სწავლანი > საუბრები ბიბლიაზე
რომელმაც ქრისტე შეიყვარა.
იობის წიგნის წმიდა მამებისეული განმარტება
ავტორი: პ. ი. მალკოვი, ღვთისმეტყველების კანდიდატი.
I. იობის წიგნის წმიდა მამებისეულ განმარტებათა შესავალი
1. იობის წიგნი: გაურკვევლობანი და კითხვები.
ბიბლიურ წიგნთა შორის იობის წიგნს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ალბათ, წმიდა წერილის არც ერთ განყოფილებას არ გამოუწვევია ყველა დროისა და ეპოქის მკითხველის ესოდენ მრავალგვაროვანი და ზოგჯერ წინააღმდეგობრივი ინტერპრეტაცია. ბიბლიის ღმრთის მადლით გაბრძნობილი კომენტატორებიც კი, როგორებიც იყვნენ ძველი წმიდა მამები, არაერთხელ აღნიშნავენ მისი განმარტების სირთულეებს. ასე, მაგალითად, ნეტ. იერონიმე თავის ამაო მცდელობას ჩაწვდეს იობის წიგნის საიდუმლო აზრს, ადარებს წყალში თევზის ხელით დაჭერის მცდელობას - რომელიც, როგორც ცნობილია, არც თუ იოლი საქმეა; წმიდა მამის აზრით, ყოველი კომენტატორის ძალისხმევა დაიჭიროს ამ წმიდა ტექსტის სულიერი აზრი, წააგავს იმას, ვინმემ მოისურვოს ხელით დაიჭიროს გველთევზა ან პატარა მურენა, - რაც უფრო მჭიდროდ უჭერ, მით უფრო მალე გისხლტება ხელიდან (Блаженный Иероним Стридонский. Praefatio in Librum Job. Patrologia Latina. Ed. J.P. Migne (далее – PL). Vol. 28. Paris, 1845. Col. 1081A).
იობის წიგნის სიუჟეტი კარგად არის ცნობილი. როგორც წმ. იოანე ოქროპირი ამბობს, "იობის წიგნი ასე იმიტომ იწოდება, რომ იობის შესახებ მოგვითხრობს, თუ როგორ ცდიდა მას ეშმაკი და როგორ იტანჯებოდა, როგორ გაიმარჯვა მასზე, რადგან ღვთისმოსაობით გადაიტანა მისგან მიყენებული დარტყმები, როგორ მიიღო უკან ყველაფერი ორმაგად და კიდევ უფრო სახელგანთქმული გახდა, ვიდრე მანამდე იყო" (Святитель Иоанн Златоуст. Synopsis. Liber Job. Patrologia Graeca. Ed. J. P. Migne (далее – PG). Vol. 56. Paris, 1859. Col. 362. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Обозрение книг Ветхого Завета. Книга Иова // Творения. Т. 6. Кн. 2. М., 1999. С. 663) (ქართულად: წმ. იოანე ოქროპირი. შრომები. XII ტ. ძველი აღთქმის წიგნების მიმოხილვა. იობის წიგნი. თბილისი 2016 წ. გვ. 307 – "აპოკ." რედ.).
ამრიგად, ძველაღთქმისეულმა მართალმა იობმა, რომელმაც თავის მიწიერ ცხოვრებაში რმრთისგან მიიღო ყველანაირი ნიჭი, რისი წარმოდგენაც კი შეიძლება, აღვსილი იყო მრავალგვარი სათნოებებით, ღმრთის დაშვებით განიცდის ეშმაკის სხვადასხვაგვარ თავდასხმას და ამის გამო კარგავს თითქმის ყველაფერს - ქონებასაც, საშინელ გარემოებაში დაღუპულ შვილებსაც, და საკუთარ ფიზიკურ ჯანმრთელობასაც; მას აღარაფერი რჩება, გარდა თავისი სიცოცხლისა, რომელიც ოდნავღა ბჟუტავს საშინელი დაავადებით მოწყლულ მის სხეულში, და ნათელი გონებისა, რომელიც გადატანილმა ტანჯვამ ვერ დააბნელა. მიუხედავად ყველაფრისა, იობი მორჩილად იღებს მისთვის მოვლენილ უბედურებათ. იმავე ოქროპირის თქმით, "მთელი ამ წიგნის მიზანია მოთმინება ასწავლოს იმათ, ვისაც განსაცდელები ატყდებათ თავს, თუმცა მათი ღვთისმოსაობა ყველასთვის ცნობილია; რათა ისინი არ შეცდნენ, არამედ ასე შესძახონ: უფალმა მომცა, უფალმა წაიღო. კურთხელ იყოს უფლის სახელი; აგრეთვე: შიშველი გამოვედი დედის მუცლიდან და შიშველი დავბრუნდები (იხ. იობი 1:21); დაბოლოს, რათა მათ ესწავლათ, რაოდენ დიდი სარგებლობა მოაქვს მოთმინებას, რომლის გამოც შეუძლიათ ჯილდო მიიღონ იობის მსგავსად (Святитель Иоанн Златоуст. Synopsis. Liber Job. PG. 56. Col. 362. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Обозрение книг Ветхого Завета. Книга Иова. Т. 6. Кн. 2. С. 664) (ქართ.: იქვე. გვ. 308 – "აპოკ". რედ.).
ბიბლიური თხრობის შესაბამისად, იობი მედგრად იტანს ყოველ განსაცდელს, არა მარტო ქონების დაკარგვას, არამედ მომდინარეს მისითვის ძვირფასი ადამიანებისგანაც - საკუთარი ცოლისგან, და ასევე სამი უახლოესი მეგობრისგან. როგორც წმ. იოანე ოქროპირი წერს: "იმ უბედურების გამო, რომელიც შეემთხვა, მასთან მეგობრები მივიდნენ სანუგეშებლად, მაგრამ იმდენად შეურაცხმყოფელ და სასტიკ სიტყვებს ეუბნებოდნენ, რომ ეს მათ ცოდვად შეერაცხათ" (Святитель Иоанн Златоуст. Synopsis. Liber Job. PG. 56. Col. 362. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Обозрение книг Ветхого Завета. Книга Иова. Т. 6. Кн. 2. С. 663) (ქართ.: იქვე – "აპოკ". რედ.).
იობის მორჩილების ნაყოფი ხდება ის, რომ ბოლოს და ბოლოს ჯილდოვდება ღმრთისგან: მას უკან უბრუნდება და მეტიც, ერთიათად უმრავლდება მიწიერი კეთილდღეობა - არა მარტო ქონება, არამედ ოჯახური ბედნიერებაც - მას კვლავ ეყოლება შვილები. მას ღმრთისგან ხანდაზმულობას ენიჭება: ტანჯვის შეწყვეტის შემდეგ მან კიდევ ას ორმოცი წელი იცხოვრა (იხ. იობი 42:16).
მაგრამ მისთვის უმთავრესი საჩუქარი აღმოჩნდა უბედურებების პიკზე თვით ღმერთის გამოცხადება, ასევე უფლის მოწმობა იმაზე, რომ პირადად იობი წმინდაა და, რომ ის თავის მეგობრებთან - ელიფაზთან, ვილდადთან და სოფართან დავაში მართალია, რომლებიც იცავდნენ საკუთარ უბიწოებასა და უცოდველობას. მეტიც: ღმერთი ავალებს იობს მსხვერპლი შეწიროს მას მასთან მოდავე მეგობართა გამო, რათა ამ მსხვერპლმა ჩააცხროს მათ წინააღმდეგ აღძრული ღვთის რისხვა, რომელიც აენთო იმის გამო, რომ ელიფაზი, ვილდადი და სოფარი ღმერთზე ისე მართებულად არ მსჯელობდნენ, როგორც იობი.
თითქოსდა აქ, - იობის ბიბლიური წიგნის ასეთ მოკლე გადმოცემაში - ყველაფერი ნათელია. მისი სიუჟეტის მსგავს შემჭიდროვებულ გადმოცემაში ჩვენ წარმოგვიდგება საკმაოდ "გლუვი", სრულიად ცხადი ზნეობრივი მორალის მქონე ისტორია, რომელიც, როგორც ძველაღთქმისეულ მკითხველს, ასევე თანამედროვე მართლმადიდებელ ქრისტიანს ასწავლის მორჩილებას, მოთმინებას, ღმრთისადმი ერთგულებას, სიმტკიცეს მასზე დაშვებული განსაცდელებისას. ამასთან, იობის წიგნის უფრო ყურადღებითი და დეტალური შესწავლისას ის თავის მკითხველს თავს ატეხს კითხვების ყველაზე ნამდვილ ლავას, ბუნდოვანებებსა და აქ დამოწმებულ (თუმცა, როგორც შემდეგ ვნახავთ, მხოლოდ მოჩვენებით) შინაგან წინააღმდეგობებსაც.
მაშ, როგორია ეს მოჩვენებითი წინააღმდეგობები?
ამ ძველაღთქმისეული წიგნის კომენტატორებთან უცვალებლად ვპოულობთ მსჯელობას იობის წმიდა მორჩილების განსაკუთრებულ ხარისხზე - და მართლაც, მეგობრებთან მისი დიალოგის დაწყებამდე (წიგნის მე-3 თავამდე) ყველაფერი სწორედ ასეა. მანამ, სანამ მასთან მოვლენ ელიფაზი, ვილდადი და სოფარი, იობი უდრტვინველად იტანს მისთვის მოვლენილ სატანჯველთ, და ღვთისმოსაობით აღსავსე გადაჭრით ამბობს: კურთხეულ იყოს უფლის სახელი (იობი 1:21).
მაგრამ (და შეუძლებელია ეს არ ვაღიაროთ) მესამე თავში მართლის სიტყვების გადმოცემის დაწყებიდან - რაც უფრო შორს, მით მეტად - იობის პირიდან უკვე იღვრება სულ სხვა მსჯელობა: პირდაპირი საყვედურები ღმრთისადმი მისი გულგრილობის, ადამიანის არად ჩაგდების, მტრობისა და სისასტიკის გამო. ეს ეხება პირადად იობის ხვედრსა და მთელი კაცობრიობის ხვედრსაც. წიგნის კონტექსტის გარეთ, მისი სიუჟეტის განვითარების ერთიანი და თანიმიმდევრული ლოგიკისგან და მისი მნიშვნელობების მრავალგვაროვნობიდან მოგლეჯით, ღმრთისადმი იობის მსგავსი მიმართვები მოუმზადებელ მკითხველს შეიძლება მკრეხელობადაც მოეჩვენოს.
ასე, მაგალითად, ადრე წარმოთქმული კურთხეულ იყოს უფლის სახელის (იობი 1:21) ნაცვლად იობი ახლა ღმერთს სულ სხვა სიტყვებით მიმართავს: შველას გთხოვ და ხმას არ მცემ, ვდგავარ შენს წინაშე და ვერ მამჩნევ; მტარვალად მექეცი, შენი ძლიერი მკლავით მებრძვი (იობი 30:20-21); ... თრგუნავ... მოიძულე შენ ხელთა ქმნილება (იობი 10:3); ღმერთი წარწყმედს უბიწოსაც და დამნაშავესაც. უმწიკვლოს და ბოროტს ერთნაირად ღუპავს იგი. როცა კლავს შოლტი ანაზდეულად, უბრალოთა განსაცდელს დასცინის იგი (იობი 9:22-23). იობი ამბობს, რომ ღმერთმა ახლა ის, იობი შეიქმნა თავის მტრად: რისთვის დამისვი შენს სამიზნედ, რისთვის შევიქენი ტვირთად ჩემივე თავისთვის? (იობი 7:20). იობი, დაჟინებით იცავს რა თავის პირად უცოდველობას, ღმერთს საპაექროდაც კი იხმობს, რათა დაუმტკიცოს მას თავისი სიმართლე: მაინც მინდა ველაპარაკო ყოვლადძლიერს და მსურს მოვახსენო ჩემი სამხილი.
იობის მეგობრები, პირიქით, წარმოთქვამენ სიტყვებს, რომლებიც, ერთი შეხედვით, აღსავსეა ღმრთის თაყვანისცემითა და ღვთისმოსაობით. ისინი იცავენ ქვეყანაზე უცვალებლად და რეალურად არსებულ პრინციპს ღმრთის სამართლიანობისა და მისაგებელისა, როგორც მართალი ცხოვრებისთვის, ასევე ცოდვისთვის. ნუთუ ღმერთი ცვლის სამართალს? ნუთუ ყოვლადძლიერი შეცვლის სიმართლეს? (იობი 8:3) - აღშფოთებული პასუხობს იობი ვილდადს, ამტკიცებს რა ღმრთის ჭეშმარიტებისა და მართლმსაჯულების უცვალებლობას. ელიფაზი იობის ღმერთთან დაახლოვებისკენ მოუწოდებს, და ურჩევს მიმართოს უფალს გულწრფელი ლოცვით: შეეთვისე მას და მშვიდობით იქნები, ამით მოვა შენთან ნეტარება; ... ილოცებ მის მიმართ და მოგისმენს... (იობი 22:21, 27).
ბოლოს და ბოლოს თითქოსდა წრიულად მოძრავ დიალოგს იობსა და მის მეგობრებს, ასევე მათთან შემოერთებულ ელიჰუს შორის, - რომელიც იობს უკეთურებასა და ღმრთისადმი მგმობარი სიტყვების წარმოთქმაში ამხილებდა - მკითხველი თვით უფლის გამოცხადების გაელვებამდე მიჰყავს. შემოქმედი, რომელიც იობს გრიგალში ელაპარაკება, ნათლად ადასტურებს რაოდენ არ ესმის ტანჯულ იობს საღმრთო განგებულება სამყაროსთან და ადამიანთან მიმართებაში.
დასასრულ, შემოქმედის პასუხად, იობი, თითქოსდა უკან იხევს ადრე ღმრთისადმი აღშფოთებით წარმოთქმული სიტყვების გამო და უფალს შეჰღაღადებს: ვკიცხავ ჩემს თავს და ვინანიებ მტვერსა და ნაცარში (იობი. 42:6).
მაშ, იობი მაინც მართალი არ ყოფილა და ახლა სამართლიანად ინანიებს ღმრთის წინაშე წარმოთქმულ კადნიერ სიტყვათა გამო? მსგავსი დასკვნის გაკეთება ძალიან იოლად შეიძლებოდა ღმრთის მრისხანე და მამხილებელი სიტყვებიდან და მათ შემდეგ იობის სინანულიდან გამომდინარე, რომ არა ერთი "მაგრამ": რომ არა ის, რაც მოხდა შემდეგ.
აქ უკვე ხდება სრულიად პარადოქსალური რამ: იობის სინანულის შემდეგ ღმერთი თავის მრისხანებას მიმართავს არა იობისკენ, არამედ პირიქით, მისი მეგობრებისკენ, რომლებიც, როგორც ჩანს, ამ მომენტამდე ღმერთზე ისე მართებულად არ მსჯელობდნენ, როგორც მრავალტანჯული და მართალი იობი, რომელიც არ შეუშინდა თავისი ბრალდებების წარმოთქმას ღმრთის წინაშე (შეად.: იობი 42:7). მაგრამ, სულ ახლახან, განა ისინი არ მსჯელობდნენ ესოდენ ამაღლებულად და დამაჯერებლად ღვთიურ სამართლიანობაზე? განა ისინი არ მსჯელობდნენ მის მზადყოფნაზე ისმინოს მისდამი მიმართული ყოველი მონანულის ლოცვა? განა ისინი არ გამოდიოდნენ სრულყოფილი და სახიერი ღმერთის დამცველებად - იმისი, რომლის წინააღმდეგაც გაბედა წუწუნი იობმა? მაშ, ახლა როგორ აღმოჩნდა, რომ ისინი მართლები არ იყვნენ? და სწორედ მათი ამ სრულიად გულწრფელი მცდელობის გამო "გაემართლებინათ" ღმერთი, ისინი ღმრთის რისხვის დამაშოშმინებელ მსხვერპლშეწირვასაც კი საჭიროებენ... და აქ მკითხველს აქვს უფლება იფიქროს: მაშ, იქნებ სწორედ იობია აქ მართალი ღმერთთან მიმართებაში, რომელიც მან გულგრილობასა და სისასტიკეშიც კი დაადანაშაულა? და, იქნებ, ღმერთი პირდაპირ აღიარებს ყოველივე ამას - იობის მიერ ნათქვამის ჭეშმარიტების აღიარებით? აკი უთხრა მან ელიფაზს, ვილდადს და სოფარს: ჩემი მორჩილი იობივით გულწრფელად არ ილაპარაკეთ ჩემზე (იობი 42:7).
რა თქმა უნდა, ასეთი დასკვნის გაკეთება ბიბლიური ტექსტიდან შეუძლებელია; თანაც ამაზე ჩვენ არ გაგვაჩნია არანაირი უფლება: ქრისტიანებს ხომ სწამთ, რომ მათი ღმერთი სიყვარულია (1 იოანე 4:8), და არა "სისასტიკე" ან "გულგრილობა"...
როგორც ვხედავთ, საკითხი იობის წიგნის აზრსა და მნიშვნელობაზე საკმაოდ მძაფრად დგას მასზე დაფიქრებულ ეგზეგეტთა წინაშე.
ასე, მაგალითად, იუდაურ ტრადიციაში იობის პიროვნება ხშირად წინააღმდეგობრივად ფასდება. მის ხატებაში იუდეველი კომენტატორები ხედავენ ხან დიდ მართალს, ხან ცოდვილს და ღვთის მტერსაც კი. ასე, მაგალითად, მთელი რიგი ებრაელი ეგზეგეტების აზრით, იობი იყო მოსეს დროინდელი ფარაონის ერთ-ერთი მრჩეველი. თითქოსდა მან იცოდა ეგვიპტის მმართველის განზრახვა გაენადგურებინა ისრაელი, მაგრამ დამალა ეს იუდეველთაგან, და დაიდუმა. საკუთარი ხალხის წინაშე ჩადენილი ამ დანაშაულისთვის ის თითქოსდა ღმერთმა დასაჯა თავისი შემდგომი ტანჯვებით (См.: Wiernikowskil. Das Buch Hiob nach der Auffassung des Talmud und Midrasch. Breslau, 1902. S. 8).
შეიძლება ვიფიქროთ, რომ იობის სახის ასეთი ინტერპრეტაცია ბევრწილ იმის შედეგი გახდა, რომ იუდეველ მკითხველთ მნიშვნელოვნად აცბუნებდა იობის ბიბლიური გამონათქვამები, რომლებშიც არსებობდა საყვედურები ღმრთის მიმართ, რომ ის უსამართლო და სასტიკია. ასე, მაგალითად, იობის სიტყვები: თუ შევცოდე, შენ რა დაგიშავე, ადამის მოდგმის მცველო? რისთვის დამისვი შენს სამიზნედ, რისთვის შევიქენი ტვირთად ჩემივე თავისთვის? (იობი 7:20) - იუდაური რაბინატის ზოგიერთი წარმომადგენლის აზრით, ბიბლიური ტექსტები საერთოდ უნდა შეიცვალონ და ჩასწორდნენ (Ibid. S. 14).
ყველაზე გასაოცარი და სავალალოა ის, რომ მსგავსი აზრები გვხვდება არა მარტო იუდაურ, არამედ ქრისტიანულ გარემოშიაც. თუმცა, ასეთი მსჯელობანი არ ეკუთვნით წმიდა მამებს. მათ გამოთქვამდა ეკლესიის მიერ მწვალებლად შერაცხილი ცნობილი ძველი ეგზეგეტი თევდორე მომფსვესტელი (დაახლ. 350–428). ამასთნ, მხედველობაში უნდა მივიღოთ, რომ თევდორეს კრებით დაგმობამდე მისი განმარტებები საკმაოდ ავტორიტეტულად მიაჩნდათ, განსაკუთრებით და უპირატესად - ანტიოქიის საღვთისმეტყველო და ეგზეგეტურ ტრადიციაში.
თავის "იობის წიგნის განმარტებაში" (ამ თხზულებიდან შემორჩა მხოლოდ რამოდენიმე ფრაგმენტი) თევდორე მომფსვესტელი ძველაღთქმისეული ტანჯულის გამონათქვამებს ასე ახასიათებს: "ყველაზე საწყის სიტყვათა შესახებ, რომელსაც მწერალი იობს ათქმევინებს (იობი 3), რომელი საღად მოაზროვნე ადამიანი იფიქრებს ან დაიწყებს მტკიცებას, რომ ეს სიტყვები მართალი კაცის შესაფერისია? ... ვინ იფიქრებს, რომ ეს ეკადრება ადამიანს, რომელიც სიცოცხლეში ესოდენ ბრძენი, ესოდენ სათნო და ღვთისმოშიში იყო?" (Феодор Мопсуэстийский. In Jobum. PG. 66. Col. 697BC. Русский перевод см.: Деяния Вселенских соборов. Т. III. СПб., 1996. С. 334).
იობის წიგნის ძველი ნესტორიანელი კომენტატორი იშოდად მერველი (Ishodad of Merv – "აპოკ." რედ.), ციტირებს რა თევდორე მომფსვესტელს, ასევე გადმოგვცემს, რომ თევდორეს რწმენით, ამ ბიბლიური წიგნის ჩვენთვის უცნობმა ავტორმა მრავალი რამ მასში "პოეტურად შეთხზა თავისთვის. მან მრავალი მსჯელობა ჩართო მასში იობის, მისი მეგობრებისა და თვით ღმერთის სახელით, რომელიც მათთვის არადამახასიათებელია და ნაკლებად სავარაუდოდ გამოიყურება" (Ишодад Мервский. Комментарий на книгу Иова. 40. 10. Текст первоисточника см.: Commentaire d'ISo'dad de Merv sur l'Ancien Testament: III. Livres des Sessions. Ed. С van den Eynde. Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 229. Scriptores Syri, 96. Louvian, 1962. S. 265. Русский перевод: Библейские комментарии Отцов Церкви и других авторов I–VIII веков. Ветхий Завет. VI. Книга Иова. Тверь, 2007. (შემდეგ სქოლიოებში – Библейские комментарии. Книга Иова) С. 248–249).
იობის წიგნზე, როგორც ამ, ასევე მრავალ სხვა ნეგატიურ მსჯელობათა შედეგად - მაგალითად, მტკიცებანი მისი ავტორის წარმართულ ორიენტირებულობაზე - თევდორე მომფსვესტელი საერთოდ უარს ამბობს მის ღმრთითშთაგონებულობაზე (უფრო დეტალურად იხ.: Гурьев П. Феодор, епископ Мопсуестский. М., 1890. С. 90 - 93). სხვათა შორის, თევდორე მომფსვესტელს იობის წიგნზე ასეთი შეხედულება - სხვა მის ცდომილებებთან ერთად - V მსოფლიო კრებაზე ბრალად ედებოდა. კრების მამებმა თავიანთ სხდომებზე, როგორც მკაფიო ნიმუში "თევდორეს უკეთურების მარგალიტებისა", მრავალი ციტატა დაიმოწმეს მომფსვესტელი ეპისკოპოსის "იობის წიგნის განმარტებიდან" (V Вселенский собор. Собрание четвертое. Sacrorum conciliorum, nova et amplissima collectio. Ed. Mansi J. D. (далее – Mansi). Vol. 9. Florentiae, 1763. Col. 217C. Русский перевод: Деяния V Вселенского собора. Собрание четвертое // Деяния Вселенских соборов. Т. III. С. 338). ამასთან კრებამ დაიცვა, როგორც იობის წიგნის მთლიანი ღმრთითშთაგონებულობა, ასევე მისი საღვთისმეტყველო და ზნეობრივი შინაარსის უზადობა.
ქრისტიანულ გარემოში გამოვლენილ ასეთ ცდომილებებს პრინციპულად აკრიტიკებდნენ იობის წიგნის ძველი მართლმადიდებელი ეგზეგეტები. მაგალითად, VI ს-ის კომენტატორი, ალექსანდრიელი დიაკვანი ოლიმპიადორე, დამწუხრებით წერს იმათ შესახებ, ვინც ამტკიცებს, რომ ბიბლიურმა ავტორმა "თვითონ შეთხზა ღმრთის დიალოგი, ვეშაპიც, და მთლიანობაში პირდაპირ დასცინა წმიდა წერილს, როგორც გამოგონილსა და ადამიანური გონებით შედგენილ თხზულებას" (Олимпиодор. Commentarium in Beatum Job. Hypothesis. Текст первоисточника см.: Olimpiodor Diakon von Alexandrien. Kommentar zu Hiob. Eds. U. Hagedorn, D. Hagedorn. Patristische Texte und Studien (далее – PTS). 24. New York, 1984. S. 1).
რა თქმა უნდა, მსგავსი მიდგომა, რომელიც მთელ რიგ იუდეველ კომენტატორებსა და თევდორე მომფსვესტელს ახასიათებთ, წმიდა წერილის მართლმადიდებელი მკითხველისთვის აბსოლუტურად მიუღებელია. ჩვენ დარწმუნებულნი ვართ: იობის წიგნი, როგორც სხვა დანარჩენი ბიბლიური ტექსტები, ღმრთითშთაგონებულია (შეად.: 2 ტიმ. 3:16) და, მაშასადამე, საღვთისმეტყველო და ზნეობრივი თვალსაზრისით უზადოა. ამასთან, კითხვები მაინც რჩება. ისინი მკაფიოდ არის დასმული ჩვენს წინაშე (მათ შორის თვით იმავე თევდორეს მიერაც) და ამიტომ ითხოვენ მკაფიო მართლმადიდებლურ განმარტებას - რა თქმა უნდა, საეკლესიო გადმოცემის სულითა და აზრით. ასეთი პასუხის მოცემას ელტვის სწორედ წმიდა მამებისეული ეგზეგეტური ტრადიცია იობის წიგნის თავის საკმაოდ მრავალგვაროვან განმარტებებში.
ახლა აუცილებელია რამოდენიმე სიტყვა ვთქვათ იმის შესახებ, როგორ იქნება აგებული წინამდებარე წიგნის მასალის მომდევნო გადმოცემა და რა პრობლემების განხილვა მოგვიწევს შემდგომში.
მე სულაც არ ვისახავ ამოცანად სისტემურად და ამომწურავად გადმოვცე ყოველი წმიდა მამის კონცეფცია, მისი კერძო გაგება იობის წიგნის შინაარსისა. მე ჩემს მიზანს უფრო ვხედავ იმაში, რომ ავიღო და ვიპოვო ის საერთო, უნივერსალური გასაღები, რაც დაგვეხმარება თუნდაც ნაწილობრივ მაინც გავხსნათ და დავინახოთ ერთი მთლიანობა - რაც ესოდენ დამახასიათებელია ძველსაეკლესიო ეგზეგეტური ტრადიციისთვის - ამ იდუმალი და მრავალი გამოცანის შემცველი ბიბლიური ტექსტის ურთულეს მნიშვნელობათა წმიდა მამებისეული აღქმა.
ამასთანავე შემდგომში მოგვიწევს გარკვევა:
ა) როგორ არის წმიდა მამების მიერ ინტერპრეტირებული ისტორიული სახეები თვით იობისა, მისი ცოლისა და მეგობრებისა?ბ) როგორ გამოიყენება აქ ძველ კომენტატორთა მიერ, - რომლებიც ეკუთვნოდნენ სხვადასხვა ეგზეგეტურ სკოლებსა და ტრადიციებს, - იმ ეპოქის ბიბლიურ ეგზეგეტიკაში საზოგადოდ მიღებული: ბუკვალური, ტიპოლოგიური (მეტაფორული) და ზნეობრივ-ალეგორიული მეთოდები?გ) როგორ არის გაგებული წმიდა მამებისეულ ტრადიციაში იობის ტანჯვის ძირითადი მიზეზები, რომლებიც ღმერთმა მასზე დაუშვა?
საეკლესიო მწერლების აზრით, - რას ინანიებდა, იობი უფლის წინაშე მისი ტანჯვის დასრულებამდე მცირე ხნით ადრე, თუკი ბიბლიური ტექსტი პირდაპირ მოწმობს იმას, რომ იობი იყო მართალი და წმიდა?
ქრისტიან ეგზეგეტთა ინტერპრეტაციის შესაბამისად, როგორ უნდა გავიგოთ ის, რომ იობი, რომელიც გადაჭრით ადანაშაულებს ღმერთს უსამართლობასა და სისასტიკეში, მაინც გამართლდა ღმრთისგან - სწორედ შემოქმედის მიმართ ნათქვამი მისი სიტყვების გამო - და უფრო მეტადაც, ვიდრე მისი მეგობრები, რომლებიც ცდილობდნენ თავიანთ სიტყვებში დაეცვათ ღმრთის მართლმსაჯულება და მოწყალება?
უნდა ვეცადოთ პასუხი გავცეთ ყველა ამ კითხვას, მოვძებნოთ მათი გადაწყვეტა ძველ წმიდა მამათა და ეკლესიის მოძღვართა მემკვიდრეობაში
ამასთან მე ვიხელმძღვანელებ იობის წიგნის ბიბლიური ტექსტის თანმიმდევრული განხილვის პრინციპით თავების შესაბამისად, მივყვები რა მოვლენათა მისეულ ქრონოლოგიას - მისი სიუჟეტის "გახსნიდან" ვიდრე "ფინალამდე".
2. იობის წიგნის ავტორობა და მისი ადგილსამყოფელი: წმიდა მამათა შეხედულებების მიმოხილვა
სანამ ძველაღთქმისეული წერილისა და კონკრეტულად იობის წიგნის წმიდა მამებისეულ განმარტებებზე გადავიდოდეთ, აუცილებელია ვილაპარაკოთ წმიდა მამათა პოზიციაზე მთელ რიგ არსებულ ისტორიულ პრობლემებთან დაკავშირებით, რომლებიც განსახილველ ბიბლიურ ტექსტთანაც არის დაკავშირებული.
პატიოსნად უნდა ვაღიაროთ, - ამ ბიბლიური წიგნის ისტორიულ შემცველობასთან, მისი დაწერის დროსთან, ავტორობასთან და თვით მის მთავარ პერსონაჟ მრავალტანჯულ იობთან დაკავშირებით თანხმობა არ არის არა მარტო მის მკვლევართა შორის, რომლებიც არ ეკუთვნიან მართლმადიდებლურ გარემოს (იქნებიან ესენი იუდეველი თუ თანამედროვე დასავლელი მეცნიერ-ბიბლეისტები), არამედ წმიდა მამათა ტრადიციაშიც კი.
იობის წიგნის ყველა ეგზეგეტი თანხმდება იმაში, რომ ეს ძალიან ძველი ისტორიაა, რომ აქ აღწერილი მოვლენების დროიდან გავიდა რამოდენიმე ათასწლეული, მაგრამ ამის შემდეგ იწყება სხვადასხვა ვერსიათა ფორმულირებები.
როდის და სად ცხოვრობდა ძველაღთქმისეული იობი? რომელ ხალხს მიეკუთვნებოდა იგი? რომელ რელიგიას აღიარებდა?
რაც შეეხება იობის წიგნის ავტორობას, აქ ძველი საეკლესიო მწერლები მის შემქმნელთა შორის ყველაზე ხშირად ასახელებენ მოსეს ან სოლომონს. თავის თხზულებებში ორივე ეს თვალსაზრისი მოჰყავს წმ. იოანე ოქროპირს, რომელიც, სხვათა შორის, მეორისკენ იხრება: "ამბობენ, რომ ეს წიგნი სოლომონმა შეადგინა, თუ მოსეს შექმნილი არ არის" (Святитель Иоанн Златоуст. Synopsis. Liber Job. PG. 56. Col. 362. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Обозрение книг Ветхого Завета. Книга Иова. Т. 6. Кн. 2. С. 664) (ქართ.: წმ. იოანე ოქროპირი. შრომები. XII ტ. იობის წიგნი. თბილისი 2016. გვ. 308 - "აპოკ. რედ.").
ძველ კომენტატორთაგან აზრს იმის შესახებ, რომ იობის წიგნის ავტორი მოსე იყო, მისდევდა, მაგალითად, მღვდელმოწამე მეთოდე პატრელი (Священномученик Мефодий Олимпийский. О сотворенном (против Оригена). 8. PG. 18. Col. 341 А). მაგრამ წმიდა მამათა შორის მაინც უფრო ის აზრი დამკვიდრდა, რომლის მიხედვითაც ამ ბიბლიური ტექსტის ავტორი იყო სოლომონი (X ს. ქრისტეს შობამდე). ამის გარდა არსებობდა კიდევ აზრი, რომ იობის წიგნი - საერთოდ ყველაზე უძველესი ბიბლიური წიგნია, რომ ის მოსეს ხუთწიგნეულზეც უფრო ძველია და, ამიტომაც, მისი ავტორი უცნობია; ასეთ აზრს იზიარებდა ორიგენე (Ориген. На Послание к Римлянам. 3. 6. PG. 14. Col. 938AB).
XIX-XXI საუკუნეების ბიბლიური მეცნიერება, მისთვის დამახასიათებელი თვისებით ხელახლა გაიაზროს "ყოველივე და ყველაფერი" (რაც მისი თვალსაზრისით "დაძველდა" და "დრომოჭმულია"), საერთოდ არ ეხება რა იობის წიგნის ავტორობის საკითხს, ამავდროულად ცდილობს უარყოს წმიდა მამებისეული ტრადიცია მისი წარმომავლობის დროებასთან დაკავშირებით. მისი აზრით იობის წიგნის ძირითადი ნაწილის დაწერის დროა V ს-ის მიწურული და IV საუკუნე, ანუ ბაბილონის ტყვეობის შემდგომი პერიოდი, ხოლო გვიანდელი ჩანართები - II საუკუნისაა ქრისტეს შობამდე (იხ., მაგალითად: Швинхорст-Шенбергер Л. Книга Иова // Введение в Ветхий Завет Под ред. Эриха Ценгера. М., 2008. С. 449-450). ამასთან წმიდა მამათა მსჯელობასთან მიმართებაში მან იობის წიგნის შექმნის დრო რამოდენიმე ასწლეულით წინ გადასწია.
გარდა ამისა, როდესაც იობის წიგნის შედგენილობასა და სტრუქტურაზე ვლპარაკობთ, თანამედროვე მკვლევრები დაბეჯითებით ირწმუნებიან, რომ მას ჰყავს არა ერთი, არამედ რამოდენიმე ავტორი, რომლებიც სხვადასხვა საუკუნეებში მოღვაწეობდნენ. ისინი ისწრაფვიან წიგნის ბიბლიურ ტექსტში გამოყონ მისი ძველი ფენა, რომელიც ზეპირ გადმოცემას ეფუძნება, ანუ - წიგნის პროლოგი, რომელიც იობის ტანჯვის ვითარებებს აღწერს, და მისი ეპილოგი, რომელიც მისი დასრულებას გვამცნობს; ამასთან დასაშვებად მიიჩნევს, რომ ტექსტის მოცემული განყოფილებები შეიძლებოდა შექმნილიყო (თუმც ეს თანამედროვე მეცნიერ-ბიბლეისტთათვის არც ისე ცხადია) ჯერ კიდევ ბაბილონის ტყვეობამდე.
თანამედროვე ბიბლეისტიკის აზრით, ქრონოლოგიურად წიგნის "შუალედურ" ქმნილებას წარმოადგენს მისი ის ნაწილი, სადაც მოტანილია იობის გასაუბრებანი მეგობრებთან, ასევე მართლის საუბარი ღმერთთან; წიგნის ეს განყოფილებები, თანამედროვე მეცნიერთა აზრით, უკვე შეიძლება განეკუთვნებოდეს ებრაელთა ტყვეობის შემდგომ პერიოდს. და ბოლოს, მესამე - უგვიანეს - ფენას აქ წარმოადგენს სავარაუდო ინტერპოლაციები, ანუ იობის წიგნში არსებული ჩანართები: ეს არის თავი 28-ე, რომელიც შეიცავს სწავლებას სიბრძნის შესახებ, და მეცნიერთა აზრით ლოგიკურად ვერ უთავსდება წინა და შემდგომ თავებს; ასევე 32-ე თავიდან 37-ე თავამდე, რომლებიც მოიცავენ ელიჰუს სიტყვას; ელიჰუს მოულოდნელი გამოჩენა თხრობის მოქმედი პირის სახით, თანაც 32-ე თავის დასაწყისში იობის წიგნში ხდება საკმაოდ "სპონტანურად" და საერთოდ არანაირად განიმარტება, ამიტომაც თანამედროვე ბიბლეისტიკა მას პირვანდელ სიუჟეტში გვიანდელ, ხელოვნურ და უცხო დანამატად მიიჩნევს (ამის შესახებ უფრო დეტალურად იხ., მაგ.: Скобелев М. А., Ткаченко А. А., Розинская М. М., и др. Иова книга // Православная Энциклопедия. Т. XXV. М., 2010. С. 326).
რა თქმა უნდა, მსგავსი კითხვები საერთოდ არ აწუხებდათ ძველ მამებს - იობის წიგნის კომენტატორებს, რომლებიც მას განიხილავდნენ, როგორც ძალიან ძველ და ამასთან საკმაოდ მთლიან და ღმრთითგამოცხადებულ საღმრთო ტექსტს.
რაც შეეხება თვით იობის პიროვნებას, აქ წმიდა მამები სხვადასხვა შეხედულებას გამოთქვამენ. ვინ იყო იობი? ძველი სამყაროს რომელ ხალხს განეკუთვნებოდა იგი?
თუკი თანამედროვე მეცნიერები სახელ "იობის" ეტიმოლოგიას დასავლეთსემიტურ და ამორეველთა სახელწოდებებში ეძებენ, რომელთაც ისინი რუსულ ენაზე თარგმნიან, როგორც "სად არის ჩემი მამა ღმერთი?", ხან კიდევ როგორც "მონანული" ან "შევიწროვებული" (იხ. მაგ.: Неклюдов К. В., Панфилов Ф. М., Розинская М. М., Моисеева С. А. Иов // Православная Энциклопедия. Т. XXV. С. 246), ძველი წმიდა მამებისეული ტრადიციისთვის სახელი "იობი" უპირველეს ყოვლისა ნიშნავს "ტანჯულს"; სწორედ ასე თარგმნიან ამ სახელს ლათინურად ("dolens") ნეტ. იერონიმე (Блаженный Иероним Стридонский. Liber de Nominibus Hebraicis PL. 23. Col. 838–840), მის კვალობაზე კი წმ. გრიგოლ ორმეტყველიც (1).
___________________________
1. იხ. მაგ.: წმ. გრიგოლ დიდი. Moralia in Job (მორალიები იობის წიგნზე). 1. 15. PL, 75. Col. 533D. წინამდებარე წიგნში მე გამოყენებული მაქვს წმ. გრიგოლ დიდის "მორალიების" ორიგინალური ლათინური ტექსტი, რომელიც მინის "პატროლოგიიდან" ავიღე: Patrologia Latina. Ed. J.P. Migne. Vols. 75, 76 (Paris, 1849). "მორალიიდან" აღებული ფრაგმენტების მნიშვნელოვანი რაოდენობა (წიგნები IV, VIII–XXXV) რუსულად ითარგმნა სპეციალურად წინამდებარე გამოცემისთვის. ამასთან "მორალიის" მთელი რიგი ფრაგმენტები მოცემულია იმ თარგმანების მიხედვით, რომლებიც ბოლო დროს განხორციელდა მოსკოვის სასულიერო აკადემიასა და სემინარიაში (I წიგნი – ბ. ტიმოფეევი; II წიგნი – მღვდელი ალექსანდრო ჩუროჩკინი; III წიგნი – ს. კიმი; V წიგნი – მ. ჩუსოვი; VI წიგნი – ს. ულიანოვი; VII წიგნი – ვ. კორენევიჩი) (ყველა მითითებული თარგმანი გამოყენებულია გარკვეული დაზუსტებებით). ამის გარდა აქ გამოყენებულია ვ. ვ. პეტროვის თარგმანის ფრაგმენტები "მორალიის" XVI და XVIII წიგნებიდან, რომლებიც მან გამოაქვეყნა თავისი ნაშრომის - Петров В. Педагогика Григория I Великого в 16 и 18 книгах Моралий - დამატებაში, სამეცნიერო გამოცემის "Европейская педагогика. От Античности до Нового времени (Исследования и материалы). Ч. 1. М., 1993" ჩარჩოებში. და ბოლოს, წმ. გრიგოლის "მორალიის" მთელი რიგი ფრაგმენტები ქვეყნდება შემდეგი გამოცემის მიხედვით: Библейские комментарии. Книга Иова. Тверь, 2007.
___________________________
რაც შეეხება იობის ცხოვრების წლებს და ეპოქას, აქაც ძველ ეგზეგეტთა შორის არ არის ერთობა. როგორც ოლიმპიოდორე წერს, "თვით ადამიანზე არანაკლებ წინააღმდეგობრივ აზრებს გამოთქვამდნენ და ამბობდნენ, რომ ის დაიბადა მოსეს სჯულამდე, სხვები კი - სჯულის შემდგომ დაბადებულად მიიჩნევდნენ, მესამეთა აზრით კი, იობი დაიბადა თვით მეფეთა პერიოდში, იუდეველთა და ისრაელის სამეფოების დროს (Олимпиодор. Kommentar zu Hiob. Hypothesis. PTS. 24. S. 2). თუმცა, თვით ოლიმპიოდორე მიიჩნევს, რომ იობი "ცხოვრობდა სჯულამდე"" (იქვე. S. 3).
მიუხედავად ამისა კომენტატორთა - უპირველესად აღმოსავლეთქრისტიან კომენტატორთა - უმრავლესობა იობის ცხოვრების დროებას სწორედ პატრიარქთა ეპოქას განაკუთვნებს და ამ საკითხის გადაწყვეტის დროს იობის წიგნის "სამოცდაათ კომენტატორთა" მიერ შესრულებულ ბერძნულ თარგმანს (სეპტუაგინტას) ეფუძნება (ეს არის II ს-ის დასასრული და I ს-ის დასაწყისი ქრისტეს შობამდე; შემდეგ ის კიდევ უფრო დააკონკრეტა და შეავსო ორიგენემ თავის ე. წ. " ჰექსაპლაში" ძველი აღთქმის თეოდოტიონის თარგმანის მიხედვით) (*).
___________________________
* ორიგენეს "ჰექსაპლა". ძველი აღთქმის ბერძნულ ტექსტზე შესრულებულ შრომათა შორის ორიგენეს ღვაწლი ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და მნიშვნელოვანია. ალექსანდრიაში კატეხიზმური სკოლის ხელმძღვანელობის შემდგომ ორიგენე საცხოვრებლად ჩადის პალესტინაში, ქალაქ კესარიაში. ამ პერიოდის განმავლობაში ახორციელებს დიდ პროექტს, რომელიც მოიცავს ბერძნული ტექსტების შედარებას მისი დროისთვის მოღწეული ებრაული ტექსტებისთვის, რომლებიც ყველაზე ახლოს დგას მასორეტულ ტექსტებთან. იმისათვის, რომ შესრულებული შრომა უფრო ადვილად ხელმისაწვდომი და აღსაქმელი ყოფილიყო, ორიგენემ ეს ტექსტები ერთმანეთის გვერდით პარალელურ ექვს სვეტად დაალაგა: ებრაული ტექსტი, მისი ბერძნულად ტრანსკრიბირებული თარგმანი, აკვილასა და სიმაქოსის თარგმანი, სეპტუაგინტა და თეოდოტიონის თარგმანი (წყარო. ვიკიპედია) – "აპოკ." რედ.
___________________________
ცნობილია, რომ იობის წიგნის ტექსტი, რომელიც მოცემულია სეპტუაგინტაში, შეიცავს ე. წ. სირიული წიგნის ნაწყვეტს. აქვე უნდა შევნიშნოთ, რომ ეს ნაწყვეტი, რომელიც სეპტუაგინტაშია შეტანილი, ამავდროულად არ გვაქვს იობის წიგნის ებრაულ-მასორეტულ ვერსიაში, ასევე მასზე დამოკიდებულ "ვულგატაში" - ბიბლიის ლათინურ თარგმანში, რომელიც IV ს-ის მიწურულს განახორციელა ნეტ. იერონიმემ. აი ეს ტექსტი: "დაწერილია, რომ ის (იობი) კვლავ აღდგება მათთან ერთად, ვისთანაც უფალი აღადგენს. ასეა განმარტებული ასურულ წიგნში. ის ცხოვრობდა ავსიტისელთა ქვეყანაში ქვეყანაში, იდუმიასა და არაბეთის საზღვარზე, ადრე მას ერქვა იობაბი. მან ცოლად შეირთო არაბი ქალი და შვა ძე, რომლის სახელია ენონი. მისი მამა იყო ზარე, ესავის შვილთა შვილი, დედა კი ბოსორა, ასე რომ ის იყო აბრაამითგან მეხუთე ნათესავი (ძვ. ქართ.: "დაწერილ არს იგი კუალად აღდგინებად მათ თანა, რომელნი-იგი უფალმან აღადგინნეს. ესე ითარგმანა ასურეთისაგან წიგნისა. ხოლო მკჳდრ იყო იგი ქუეყანასა ავსიტელთასა, საზვართა იდუმიასათა და არაბიასათა, პირველად იყო სახელი მისი იობაბ. და მოიყვანა ცოლი არაბიელი. და ესვა ძე, რომლისა სახელი ენონ, ხოლო იყო ესე მამისა ზარესი, ესავის ძეთა ძე და დედით ბოსორელი. ვითარმედ იყო ესე აბრაჰამისითგან მეოთხე ნათესავი" - ამის შემდეგ ძვ. ქართული ტექსტი არ გვაქვს). და აი მეფენი, ედომში რომ მეფობდნენ, რომელსაც ფლობდა: პირველი იყო ბალაკი, ძე ბეორისა (2 პეტ. 2:15-ში ის ბოსორად იწოდება. იხ. Архимандрит Никифор (Бажанов). Библейская энциклопедия - "აპოკ."რედ.), მისი ქალაქის სახელი იყო დენაბა, ბალაკის შემდეგ იობაბი, რომელსაც იობი ეწოდა. მის შემდეგ იყო ასომი, თემანის ქვეყნის ბელადი; მის შემდეგ იყო ბარადის ძე არადი, რომელმაც მადიანელნი ამოწყვიტა მოაბის ველზე, და მისი ქალაქის სახელია გეთემი. მასთან მოსული მეგობრები კი იყვნენ: ელიფაზი (სოფანის ძე) ესავის ძეთაგან, თემანის მეფე ბალდადი (ამონ ხობარელის ძე), სავქელთა მთავარი სოფარი, მინეველთა მეფე" (იობი 2:11; 42:17) (იხ. ძვ. ქართ. თარგმანი - "აპოკ." რედ.).
ამრიგად, გამოდის, რომ იობი - ეს ის იობაბია, რომლის შესახებაც ლაპარაკია დაბადების წიგნში: "მოკვდა ბალაკი და მეფობდა მის წილ იობაბი, ძე ზარასი, ბოსორელი" (დაბ. 36:33). ამასთან აღმოჩნდა, რომ იობ-იობაბი წარმოშობით ავსიტისელთა ქვეყნიდან იყო, რომელიც იდუმიისა და არაბეთის საზღვრებში მდებარეობდა, და პირდაპირი შთამომავალია ესავისა, მაშასადამე, წარმართი იყო, თუმც თავის მოდგმაში ჰყავდა აბრაამი. ამასთან, იობის პიროვნების ამგვარი გაგების შესაბამისად, მას მიეკუთვნება სამეფო ღირსებაც - სირიული წიგნის ნაწყვეტის მიხედვით, იობ-იობაბი ხომ თავისი ქვეყნის მეფე და "მფლობელი" იყო.
იობის წარმომავლობის მოცემული ვერსიას მიჰყვებიან მართლმადიდებლური აღმოსავლეთის ისეთი ავტორიტეტული ძველი კომენტატორები, როგორებიც არიან, მაგალითად, წმ. იოანე ოქროპირი და ნეტ. თეოდორიტე. ასე, მაგალითად, იოანე წერს: "იობი მოსემდე ცხოვრობდა, რადგან მეხუთე იყო აბრაამიდან ესავის მოდგმისა" (Святитель Иоанн Златоуст. Synopsis. Liber Job. PG. 56. Col. 362. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Обозрение книг Ветхого Завета. Книга Иова // Творения. Т. 6. Кн. 2. С. 663). ამ აზრს ეთანხმება ნეტ. თეოდორიტეც. ის სვამს კითხვას: "ვისი მოდგმისაა იობი?", და თვითონვე პასუხობს: "ესავისა. ამას აჩვენებს მისი ისტორია; რამეთუ ნათქვამია: "იყო ერთი კაცი ავსიტისის ქვეყანაში, სახელად იობი" (იობ. 1:1). იგივე განაცხადა ნეტარმა მოსემაც. რადგან, როდესაც ესავის მოდგმის მეფეებს აღწერდა, ასე თქვა: "მოკვდა ბალაკი და მეფობდა მის წილ იობაბ, ძე ზარასი, ბოსორელი" (დაბ. 36:33). ეს ჰგავს იობის ისტორია" (Блаженный Феодорит Кирский. Quaestiones in Genesin. PG. 80. Col. 20IB, 204A. Русский перевод: Блаженный Феодорит Кирский. Изъяснение трудных мест Божественного писания. Толкование на книгу Бытия. М., 2003. С. 66-67). ამასთანავე გამოდის, რომ იობის წიგნის მოვლენები ხდება იმ ეპოქაში, როდესაც ებრაელები უკვე ეგვიპტეში იყვნენ. როგორც წმ. იოანე ოქროპირი წერს: "როდესაც ბრწყინავდა ეს მართალი, იუდეველები ჯერაც ეგვიპტეში იყვნენ, რომელიც შემდეგ დატოვეს" (Святитель Иоанн Златоуст. Fragmenta in Beatum Job. PG. 64. Col. 656В. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Отрывки на книгу блаженного Иова // Святитель Иоанн Златоуст// Творения. Т. 12, Кн. 3. М., 2004. С. 1088).
იობის წარმომავლობასა და მისი ცხოვრების პერიოდზე მსგავსი პოზიცია უჭირავს ზოგიერთ დასავლელ კომენტატორსაც. ასე ფიქრობდა, მაგალითად, ნეტ. ავგუსტინეც: იობი "ცხოვრობდა სამი თაობით გვიან ისრაელის შემდეგ" და "წარმოდგებოდა იდუმეველი ხალხისგან, რომლის წიაღშიც დაიბადა და მოკვდა..." (Блаженный Августин Гиппонский. De Civitate Dei. XVIII, 47. PL. 41. Col. 609–610. Русский перевод: Блаженный Августин Гиппонский. О Граде Божием. XVIII. 47. Т. 4. М., 1994. С. 80). ხოლო IV ს-ის ლათინი ავტორი, რომლის სახელი ჩვენთვის უცნობია, და რომელსაც საეკლესიო ტრადიცია პირობითად ამბროსიასტეს უწოდებს, წერს: "... ხოლო იმას, რომ ესავისგან კეთილი და მორწმუნე შვილები იბადებიან ამტკიცებს იობი: ის იყო ესავის ძეთაგან, აბრაამის მეხუთე თაობაში, და, მაშასადამე, მისი შვილთაშვილი" (Амвросиаст. Commentaria in Epistolam ad Romanos. PL. 17. Col. 134В. Русский перевод: Библейские комментарии Отцов Церкви и других авторов I-VIII веков. Новый Завет. VI. Послание к Римлянам. Тверь, 2003. С. 373). ხოლო IV ს-ის მიწურულისა და V ს-ის დასაწყისის ქრისტიანი ისტორიკოსის სულპიციუს სევეროსის მყარი რწმენით, იობი ცხოვრობდა მოსეს დროს, მაშინ, როდესაც ებრაელები ეგვიპტელთა ტყვეობაში იყვნენ" (Сульпиций Север. Chronicorum. Lib. I. XIIL PL. 20. Col. 102D).
მაგრამ იმის შემდეგ, რაც ქრისტიანულ დასავლეთში ნეტ. იერონიმემ ბიბლია თარგმნა (ვულგატა), და იობის წიგნის ტექსტის ახალ ვარიანტში არ ჩართო სირიული წიგნის ნაწყვეტი, მართალი იობის წარმომავლობის ძირითადი ვერსია და მისი ცხოვრების პერიოდი უკვე ერთადერთი ვეღარ იქნებოდა ქრისტიანულ გარემოში.
იობის გვარტომობის იუდაური ტრადიციის კვალობაზე ნეტ. იერონიმე ამტკიცებს: "ნახორს, აბრაამის ძმას, თავისი ცოლისგან მელქასგან, რომელიც არანის ქალიშვილი იყო, შეეძინა ძე-პირმშო სახელად უსი, რომლის შტოდანაც წარმოდგა იობი, როგორც ეს წერია მისდამი მიძღვნილი წიგნის დასაწყისში: "იყო ერთი კაცი ყუცის ქვეყანაში, სახელად იობი". ამიტომაც არასწორად მიიჩნევს ზოგიერთი, თითქოსდა იობი თავის დასაბამს ესავისგან იღებს... აკი იობის წიგნის ბოლოში დაწერილი (კერძოდ ის, რომ წიგნი გადათარგმნილი იყო სირიული ენიდან, და რომ, იობი მეოთხეა ესავისგან, და სხვა, რაც იქ წერია) (იხ. იობი 42:17; სეპტუაგინტის მიხედვით), ებრაულ წიგნებში არ არის" (Блаженный Иероним Стридонский. Quaestiones Hebraicae in Genesim. 22, 20–22. Публикация латинского текста и русского перевода: Блаженный Иероним Стридонский. Еврейские вопросы на книгу Бытия. М., 2009. С. 138–141).
რაც შეეხება იობაბის პიროვნებას, რომლის შესახებაც არის ლაპარაკი დაბადების წიგნში (იხ. დაბ. 36:33), ნეტ. იერონიმეს ჯერ მოჰყავს ბიბლიური ციტატა: "... და მეფობდა მის წილ იობაბ, ძე ზარასი, ბოსორელი" (დაბ. 36:33; ვულგატა), შემდეგ კი ხაზს უსვამს: "ზოგიერთი, იობის წიგნის ბოლოში მოცემული დამატების შესაბამისად, ვარაუდობს, რომ ლაპარაკია იობზე. მაგრამ ებრაელები, თავის მხრივ, ამტკიცებენ, რომ იობი დაიბადა ნახორის მოდგმიდან..." (Блаженный Иероним Стридонский. Quaestiones Hebraicae in Genesim. 36, 33. Публикация латинского текста и русского перевода: Блаженный Иероним Стридонский. Еврейские вопросы на книгу Бытия. С. 216–217).
ამით აღმოჩნდა, რომ ნეტ. იერონიმეს შეხედულების შესაბამისად იობი არ ეკუთვნის აბრაამის მოდგმას, არამედ არის მისი ძმის - ნახორის მოდგმისა; თანაც ეს ნახორი, რომლისგანაც წარმოდგა იობი, აბრაამისგან განსხვავებით, წარმართად დარჩა, რის შედეგადაც თვით იობიც იზრდებოდა წარმართულ გარემოში.
მაგრამ, ერთ-ერთ თავის წერილში ნეტ. იერონიმე, თავისი თავის საწინააღმდეგოდ გამოთქვამს სხვა თვალსაზრისს, სადაც იობს მაინც ესავის შთამომავლობას უკავშირებს. მიმართავს რა პრესვიტერ ევანგელეს, ნეტ. იერონიმე ხაზს უსვამს, რომ იობი იყო მღვდელმსახური, რომელიც განუწყვეტლივ მსხვერპლს სწირავდა ღმერთს, თუმცა ის არ ეკუთვნოდა ლევიანთა შტოს; ამასთან იერონიმე ახსენებს იობის ესავისგან წარმომავლობასაც. ის წერს: "იობის წიგნში ვკითხულობთ, რომ ის თვითონ იყო მღვდელი და ყოველდღე სწირავდა მსხვერპლს თავისი შვილებისთვის" (იხ. იობი 1), მაშინ როდესაც იობი, როგორც ამბობენ, არა ლევიანთა ტომისგან, არამედ ესავის მოდგმისა იყო... " (Блаженный Иероним Стридонский. Epistola LXXIII Ad Evangelum. 2. PL. 22r Col. 677. Русский перевод: Блаженный Иероним Стридонский. Письмо 68 к Евангелу пресвитеру // Творения блаженного Иеронима. Ч. 2. Киев, 1884. С. 265).
თუკი შევეხებით საკითხს, სად ცხოვრობდა ძველაღთქმისეული იობი და რომელ "ყუცის" ან (სეპტუაგინტის ვერსიით) "ავსიტისის" ქვეყანაზეა ლაპარაკი, რომელიც მისდამი მიძღვნილი ბიბლიური წიგნის დასაწყისშივეა აღნიშნული (იხ. იობი 1:1), იმავე სირიული წიგნის ნაწყვეტის შესაბამისად, ის ცხოვრობდა იდუმიისა და არაბეთის საზღვარზე.
წმ. იოანე ოქროპირი, რომელიც ნათლად უკავშირებს იობის ცხოვრების ადგილს არაბეთს და ამიტომაც კითხულობს: "იყო თუ არა ესოდენ უზადო კაცი არაბეთში, სადაც ყველა გარყვნილია?" (Святитель Иоанн Златоуст. Fragmenta in Beatum Job. PG. 64. Col. 51 OB. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Отрывки на книгу блаженного Иова // Святитель Иоанн Златоуст. Отрывки на книгу блаженного Иова. С. 1008) - იმასაც კი ამტკიცებს, რომ არაბეთის მიწაზე დღემდე - ჯერ კიდევ მაცხოვრის ამქვეყნიური ცხოვრების პერიოდში - და "დღესაც აჩვენებენ გარდაცვლილი იობის ნეშტს" (Святитель Иоанн Златоуст. Fragmenta in Beatum Job. PG. 64. Col. 656В. Русский перевод: Святитель Иоанн Златоуст. Отрывки на книгу блаженного Иова // Святитель Иоанн Златоуст. Отрывки на книгу блаженного Иова. С. 1088).
იმის შესახებ, რომ IV საუკუნის მორწმუნეთათვის ცნობილი იყო იობის დაკრძალვის ადგილი კარნეაში - რომელიც იმყოფება იდუმიისა და არაბეთის საზღვარზე, იერუსალიმიდან რვა დღის სავალზე, - მოწმობს იმ დროის ცნობილი მომლოცველი ქალი ეთერია (ლათ.: Egeria, Aetheria – "აპოკ." რედ.). ის ნამყოფია ძველაღთქმისეული მართლის დაკრძალვის ადგილას, სადაც ამ ეპოქაში უკვე არსებობდა მშენებარე ქრისტიანული ეკლესია, რომლის საკურთხევლის ქვეშ იმყოფებოდა იობის საფლავი (См.: Эгерия. Паломничество. 13, 16 // Православный Палестинский сборник. СПб., 1889. Т. 20. С. 122, 126).
ეთერიას მოჰყავს იმ ადგილის ძალიან საინტერესო აღწერა, სადაც, როგორც ვარაუდობდნენ, იობი იჯდა ყველასგან გარიყული: იქ არის "ორმო, რომელიც რკინის ჯაჭვით არის გარშემორტყმული, და მასში დიდი სასანთლე დღისით და ღამით ანათებს. წყაროს წყალი, სადაც კეცის ნატეხით იქავებდა თავის წყლულებს მართალი იობი (იხ. იობი 2:8), წელიწადში ოთხჯერ იცვლის ფერს: ჯერ ეს არის სიდამპლის ფერი, შემდეგ სისხლისა, შემდეგ ნაღვლისა და ბოლოს ის კვლავ იწმინდება და სუფთავდება" (Эгерия. Паломничество. 16, 4b // Цит. по: Неклюдов К. В., Панфилов. Ф.М., Розинская М. М., и др. Иов // Православная энциклопедия. Т. XXV. С. 249).
მაგრამ, ნეტ. იერონიმე, ნაწილობრივ მისდევს რა ამაში იოსებ ფლავიოსს და აზუსტებს რა ევსები კესარიელის მოწმობებს, მაინც იობის ცხოვრების ადგილს იორდანის მიღმა ტერიტორიას უკავშირებს, კერძოდ - ბატანიას, ძველ ბასანს: თავის "ონომასტიკონში" ის ახსენებს "კარნაიმ აშტაროტს (Carnaim Astaroth), იორდანის მიღმა, დიდ დასახლებას ბატანიის კუთხეში, რომელსაც კარნეას (Carnaea) უწოდებენ; არის გადმოცემა, რომ აქ ცხოვრობდა იობი..." (Блаженный Иероним Стридонский. Liber de situ et nominibus locorum Hebraicorum. PL. 23. Col. 885A). ის მიიჩნევს, რომ "ყუცის ქვეყანა" ანუ - სეპტუაგინტის თარგმანის შესაბამისად - "ავსიტისის ოლქი" იმყოფებოდა "პალესტინასა და სირიის მაღლობებს შორის" (Он же. Quaestiones Hebraicae in Genesim. 10. 23. Публикация латинского текста и русского перевода: Блаженный Иероним Стридонский. Еврейские вопросы на книгу Бытия. С. 84–85).
ამრიგად, იობის წიგნთან დაკავშირებულ მთელ რიგ თემებთან მიმართებაში: იქნება ეს მისი ავტორობის, დაწერის დროისა და იობის მოდგმისა და საცხოვრებელი ადგილის საკითხები, - წმიდა მამათა ეგზეგეტიკურ ტრადიციაში ერთობა არ არის...
წყარო: რეკომენდებულია გამოსაცემად რმე-ს საგამომცემლო საბჭოს მიერ. М.: Изд-во Сретенского монастыря, 2014. – 880 с.
ნაშრომის ქართული თარგმანი შესრულებულია საიტ "აპოკალიფსისის" რედ. მიერ. თბილისი. 2023 წ. მარტი.