიწიდან, ამიტომ ისინი სხვა მცენარეთაგან განსხვავებული ბუნებისანი როდი არიან. როგორც ჯვრის ხე საკუთრივ ხეა და მაცხოვნებლად მის მიერ ცხონების გამო იწოდება და მისდამი რწმენით გვენიჭება, ასევე ეს ხეებიც მიწიდან აღმოცენდნენ, მაგრამ, ღმრთის განკარგულებით, ერთ მათგანს სიცოცხლის ხე ეწოდა, მეორეს კი კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხე. რადგან ამ უკანასკნელი ხის მეშვეობით მოხდა ცოდვის შეგრძნება, და მას ეხებოდა ადამისთვის შეთავაზებული ღვაწლი, ხოლო სიცოცხლის ხე შესთავაზეს მათ მცნებათა დაცვის ჯილდოდ. ასე არქმევდნენ სახელებს პატრიარქებიც ადგილებსა და ჭებს; ზოგ ჭას მათ ხედვის ჭა (დაბ. 16:14) უწოდა, იმიტომ კი არა, რომ გონების განათების ძალას იძლევა, არამედ იმიტომ, რომ მასთან გამოცხადდა ყოველთა უფალი; სხვას - სიფართოვე (დაბ. 26:22), რათა გერარის მცხოვრებთ, რომლებიც ხშირად დავობდნენ სხვა ჭების გამო, ამ ჭის ამომთხრელები არ შეეწუხებინათ. ასევე არსებობდა ფიცის ჭა, რადგან მასთან ფიცს დებდნენ. ასევე ლუზს სახელად ბეთელი, ანუ ღმრთის სახლი ეწოდა, რადგან ამ ადგილას გამოეცხადა იაკობს ყოველთა შემოქმედი (დაბ. 28:19; 35:6). გორაკსაც მოწმე ეწოდა, არა იმიტომ, რომ გასულიერდა, არამედ იმიტომ, რომ ამ ადგილას დაიდო ურთიერთშეთანხმებანი. ასევე ნათლისღება იწოდება ცოცხალ წყაროდ, არა იმიტომ, რომ ნათლობის წყალს აქვს სხვა ბუნება, არამედ იმიტომ, რომ ამ წყლის მიერ საღმრთო მადლი მარადიულ სიცოცხლეს გვანიჭებს. ამიტომაც, სიცოცხლის ხე ასე იწოდება ღმრთის განკარგულებით, და შემეცნების ხე ასე მასთან ცოდვის შეგრძნების გამო იწოდა. რადგან მანამდე გამოცდილებით ცოდვის არმცოდნეებმა, რომლებმაც შემდეგ აკრძალული ხის ნაყოფი იგემეს, როგორც მცნების დამრღვევებმა, სინდისის ქენჯნა განიცადეს.

შესაძლებელია განა გონიერ და ღმრთის ხატად შექმნილთ სიკეთისა და ბოროტების გარჩევის უნარი არ ჰქონოდათ? და ღმერთი - უფსკრული სიმართლისა - როგორ მისცემდა მათ რჯულს, თუკი თავიანთ ბუნებაში ამის არმცოდნენი იყვნენ, და არ უწყოდნენ, რომ მცნების დაცვა - სიკეთეა, მისი დარღვევა კი - წარმწყმედელია? ამიტომაც, რა თქმა უნდა, მათ ჰქონდათ ცოდნა, მაგრამ გამოცდილებით ის შემდგომ შეიმეცნეს.

პატარა ბავშვები, როდესაც მათ აშიშვლებენ, ჩვეულებისამებრ, არ წითლდებიან, მაგრამ იმის შემდეგ, რაც სხეული გაიზრდება, დაყმაწვილდება და გონება მისთვის დამახასიათებელს შეიმეცნებს, გაშიშვლება უკვე მოუთმენელი ხდება, ისინი წითლდებიან და იმალებიან და, თუკი ვინმე მათ სამოსს გახდის, სარცხვენელ ადგილებს ხელებით იფარავენ. მაგრამ მრავალს ჩვევა ართმევს სირცხვილის ამ გრძნობას; მცურავებს, როდესაც შიშველნი ცურავენ, და მბანველებს, როდესაც ერთმანეთთა სიშიშვლეს ხედავენ, სირცხვილის ეს გრძნობა უკვე აღარ გააჩნიათ, მაგრამ თუკი ვინმე აბანოს გარეთ გაშიშვლდება, მაშინ მას უკიდურესად ეუფლება სირცხვილის გრძნობა. ასე იყვნენ ადამი და ევაც. შექმნის შემდეგ, როგორც ახალშობილი ჩვილები და უცხონი ცოდვისთვის, შიშველნი იყვნენ და არ რცხვენოდათ. მაგრამ როგორც კი ცოდვა შეიგრძნეს, სხეულის ზოგიერთი ნაწილი ფოთლებით დაიფარეს.

შეიძლება დავინახოთ, რომ სხვა მდინარეებიც გამოდიან ერთ ადგილას, შემდეგ კი კვლავ მიწაში იკარგებიან, და კვლავ ზემოთ ამოდიან. იგივე დაემართათ ამ მდინარეებსაც. რადგან ჯერ გამოდიოდნენ სამოთხიდან, როგორც საღმრთო წერილი ამბობს, შემდეგ კი, მიწაში ჩადიან და მიწისქვეშა დინებებით, არმენიის მთებში იღებენ სხვა საწყისს. ამაოდ როდი მოაწყო ასე ყოვლის შემოქმედმა ღმერთმა, არამედ იმისთვის, რათა შეეწყვიტა ზედმეტი ადამიანური ცნობისმოყვარება. რადგან, თუკი მათი დინება აშკარა იქნებოდა, მაშინ ზოგიერთი მათი ნაპირების მიყოლებით შეეცდებოდა სამოთხის ადგილმდებარეობის პოვნას; მაგრამ ვერ მიაღწევდნენ სასურველს, რადგან ჯერ გზის სიშორით დაითანგებოდნენ, და ძალაგამოლეულებს არც იმის თავი ექნებოდათ ჩარღმავებოდნენ იმ გაუვალ ადგილებს უდაბნოებსა და ბარბაროსთა ქვეყნებში, სადაც სასტიკ ადამიანთა ხელში ჩავარდნილებს უამრავი საფრთხე დაემუქრებოდათ. ამიტომაც, მოწყალე ღმერთმა, იზრუნა რა ამაზე, ამ მდინარეთა დინება შეუცნობელი გახადა.

ბუნების შემოქმედმა ინება ორივე სქესი თანამოაზრეობაში მოეყვანა, რისთვისაც ადამიანი შექმნა მიწისგან, ხოლო ქალი წარმოქმნა ადამისგან, რათა მათი იგივეობაც ეჩვენებინა, და მათში ერთგვარი ბუნებრივი ერთგულებაც ჩაედო ერთმანეთის მიმართ. თუკი, როდესაც ამგვარად შექმნილი ქმრები წაეკიდებიან თავიანთ ცოლებს და ცოლები ქმრებს: რას არ გააკეთებდნენ, ოღონდაც ღმერთს ქალი რაიმე სხვისგან შეექმნა? ამიტომაც ბრძნულად განჰყო და კვლავ შეაერთა; იმიტომ, რომ ქორწინებაში ორივე სქესი შეერთდება. რადგან ნათქვამია: "რათა ერთხორცად იქცნენ" (დაბ. 2:24). და ეს რომ სამართლიანია, ადასტურებს შედეგი: საქორწილო კავშირში ორივესგან ერთი ნაყოფი იშვება, სადაც ერთი თესავს, მეორე ჰკვებავს, ამ ყველაფერს კი ბუნების შემოქმედი ამთავრებს.

მრავალი სახელწოდება სხვადასხვა საგანთა მიმართ გამოითქმის. რადგან კერპებსაც "ქვეყნის ხალხთა ღმერთებს" უწოდებდნენ (2 პარ. 32:17). ეს კი საკუთრივ დემონზე არის ნათქვამი, რომელიც გველში მოქმედებდა. მაგრამ უგუნურნი უმეცრულად უწოდებდნენ ბრძენს იგავ-არაკთა შემთხზველებს. ასე, მაგალითად, წერილი ამბობს: "ღმერთმა გამოარჩია შლეგნი ამა ქვეყნისანი, რათა არცხვინოს ბრძენნი..." (1 კორ. 1:27); და კიდევ: "სად არის ბრძენი?" (1 კორ. 1:20) და წინასწარმეტყველის მიერაც თქვა ღმერთმა: "ბოროტის საქმნელად ჭკუა ყოფნით, სიკეთის კეთება კი არ იციან" (იერ. 4:22). ამიტომაც აქ მოსემ გველს ბრძენი უწოდა, როგორც ყველაზე მზაკვარს. აკილამაც ასე გადათარგმნა: "გველი ყველაზე ცბიერი იყო ველურ ცხოველთა შორის, რომლებიც უფალმა გააჩინა" (დაბ. 3:1).

ის იყო ჭეშმარიტების მტრის იარაღი. ამისი გულისხმისყოფა მოგვცა უფალმა სახარებებში; რადგან, იუდეველებს უთხრა: "თქვენ მამათქვენის - ეშმაკისაგან ხართ", და დაამატა: "დასაბამითვე კაცის მკვლელი იყო იგი" (ინ. 8:44). ამიტომაც ეშმაკი გველის მიერ ელაპარაკა ევას. რადგან ღმრთითშექმნილმა პირველმშობლებმა მეფობა მიიღეს ყოველ პირუტყვზე, ერთ-ერთი ევასადმი დაქვემდებარებულს ეშმაკმა მახე დაუგო, რითაც სიცრუე უფრო მაცდური გახადა. ხოლო თვით გველის მიერ მოქმედს საღმრთო წერილი გველს უწოდებს, გვამცნობს წინასწარმეტყველი ესაია, რომელიც ღაღადებს: "იმ დღეს დასჯის უფალი სასტიკი, დიდი და ძლიერი მახვილით ლევიათანს, გველს მოსრიალეს, და ლევიათანს, გველს დაკლაკნილს, და მოკლავს გველეშაპს, ზღვაში მყოფელს" (ეს. 27:1). და უფალმა თავის წმიდა მოწაფეებსაც უთხრა: "აჰა, მოგცემთ თქვენ ხელმწიფებას გველთა და მორიელთა დათრგუნვისა და მტრის ყოველი ძალისა" (ლკ. 10:19).

ვინც დაკვირვებულია, მისთვის აშკარაა, რომ ადამსა და ევას ნაყოფის ჭამამდე თვალები დახუჭული არ ჰქონდათ. რადგან  როგორ "დაინახა დედაკაცმა, რომ კარგი იყო საჭმელად ის ხე, რომ თვალწარმტაცი და საამური სანახავი იყო" (დაბ. 3:6), თუკი თვალები დახუჭული ჰქონდათ? ამიტომაც საღმრთო წერილმა ასე უწოდა იმ გრძნობას, რომელიც თან მოჰყვა ცოდვას; რადგან ცოდვის შემდეგ იმწამსვე მოიწყლა სინდისი.

საკუთრივ ღმერთმა დაწყევლა ის, ვინც გველში მოქმედებდა, რადგან სწორედ ის იწოდება გველად, თუმცა ყოველთა ღმრთისგან მიიღო არა გველისებრი ბუნება, რამეთუ სხვა უხორცო ძალებთან ერთად შეიქმნა და კეთილი იყო. მაგრამ რაკიღა ნებაყოფლობით მიიდრიკა მზაკვარებისკენ, მოაკლდა პატივს, რომელიც დასაბამში ჰქონდა, და დედამიწაზე იქნა გადმოგდებულ. თუმცა თვით ცხოველმა წყევლა ადამიანთა სასარგებლოდ მიიღო. რადგან როდესაც მიწაზე მოსრიალე და მიკლაკნილ გველს ვხედავთ, გვაგონდება უძველესი წყევლა, და შევიმეცნებთ, რაოდენ დიდ ბოროტებას აყენებს ცოდვა არა მარტო მის ჩამდენთ, არამედ ცოდვის ხელისშემწყობთაც; თვით გველი არანაირ ზიანს არ განიცდის ამისგან (ასე სიარული მისთვის ბუნებრივია, რადგან უკვე ბუნებითგან აქვს მას ამგვარი მოძრაობის უნარი; ხოლო რაც ბუნებრივია, ის მძიმედ არ გვეჩვენება) ხოლო ადამიანი იღებს უდიდეს სარგებლობას.

იგივე შეიძლება ვთქვათ ადამიანზეც. რადგან იცოდა ღმერთმა, რომ ადამიანი მცნებას დაარღვევდა. თუმცა, ეშმაკისთვის ძნელი არ იყო ადამიანი სხვა მხეცის მიერაც შეეცდინა.

ზოგიერთი ბუმბერაზებში (ძვ. ბერძნ. (სეპტ.): γίγαντες – "აპოკ." რედ.) გულისხმობდნენ მათ, ვინც დიდხანს იცოცხლა, სხვები კი ღმრთისმოძულე და ღმრთის მოწინააღმდეგე ადამიანებს. ვინც ასე ფიქრობს, ის არ ამტკიცებს, თითქოსდა ბუმბერაზები სხვა ადამიანებს აღემატებოდნენ სხეულის სიდიდით. მაგრამ, როდესაც მესმის, რას ამბობს საღმრთო წერილი ენაკზე, კერძოდ, რომ ის იყო "დევკაცთა შთამომავალი" (რიცხვ. 13:34), და ოგის შესახებაც, რომ "მისი სიგრძე ცხრა წყრთაა, სიგანე - ოთხი წყრთა" (მეორე რჯლ. 3:11), და რომ მხოლოდ ის იყო "დარჩენილი რეფაიმთა მოდგმიდან" (იქვე); როდესაც მესმის, რას ჰყვებოდნენ მალემსრბოლნი დევკაცებზე: "კალია გვეგონა ჩვენი თავი და ასეც ვჩანდითო მათ თვალში" (რიცხვ. 13:34), და ღმერთი ადასტურებს ამ სიტყვას, და ბრძანებს: "გავანადგურებ ამორეველს მის წინაშე, რომელიც იყო კედარივით მაღალი და მუხასავით მაგარი" (ამოს. 2:9); როდესაც მესმის გოლიათის შესახებ, რომ "ექვსი წყრთა და ერთი მტკაველი იყო მისი სიმაღლე" (1 მეფ. 17:4); ვფიქრობ, რომ ბუმბერაზები ერთგვარი მაღალი აღნაგობის ადამიანები იყვნენ. და ღმერთმა სიბრძნით მოაწყო ეს ყოველივე, რითაც მიგვანიშნა, რომ უძლურებით როდი განუწესა მან ადამიანებს ესოდენი ზღვარი (მისთვის ადვილი იყო უმეტესი ზღვრის დაწესებაც), არამედ, აღმოფხვრა და აკრძალა ქედმაღლობა, ადამიანებს არ მისცა უზარმაზარი სხეულები. რადგან თუკი ჩვენს მცირე სხეულებშიც ქედმაღლობენ არა მარტო ერთმანეთის, არამედ შემოქმედის წინაშეც, რას არ იზამდნენ, უმეტესი ზომის სხეულები რომ ჰქონოდათ?

იმისთვის, რათა ხანგრძლივი ცხოვრების დროს გამრავლებულიყვნენ; ამისთვის ქორწინდებოდნენ მრავალ ცოლებთანაც. წარღვნის შემდეგ ვიდრე პატრიარქებამდეც ადამიანები ხანდაზმულები იყვნენ: ხოლო, როდესაც აავსეს დედამიწა, წელთა რიცხვმაც იკლო.

ღმერთმა ისურვა ამოწყვიტა კაენის მოდგმა, მასთან კი შერეული იყო ღვთისმოსავთა თაობა, რის გამოც ღვთის რისხვა გადმოვიდა მათზეც. რადგან ღმერთმა ისურვა ახალი სათავე დაედო ახალი ცხოვრებისთვის, დაიცვა ნოე და მისი შვილები თავიანთი ცოლებითურთ, რადგან ნოე იყო მართალი და ღვთისმოსავი, წარმოდგებოდა ღვთისმოსავთა მოდგმიდან, და სძულდა უსჯულოება და აღრევა.

ეს ღმერთმა ქნა არა მრისხანებით ან სინანულით, როგორც ამტკიცებს ზოგიერთი, რადგან ეს ადამიანური ვნებებისთვის არის დამახასიათებელი, ღმერთი კი თავისუფალია ვნებებისგან. მეტიც, სინანული ახასიათებს მათ, ვინც გამოცდილებით შეიმეცნებს საგანთა თვისებებს. რადგან, რაკიღა არ იციან მომავალი, ჯერ საქმეს განსჯიან, შემდეგ კი, შეიმეცნებენ რა გამოცდილებით, ხვდებიან რომ არასწორად განსაჯეს და ინანიებენ.

ხოლო ღმერთმა ის, თუ რა იქნება მრავალ ხალხთა შემდეგ, იცის როგორც უკვე აღსრულებული; ამიტომაც ყველაფერს მართავს, როგორც წინასწარ მცოდნე და წინასწარ მხედველი. მაშ, რა უნდა შეინანოს მან, თუკი ყველაფერს განაგებს თავისი ყოვლისმცოდნეობით? ამიტომაც ღმერთში სინანული განკარგულების შეცვლას გულისხმობს. "ვნანობ, რომ გავამეფე საული, - ამბობს უფალი, - რადგან განმიდგა მე და აღარ ასრულებს ჩემს სიტყვებს" (1 მეფ. 15:11), ანუ უფალმა საულის დამხობა და მის ნაცვლას სხვისი დაწესება გადაწყვიტა.

ასევე ნათქვამი: "თქვა უფალმა: მიწის პირისაგან აღვგვი ადამიანს, რომელიც შევქმენი, ... რადგან ვნანობ, რომ გავაჩინე" (დაბ. 6:6, 7), მაშასადამე - უფალმა გადაწყვიტა ამოეწყვიტა კაცთა მოდგმა. მაგრამ, როგორც კაცთმოყვარემ, ღმერთმა დაიცვა ადამიანურ ბუნების თესლი - ნოე. ხოლო რაკიღა პირუტყვები ადამიანთა მოთხოვნილებებისთვის იყვნენ გაჩენილნი, ადამიანებთან ერთად ამოწყვიტა პირუტყვებიც, გარდა იმათი, ვინც ნოესთან ერთად შევიდა კიდობანში. რამეთუ მეუფე ღმერთმა ბრძანა, რათა ყოველი უწმინდურად მიჩნეული პირუტყვიდან გადარჩენილიყვნენ წყვილები, ხოლო ყოველი წმიდა პირუტყვისგან შვიდ-შვიდი (დაბ. 6:20; 7:1).

რადგან უფალმა ნება დართო ადამიანს ეჭამა ხორცი, და რადგან ღვთისმოსავ მოდგმას მისთვის უნდა შეეწირა მსხვერპლი; წმიდა ცხოველთა რაოდენობა მეტი უნდა ყოფილიყო, კერძოდ: სამი წყვილი მოდგმის გასამრავლებლად, ხოლო კიდევ ერთი სამსხვერპლოდ. რადგან ნოემ, როგორც კი შეწყდა სასჯელი მაშინათვე შეწირა ღმერთს სამადლობელი მსხვერპლი, "აუგო ნოემ სამსხვერპლო უფალს, თითო-თითო ამოარჩია ყოველი წმიდა პირუტყვიდან და ყოველი წმიდა ფრინველიდან და აღსავლენად მიიტანა სამსხვერპლოზე" (დაბ. 8:20). აქედან ჩანს, რომ ყოველი წმიდა ცხოველიდან ღმერთმა ბრძანა კიდობანში შვიდ-შვიდად შეეყვანათ იმისთვის, რათა ნოეს, შემდეგში, ყოველი მოდგმისგან თითო ცხოველი მიეტანა მსხვერპლად ისე, რომ არ დაერღვია წყვილები.

ნათელია, რომ ბალახს და მარცვლეულს. რადგან ღმერთმა უთხრა ნოეს: "წაიღე ყოველგვარი საჭმელი, რაც კი იჭმევა; მოიმარაგე და საჭმელად გქონდეთ შენც და მათაც" (დაბ. 6:21). იგივე დაუწესდა ადამიანებსაც. რადგან ნათქვამია: "აჰა, მომიცია თქვენთვის ყოველი ბალახი, თესლის მთესველი, რაც კი დედამიწის ზურგზეა, და ყოველი ნაყოფიერი ხე, თესლის მთესველი. ეს იყოს თქვენი საზრდო. მიწის ყველა მხეცს, ცის ყველა ფრინველს, ყველა ქვემძრომს, რასაც კი სიცოცხლის სული უდგას, მწვანე ბალახი ჰქონდეს საჭმელად. და იქმნა ასე" (დაბ. 1:29, 30). აქედან კი ჩანს, რომ ადამიანები და ცხოველები თავს იკავებდნენ ხორცის ჭამისგან, მათ საკვებად ჰქონდათ ნაყოფები, რომელსაც აღმოაცენებდა მიწა. ნაცვლად სიტყვებისა: "თესლის მთესველი" აკილამ გადათარგმნა: "თესლის მომცემი".

საღმრთო წერილი ადამიანებს მათთან შესაფერისად ესაუბრება; და როგორც მათ შეუძლიათ გაგება, ისეთ სახეს აძლევს მეტყველებასაც. ამიტომაც, როგორც ღმრთის სინანული ეს ნიშნავს მისი განკარგულებების შეცვლას; ნათქვამი: "ვნანობ, რომ გავამეფე საული" (1 მეფ. 15:11), როდესაც უნდა თქმულიყო: განსაჯა, რათა ერთი ნაცვლად დაეწესებინა მეორე; ასე უნდა ვიფიქროთ აქაც; ნათქვამია: "ვნანობ, რომ გავაჩინე ადამიანი" (დაბ. 6:7), მაშინ როდესაც უნდა თქმულიყო: განვსაჯე, რათა მომეგზავნამათთვის საბოლოო წარწყმედა. ამიტომაც ეს სიტყვები: "გაიხსენა ღმერთმა ნოე", წინმსწრებ დავიწყებას კი არ გულისხმობს, არამედ ღმრთის გამოუთქმელ კაცთმოყვარეობას გამოხატავს, კერძოდ იმას, რომ ნოესადმი სიყვარულით ბრძანა, რათა რაც შეიძლება მალე დაწრეტილიყო წყალთა თვალუწვდენელი და უსაზღვრო რაოდენობა. ხოლო ღმრთის გამოუთქმელი წყალობის გამოსახატავად მოსემ დაამატა: "... და ყოველი ცხოველი, ყოველი პირუტყვი, მასთან ერთად რომ იყო კიდობანში" (დაბ. 8:1). ჩვენთვის განაგო მან ასე მათთვის. რადგან ამის შესახებ ღაღადებს დიდი დავითიც: "აღმოუცენა თივა პირუტყუთა, და მწუანე სამსახურებელად კაცთა, გამოღებად პური ქუეყანით" (ფსალმ. 103:14); და კიდევ: "კაცთა და საცხოვარსა აცხოვნებ შენ, უფალო" (ფსალმ. 35:7). რადგან ჩვენთვის ზრინავს და იმისთვისაც, რაც ჩვენია.

ღმერთი იწონებს ნოეს მადლიერებას, არა კვამლით აღვლენილს (რადგან არაფერია დამწვარ ძვლებზე უმყრალესი), არამედ აქებს შემომწირველის კეთილგანწყობას. ღმერთს არ გააჩნია სხეულებრივი ასონი, შედეგად ვერ მივაწერთ მას ნესტოებს, ყნოსვისთვის კი ნესტოებია საჭირო. ამრიგად, ღმერთი აჯილდოვებს ნოეს კურთხევით; და რადგან ის მოდგმის თესლი იყო, ბუნების ფესვი, მეორე ადამი, ანიჭებს მას იმ კურთხევას, რომელიც მიეცა ახალშექმნილ ადამს: "აკურთხა ღმერთმა ნოე და მისი შვილები და უთხრა: ინაყოფიერეთ, იმრავლეთ და აავსეთ ქვეყანა. თქვენი შიში და ძრწოლა ჰქონდეს მიწის ყველა მხეცს, ცის ყველა ფრინველს, ყოველ სულდგმულს, რაც კი იძვრის დედამიწაზე, და ზღვის ყველა თევზს. თქვენს ხელთ არიან ისინი" (დაბ. 9:1, 2). და სიტყვა საქმედ იქცა; ყველა ცხოველი, წყალში მცურავი თუ ცაში მფრინავი, მიწაზე მოსიარულე თუ მხოხავი, ყველანი უფრთხიან ადამიანის აჩრდილსაც კი. შემდეგ ღმერთმა ნოეს მისცა რჯული ხორცის ჭამაზე და უბრძანა ხორცი ეჭამა, ვითარც ბოსტნეული.

ეს ნათლად არის ნაჩვენები რჯულში; რადგან ამბობს, რომ ადამიანში სული არის ის, რაც პირუტყვშია სისხლი (ლევ. 17:11). ამიტომაც, როდესაც ხორცს ჭამ სისხლის გარეშე, მას ერთგვარად ჭამ, როგორც ბოსტნეულს, რადგან ბოსტნეული უსულოა; ხოლო თუ ხორცს ჭამ სისხლიანად, მაშინ ჭამ ფშვინვას. ამიტომ თქვა ასე: "ოღონდ ხორციელს ცოცხლად, მის სისხლთან ერთად ნუ შეჭამთ. მე კი თქვენს სისხლს თქვენი სიცოცხლის წილ მოვიკითხავ, ყოველ მხეცს მოვკითხავ, ადამიანს მოვკითხავ, თქვენ მოგკითხავთ ერთმანეთის სიცოცხლეს" (დაბ. 9:4-5). ამით კი წინასწარ მიუთითებს აღდგომაზე, იმ მხრივ კი არა, რომ ცხოველებს შემოჰკრებს სამსჯავროზე და დასჯის ადამიანის შეჭმისთვის, არამედ მხეცთა მიერ შეჭმულებს შემოჰკრებს და მკვდრეთით აღადგენს. რადგან "რადგან მის ხელთაა კიდენი ქვეყანისანი" (ფსალმ. 94:4), და ძნელი როდია მისთვის ყოველი მხრიდან შემოჰკრიბოს ჩვენი სხეული. აქ კი ეს იდუმალად გამოხატა; საყოველთაო აღდგომა ეზეკიელის მიერ უფრო ნათლად არის ნაქადაგები.

როდესაც ღმერთმა შექმნა მხოლოდ ადამიანი, მას ოდენ მიწის ნაყოფის ჭამა მიუბოძა, და დაავალა დაპურებულიყო ხის ნაყოფებითა და თესლით; წარღვნის შემდეგ კი კიდევ უფრო მეტი გულუხვობა გამოიჩინა, მისცა რა ნება მსხვერპლად დაეკლა და ეჭამა ცაში მფრინავ, წყალში მცურავ და მიწაზე მოსიარულე ცხოველთა ხორცი; ერთ უბედურებას იგერიებს მეორით და ნაკლებით კურნავს უმეტესს. რაკიღა წინასწარ უწყოდა, რომ უკიდურეს უგუნურებაში ჩავარდნილები ყველაფრის გაღმერთებას დაიწყებდნენ, ღმერთმა, უკეთურება რომ შეეწყვიტა, ნება მისცა ადამიანებს საკვებად გამოეყენებინათ ცხოველები, რადგან უკიდურესად გონებაჩლუნგი უნდა იყო ადამიანი თაყვანს სცემდე, რასაც ჭამ. ამისთვის ცხოველთაგან ზოგს უწოდა უწმინდური, ზოგს კი წმინდა, რათა პირველთა უგულებელყოფით, როგორც უწმინდურით, არ გაეღმერთებინათ ისინი, ხოლო მეორენი საჭმელად დააწესა, რათა თაყვანი არ მიეგოთ მათთვის.

ეს მოხდა გამოუცდელობის, და არა თავშეუკავებლობის გამო. ნოე, პირველია კაცთა შორის, რომელმაც ყურძნის ნაყოფი დაწურა და, ამიტომაც, არ იცოდა რა ზომით და როგორ დაელია ეს სასმელი; არ იცოდა, რომ ჯერ ის უნდა გაეზავებინა, შემდეგ კი დაელია, რის გამოც ძილი მოერია. არაფერი იყო უჩვეულო იმაში, რომ სამოსი გადაეძრო; რადგან დღესაც იხდიან საბანს ძილში, როდესაც ძილი გრძნობას ართმევს ადამიანს, და თუ ამას თრობასაც მივამატებთ ამგვარი გაშიშვლება უფრო საპატიო გახდება.

შემოქმედმა თვით ბუნებას დაუწესა აუცილებელი კანონები: ასე განსაჯა კაენი იმიტომ, რომ თვით ბუნება ასწავლიდა მას, რაოდენ ურჯულოებაა მკვლელობა. ამიტომაც, კაენმა შემწედ მოუხმო სიცრუეს, ძმა განაშორა მშობლებს და მოჰკლა იგი; და როდესაც ღმერთი ეკითხება: "სად არის შენი ძმა აბელი?" (დაბ. 4:9) - უარყოფს. აშკარაა, რომ იცის, რაოდენ ცუდია მის მიერ ჩადენილი საქციელი, უარყოფს იმას, რაც გაბედა. ხოლო როდესაც მხილებულ იქნა მართალი მსაჯულის მიერ, მაშინ აღიარა, რომ მიუტევებლად შესცოდა. რადგან ამბობს: "მძიმე ასატანია ჩემი სასჯელი" (დაბ. 4:13). ადამიც, რომელმაც იგრძნო ღმრთის მოსვლა, დაიმალა, რადგან იცოდა, რომ მოპარვა არის ცუდი საქმე. ასევე ქამიც დაექვემდებარა მამის მკვლელის ბრალდება, როგორც ბუნებითი რჯულის დამრღვევი. რადგან, თუკი თვით ბუნება ასწავლიდა პატივი მიეგო მშობლებისთვის, რაზეც მოწმობენ ქამის ძმები, რომლებმაც, როდესაც მისგან გაიგეს, თუ რა შეემთხვა მამას, დიდი პატივისცემით "უკუსვლით მივიდნენ და დაფარეს მამის სიშიშვლე. პირი უკან ჰქონდათ მიქცეული და მამის სიშიშვლე არ დაუნახავთ" (დაბ. 9:23), რის გამოც მამის კურთხევა დაიმსახურეს.

წარღვნის შემდეგ საერთოდ ყველანი საღმრთო კურთხევის თანამონაწილენი გახდნენ; ამიტომაც ნოემ კადნიერებად მიიჩნია დაეწყევლა საღმრთო კურთხევის მოზიარე. ამიტომაც დასწყევლა მან მისი შვილი. სასჯელში კი ჩანს სამართლიანობა. რადგან თვითონ, როგორც შვილმა, შესცოდა მამის წინაშე, შვილის დაწყევლის სასჯელს თვითონაც იღებს. გარდა ამისა მხედველობაში უნდა მივიღოთ ისიც, რომ, წყევლას თვით ქამი რომ დაქვემდებარებოდა, მაშინ სასჯელი გავრცელდებოდა მთელ მის მოდგმაზე. ღმერთმა კი სასჯელი გადაიტანა უმცროს ძეზე.

კიდევ ის უნდა ვიცოდეთ, რომ მართლის სიტყვა წინასწარმეტყველებაა, და არა წყევლა. რადგან ისრაელიტები, რომელთა მოდგმა სემიდან მომდინარეობს, უნდა დაუფლებოდნენ პალესტინას, - ძველ დროში კი მასზე დასახლებულნი იყვნენ ქანაანის შთამომავლები, - ამ წინასწარმეტყველებას ნოემ მისცა წყევლის სახე, რითაც იუწყება მომავალს და აშინებს შემდგომ მოდგმებს, რათა არ შესცოდონ მათ მშობლების წინააღმდეგ. ამასვე ნათლად ასწავლის სემისთვის მიცემული კურთხევა, რადგან ნათქვამია: "კურთხეულ იყოს უფალი, ღმერთი სემისა! მორჩილად გაუხდეს მას ქანაანი!" (დაბ. 9:26). სემსა და იაფეტს, ორივეს კი არ დაუმორჩილა მან ქანაანი, არამედ მხოლოდ სემს. და იაფეტსაც უწინასწარმეტყველა შთამომავლობის სიუხვე, სემს კი ღვთისმოსაობა; რადგან იწინასწარმეტყველა, რომ ღმერთი დამკვიდრდებოდა სემის სამყოფელში (დაბ. 9:27). ხოლო ღმერთი იყო სემის მოდგმის პატრიარქებში, პატრიარქთა მოდგმის წინასწარმეტყველებში, ჯერ კარავში, შემდეგ კი იერუსალიმში.  წინასწარმეტყველების განსაზღვრული დასასრული კი არის საღმრთო აღმშენებლობის საიდუმლო, როდესაც თვით ღმერთი-სიტყვა, მხოლოდშობილი ძე ღმრთისა და მამისა - განკაცდა და თავისი ტაძარი უწოდა დავითისგან და აბრაამისგან მიღებულ ხორცს (სხეულს): რადგან სემიდან იწყებდნენ თავიანთ მოდგმას დავითიც და აბრაამიც. ხოლო ქანაანის მონობამ თავისი დასასრული მიიღო გაბაონიტელებში.

ვინც, სავარაუდოდ, არ იცოდა ასურული წყაროები, ფიქრობდა, რომ ბაბილონის გოდოლი აგებული იყო აზბესტისგან. მაგრამ იქ (ასურეთში - "აპოკ." რედ.) მყოფთაგან ზუსტად დავადგინე, რომ ასურეთში არის წყაროები, საიდანაც იფრქვევა ასფალტი წყალთან ერთად, და ვინც მას შენობებში იყენებს, მასზე აწყობენ დამწვარ პლინტუსებს (ბერძნ. πλίνθος (პლინთოს) — "აგური" – "აპოკ." რედ.). ასე იყო აშენებულიო, ამბობენ, ბაბილონის გოდოლიც. თვითმხილველებმა ძალ-ღონე იხმარეს, რათა მოეპოვათ გარკვეული ნაწილი და ზუსტად გაეგოთ, რომ ასფალტი დაგებული იყო დამწვარი პლინტუსების ყოველ რიგზე. თანაც ამბობენ, რომ ასურეთში ქვების სინაკლებეა, ამიტომაც ქვების ნაცვლად პლინტუსებს იყენებენ. ქვების გარეშე საიდან უნდა გაჩნდეს აზბესტი?

ამას სახელები აჩვენებენ. ადამი, კაენი, აბელი, ნოე - სირიული ენისთვის დამახასიათებელი სახელებია. წითელი მიწა სირიელებში ჩვეულებისამებრ "ადამფა"-დ იწოდება. ამიტომაც ადამი ითარგმნება, როგორც მიწიერი ანუ მტვრისებრი. კაენი კი ნიშნავს მოხვეჭას; ასე თქვა ადამმაც, როდესაც ღმერთი ადიდა: "კაცი შემეძინა ღმრთისაგან" (დაბ. 4:1). ხოლო აბელი ნიშნავს ტირილს: რადგან ის პირველი მოკვდა, და პირველი იყო, ვის გამოც იტირეს მშობლებმა. ნოე ნიშნავს განსვენებას.

ვფიქრობ, რომ ეს ენა არის - სამღვდლო ენა. რადგან, როგორც ელინურ ტაძრებში არსებობდა ასოთა განსაკუთრებული მოხაზულობა, რომელსაც სამღვდლოს უწოდებდნენ, ასევე ყოველთა ღმერთმა, მოსეს მიერ რჩეულ ერს მოსცა არა ბუნებრივი, არამედ შესწავლილი ენა.  ყველა სხვა დანარჩენი ლაპარაკობს იმ ხალხის ენაზე, რომლებშიც იშვნენ: იტალიაში დაბადებულები იყენებენ იტალიურ ენას, ელინები - ელინურს, სპარსელები - სპარსულს, ეგვიპტეში - ეგვიპტურია; მაგრამ ვერ იპოვი, ებრაელთა მოდგმას დასაბამიდანვე ჰქონოდა ებრაული ენა, ამის საწინააღმდეგოდ ისინი მეტყველებენ იმი ადგილის ენაზე, სადაც იშვნენ, შემდეგ, აღიზარდნენ, სწავლობენ წერილის მოხაზულობას, და წერილის მეშვეობით სწავლობენ საღმრთო სიტყვას, დაწერილს ებრაულ ენაზე. ვფიქრობ ამის გულისხმისსაყოფად თქვა ნეტარმა დავითმაც 80-ე ფსალმუნში: "ენაჲ, რომელი არა იცოდა, ესმა" (ახ. ქართ.: "ენა, რომელიც არ იცოდა, ისმინა") (ფსალმ. 80:6).

ამის საპირისპიროდ ზოგიერთები ამბობენ, რომ ებრაული ენა ასე იწოდა ებერისგან, რადგან მხოლოდ მან შეინარჩუნა პირველდაწყებითი ენა, და მისგან მიიღო ებრაელებმაც თავიანთი (ეროვნების) სახელწოდება. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ ებრაელებმა თავიანთი სახელი მიიღეს იმისგან, რომ პატრიარქი აბრაამი, გადალახა რა მდინარე ევფრატი, ქალდეის მიწიდან პალესტინაში შევიდა, რადგან სიტყვით - "ებრა" სირიულ ენაზე "მოსული კაცი" აღინიშნება.

ებრაელებს თავიანთი სახელი ებერისგან რომ მიეღოთ, მარტო ისინი კი არ უნდა წოდებულიყვნენ ასე, რადგან ებერისგან მრავალი ხალხი წარმოდგა, და თუ ყველა სხვას ვერ ვახსენებთ, უნდა აღვნიშნოთ, რომ მისგან არიან ისმაელიტები, მისგანვე არიან ხეთურები და იდუმეველნი, ამალიკელნი და მოაბელნი, ასევე ამონიტეველნი და ხარანის მკვიდრნი; ეს უკანასკნელნი თავიანთ წარმომავლობას იწყებენ ნახორისა და ლაბანისგან. არც ერთი ამ ხალხთაგან არ იყენებს ებრაულ ენას.

ებრაელად იწოდება თვით აბრაამიც, და ამისი მოწმეა საღმრთო წერილი, რადგან ნათქვამია, რომ ლოტის დატყვევების შემდეგ "მოვიდა ერთი ლტოლვილი და ამბავი მოუტანა აბრამ ებრაელს" (დაბ. 14:13), ხოლო ებრაულში, როგორც ვიპოვე, აქ ჩასმულია სიტყვა "ებრი", ამ ებრიდან კი ბერძნულად ჩამოყალიბდა სიტყვა: ἐβραιος - ებრაელი. რადგან იმ ადგილზეც, სადაც ეგვიპტელმა ქალმა თქვა იოსებზე: "შეხედეთ, ჩვენთან საარშიყოდ მოუყვანია ეს ებრაელი კაცი" (დაბ. 39:14), ებრაულში ზის სიტყვა - "ებრი". მაგრამ ამ საგანზე დავა ზედმეტად მიმაჩნია, რადგან ის არ ვნებს სწავლებას ღვთისმოსაობაზე. ამიტომაც, მივიღოთ ან ერთი ან მეორე.

რა მზრუნველობა უნდა ენახა აბრაამს ღმრთისგან, თუკი ღმერთი დაუშვებდა, რათა აბრაამის მეუღლე მრუშობაში ყოფილიყო ბრალეული? რისთვის "შეაჭირვა უფალმა ფარაონი და მისი სახლი აბრამის ცოლის სარაის გამო" (დაბ. 12:17), თუკი არ ინებებდა წინააღმდეგობა გაეწია ურჯულო კავშირისთვის? და თვით ფარაონი თავს უცოდინრობით იმართლებს, კიცხავს აბრაამს, რომ მეუღლეს და უწოდა, და არწმუნებს, რომ სარა აიყვანა არა მისი შეურაცხყოფის განზრახვით, არამედ იმისთვის, რათა ცოლად შეერთო იგი. რადგან ამბობს: "ეს რა მიყავი, რატომ არ გამიმხილე, შენი ცოლი თუ იყო ეს ქალი? რატომ თქვი და არისო ჩემი? მე კი მის ცოლად შერთვას ვაპირებდი. აჰა, შენი ცოლი, წაიყვანე და წადი!" (დაბ. 12:18, 19).

და კი არ უთხრა მხოლოდ, არამედ გააკეთა კიდეც, და ყველანაირად იზრუნა მასზე, რადგან ნათქვამია: "მიუჩინა ფარაონმა ხალხი და მათაც გაამგზავრეს იგი მისი ცოლითა და მთელი მისი საბადებლითურთ" (დაბ. 12:20). ამრიგად, ნათელი ხდება, რომ ყოველთა გამგებელმა სნეულებით შეჰკრა ფარაონი, როგორც კი მიტაცებულ იქნა სარა და ფარაონის ვნებათაღელვა ჩაცხრა სნეულებით; მონადირემ, რომელმაც თავის ბადეში გაახვია მსხვერპლი, თავისი ნადავლით ტკბობა ვერ მიიღო, რადგან სნეულებამ შეუშალა ხელი.

მაშინ სარას უნდა ეშვა ისააკი. ამიტომაც, აბრაამის თესლზე ეჭვები რომ არ გაჩენილიყო, საღმრთო წერილმა აშკარად გააცხადა, რომ აბიმელექი "არ მიკარებია ქალს" (დაბ. 20:4). მაგრამ სხვა ადგილიდანაც შეიძლება ვნახოთ, როგორ ასწავლა თვით ბუნებამ ბარბაროსებს რაოდენ ცუდი და დასჯის ღირსი საქმეა მრუშობა. ეს გამოხატა ფარაონმაც, როდესაც გაკიცხა აბრაამი, და აბიმელექმაც უთხრა ყოველთა ღმერთს: "უფალო, ნუთუ მართალ ხალხს დაღუპავ?  განა თავად არ მითხრა, ჩემი და არისო? ქალმაც ხომ მითხრა, ჩემი ძმა არისო ეს კაცი? წრფელი გულითა და უმწიკვლო ხელით გავაკეთე ეს" (დაბ. 20:4-5). მწერალი ღმრთის პასუხსაც იმოწმებს, რადგან ამბობს: " უთხრა მას ღმერთმა სიზმარში: მეც ვიცოდი, რომ წრფელი გულით გააკეთე ეს და ამიტომაც განგარიდე ცოდვას ჩემს წინაშე: არ მიგაკარე მაგ ქალს. ახლა კი დაუბრუნე ქმარს ცოლი, რადგან წინასწარმეტყველია ის კაცი. ილოცებს შენთვის, რომ ცოცხალი გადარჩე. თუ არ დაუბრუნებ, იცოდე, სიკვდილი არ აგცდებათ არც შენ და არც შენიანებს" (დაბ. 20:6, 7).

ამით საღმრთო სიტყვა გვასწავლის, რომ ღმერთი არ დაუშვებს სიმართლის მოყვარულმა ადამიანებმა უმეცრებით შესცოდონ. ამიტომაც აშკარაა, რომ მან ფარაონსაც შეუშალა ხელი, რომ არ შეეცოდა, როგორც ქორწინების რჯულით აბრაამის დის მიმღებმა. რადგან აბიმელექი, როგორც ჩანს, ფარაონზე უკეთესი იყო, ფარაონი ურჯულოებისგან შეგონებით შეაკავა ღმერთმა, ხოლო აბიმელექს თვით კი არ მიუტევა წყენისა და დანაშაულისთვის, არამედ ელოდა, როდის გამოითხოვდა ამას თვით ნაწყენი, და აღირსა მას თავისი თავმდაბალი გამოცხადება, და შემწყნარებლურ სიტყვებში აჩვენა, როგორ ურჯლოებას ჩაიდენდა იგი. "კვლავ უთხრა აბიმელექმა აბრაამს: რას ფიქრობდი, ამ საქმეს რომ მიპირებდი? უთხრა აბრაამმა: ვიფიქრე, ღვთის შიში არ ექნებათ ამ კუთხეში და ჩემი ცოლის გამო მომკლავენ-მეთქი. მართლაც ჩემი და არის ეს ქალი, მამაჩემის ასულია იგი, ოღონდ დედაჩემის ასული არ არის. ამიტომაც ვითხოვე ცოლად" დაბ. 20:10-12).

როდესაც ღვთაებრივი პავლე ამბობს: "უდედმამო, უგვარტომო, რომელსაც არც დღეთა დასაბამი აქვს და არც სიცოცხლის დასასრული" (ებრ. 7:3), ვის შეუძლია იცოდეს ჭეშმარიტება? სავარაუდოდ კი, მელქისედეკი მოდის პალესტინაში მცხოვრები ტომიდან; რადგან ის იყო მათი მეფე და მღვდელი. ხოლო მღვდელი იყო ყოვლისმპყრობელი ღმერთის, რადგან ნათქვამია: "ის იყო უზენაესი ღმერთის მღვდელი" (დაბ. 14:18). ამიტომაც პატრიარქ აბრაამს მასთან მიაქვს სამხედრო ნადავლის მეათედი, ხოლო როგორც მართალი და მეგობარი ღმრთისა მისგან იღებს კურთხევას. მელქისედეკს გააჩნდა საუფლო მღვდლობის ხატი; რის გამოც, ნადავლისთვის აბრაამს მან მიართვა პური და ღვინო, როგორც მიჩვეულმა ეს ყველაფერი შეეწირა ყოველთა ღმრთისთვის; მას ამაშიც უნდა ეჩვენებინა საკუთარ თავში მოაზრებული ხატი.