სწავლანი > საეკლესიო სამართალი
დანაშაული და საეკლესიო სასჯელი ძველი საყოველთაო ეკლესიის კანონების მიხედვით
ავტორი: ი. მილოვანოვი.
წყარო: Христианское чтение. 1887. № 5-6. СПБ.
განყოფილება I
ზოგადად დანაშაულისა და სასჯელის შესახებ
I.
§ 1.
§ 2.
§ 3.
§ 4.
§ 5.
§ 6.
§ 7.
§ 8.
II.
სასჯელთა სახეობები
I. ერისკაცთა განკვეთა
§ 9.
§ 10.
§ 11.
II. კლირიკოსთა განკვეთა
§ 12.
§ 13.
§ 14.
III. სასულიერო პატივის აყრა
§ 15.
§ 16.
§ 17.
§ 18.
IV. ანათემა ანუ ეკლესიიდან განკვეთა
§ 19.
§ 20.
§ 21.
***
განყოფილება I
ზოგადად დანაშაულისა და სასჯელის შესახებ
I.
§ 1. საეკლესიო კანონებში არ არსებობს დანაშაულის განსაზღვრება. თვით სიტყვა "დანაშაული" იშვიათად გვხვდება (იხ. ბასილი დიდის 73, 81-ე; პეტრე ალექსანდრიელის 1-ლი; გრიგოლ ნოსელის მე-6; ტრულის (VI მსოფლ.) კრების 21-ე; კართაგენის 14-ე კანონები) (1). უფრო გავრცელებულია და გამოყენებაშია სხვა ტერმინი; ეს არის - ცოდვა (ἁμαρτία), რომლითაც შეცვლილია სიტყვა "დანაშაული". მაშ, რა არის ცოდვა? - საეკლესიო კანონებში არც ამაზე გვაქვს მზა პასუხი და მკაცრი ლოგიკური განსაზღვრება. მაგალითად, ტრულის კრება ლაპარაკობს "ცოდვის ხარისხზე", "ცოდვის სნეულებაზე", ზიანის სხვადასხვა სახეობებზე, რომლებიც "მომდინარეობენ ცოდვისგან" (კან. 102), მაგრამ თვით ცოდვის ცნება მოცემული არ აქვს. ზუსტად ასევე წმ. გრიგოლ ნოსელი დეტალურად განიხილავს თავის კანონებში ცოდვის სხვადასხვა სახეობას, მათ წყაროებს, რომლებიც ჩაბუდებულია ადამიანის სულში, მაგრამ რა არის საზოგადოდ ცოდვა? - ამაზე დუმს.
________________
1. ბასილი დიდის 81-ე კანონი: "ბარბაროსთა მიერ რბევის დროს ბევრმა უღალატა ღმრთის მიმართ სარწმუნოებას, საწარმართო ფიცი შეასრულა და კერპებისთვის გრძნებით შეწირული უწესო საჭმელი ჭამა...." ტრულის კრების 21-ე კანონი: "ვინც ისეთი კანონსაწინააღმდეგო დანაშაული ჩაიდინა, რისთვისაც თავისი წოდებიდან სრული და სამუდამო განკვეთა დაიმსახურა და ერისკაცთა რიგებში იქნა გადაყვანილი..."
________________
ცოდვის საზოგადო განსაზღვრება გვხვდება წმიდა წერილში. მოციქული და მახარობელი იოანე ღვთისმეტყველი ამბობს: "ცოდვის ყოველი ჩამდენი ურჯულოებასაც სჩადის, და ცოდვა არის ურჯულოება (ἀμαρτία ἐστιν ή ἀνομία )" (1 იოანე 3:4). სიტყვა ცოდვა (ἁμαρτία) მის მიერ გამოყენებულია იმავე მნიშვნელობით, როგორც ის გვხვდება უფლის ცნობილ ქადაგებაში: "თუ შენი ძმა შესცოდავს შენს მიმართ..." (მათე 18:15). მოციქული პავლე რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში ამბობს; "...რჯულით შეიცნობა ცოდვა" (რომ. 3:20), შედეგად, სჯულის გარეშე არ არსებობს ცოდვა, და ცოდვა არის უსჯულოება, ანუ სჯულის დარღვევა, მისგან გადახრა.
ამგვარად, საზოგადოდ, საღმრთო სჯულის ყოველგვარი დარღვევა, იქნება ის აღსრულებული საქმით (de facto), თუ მხოლოდ აზრებსა და განზრახვებში, არის ცოდვა, რომელიც ადამიანს აკისრებს პასუხისმგებლობას, ან უკიდურეს შემთხვევაში ითხოვს სინანულის გზით მისი სინდისის განწმენდას. მაგრამ აშკარაა, რომ ასეთი ზოგადი აზრით გაგებული ცოდვა, ანუ როგორც გონებისა და გრძნობის სინდისის საწინააღმდეგო ყოველგვარი მიმართულება, არ შეიძლება გარეგანი საეკლესიო სასამართლოს საგანი იყოს (forum externum) და აყვანილ იქნას დანაშაულის ხარისხში. საეკლესიო სჯულმდებლობაში სასჯელი გამოითქმის მხოლოდ სჯულის de facto-დ, ანუ საქმით დარღვევის შემთხვევაში, მაგრამ არასოდეს მისი დარღვევით აზრებში, განზრახვით ან სიტყვით (ნეოკ. 4).
ამგვარად, ყოველი ცოდვა დანაშაული როდია; არამედ მხოლოდ ის, რომელიც გამოიხატა გარეგანი საქმით, გახდა ფაქტი, რომელიც არღვევს გარეგან იურიდიულ წესრიგს საეკლესიო საზოგადოებაში. სანამ ცოდვა გამოხატულ არ იქნა გარეგან მოქმედებაში, ან თუნდაც გამოიხატა, მაგრამ ეს მოქმედება ატარებს საიდუმლო ქმედების სახეს, რომელიც მხოლოდ ჩამდენისთვის არის ცნობილი, მანამ მას კავშირი აქვს მხოლოდ ეკლესიასთან, როგორც საღმრთო დაწესებათან, რომელიც ცოდვებისგან განწმენდს სულს, და ამ სახით ხდება ან შინაგანი საეკლესიო სამსჯავროს მონაპოვარი და საგანი ან კიდევ აღსარების (სინანულის) საიდუმლოსი (forum internum). ნათქვამიდან გამომდინარეობს ის, რომ ცოდვად დანაშაულის აზრით იწოდება მხოლოდ სჯულის აშკარა დარღვევა საქმით. ამის შესაბამისად ცნება დანაშაულის შესახებ ასე უნდა ჩამოყალიბდეს: დანაშაული არის სჯულის ან სამართლის დარღვევა გარეგანი, ხილული მოქმედებით.
§ 2. VI მსოფლიო კრების გამოთქმით "არაერთგვაროვანია ცოდვის სენი, არამედ განსხვავებული და მრავალსახოვანი" (102-ე კანონი). წმ. გრიგოლ ნოსელი დანაშაულთა მთელ ერთობლიობას, რაც კი შესაძლოა ეკლესიის წევრისთვის, სამ მთავარ კატეგორიად ჰყოფს, რომელთა საფუძველშია ჩვენი სულის სამი უმთავრესი უნარი და, რომლებიც ადამიანური საქმიანობის წყაროს წარმოადგენენ: "ჩვენი სულის ხილული ნაწილი სამია თავდაპირველი დაყოფისამებრ: ძალა სიტყვიერი (გონიერი), ძალა გულისთქმისა (სურვილისა) და ძალა გულისწყრომისა (გაღიზიანებისა, გაბრაზებისა). აქ არის სათნო მოღვაწეობის წარმართვის საშუალებაც და სიბოროტისკენ მიდრეკილთა დაცემაც" (1-ლი კანონი).
პირველი ამ უნართაგანის, ანუ გონების არანორმატიულ საქმიანობას, საზოგადოდ ის განაკუთვნებს შემდეგ ბიწიერ მოქმედებებს: "ღვთის არაკეთილად მსახურება, საქმისა და საგანთა ბუნების, ჭეშმარიტად კეთილისა და მცდარის აღრევა იმ ზომამდე, რომ "ნათელს ბნელად თვლის და ბნელს ნათლად" (ესაია 5:20)"; კერძოდ: სარწმუნოების უარყოფა, მიდრეკილება იუდეველობისკენ, კერპთაყვანისმცემლობა, მწვალებლობა, მისნობა და ჯადოქრობა (კანონი მე-2).
მითითებულ უნართაგან მეორის შეცვლა და ცოდვა სულის ამ ნაწილისა ის არის, როცა ვინმე შეცვლის თავის გულისთქმას უსხეულო ფუჭი დიდებისა ან ხორცის გარედან ცხებული მშვენიერების მიმართ (1-ლი კანონი); აქედან მოდის: "ქონების სიყვარული, გემოთმოყვარეობა, დიდების მოყვარეობა და ყველაფერი ამის მსგავსი, რაც მოჰყვება რობოტების მონათესავე საქმეებს (ibid), ასევე სიძვა და მრუშობა (მე-4 კანონი) და სხვა.
რაც შეეხება ჩვენი სულის მესამე უნარს - გაღიზიანებას, გულისწყრომას, წმ. გრიგოლ ნოსლის თქმით, "სულის ამ ნაწილის დაცემა ის არის, რაც ყველასთვის ცხადია: შური, სიძულვილი, ავსიტყვაობა, განკითხვა, ერთმანეთს შორის ბრძოლა, შფოთი, ბოროტების მიმგებელი ფიქრი და განზრახვა, დიდხანს გაგრძელებული ავის გულში ჩამარხვა, მკვლელობა, მოსისხლეობა" (კანონი მე-4), ანგარება, პარვა, საფლავის მძარცველობა, სიწმიდეთ მკრეხელობა, საეკლესიო ნივთების მიტაცება, მევახშეობა (კანონები: მე-5-8) და სხვა. წმ. გრიგოლ ნოსელის თქმით: "ბევრია გულისწყრომის ცოდვიანი ქმედება და ყველა ბოროტია. ჩვენმა წმინდა მამებმა საჭიროდ არ მიიჩნიეს ყველაფერზე დაწვრილებით ლაპარაკი..." (კანონი მე-4).
ასეთია ზოგადი სახით დანაშაულობათა დაყოფა შინაგანი წყაროს თვალსაზრისით, რომლისგანაც ისინი მოედინებიან. მაგრამ, ამის გარდა, დანაშაულობათა დაყოფა სხვანაირადაც შეიძლება. ასე მაგალითად:
ბოროტმოქმედების სახეობის, დარღვეული კანონის დიდი ან მცირე მნიშვნელობით და დანაშაულის სიმძიმით, დანაშაულებრივი მოქმედებანი შეიძლება დაიყოს: დანაშაულად (erimen) და გადაცდომად, ცდომილებად (delictum) (2). პირველს უნდა განვაკუთვნოთ სჯულის დარღვევის ყველა მნიშვნელოვანი შემთხვევა, რომელსაც მოსდევს დიდი პასუხისმგებლობა და თან ახლავს მძიმე სასჯელები. ასეთებია, მაგალითად: სარწმუნოების უარყოფა, მწვალებლობა, სქიზმა (განხეთქილება), მკვლელობა, ჯადოქრობა, სიძვა, მრუშობა, სისხლის აღრევა, ქალების მოტაცება და ა. შ. ხოლო გადაცდომებს (ცდომილებებს) უნდა მივაკუთვნოთ შედარებით ნაკლები მნიშვნელობის ცოდვები, განაწესის დარღვევები (3), რომლებიც თუმც იმსახურებენ სასჯელს, მაგრამ ნაკლებად მკაცრს.
სანიმუშოდ მივუთითებთ შემდეგ კანონებს: ეკლესიიდან გამოსვლა ღვთისმსახურების დამთავრებამდე (ანტიოქ. მე-2 კანონი); მღვდლების მიერ ზიარებისთვის თავის არიდება (მოციქ. მე-8); დუქნებში შესვლა (მოციქ. 54); თამაშები და სანახაობები (VI მსოფლ. კრების 24-ე); თავზე თმების კულულებად დახვევა სხვათა საცთუნებლად; კლირიკოსთა მიერ შეუფერებელი ტანისამოსის ტარება (VI მსოფლ. კრების 27-ე კანონი) და სხვა.
________________
2. ტერმინი გადაცდომა გვხვდება საეკლესიო კანონებში. ასე, მაგალითად, ანტიოქიის მე-15 კანონი ამბობს: "თუ რაიმე ცდომილებისთვის ბრალდებული ეპისკოპოსი გასამართლებულ იქნება სამთავროს ეპისკოპოსების მიერ... (სლავურ სჯულისკანონშია: "аще который епископ, будучи обвиняем в некоторых проступках судим будет от всех епископов тоя области..."
3. შეად.: Das kanonische Gerichtsverfahren und Strafrecht von. München. B. II, 5. 20.
________________
მოქმედების ფორმის მიხედვით დანაშაულობანი შეიძლება დაიყოს დანაშაულებრივ აღსრულებად და დანაშაულებრივ დაუდევრობად, ან იმის არშესრულებად, რაც სჯულით იყო განწესებული.
პირველი სახის მოქმედებით ხდება იმისი აღსრულება, რაც აკრძალულია, მაგალითად: "არა კაც ჰკლა, არა იმრუშო, არა იპარო"; ამიტომ არის მკვლელობა, სიძვა-მრუშობა და პარვა დანაშაულებრივი ქმედებანი.
მეორე სახის მოქმედებებით არ აღსრულდება ის, რაც უნდა გაკეთებულიყო, კანონის განწესების შესაბამისად. მაგალითად, კანონი განაწესებს: დადგენილ დღეებში მარხვას, ღვთისმსახურებაზე დასწრებას, უფლის უწმიდეს ხორცთან და სისხლთან ზიარებას; აქედან მომდინარეობს: მარხვების დაუცვებლობა, ღმრთისმსახურებისა და ზიარებისგან თავის არიდება - ესენი დანაშაულებრივი გადაცდომებია.
ქრისტიანებში სამი უმთავრესი სახის მოვალეობაა: მოვალეობა ღმრთისადმი, მოყვასისადმი და საკუთარი თავისადმი. ზნეობრივი კანონის გარდა ამ მოვალეობებს ეკისრებათ საეკლესიო სჯულის შესრულებაც, რომლის მეშვეობით განსაზღვრულ გარეგან ფორმებში ხორციელდება ზნეობრივი იდეები და ისინი ცხოვრების გარეგანი პირობებისა და მოთხოვნილებებისადმი გამოიყენება. მათი დარღვევა იწვევს დანაშულობებს, რომლებიც არღვევენ ყველა ამ მოვალეობას და ისინი შეიძლება დაიყოს სამ კლასად: დანაშაულობანი რწმენის, ზნეობრიობის და საეკლესიო დისციპლინის წინააღმდეგ.
ქრისტიანულ ეკლესიაში ორი უმთავრესი ფენა ანუ წოდებაა: კლირიკოსთა და ერისკაცთა; ორი უმთავრესი მოვალეობაა: ზოგად-ქრისტიანული, რომელსაც ადამიანს თვით ეკლესიის წევრობა აკისრებს, და კლირიკოსული. აქედან მომდინარე დანაშაულობანი იყოფა ზოგად და განსაკუთრებულ (მსახურებით) დანაშაულებად. პირველს განეკუთვნება რწმენის, ზნეობის, ღვთისმოსაობის და ქრისტიანული კეთილმსახურების წინაშე ჩადენილი დანაშაულობანი; ხოლო მეორე - ყველა დანაშაული, რაც კი ღმრთისმსახურებას ეხება.
§ 3. თუკი "არაერთგვაროვანია ცოდვის სენი, არამედ განსხვავებულია და მრავალსახოვანი" (VI მსოფლიო კრების 102-ე კანონი), თუკი ადამიანის დანაშაული თავისი არსით განსხვავებულია და ეკლესიისა და მოყვასისადმი მიყენებული ზიანიც სხვადასხვაა, მაშინ მათი საზღაური და სასჯელიც განსხვავებული უნდა იყოს. სწავლება სასჯელის ზომაზე ან დასჯადობის ხარისხზე ერთი დანაშაულისთვის, სხვა დანაშაულთან შედარებით, - საკმაოდ მნიშვნელოვანი საგანია კანონიკური სჯულმდებლობის თვალსაზრისით.
VI მსოფლიო კრების მამათა თქმით, შეიძლება "ერთ, ან მეორე საკითხში ზომიერების დაუცველობის გამო, სნეულისათვის დახმარება უშედეგო აღმოჩნდეს" (კანონი 102-ე), ანუ სასჯელების, როგორც გამოსწორების საშუალების არასწორმა, არამიზანშეწონილმა სარგებლობამ, შეცდომებმა სასჯელთა გამოყენების საქმეში შეიძლება დასჯის მიზნის საწინააღმდეგო შედეგამდე მიგვიყვანოს და სასურველი სარგებლობის ნაცვლად ზიანი მოგვიტანოს. ამ მიმართებით აღსანიშნავია მოციქულთა დადგენილებების მსჯელობა.
ამ უკანასკნელთა თვალსაზრისით, ადამიანის ყოველი დანაშაულებრივი ქმედება ეკლესიის მკაცრ დაგმობას უნდა იმსახურებდეს (წიგნი II, თ. 43); მაგრამ დამნაშავის დასჯა არაერთგვაროვანი უნდა იყოს, სასჯელის ხარისხიც განსხვავებული, დანაშაულის სიმძიმისა და სხვადასხვა ვითარებების შესაბამისად. "აზრი, გადაწყვეტილება ან განაჩენი (sententia ἀποφασισ), - ნათქვამია მოციქულთა დადგენილებებში, - ყოველ ცოდვაზე ერთნაირი არ უნდა იყოს, არამედ თითოეულის შესაბამისი. ყოველი შეცოდება, როგორც დიდი, ასევე მცირე, კეთილგონივრულად უნდა იქნას გარჩეული; სხვაგვარად განსაჯეთ საქმით აღსრულებული ცოდვა, და სხვაგვარად - ბოროტსიტყვაობა, კიდევ სხგვაგვარად - ეჭვი. ერთნი მხოლოდ სასჯელის მუქარით დააშინეთ, მეორეთ - გლახაკთადმი მოწყალების გაცემა დაუწესეთ, ხოლო მესამეთ - მკაცრი მარხვები; დანარჩენები, მათი დანაშაულის სიდიდისდა შესაბამისად, განკვეთეთ. სჯულსაც ერთი და იგივე სასჯელი არ განუწესებია ყოველი შეცოდებისთვის: სხვაა ღმრთის წინააღმდეგ ჩადენილი ცოდვები, სხვა - მღვდელთა წინააღმდეგ, სხვაა კიდევ ტაძრის წინააღმდეგ და საკურთხეველისა; სხვა არის ცოდვა ჩადენილი მეფის წინაშე, სხვა - ჯარისკაცის წინაშე... და კვლავ განსხვავებულია ცოდვები, რომლებიც ჩადენილია მშობლების ან ნათესავების წინააღმდეგ, ზოგი ცოდვა ნებაყოფლობითია და ზოგიც - უნებლიე, ზოგი ცოდვისთვის სიკვდილს ექვემდებარებიან დამნაშავენი, სხვა დანაშაულთათვის კი - გაროზგვას ან ზარალის ანაზღაურებას. თქვენც ასე მოიქეცით, სხვადასხვა ცოდვისთვის სხვადასხვა სასჯელები დააწესეთ, რათა რაიმე უსამართლობა არ შეიპაროს თქვენში და არ განარისხოთ ღმერთი" (წიგნი 11. თ. 48).
ამრიგად მოციქულთა დადგენილებები ითხოვენ კეთილგონივრულ მიდგომას დანაშაულობათადმი, მათ ყურადღებით განხილვას და ყოველმხრივ გამოკვლევას. მართალია, მათი მოთხოვნა მოტივირებულია მით, რომ "უსამართლობა არ უნდა შეიპაროს" საქმეში მისდამი სხვაგვარი დამოკიდებულების შემთხვევაში; მაგრამ ასევე ძნელი არ არის იმის დანახვა, რომ აქ მხედველობაშია მიღებული სასჯელისაგან მომდინარე სარგებლობა, რომელსაც საეკლესიო სასამართლო განაწესებს. ეს სარგებლობა ცოდვილის გამოსწორებაში მდგომარეობს, კერძოდ: ცოდვის თავიდან აცილება ან მისდამი მიდრეკილების შემცირება, ცნობილი ცოდვითი ჩვევის დაძლევა რაიმე ღვაწლის დაწესებით, რომელიც ამ დანაშაულებრივი ქმედების საპირისპიროა, და შეუძლია ეს ცოდვითი მიდრეკილება მოსპოს. ეს მიზანი მიიღწევა მხოლოდ დანაშაულისა და სასჯელის მკაცრი შესატყვისობით, ზუსტად ისევე, როგორც ფიზიკური სნეულებების დროს სწრაფი და უეჭველი სარგებლობა მიიღება მხოლოდ იმ წამლებისგან, რომლებიც პირდაპირ დაავადების წინააღმდეგ არის მიმართული.
ზოგადი სწავლება სასჯელთა გამოყენებაზე - განსაკუთრებული საფუძვლიანობით და დეტალურობით არის გადმოცემული ტრულის (VI მსოფლიო) კრების შემდეგ განსაზღვრებაში: "ვინც ღმერთისგან მიიღო შეკვრისა და გახსნის ხელმწიფება, უნდა განიხილავდეს ცოდვის ხარისხსა და ცოდვის ჩამდენის მოსაქცევად მზადყოფნას და ამის გათვალისწინებით შეუმზადებდეს მათ სნეულებისაგან განსაკურნებელ წამალს, რათა ერთ, ან მეორე საკითხში ზომიერების დაუცველობის გამო, სნეულისათვის დახმარება უშედეგო არ აღმოჩნდეს; რადგან არაერთგვაროვანია ცოდვის სენი, არამედ განსხვავებული და მრავალსახოვანი და ბოროტების მრავალ ნერგს აღმოაცენებს, რომელთაგან უკეთურება უხვად დაინთხევა და შემდეგ ვრცელდება, ვიდრე არ მოხდება მკურნალის ძალ-მადლით მისი შეჩერება, ამიტომ, ვისაც მკურნალობის ხელოვნების გამოჩენა მართებს, მან პირველ რიგში უნდა განიხილოს ცოდვის ჩამდენის განწყობა და დაკვირვება მოახდინოს მასზე: სულიერი სიმრთელისაკენ ილტვის იგი, თუ პირიქით, საკუთარი ზნით სნეულებას მიიზიდავს და, ამასთან, როგორ წარმართავს თავის საქციელს; თუკი მკურნალს არ ეწინააღმდეგება და სულიერ წყლულებს დანიშნული წამლებით განიკურნავს, ასეთ შემთხვევაში ღირსებისამებრ მიესაწყაოს მას მოწყალება, რამეთუ ღმერთს და სამწყსოს წინამძღოლად ხელთდასხმულსაც მთელი საზრუნავი იქით აქვთ მიმართული, რომ შეცდომილი ცხოვარი მოაბრუნონ და გველის მოწყლული განკურნონ; არც სასოწარკვეთის ციცაბოზე განდევნა ეგების, არც აღვირის მიშვება, განლაღებული ცხოვრებისა და დაუდევრობისათვის, არამედ დაუყოვნებლივ რაიმე სახით, ან მკაცრი და შემკვრელი, ან უფრო რბილი და მსუბუქი სამკურნალო საშუალებით, საჭიროა სნეულების წინააღმდეგ აღდგომა და წყლულის გასამართლებლად მოღვაწეობა; სინანულის ნაყოფის მიღება და ადამიანის ბრძნულად წარმართვა, რომელიც ზეციური განათლებისათვის არის მოწოდებული. ჩვენ გვმართებს ერთის და მეორის ცოდნაც - პატიოსანი მოშურნეობაც მონანულისა და წესის შესაბამისად მოთხოვნაც; ხოლო, ვინც არად აგდებს სრულყოფილი სინანულის მნიშვნელობას, მათ მიმართ გადმოცემისამებრ უნდა მოვიქცეთ, როგორც საღვთო ბასილი გვასწავლის".
§ 4. VI მსოფლიო კრების ზემოთმოტანილი დადგენილებიდან, ასევე სხვა კრებათა და ცალკეულ მამათა განსაზღვრებებიდან შეიძლება გამოვიტანოთ დასკვნა ან წესი სასჯელთა დაწესებასთან დაკავშირებით:
1. სასჯელი მკაცრს შესაბამისობაში უნდა იყოს ცოდვის ხარისხთან. რაც უფრო მძიმეა დანაშაული თავისთავად და თავისი შედეგებით ეკლესიის საზოგადო ცხოვრებისთვის, მით უფრო მნიშვნელოვანია სამართალდარღვევა, მით უფრო უკანონო და უზნეო მოქმედებაა იგი, უმეტესად დასჯადია და პირიქით. ასეთი კანონის ფართოდ გამოყენება შეიმჩნევა საეკლესიო სჯულმდებლობაშიც. ამიტომაც, "ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, რომელიც მწვალებლებთან ერთად მხოლოდ და მხოლოდ ილოცებს, განყენებულ იქნეს; ხოლო თუ მათ ნებას მისცემს იმოქმედონ როგორც ეკლესიის მსახურებმა, განკვეთილ იქნეს" (მოც. 45); "კლირიკოსი, რომელიც ეპისკოპოსს შეურაცხყოფს, განკვეთილ იქნეს" (მოც. 55); "კლირიკოსი, რომელიც მღვდელს ან დიაკონს შეურაცხყოფს, საეკლესიო ზიარებიდან განყენებულ იქნეს" (მოც. 56).
2. დასჯისას მხედველობაში მიიღება ცხოვრება, რომელიც წინ უძღოდა ცოდვით დაცემას. "პირველ ყოვლისა უნდა განიხილონ მათი (ცდუნებამდე და ცდუნების შემდგომ) გატარებული ცხოვრება და შესაბამისად უნდა მიეზღოთ მათ კაცთმოყვარეობით" (ანკ. 5).
დამნაშავის წარსული ცხოვრება ნათელს ჰფენს მის პირად მოქმედებას. რაც უფრო წუნდაუდებელია ცნობილი ადამიანის წარსული ცხოვრება, მით ადვილად მისახვედრია კერძო ფაქტი, რომელიც მომდინარეობს რაიმე შემთხვევითი ვითარებიდან; და პირიქით, ცნობილი პიროვნების ცუდი წარსული უფლებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ მის მიერ ჩადენილი ბოროტება ერთ-ერთი ამაზრზენი გამოვლინებაა მისი უზნეო ცხოვრებისა, და არ გამომდინარეობს რაიმე შემთხვევითი და დროებითი მიზეზებისგან.
შემდეგ, დამნაშავე, რომელსაც წუნდაუდებელი წარსული ჰქონდა, უფრო იძლევა გამოსწორების იმედს, ვიდრე საპირისპირო შემთხვევა. ადრინდელი ცხოვრების გათვალისწინებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ისეთ დანაშულობებზე სასჯელების დადებისას, სადაც მიზანშეწონილია ლაპარაკი ძალადობაზე, იძულებაზე, როდესაც ბოროტმოქმედება წარმოდგენილია, როგორც უნებური ან სურვილის საწინააღმდეგო ქმედება. ასეთია, მაგალითად, ქალის გაუპატიურება ტყვეობაში ბარბაროსების მიერ. ამიტომაც წმ. გრიგოლ ნეოკესარიელი მსგავსი შემთხვევებისთვის იძლევა განწესებას: "თუ ტყვე ქალები მათი ხორცის გახრწნით შეგინებულ იქნენ ბარბაროსთა მიერ და თუ რომელიმე მათგანის ცხოვრება ადრეც განსაკითხავი იყო და ცხოვრობდა როგორც მეძავი, ცხადია წმინდა წერილისამებრ, რომ მეძავის ჩვევები და ქცევა მოსალოდნელია მათგან ტყვეობის დროსაც. ასეთები მაშინვე არ უნდა ვაზიაროთ" (იხ. დიდი სჯულისკანონი. საქ. საეკლ. კალენდ. 1987 წ. გვ. 391 – "აპოკ." რედ.).
3. ერთი დანაშაულისთვის ორჯერ არავინ უნდა დაისაჯოს. მოციქულთა 25-ე კანონი ბრძანებს: "ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, მხილებული სიძვაში, ფიცის გატეხვაში, ან მოპარვაში, სასულიერო წოდებიდან განიკვეთოს, მაგრამ საეკლესიო თანაზიარებიდან არ განკანონდეს, რადგან წმიდა წერილი ამბობს: "... არშურ-იგო ორგზის ერთბამად ჭირსა შინა" (ნაუმ. 1,9). იგივეს განვაწესებთ დასის სხვა წევრების მიმართაც" (შეად. ბას. დიდ. მე-3 კან.). ეს კანონი მოქმედია თვით მძიმე დანაშაულობებისა და დამნაშავეების მიმართაც, როგორებიც არიან მოცემულ შემთხვევაში კლირიკოსები, რომლებიც ფიცს არღვევენ და სხვა. სასჯელის ორმაგობა გაგებულ უნდა იქნას, როგორც ორი განსხვავებული სასჯელი, რომლისგანაც ერთი ადამიანს ართმევს პირადად მისთვის ბოძებულ უფლებებს (მაგ, კლირიკოსობას), მეორე კი - უფლებებს, რომელიც ეკუთვნის იმ მდრომარეობას, რომელშიც ჩაყენდება სასჯელის ძალით.
მეორე სასჯელისთვის საჭიროა არსებობდეს დანაშაული ახალ, დაკნინებულ მდგომარეობაში, როგორც, მაგალითად, შემდეგ შემთხვევაშია: "აშკარა დანაშაულისათვის სამართლიანად განკვეთილი ეისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, რომელიც გაბედავს და კვლავ შეუდგება ოდესღაც მისთვის დავალებულ მსახურებას, ეკლესიიდან სრულიად მოიკვეთოს" (მოც. 28). მაგრამ განსახილველ ორმაგობას ადგილი არა აქვს ისეთ სასჯელებთან მიმართებაში, რომლებიც თავისთავად მოიცავენ ერთგვაროვან შერბილებულ დასჯას, როგორც საკუთარ აუცილებელ ელემენტს. მაგალითად, წმიდა ზიარებისგან განკვეთას აუცილებლად თან სდევს საერთო-საეკლესიო ლოცვათა თანაზიარობისგან განკვეთაც; ანათემას თან სდევს კლიროსიდან დამხობაც.
თითქოსდა ზემოთნათქვამს ეწინააღმდეგებიან ისეთი კანონები, რომლებშიც განწესებულია ორი სასჯელი ერთი და იგივე დანაშაულისთვის. ასე, მაგალითად, მოციქულთა 30-ე კანონის მიხედვით: "ეპისკოპოსი, რომელიც საერო მთავრებს დაიხმარებს და მათი მეშვეობით მიიღებს ეკლესიაში საეპისკოპოსო ძალაუფლებას, განკვეთილ და განყენებულ იქნეს, ასევე, ყველა მისი თანამოაზრე". ზუსტად ასევე "სასულიერო ხარისხიდან უნდა განიკვეთოს ის ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, რომელიც ამ პატივს ფულით მიიღებს და მისი ხელდამსხმელიც ეკლესიიდან სრულიად უნდა მოიკვეთოს, როგორც სიმონ მოგვი ჩემგან – პეტრესგან" (მოც. 29). მაგრამ აქ ლაპარაკია მღვდლობის უკანონოდ მოპოვებაზე; აქედან გამომდინარე მღვდლის ხარისხის წართმევა მოცემულ შემთხვევაში ჯერ კიდევ არ წარმოადგენს სასჯელს, როგორც წართმევა, მაგ., ქურდისთვის მის მიერ მოპარული ნივთების წართმევა სასჯელი არ არის. ამგვარად მითითებულ კანონებშიც საკუთრივ მიეცემა ერთი სასჯელი - განკვეთა; ხოლო კლირიდან დამხობა, როგორც უღირსი მონაპოვარისა, თავისთავად გამომდინარეა.
4. სასჯელის დადებას, ზოგიერთ შემთხვევაში წინ უნდა უსწრებდეს დარიგება. "ჩვენ განვაცხადეთ, - ნათქვამია მოციქულთა 81-ე კანონში, - რომ უმართებულოა ეპისკოპოსის ან მღვდლისათვის საერო-საზოგადოებრივ საქმეების მმართველობაში ჩაბმა (ისინი განუშორებლად საეკლესიო საქმეებზე უნდა ზრუნავდნენ); ან ირწმუნონ, რომ ეს მათი საქმე არ არის, ან არადა - განიკვეთოს...". ზუსტად ასევე მოციქულთა 31-ე კანონი ამტკიცებს: "მღვდელი, რომელიც უგლებელყოფს თავის ეპისკოპოსს, ცალკე კრებებს მოაწყობს და სხვა საკურთხეველს აღმართავს ... განკვეთილ იქნეს, როგორც მთავრობისმოყვარე, რამეთუ იგი ძალაუფლების მიმტაცებელია. ასევე, განიკვეთოს კლირის ყველა სხვა წევრი, ვინც კი მას შეუდგება; ერისკაცები კი, ასეთ შემთხვევაში, საეკლესიო ზიარებიდან განკანონდნენ. ხოლო ეს ამგვარად აღესრულოს ეპისკოპოსის მხრიდან ერთგზის, ორგზის და სამგზის შეგონების შემდეგ". ამ შემთხვევაში გამოსწორება და აკრძალული საქმიანობის შეწყვეტა ადამიანს თავიდან აარიდებს პასუხისმგებლობას. ასეთი აზრი აქვს ყველა იმ განსაზღვრებას, რომლებიც პირობითად იმუქრებიან სასჯელებით, "... დაცხრეს, არადა - განიკვეთოს" (იხ. VI მსოფლ. კრებ. 9, 10).
ამ კანონს ადგილი აქვს: ა) იმ დანაშაულთა შემთხვევაში, რომლებიც წარმოადგენენ რაიმე უწყვეტ მოქმედებას, მაგალითად, მევახშეობას (მოც. 44; ტრულ. 10), მედუქნეობას (ibid. 9) და სხვა; ბ) იმ პირთა მიმართ, რომლებიც არღვევენ ეკლესიის შედარებით უმნიშვნელო დადგენილებებს; გ) სასჯელთაგან უმძიმესის - ანათემის განწესებისას.
5. სიჯიუტე, გამოუსწორებლობა, ცოდვაში გახევება მიიჩნევა სასჯელის დამამძიმებელ გარემოებად: პირიქით, გულითადი და ღრმა სინანული, გამოსწორების საქმეში მოშურნეობა და სინანულის ღვაწლის აღება არბილებს სასჯელს და ამოკლებს განკვეთის ვადას. სწორედ ეს იგულისხმება "მოქცევისადმი მზადყოფნაში", რომელიც ტრულის კრების 102-ე კანონის მიხედვით აუცილებლად მხედველობაში მიიღება სასჯელის დადებისას. ეს წესი ფართოდ გამოიყენება (იხ. I მსოფლ. 12; ნეოკესარ. 3; ბას. დ. 3, 74; გრიგ. ნოს. 4, 5), განსაკუთრებით კი იმ შემთხვევებში, როდესაც მიემართება ცოდვილის გამოსწორებისკენ, ანუ გამომსწორებელი სასჯელების გამოყენების საქმეში, განსაკუთრებით ერისკაცთა ზიარებისგან განკვეთისას ან კლირიკოსთა პატივაყრისას.
6. სასჯელი შეეფარდება წოდებას ან ადამიანის მდგომარეობას ეკლესიაში. რაც უფრო მეტია წოდება, მით მკაცრია სასჯელი და პირიქით. ეს იმ შემთხვევებში, როდესაც ცნობილი მოქმედება საძრახისია ყველასთვის, მაგრამ ერთთათვის უფრო, მეორეთათვის კი - ნაკლებად; უფრო დასაძრახია კლირიკოსთათვის, რომლებიც თავიანთი მსახურების ხასიათით უბიწოების და პატიოსნების მაგალითები უნდა იყონ, მტკიცედ და ურყევად უნდა ასრულებდნენ რწმენის კანონებს და ცხოვრობდნენ ზნეობრივად; ნაკლებად ერისკაცტათვის, რომლებიც იმყოფებიან თავიანთ მოძღვართა ხელმძღვანელობის ქვეშ; და კვლავ: უფრო საპასუხისმგებლობა უმაღლეს კლირიკოსთათვის, ვიდრე უქვემოესთათვის.
ამის ძალით, ერთი და იგივე დანაშაულისთვის კლირიკოსები ერისკაცებზე უფრო მკაცრად ისჯებიან, უმაღლესი კლირიკოსები უქვემოესებზე უმკაცრესად. "ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, - ნათქვამია მოციქულთა კანონებში, - რომელიც თამაშსა და მემთვრალეობას მიეცა, - დაცხრეს, თუ არადა დაემხოს" (კანონი 42). "იპოდიაკონი, წიგნისმკითხველი (მედავითნე) ან მგალობელი, რომელიც იმავე ცოდვას სჩადის, რაც წინა კანონშია დასახელებული, დაცხრეს, თუ არადა განყენებულ იქნეს ზიარებიდან" (კანონი 43).
7. ვინც თვითონ აღიარებს საკუთარ ცოდვას უფრო ნაკლებად ისჯება, ვიდრე სხვის მიერ "ბოროტებაში მხილებული". წმ. გრიგოლ ნოსელი ბრძანებს: "ვინც თვითონ აღიარებს ცოდვას და თავისი ნებით მოიწადინებს, გაამხილოს თავისი დაფარული საქმეები, როგორც თავისი ვნების მკურნალობის დამწყები და უკეთესისკენ თავისი შეცვლის ნიშნების მაჩვენებელი, დაექვემდებარება უფრო კაცთმოყვარე სასჯელს. ხოლო ვინც ასეთი ცოდვის მოქმედად აღმოჩნდება, და ან ეჭვით, ან ვინმეს დასმენით უნებურად მხილებული იქნბა, უფრო ხანგრძლივ და მკაცრ განკანონებას დაექვემდებარება, რათა სიმკაცრით განწმენდილი სიწმიდეებთან საზიარებლად იქნას დაშვებული..." (კან. 3) (ქართულ რჯულისკანონში ეს არის მე-3, ხოლო სლავურ რჯულისკანონში მე-4 განწესება - "აპოკ." რედ.).
8. სასჯელის განსაზღვრის დროს მხედველობაში მიიღება ის განზრახვა, რომლის მიხედვითაც აღსრულდა დანაშაჯული. რაც უფრო კანონსაწინააღმდეგო და უზნეოა დანაშაულის მოტივი, რაც უფრო შესაძლებელი იყო ბოროტების თავიდან აცილება, რაც უფრო შეგნებული და მოფიქრებულია სამართალდარღვევა, მით უფრო დასჯადია. და პირიქით: თუ დანაშაული ჩადენილია უბრალო ქარაფშუტობით ან უმეცრებით, ან გონებრივი განვითარების უკმარობით, ან კიდევ კანონის არცოდნით, საჭიროებით თუ ვინმეს იძულებით, სასჯელი მნიშვნელოვნად მსუბუქდება, ზოგჯერ კი სრულიად ათავისუფლებს დამნაშავეს პასუხისმგებლობისგან.
ნათქვამის სამართლიანობაში რომ დავრწმუნდეთ საკმარისია ყურადღება მივაპყროთ კანონებს, რომლებიც სარწმუნოებისგან განდგომილთ ეხება. მათში განსხვავებული სასჯელებია დაწესებული ყოველგვარი პირობებისა და დანაშაულის ჩადენის მიზეზთა გათვალისწინებით. ასე, მაგალითად, სარწმუნოებისგან ნებაყოფლობითი განდგომისას, როდესაც არ არსებობდა დევნულება ან ვინმესგან იძულება, დამნაშავე განიკვეთება მთელი ცხოვრების განმავლობაში, ვიდრე სიკვდილამდე (ბას. დ. 73; გრიგ. ნოს. 2); მაგრამ სულმოკლეობისა და შიშის გამო განდგომისას, ან მუქარებისა და ტანჯვა-წამების შიშით - თერთმეტი წლით განიკვეთება (ბას. დ. 81); თუკი შიშის მიზეზი ნამდვილად მუქარები იყო, სასჯელი მსუბუქდება, და იზღუდება ექვსწლიანი განკვეთით (ანკირ. 6) და ა. შ. ზუსტად ასევე ერისკაცი, რომელიც დაარღვევს ფიცს რაიმე იძულებით ან ძალადობით, ექვსი წლით განიკვეთება (ბას. დ. 82); იგივეს ჩამდენი, ოღონდ ყოველგვარი იძულების გარეშე - ათი წლით (ბას. დ. 64).
9. დანაშაულის გამოსყიდვა მისი სრულიად საპირისპირო ღვაწლის აღსრულებით, მითუმეტეს მთელი რიგი მსგავსი მოსაგრეობით მიიჩნევა მიზეზად, რომელიც სასჯელის შემსუბუქების უფლებას იძლევა. ამის საფუძველზე ანკირიის კრება ამსუბუქებს სასჯელებს იმ პრესვიტერთა და დიაკონთათვის, "რომლებმაც კერპს მსხვერპლი შეწირეს, ხოლო ამის შემდეგ მოიქცნენ". კრება მათ უქვემდებარებს არასრულ დამხობას და ეპისკოპოსს აძლევს უფლებას შეარბილოს ეს სასჯელიც (კან. 1, 2), მაშინ როდესაც სარწმუნოების უარყოფისთვის კლირიკოსები, მოციქულთა 62-ე კანონის მიხედვით, ეკლესიისგან განიკვეთებიან. ზუსტად ასევე წყენის მიმყენებელის (შეურაცხმყოფელის) შერიგება დაზარალებულთან (შეურაცხყოფილთან) ამსუბუქებს დანაშაულსაც და სასჯელსაც. "დედაკაცები, - ამბობს ბასილი დიდი, - რომლებიც მათი მამების თანხმობის გარეშე მიეცემიან ვინმეს, შერაცხილნი არიან სიძვის მოქმედად. ხოლო მშობლებთან შერიგების შემდეგ ამ საქმის გამოსწორება შესაძლებლად არის მიჩნეული" (ბას. დ. 38).
§ 5. შესაძლებელია შემთხვევები, როდესაც პირი, რომელიც დაექვემდებარა გაკიცხვას და სასჯელს კვლავ ჩავარდეს დანაშაულში ან სასჯელის მოხდის პერიოდში, ან კიდევ მისი დასრულების შემდეგ. დანაშაული შეიძლება წინანდელის მსგავსი იყოს ან იგივე, ან კიდევ მასთან ერთგვაროვანი, და ბოლოს, წარმოადგენდეს ახალ სამართალდარღვევას. როგორც ერთ, ასევე მეორე შემთხვევაში სასჯელი ძლიერდება; რადგან დანაშაულის განმეორება არის უეჭველი მტკიცებულება იმისა, რომ პირველმა სასჯელმა თავის მიზანს ვერ მიაღწია, რომ ცოდვილი ისევ თავისი მიდრეკილებით დარჩა, რომ ის გახევდა ბოროტებაში, და მისი ჯეროვანი გამოსწორებისთვის უფრო ძლიერი საშუალებებია საჭირო. საკუთრივ ეს უნდა ითქვას მსგავსი დანაშაულებების განმეორების შემთხვევაშიც, როდესაც სასჯელის მოხდის შემდეგ ქრისტიანი ჩადის იმავე ცოდვას.
ნეოკესარიის კრება თავისი მე-5 კანონით ადგენს: "თუ ეკლესიაში შემსვლელი კათაკმეველი კათაკმეველთა რიგში დგას და აღმოჩნდება, რომ სცოდავს, [შემდეგ] მუხლთმოდრეკილთა შორის გადაყვანილიც არ შეისმენს, რომ არ უნდა სცოდოს და მსმენელობის დროსაც შეცოდავს, განდევნილ უნდა იქნეს ეკლესიიდან".
ზუსტად ასევე მოციქულთა კანონები, ბრძანებენ რა კლირიკოსის და ერისკაცის განკვეთას, თუკი ისინი იქ გამოცხადდებიან წარმომადგენლობითი სიგელის გარეშე (12-ე კან.), ამატებს: "ხოლო თუ განყენებული იყო, სასჯელი გაუგრძელდეს, როგორც ცრუსა და ღვთის ეკლესიის მომატყუებელს" (კან. 13-ე). ამრიგად ის აძლიერებს სასჯელს ახალი დანაშაულისთვის, რომელიც გამოიტახება მოტყუებაში (იხ. ასევე მოციქულთა 15-ე კან.).
შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ ერთი და იგივე პირი ერთდროულად ან უშუალოდ ერთი მეორის მიყოლებით ჩაიდენს რამოდენიმე დანაშაულს, თანაც არც ერთი მათგანისთვის ჯერაც არ დაქვემდებარებია რაიმე სასჯელს. ეს დანაშაულობანი შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს, მაგ.: სიძვა-მრუშობა, ქურდობა; ან მათთან მონათესავე დანაშაულობანი, თანაც ერთი მათგანი დასაბამს აძლევს მეორეს, მაგ., რწმენისგან განდგომა და ქრისტიანთა დევნულებაში მონაწილეობა (ანკირ. 9), კლირიკოსის თვითნებური გადაადგილება მსახურების ერთი ადგილიდან მეორეზე და სიჯიუტე მღვდელმთავრობასთან მიმართებაში, რომელიც ასეთი კლირიკოსს თავისი პირვანდელი მსახურების ადგილზე დაბრუნებისკენ მოუწოდებს (მოც. 15; ანტ. 3).
საეკლესიო კანონებით, პირი, რომელიც დამნაშავეა ორ ან მეტ დანაშაულში, ორმაგად არ დაისჯება ან თითოეული დანაშაულისთვის ცალ-ცალკე, არამედ დაექვემდებარება მხოლოდ გაძლიერებულ სასჯელს; და დანაშაულობათა ერთობლიობა წარმოადგენს მხოლოდ ვითარებას, რომელიც ბრალეულობას აძლიერებს. ნათქვამის დასადასტურებლად ჩვენ მივუთითებთ შემდეგ მაგალითებს:
1) სარწმუნოებისგან განდგომა და კერპთმსახურობასი მონაწილეობა ისჯება ექვსწლიანი განკვეთით (ანკირ. 4); ვინც არა მარტო თვითონ განუდგება რწმენას, არამედ "აღდგება და აიძულებს ძმებსაც ან იძულების მიზეზი გახდება", განიკვეთებიან ათი წლით (ანკირ. 9).
2) ქალის მოტაცებისთვის, თუ მას მისი გაუპატიურება მოჰყვა, დამნაშავე განიკვეთება სამი წლით (ბას. დიდი 30); ქალის მოტაცებისთვის, რომელსაც მოჰყვა მისი გახრწნა, დამნაშავე განიკვეთება ოთხი წლით (ბას. დ. 22).
§ 6. განზრახვა ან მიზეზები, რომელთა მიხედვითაც ადამიანი ჩადის ამა თუ იმ საქმეს, თავისი შინაგანი ძალით არაერთნაირია. არის ქცევები, რომლებიც თავისთავად დასაგმობია, არის იძულებით ჩადენილი დანაშაულობანი, რომლებიც თუმც კი ცნობილმა პირმა ჩაიდინა, მაგრამ საკუთარ თავთან ჭიდილისა და წინააღმდეგობის შემდეგ, იმის შეგნებით, რომ მისი მოქმედება დასაგმობია. ამგვარად, მთელი რიგი პირობებისა და ვითარებების გათვალისწინებით, რომლებიც ახლავს ცნობილ დანაშაულებრივ ქმედებას, არა თუ არსებობენ ისეთები, რომლებიც გავლენას ახდენენ სასჯელის ხარისხზე, - ამცირებენ ან აძლიერებენ ბრალეულობას, - არამედ ისეთებიც, რომლებიც სრულიად აქრობენ ბრალეულობას, ხოლო პიროვნებას პასუხისმგებლობისგან ათავისუფლებენ ან დასჯის შესაძლებლობას აუქმებენ. ამგვარ მიზეზებს ან პირობებს განეკუთვნებიან:
1. იძულება. ის შეიძლება იყოს ორი სახის: ა) ფიზიკური, ანუ ადამიანის იძულება ფიზიკური ძალით აღასრულოს დანაშაულებრივი ქმედება; ბ) ზნეობრივი იძულება, როდესაც ერთი უბრძანებს მეორეს რაიმეს ჩადენას, თანაც პირველს აქვს ბრძანების გაცემის უფლება, მეორე კი ვალდებულია ემორჩილებოდეს.
პირველი სახის იძულება უდავოდ ათავისუფლებს ადამიანს პასუხისმგებლობისგან, რადგან, მაგალითად, ანკირიის კრების მე-3 კანონიდან ჩანს, რომ: "რომლებიც გაქცევის დროს შეპყრობილნი ან შინაურების მიერ გაცემულნი იქნებიან, ან ქონება ჩამოერთმევათ, ტანჯვას აიტანენ, ან საპყრობილეში ჩაცვივდებიან და ასეთ დროს ღაღადებენ, რომ ქრისტიანები არიან, ან თუ იძულებით აუვსებენ ხელებს გუნდრუკით, ან გაჭირვების შედეგად მიაღებინებენ კერპისთვის შეწირულ საჭმელს, მაგრამ განუწყვეტლივ აღიარებენ, რომქრისტიანები არიან და იმ წუხილს, რომელიც მათ შეემთხვათ, მყუდროებით და თავმდაბლად აიტანენ, ასეთებს, როგორც უცოდველებს, ნუ აეკრძალებათ ზიარება". ... ეს ეხება როგორც კლირიკოსებს, ასევე ერისკაცებს. თანაც გამოკვლეულ იქნა ისიც, "შეუძლია თუ არა ამგვარ ჭირგანცდილ ერისკაცს სამღვდელო დასში შესვლა". ამგვართა სამღვდელო დასში შესვლა ჯეროვნად მიიჩნიეს, "როგორც უცოდველთა". ამგვარად ვისაც ძალადობით აიძულებენ კერპშეწირვას არა მარტო თავისუფლდებოდნენ რაიმე დაწესებული სასჯელისგან, არამედ კლიროსთა დასში მიღების შესაძლებლობასაც აძლევდნენ, რასაც ვერ ვიტყვით სხვა დაცემულებზე (I მსოფლ. კრების მე-10 კან.).
რაც შეეხება დანაშაულებრივ ქმედებებს, რომლებიც ზნეობრივი იძულების ძალით ან ძალაუფლების მქონე პირის განკარგულებით არის ჩადენილი, ისინი უცხო არ არიან დანაშაულისგან; რადგან ქრისტიანისთვის დანაშაულებრივი განკარგულება, მიმართული საღმრთო ნებისა და მცნებების წინააღმდეგ, არასავალდებულოა, ვის მიერაც გინდ იყოს იგი გაცემული.
სწორედ ამიოტმ, წმ. პეტრე ალექსანდრიელი კიცხავს და სასჯელს უქვემდებარებს ქრისტიან მონებს, რომლებიც თავიანთ ბატონთა მორჩილების გამო მათ ნაცვლად სწირავდნენ კერპებს და ამ გზით სარწმუნოებრივ დაცემამდე მივიდნენ (მე-6 კან.), ის სჯის მათ იმ მიზნით, რათა "ასეთმა მონებმა... ისწავლონ ამიერიდან, როგორც ქრისტეს მონებმა, რომ ღმერთის ნება უნდა აღასრულონ და მისი ეშინოდეთ..." (იქვე). ამ შემთხვევებში სასჯელი მსუბუქდებოდა მხოლოდ მოტივის ძალით, რომელმაც გამოიწვია საქციელი; რადგან მუქარა ბატონის მხრიდან, დასჯის შიში (იქვე. პ. ალექს.) - საკმაოდ ძლიერი წამქეზებელია ასეთი ან სხვაგვარი საქციელის ჩადენისკენ. მაგრამ ამ შემთხვევებში მთავარი პასუხისმგებლობა ეკისრება განკარგულების გამცემთ.
იგივე წმ. პეტრე ალექსანდრიელი სამგზის ზრდის სასჯელს ბატონთათვის, რომლებმაც აიძულეს თავიანთი უფლისმიერი თანამონები მსხვერპლი შეეწირათ კერპებისთვის; რადგან "მათ არ შეისმინეს მოციქულისა, რომელსაც სურს, რომ "ბატონებო, ასევე ექცეოდეთ მონებს; დაიოკეთ სისასტიკე, გახსოვდეთ, რომ ცაშია თქვენი და მათი უფალი, ვისთვისაც უცხოა მიკერძოება" (ეფეს. 6:9) (იქვე).
იმავე პრინციპის ძალით ორგზისმა კრებამ განაწესა: "თუ ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი მხილებული იქნება ვისმეს გამოსაჭურისებაში თავისი ხელით, ან ვისმეს მხარს დაუჭერს და მოუწონებს ასეთ საქციელს, უნდა დაემხოს თავისი ხარისხისგან" (მე-8 კან.); ზუსტად ასევე დამნაშავე პირი, რომელიც სასტიკ და მომაკვდინებელ ჭრილობებს მიაყენებს სხვა ადამიანს თუნდაც "განკარგულების მეშვეობით", დაექვემდებარება შესაბამის სასჯელს (ორგზისი კრების მე-9 კან.).
2. უკიდურესი აუცილებლობა მიიჩნევა ასევე პირობად, რომელიც ანადგურებს დანაშაულს. რას ნიშნავს უკიდურესი აუცილებლობა? ეს არის ადამიანის გამოუვალი მდგომარეობა, რომლის გამოც ის ჩადის კანონსაწინააღმდეგო ქმედებას, ან ორი გარდაუვალი ბოროტებიდან ირჩევს უმცირესს, რითაც უფრთხილდება უფრო ღირებულს ნაკლებად ღირებულის ხარჯზე. აქედან - ა) მარხვათა დარღვევა ხორცის უძლურების და სხეულის სნეულების გამო, დანაშაულს არ წარმოადგენს (მოც. 69). ტიმოთე ალექსანდრიელი კითხვაზე: უნდა იმარხულოს თუ არა მან, ვინც ავად არის და სრულიად დასუსტებულია ძლიერი სნეულებისაგან? პასუხობს: "მას უნდა მიეცეს უფლება, მიიღოს საკვები და სსმელი, რამდენის ატანაც შეუძლია სნეულს, რადგანაც ზეთის მიღება სრულიად დაუძლურებულის მიერ ძალზე მართებულია" (10-ე კან.). ამის შედეგად, დედაკაცს, რომელმაც იმშობიარა პასექის წინ, ანუ ვნების შვიდეულს, ის ნებას აძლევს მიიღოს საკვები და სასმელი "რამდენიც უნდა" (მე-8 კან). ზუსტად ასევე თუ კლირიკოსი დუქანში რაიმე მაიძულებელი გარემოების გამო შევა - წმ. მოციქულთა 54-ე კანონის ძალით არ ჩაითვლება დამნაშავედ. ტაძარში ცხოველის შეყვანა - საზოგადოდ შეურაცხმყოფელია ტაძრის სიწმიდისთვის; მაგრამ ამისი გაკეთება მაიძულებელი გარემოების გამო მისატევებელია.
ამ მხრივ აღსანიშნავია ტრულის კრების 88-ე კანონი: "არავინ შეიყვანოს წმინდა ტაძარში რაიმე პირუტყვი, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ვინმე მგზავრობისას დიდი უკიდურესობით შეჭირვებული, და სახლსა და მასპინძლობას მოკლებული, ტაძარში გაჩერდება. რადგან ზღუდეს გარეთ დარჩენილი პირუტყვი შეიძლება დაიღუპოს და თვითონ მგზავრი, მისი დაკარგვის გამო, მგზავრობის გაგრძელებისათვის (საუბარია პირუტყვზე, რომლითაც მგზავრი გადაადგილდება (ვირი, ცხენი და მისთ) - რედ.) უღონო შეიქნეს და მის სიცოცხლეს ხიფათი შეექმნას. რადგანაც ჩვენ განსწავლული ვართ, რომ "...შაბათი კაცისათჳს დაებადა..." (მარკ. 2.27). ამიტომ ყოველნაირად უნდა ვეცადოთ მისი გადარჩენისა და უსაფრთხოებისათვის ვიზრუნოთ..."
ამრიგად, უსაფრთხოება და ადამიანის სიცოცხლეზე ზრუნვა უფლებას იძლევა დაირღვეს შაბათიც, ანუ სჯულის განაწესიც, რომელიც სხვადასხვა შემთხვევისთვის არის ბოძებული. ისეთი მძიმე დანაშაულობანიც კი, როგორიცაა, მაგალითად, დასაჭურისება, დედის მიერ საკუთარი ყრმის ბედის ანაბარად მიტოვება შეიძლება ცოდვის ჩამდენს დანაშაულად არ ჩაეთვალოს, როდესაც ეს ხდება უკიდურესი აუცილებლობით" (ორგზ. 8; ბას. დ. 52): პირველი სხეულის სნეულების გამო, მეორე - "ადგილის უდაბურობის ან გაჭირვებით შექმნილი აუტანელი პირობების გამო" (ibid.). ნათქვამს, როგორც ჩანს, ეწინააღმდეგებიან ის კანონები, რომლებშიც განსაზღვრულია სასჯელი, და არც თუ იშვიათად მკაცრიც, დანაშაულისთვის, რომელიც ქრისტიანს სიკვდილის ან მძიმე სატანჯველების შიშით აიძულეს; ასეთებია, მაგალითად, კანონები დაცემულთა ან დევნულების დროს სარწმუნოების უარმყოფელთა შესახებ. მაგრამ ღმრთისადმი სიყვარული ყოველთვის უნდა იდგეს საკუთარი თავის მიმართ სიყვარულზე მაღლა; ღმერთისთვის ქრისტიანმა ყველაფრის დათმობა უნდა შეძლოს - თავისი ქონებისაც და საკუთარი სიცოცხლისაც; სხვაგვარად, რომ ვთქვათ: რწმენა - სიცოცხლეზე ძვირფასია; აქედან სიცოცხლის შენარჩუნება რწმენის დათმობის ხარჯზე კანონდამრღვევი ქმედებაა.
§ 7. საეკლესიო სასჯელის არსი მდგომარეობს ურთიერთობის შეწყვეტაში (κοινωνία, communio), ან იმ სიკეთეების მოკლებაში, რასაც ქრისტიანი იძენს ნათლობის დროიდან და ხდება ქრისტეს ეკლესიის წევრი. რა სიკეთეებია ეს? - ან როგორ უფლებებს იღებს ადამიანი, როდესაც ხდება ეკლესიის წევრი? ეს უფლებები და სიკეთეები თავიანთი მნიშვნელობით შეიძლება განვალაგოთ შემდეგი თანმიმდევრობით: ა) ზიარების უფლება; ბ) მართალდა ლიტურგიის მოსმენა და ლოცვები სხვა მართლებთან ერთად; გ) უფლება ლოცვითი მონაწილეობა მიიღო კათაკმეველთა ლიტურგიაზე; დ) უფლება მოისმინო ღვთის სიტყვა ლიტურგიაზე და ქადაგებებზე; ე) უფლება ეწვიო ტაძარს ღვთისმსახურების დროს ან შიგ შესვლის უფლება; ე) დასასრულ - თვით ეკლესიის წევრად წოდებისა და სხვა მართლმორწმუნეებთან დაუბრკოლებელი საყოფაცხოვრებო ურთიერთობის უფლება. ეს არის ზოგადი უფლებები, რომელთა ერთობლიობა იწოდება სახელით: ერისკაცთა თანაზიარობა (κοινωνία λαϊκῷν, communio laica).
მაგრამ ქრისტიანულ ეკლესიაში არსებობს პირთა განსაკუთრებული კლასი, რომლებიც მოწოდებულნი არიან თანამდებობრივი საეკლესიო-საზოგადოებრივი საქმიანობისკენ - ესენი არიან - კლირიკოსები; ამიტომ არსებობს განსაკუთრებული კანონები, რომლებიც ეხება მხოლოდ ამ წოდებას. აქ შედის: მღვდელმოქმედების უფლება, რომელიც განეკუთვნება ამა თუ იმ იერარქიულ ხარისხს; სულიერი მმართველობის უფლება; საეკლესიო მოძღვრობის უფლება და ბოლოს გარეგანი უპირატესობები (პატივის უფლება). ამ უკანასკნელ უფლებათა ერთობლიობა ცნობილია ასევე კლირიკოსული თანაზიარობის (κοινωνία ἐκκλησιαστική, communio clericalis) სახელით. ამგვარი ორმაგი თანაზიარობის გამო უნდა განვასხვავოთ სასჯელები დაწესებულნი კლირიკოსთათვის და ერისკაცთათვის.
როგორც ერთნი, ასევე მეორენი, დანაშაულობათათვის დასჯილან თანაზიარობიდან განკვეთით, მაგრამ კლირიკოსები უპირველეს ყოვლისა კლირიკოსული თანაზიარობისგან, სხვაგვარად ისინი განიკვეთებოდნენ სამუდამოდ ან მთლიანად ან ეზღუდებოდათ მხოლოდ ზოგიერთი მოვალეობა და უფლებანი. რაც შეეხება ერისკაცთ, ისინი განიკვეთებოდნენ ერისკაცთა თანაზიარობისგან, ან მათ ართმევდნენ ამა თუ იმ უფლებას, რომელიც საზოგადოდ ქრისტეს ეკლესიის ყველა წევრს ეკუთვნის. აქედან მომდინარეობს დამსჯელი განსაზღვრებების უმთვრესი ფორმულა, რომელიც საეკლესიო კანონებში ყველგან გვხვდება: განიკვეთოს თანაზიარობიდან. ამ ფორმულირებას აქვს ორმაგი აზრი, იმ პიროვნებებისდა მიხედვით, ვისაც ეხება იგი.
საეკლესიო დასჯის მიზანი ნათლად არის მითითებული მაცხოვრის მიერ ცნობილ მცნებაში სასჯელთა შესახებ (მათე 18:15-17). ძმის მოპოვება, მისი გამოსწორება, კეთილი ზემოქმედება მის ნებაზე - აი მთავარი და ერთადერთი მიზანი, რომელიც უნდა ამოძრავებდეს ეკლესიის დამსჯელ საქმიანობას. იგივე აზრს ატარებდნენ მოციქულებიც თავიანთი დამოკიდებულებით ცოდვილთადმი.
მოციქულმა პავლემ ერთი კორინთელი ცოდვილი გადასცა სატანას "ხორცით სატანჯველად, რათა სული ხსნილ იქნეს უფალ იესუს დღეს" (1 კორინთ. 5:5), ანუ იმისთვის, რათა მან სასჯელის სიმძიმითა და მისით გამოწვეული უბედურებით, რომელსაც დაექვემდებარა, ქრისტეს ეკლესიის ფარგლებს მიღმა ყოფნის მწარე გამოცდილებით, იმ უფსკრულის განჭვრეტით, რომელშიც იქნა შთაგდებული, - შეეგნო თავისი მდგომარეობის მთელი სიმწარე, და ის აუტანელი კირთი, რომელიც დამოკიდული იყო მასზე. აქედან, თავისი ცხოვრების შეცვლით, მას უკვე შეეძლო უკეთესისკენ მობრუნება. სწორედ ასე იყო კორინთელ ცოდვილთან დაკავშირებითაც. ის გამოსწორდა და კვლავ შეწყნარებულ იქნა ქრისტიანულ საზოგადოებაში.
ზუსტად ასევე ჰიმენეოსი და ალექსანდრე მოციქულმა გადასცა სატანას "რათა თავი ანებონ გმობას" (1 ტიმ. 1:20), ანუ იმისთვის, რათა თავიანთი უბადრუკი მდგომარეობით და სატანისადმი დამორჩილების სიმძიმით შეეგნოთ საკუთარი ცოდვილიანობა და გამოსწორებულიყვნენ. როგორც მოციქულისა და მისი სწავლების მიხედვით, რომლის თანახმადაც საეკლესიო დამსჯელი საქმიანობა მიმართული უნდა იყოს "ასაშენებლად, და არა დასაქცევად" (2 კორინთ. 13:10), სულის საცხოვნებლად, და არა წარსაწყმედად, საყოველთაო ეკლესიის კანონიკურ სჯულმდებლობაშიც დასჯა უმთავრესად განიხილება, როგორც სამკურნალო ზომა და ადამიანის გამოსწორების საშუალება.
ამასთან არის დაკავშირებული დასჯის ის ძირითადი წესი, რომლის მიხედვითაც "საკუთარი თავის თავადვე აღმძვრელი ცოდვების აღიარებად, როგორც თავისი სნეულების კურნების უკვე დამწყები... დაე, უფრო შემწყნარებლურ ეპითიმიას დაექვემდებაროს" (გრიგოლ ნოს. 4, 5); ვინც ეპითიმიის შესრულებაში, "სინანულისა და აღსარებისადმი დიდ მისწრაფებას გამოიჩენს" ეპითიმია შეუმცირდება (ბას. დ. 74; გრ. ნოს. Ibid; VI მსოფლ. 102; I მსოფლ. 12 და სხვა).
თუმცა, ცოდვილის გამოსწორება და ცხონება დასჯის ერთადერთი მიზანი როდია. ამასთან მხედველობაშია მიღებული:
a) მთელი ეკლესიის კეთილდღეობა. როგორც ყველა ადამიანურ საზოგადოებაში ცალკეულ პირთა დანაშაული და ბიწიერება, თუკი დაუსჯელი დარჩება, ადვილად ითრევს სხვებსაც და იჩენს მიმბაძველებს, ხოლო თუ გაძლიერდება უფრო და უფრო მოიცავს მთელ საზოგადოებას, ასევე შეიძლება მოხდეს ქრისტეს ეკლესიაშიც, როგორც ადამიანთა საზოგადოებაში. მისი მკაცრი დისციპლინა შეირყეოდა, თუკი ზნეობრივ-რელიგიური ცხოვრება დაექვემდებარებოდა დიდ საშიშროებას, თუკი ეკლესია არ გამოიყენებდა უფლებით საკუთარი წიაღიდან მოეკვეთა ბიწიერი ადამიანები და სხვებს არ დაიცავდა ზნეობრივად დასნებოვნებულ ადამიანთაგან. ამ თვალსაზრისს მისდევდა მოციქული პავლეც, როდესაც მან კორინთელთაგან სისხლის აღრევაში შემცოდის საეკლესიო საზოგადოებისგან მოკვეთა მოითხოვა: " ნუთუ არ იცით, რომ მცირეოდენი საფუარი მთელ ცომს აფუებს?" (1 კორინთ. 5:6). ანუ, ნუთუ თქვენ გამოცდილებით არ იცით, რომ ერთი ადამიანის სნეულება შეიძლება მრავალს გადაედოს, თუკი არ განვაცალკევებთ მათგან.
იგივე აზრია გატარებული საეკლესიო სჯულმდებლობაშიც, სადაც სასჯელი განიხილება არა მარტო, როგორც ცალკეული პიროვნების გამოსწორებისა და ცხონების საშუალება, არამედ როგორც ზომა, რომელიც აბრკოლებს დანაშაულის გავრცელებას, შედეგად, ხელს უწყობს მრავალთა ცხონებას.
სარდიკიის კრების 19- კანონში ნათქვამია: "ღავდენტიოს ეპისკოპოსმა თქვა: ეს, რაც შესაფერისად, ჯეროვნად და საცხოვნებლად დაადგინეთ თქვენ, ღმრთისა და კაცთათვის სათნო მღვდელმა, თავის ძალასა და სიმტკიცეს ვერ აჩვენებს, თუ არ დაშინდებიან გამოსული დადგენილებების დამრღვევნი. თქვენც იცით, რომ ხშირად ვისიმე მცირედი ურცხვობით დიდი და პატიოსანი სახელი მღვდელობისა მრავალთაგან განსჯისა და განკითხვის საგანი ხდება". განსახილველი მიზანი არსებითად არ განსხვავდება პირველისგან. ერთიც და მეორეც მიმართულია ეკლესიის წევრთა კეთილი ცხოვრების გამყარებისა და ცხოვნებისკენ.
b) ეკლესიის პატივი. ეკლესიისადმი პატივისცემას აღძრავენ ადამიანები, რომლებიც ეკუთვნიან მას და გამორჩეულნი არიან ზნეობრივი ცხოვრებითა და სათნოებებით; მაგრამ, მისდამი პატივისცემა იკლებს იმისდა შესაბამისად, რაც მასში დაიბუდებს და განვითარდება ბიწიერება; ეკლესიის ღირსება განსაკუთრებულად კნინდება მაშინ, როდესაც უდიდესი ცოდვილები და დამნაშავეები სრულიად დაუსჯელნი რჩებიან, როდესაც ის ითმენს და თავის წიაღში ადგილს უთმობს სჯულისა და განწესებების დამრღვევთ, რომლებიც ჯიუტად არ ემორჩილებიან ეკლესიას და ეწინააღმდეგებია კიდევაც მას. ამიტომ საკუთარი ღირსების შესანარჩუნებლად ეკლესია მიმართავს ისეთ ზომებს, როგორსაც საერთოდ ადამიანური საზოგადოებები, დიდი იქნება ის თუ მცირე, და ამ შემთხვევაში ის ეფუძნება ბუნებრივ სჯულს.
ცნობილია, როგორი მოშურნეობით ზრუნავდა ეკლესია თავისი პატივის, ღირსებისა და დიდების შენარჩუნებისთვის. "მონები, - ამბობს მოციქული პავლე ტიმოთესადმი მიწერილ პირველ ეპისტოლეში, - ყოველგვარი პატივის ღირსად უნდა რაცხდნენ თავიანთ ბატონებს, რათა არ იგმოს ღვთის სახელი და მოძღვრება" (1 ტიმ. 6:1); "მონები ემორჩილებოდნენ თავიანთ ბატონებს, ცდილობდნენ ყველაფერში აამონ მათ და ნუ შეუბრუნებენ სიტყვას; ნურაფერს მოიპარავენ, არამედ გამოიჩინონ მთელი თავიანთი ერთგულება, რათა სრულად შეამკონ ჩვენი მაცხოვრის - ღმერთის მოძღვრება" (ტიტ. 2:10).
ამიტომაც, როდესაც ერთმა ეპისკოპოსმა, სახელად ევკრატიოსმა, ჰკითხა კვიპრიანეს: "უნდა დარჩეს თუ არა თანაზიარობაში კომედიანტი, რომელიც არა მარტო თვითონ არ ტოვებს თავის საქმიანობას, არამედ სხვებსაც აცნობს მას", კვიპრიანესგან მიიღო შემდეგი პასუხი: "ეს საქმიანობა არ შეეფერება არც საღმრთო, არც სახარებისეულ ღვთისმოსაობას. ეკლესიის სიწმიდე და ღირსება არ უნდა შეურაცხიქმნეს ესოდენ ბილწი და უწმინდური წყლულით" (Пис. к Евкр. о комедианте стр. 21 (рус. пер.)).
ასეთივე პრინციპია გატარებული თვით საეკლესიო სჯულმდებლობითაც. ასე, მაგალითად, წმ. ბასილი დიდი თავის მე-6 კანონში ამბობს: "კანონის მორჩილთა, ღმრთისთვის შეწირულთა სიძვა ქორწინებად ნუ ჩაითვლება, არამედ ყოველი ღონით უნდა გაითიშოს მათი შეერთება. ამით ეკლესიის უცთომელობა იქნება წარმატებული და მწვალებლებიც ჩვენზე ძვირის საქთქმელად არ გახსნიან პირს, რომ ჩვენ ცოდვას მივიზიდავთ მისთვის თავისუფლების მიცემით". ზუსტად ასევე VI მსოფლიო კრება, უკრძალავს რა ქრისტიანებს აბანოში ქალებთან ერთად ბანაობას, შენიშნავს, რომ "წარმართთა მხრიდან განკითხვის პირველი მიზეზი სწორედ ეს არის" (77-ე კან.)
§ 8. სასჯელი დაკარგავდა თავის მნიშვნელობას და ვერ მიაღწევდა მიზანს, თუკი ერთ ადგილას განკვეთილი დაშვებული იქნებოდა სხვაგან, და ეკლესიას ცნობილი მეთოდებით ყველგან არ დაეკეტა მათთვის წვდომა საზოგადო თანაზიარობისთვის. ეკლესია არ მიმართავდა გადასახლებებს ან დამნაშავის დაპატიმრებას, როგორც ამას აკეთებს სახელმწიფო დამნაშავის სხვებისგან იზოლირების შემთხვევაში. დამნაშავე რჩებოდა ქრისტიანთა შორის, მათ საზოგადოებაში, თუმცა თანაზიარობის გარეშე იყო დარჩენილი და ვერსად ისარგებლებდა მისით. კართაგენის კრების თანახმად, "ვინც უზიარებელქმნილია აფრიკაში და მოინდომებს ზღვის გადაღმა (იტალიაში) წასვლას, იგი დაკარგავს თავის პატივს" (105 (118)). საზოგადო საშუალებად აღნიშნული მიზნისთვის დაწესებული იყო ცალკეული ღონისძიებები:
а) განაჩენის გამოქვეყნება. კრებითი ეპისტოლეები ადგილობრივი ეკლესიებისადმი, სადაც ამ უკანასკნელთ ეცნობებოდა იმ პირთა შესახებ, რომლებიც დაექვემდებარნენ განკვეთას. ასეთ ეპისტოლეებს ყველგან აგზავნიდნენ გასაცნობად. წმ. ბასილი დიდის თქმით, "სრულიად განკვეთილი ეკლესიისგან, ცნობილია მთელი ეკლესიისთვის... მისი განკვეთა იუწყება ყველგან, და ის იმხილება ყველას, როგორც მისიანების, ასევე უცხოების წინაშე" (იხ. изд. твор. Вас. В. в р. пер. ч. VI, стр. 161). და ჩვენთვის ნამდვილად ცნობილია ამგვარი უწყების ფაქტები. ასე, მაგალითად, ალექსანდრიელმა ეპისკოპოსმა ალექსანდრემ, როდესაც ანათემას გადასცა არიოზი, მრგვლივ მოსავლელი ეპისტოლეთი ამის შესახებ გააგებინა დანარჩენ ეპისკოპოსებს (სოკრატე. საეკლ. ისტორია. I. თ. 6).
სინეზიუსმა, როდესაც მოიკვეთა ანდრონიკე და მისი თანამოაზრენი, წერილი მიწერა სხვა ეპისკოპოსებს. "ანდრონიკესა და მის თანამოაზრეთათვის ყველგან უნდა იყოს დახშული ეკლესიის კარები. ყველას შევაგონებ - არ იცხოვროთ მათთან ერთ ჭერქვეშ და არ გაიზიაროთ მათთან ტრაპეზი. ვინც არად ჩააგდებს ჩვენი ეკლესიის განსაზღვრებას და შეიწყნარებს მის მიერ განკითხულთ, იცოდეს, წარმოშობს განხეთქილებას ეკლესიაში, რომელიც თავისი დამფუძნებლის თქმით უნდა იყოს ერთი ... " და ა. შ. (Binhami, Orig, Ec. vol. VII. с. 2, § 8).
როგორც ცალკეული ეპისკოპოსები აგზავნიდნენ მრგვლივ მოსავლელ ეპისტოლეებს სხვა ეპისკოპოსებთან, რომლებშიც აუწყებდნენ მათ მიერ ეკლესიიდან ვინმეს მოკვეთის შესახებ, ზუსტად ასევე იქცეოდნენ კრებებიც, და სხდომებზე არ დამსწრე ეპისკოპოსებს ამცნობდნენ განკვეთილთა სახელებს, რათა დაცულ ყოფილიყო კრებითი განაჩენი. ასე, მაგალითად, ნიკეის კრებამ, არიოზის დამხობის შემდეგ, ამის შესახებ სპეციალური ეპისტოლეთი აუწყა ალექსანდრიის ეკლესიას და ძმებს ეგვიპტეში, ლიბიასა და პენტაპოლისში (სოკრატე. საეკლესიო ისტორია. წიგნი I, თ. 9).
b) დამსჯელ განაჩენს სავალდებულო ძალა ჰქონდა არა მარტო იმ ეპარქიისთვის, არამედ ქრისტიანული სამყაროს ყველა ადგილისთვის, ეკლესიის დადებითი განწესებების ძალით. ამ მხრივ აღსანიშნავია სოფია წმიდის ტაძარში შეკრებილი კრების 1-ლი კანონი. აქ ნათქვამია: "თუ იტალიელი სასულიერო პირნი, ერისკაცნი ან ეპისკოპოსნი, დასჯილნი მთავარეპისკოპოს იოანე პაპის მიერ განკვეთით ან შეჩვენებით, იმყოფებიან აზიასა, ევროპასა ან ლიბიაში, ასეთები კონსტანტინოპოლის წმინდა პატრიარქ ფოტისგანაც უნდა დაისაჯონ საეკლესიო სასჯელის იმავე ზომით, ეი. ი ან განკვეთით ან შეჩვენებით, ან უზიარებლობით. და თუ ჩვენმა წმინდა პატრიარქმა ფოტიმ, რომელ სამთავროშიც უნდა იყოს, დასაჯოს უზიარებლობით, განკვეთით ან შეჩვენებით სასულიერო პირი, ერისკაცი, ან სამღვდელმთავრო და სამღვდელო დასისაგანი, ასევე განკანონების იმავე სასჯელით უნდა დასაჯოს ისინი წმიდა იოანე პაპმა და მასთან ერთად მისმა რომის წმინდა ეკლესიამ". წმ. ბასილი დიდის 87-e კანონის მიხედვით, ანათემირებულის შემწყნარებელი თვითონადც ანათემირებულ უნდა იქნას მთელი ეკლესიისგან (ქართ.: ბასილი დიდის ეპისტოლე გრიგოლ ხუცესის მიმართ, რათა ჩამოშორდეს იგი თანამცხოვრებ დედაკაცს. დიდი სჯულისკანონი. საქ. საეკლ. კალენდ. 1987 წ. გვ. 426 – "აპოკ." რედ.).
c) წარმომადგენლობითი სიგელები. სხვადასხვა სახის შეცდომათა თავიდან აცილებას, რომელიც თანაზიარობისგან განკვეთილ პირთა შეუწყნარებლობას ეხება, ემსახურება ე. წ. წარმომადგენლობითი სიგელები (γράμματα συστατικὰ), რომელთაც ახსენებენ ჯერ კიდევ მოციქულთა 12-ე და 13-ე კანონები. ეს სიგელები ეპისკოპოსთაგან ეძლეოდათ კლირიკოსებს და ერისკაცებს, რომლებიც მიემგზავრებოდნენ სხვა ეკლესიათა ან ეპარქიათა საზღვრებში. ამ სიგელებში დადასტურებული იყო მათი მართლმადიდებლურობა, პატიოსნება, ეკლესიასთან თანაზიარობა და განსაკუთრებით ის, რომ ამ სიგელის მქონე სასულიერო პირი (კლირიკოსი) არ იყო მისი ეპისკოპოსის მიერ აკრძალული, ხოლო ერისკაცი დაშვებული იყო ზიარებაზე. ამ სიგელების გარეშე არავის ჰქონდა უფლება გამგზავრებულიყო უცხო მხარეში, ხოლო ეპისკოპოსებს, დასჯის მუქარით, ეკრძალებოდათ ამგვართა თანაზიარობაში შეწყნარება (იხ. იგივე კანონები).
II
სასჯელთა სახეობები
I. ერისკაცთა განკვეთა
§ 9.
§ 10.
§ 11.
§ 9. სახელწოდებით განკვეთა (ἀφορισμός, separatio, excommunicatio) იწოდება ისეთი სასჯელი, რომლის მიხედვითაც დანაშაულში ბრალეული გარკვეული დროით განეშორება წმ. საიდუმლოთა ზიარებას, ასევე ზოგიერთ საეკლესიო ლოცვებში მონაწილეობას და დაყენებული იქნება საჯაროდ მონანულთა რიგში. ამგვარად განკვეთაში გამოიხატება ორი აუცილებელი ელემენტი: საეკლესიო სინანული და ზიარებისგან განშორება, რის გამოც ეს სასჯელი საეკლესიო განწესებების მიხედვით ორგვარად იწოდება: ხან განკვეთად, ხან კიდევ სინანულად.
განკვეთილნი ან მონანულნი იყოფიან ოთხ კლასად. პირველი კლასის მონანულთ ეწოდებათ შეტირილში მყოფნი (შეტირება) (προσκλαίοντες, fientes); მეორე კლასის მონანულთ - მსმენელნი (მსმენელობა) (ἀκροώμενοι, avdientes); მესამეს - შევრდომილნი (შევრდომილობა) (προσπίπτοντες, prostrati); მეოთხეს - თანამდგომნი (თანამდგომობა) (συνιστάμενοι, consistantes) (4). სინანულის ეს ოთხი საფეხური წარმოადგენს დასჯის ოთხ სხვადასხვა ხარისხს, რომელსაც ეწოდება განკვეთა.
____________________
4. გრიგოლ საკვირველთმოქმედი, ნეოკესარიის ეპისკოპოსი, პირველად ახსენებს ამ კლასებს თავის კანონიკურ ეპისტოლეში, რომელიც მან 263 წელს დაწერა (კან. 12).
____________________
а) შეტირილში მყოფთ ერთმევათ უფლება მონაწილეობა მიიღონ საეკლესიო ღვთისმსახურებასა და ლოცვებში, მათ ასევე არ აქვთ ტაძარში შესვლის უფლება. ისინი, გრიგოლ ნეოკესარიელის თქმით, ჩვეულებისამებრ "სამლოცველო ტაძრის კარიბჭის გარეთ" (კან. 12), ანუ სტოაში შესასვლელ კარებთან დგანან. აქ დგომისას, ისინი მუხლს იყრიან ტაძარში შემსვლელ მორწმუნეთა წინაშე, უვარდებიან მათ ფეხებქვეშ, და ევედრებიან ლოცვასა და შუამდგომლობას. ერთი შეხდვით ცხადია, რომ ეს არის ერთ-ერთი უკიდურესი სასჯელთაგანი. მისით დასჯილი ცოდვილი მხოლოდ ეკლესიის წევრის წოდებასა და ქრისტიანებთან ჩვეულებრივი ურთიერთობების უფლებას ინარჩუნებს, ხოლო ყველა სხვა დანარჩენ საეკლესიო სიკეთეს მოკლებულია.
b) მსმენელებს ტაძარში შესვლის უფლება არ ერთმევათ. როდესაც ეკლესიაში მოვლენ, ისინი განსაზღვრულ ადგილას დგებიან, რომელსაც "νάρθηξ"-ი ეწოდება. ეს არის ეკლესიის შიდა სტოა (იხ. იგივე კანონი), ტაძარში შესასვლელ კარებთან ახლოს. - მსმენელებს ნება ეძლევათ მოისმინონ წმიდა წერილი და ეპისკოპოსის ქადაგება, რომლებიც ჩვეულებისამებრ წარმოითქმება სახარების წაკითხვის შემდეგ. ქადაგების დასრულებიდან როგორც კი დიაკვანი იტყვის: "ნურავინ მსმენელთაგან", ისინი უნდა გავიდნენ ტაძრიდან კათაკმევლებთან ერთად (წმ. ბასილი დიდი. კან. 75). ამგვარად საეკლესიო ლოცვებში მონაწილეობის უფლება მსმენელებს არ ეძლევათ.
с) შევრდომილნი უკვე ტაძარში დგანან, ოღონდ მის უკანა ნაწილში შესასვლელთან, ქვრივთა და მოხუც დედაკაცთა წინ (გრიგოლ საკვირველთმოქმედი. კან. 12). მათ ნება ეძლევათ მონაწილეობა მიიღონ საზოგადო, მათთვის წარმოთქმულ ლოცვებში, რომელთაც ისინი მუხლმოყრილნი ისმენენ (5). ამ ლოცვათა დასრულების შემდეგ, შევრდომილნი თავიანთ ცოდვას აღიარებენ ეკლესიის წინაშე და გადიან ტაძრიდან. ამგვარად მონანულთა ეს კლასი აკლდება მხოლოდ ორ სიკეთეს: მართალთა ლიტურგიაში მონაწილეობას და ზიარებას (6).
____________________
5. აქედან მოდის სახელწოდება შევრდომილნი (γονοκλίνοντες), რომელიც ზოგჯერ განეკუთვნებოდა მონანულთა მესამე კლასს.
6. თუმცა ეს მოქმედებები ეხებიან ადამიანურ სიამაყეს, რომელიც ცოდვის წყაროა, მაგრამ ეკლესია მათით არ შემოიფარგლება დამნაშავის დასჯისა და მისი გამოსწორების საქმეში. ამ ყველაფერს მან კიდევ მიუმატა სინანულის რთული ღვაწლი, რომელსაც მონანულები უკვე სახლში ასრულებდნენ. კერძოდ, მკაცრი მარხვა, ხორცის მუდმივი დათრგუნვა, მოშურნეობითი და გულწრფელი ლოცვა, მცირე ძილი, ხანგრძლივი მღვიძარება, მძიმე ფიზიკური შრომა - სულიერი და ფიზიკური ღვაწლის ეს ფორმები ჩვეულებისამებრ სინანულის ღვაწლის საშინაო ფორმებს წარმოადგენს.
____________________
d) თანამდგომნი ეკლესიაში მორწმუნეთა გვერდით დგანან. აქედან ეწოდა ამ კლასს "συνίστασις" – "თანამდგომობა", საპირისპიროდ შევრომილობისა და მუხლმოყრისა. ამ ხარისხის მონანულთ უკვე უფლება ეძლევათ ილოცონ მორწმუნეებთან ერთად, დაესწრონ მთელ ლიტურგიას, მონაწილეობა მიიღონ ძმათა მისალმებებსა და ამბორში. მათ ასევე შეუძლიათ სადიდებელი და სამადლობელი ლოცვები იგალობონ სხვა მორწმუნეებთან ერთად, და თავი მოიდრიკონ კურთხევის მისაღებად. მხოლოდ ერთი სიკეთეღა აკლია ამ ხარისხის მონანულთ - წმიდა საიდუმლოთა ზიარება.
§ 10. მონანულის ყოფნის დრო ამა თუ იმ კლასში, ისევე როგორც განკვეთის ხანგრძლივობა, ერთნაირი არ არის ცოდვათა თვისებებისა და დაცემულთა ზნეობრივი მდგომარეობიდან გამომდინარე. რაც შეეხება სინანულის პირველ საფეხურს, მასში ყოფნის ვადა სხვადასხვაგვარია. ბასილი დიდის კანონებიდან ვიგებთ, რომ ცოდვილთაგან ერთნი შეტირილის კლასში იმყოფებოდნენ მხოლოდ ერთი წლით (იხ. კან.: 22, 77, 80 და 83), - სხვები ორი წლით (კან.: 57, 59, 64, 66, 82), და კიდევ სხვები სამი წლით (კან. 75), ზოგიერთები სინანულში იყვნენ ოთხი წლით (კან. 56, 58). მაგრამ იყვნენ ისეთი ცოდვილებიც, რომლებიც შეტირილის ხარისხში უნდა იყონ მთელი თავიანთი ცხოვრების განმავლობაში და მხოლოდ სიკვდილის წინ უნდა ეღირსოთ წმ. საიდუმლოთა ზიარება (ბას. დ. კან. 73).
ზუსტად ასევე, არაერთგვაროვანია მონანულის ყოფნის ხანგრძლივობა სინანულის მეორე ხარისხში. I-მა მსოფლიო კრებამ მათ სინანულის ვადად სამი წელი განუსაზღვრა (კან. 11, 12), ანკირიის კრებამ სამი წლით (კან. 9), ზოგჯერ - ორით (კან. 8) და ერთი წლითაც (კან. 4). წმ. ბასილი დიდი და გრიგოლ ნოსელი გადადიან სამწლიან ზღვარს და მძიმედ შემცოდეთ მსმენელობაში ყოფნისთვის განუსაზღვრავენ ხუთ, ცხრა და ათ წელსაც (იხ. მაგ.: ბას. დ. კან. 56 და გრიგ. ნოს. კან. 5).
რაც შეეხება შევრდომილთა კლასს, მამათაგან ზოგიერთი მათთვის ორჯერ მეტ დროს აწესებს პირველ ორ კლასთან შედარებით. ასე, მაგალითად, I მსოფლ. კრებამ დევნულების დროს ნებაყოფლობით დაცემულებს "მსმენელობისთვის" მხოლოდ სამი წელი განუსაზღვრა, "შევრდომისთვის" შვიდი წელი (11-ე კან.). სხვა სახის დაცემულთ იმავე კრებამ შევრდომილობისთვის ათი წელი განსაზღვრა, მაშინ როდესაც მსმენელობისთვის მხოლოდ სამი წელი (კან. 12).
ასე იქცეოდა ეს კრება, რადგან, სავარაუდოდ, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა სინანულის მესამე საფეხურს, რომელიც დაკავშირებული იყო მრავალრიცხოვან რთულ ღვაწლთან და ცოდვათა აღსარებებთან. თუმცა, ეკლესიის მამათაგან ზოგიერთი არ აორმაგებს ვადას ამ კლასისთვის, არამედ უფრო ახანგრძლივებს პირველ საფეხურებთან შედარებით, ზოგჯერ კი უთანაბრებს მათ. ასე, მაგალითად, ბასილი დიდი ნებაყოფლობით მკვლელს უწესებს შვიდწლიან შევრდომას, ხოლო შეტირილისა და მსმენელობისთვის ოთხ წელიწადს (კან. 56, იხ. ასევე 57 და 64); მემრუშეს კი ის შევრდომისთვის უწესებს იმდენსავე, რამდენსაც პირველ ორ ხარისხში მყოფთ - ორ-ორი წელს (კან. 59) და ა. შ. და ბოლოს, რაც შეეხება თანამდგომთა ხარისხს, მათთვის ასევე მითითებულია განსაზღვრული ვადა, თუმცა სხვადასხვაა ყოველი ცოდვილის დანაშაულისა და სინანულის ხარისხისდა შესაბამისად.
§ 11. გამოსცეს რა კანონები ზოგადად სინანულის ვადის ხანგრძლივობისა და კონკრეტულად სინანულის თითოეულ კლასში ყოფნისთვის, ეკლესიის მამებმა არ მიანიჭეს მათ ისეთი მნიშვნელობა, რომლის მიხედვითაც შეუძლებელი იქნებოდა მათგან გადახრა, და მათი თუნდაც უმცირესი დარღვევა დანაშაულად ჩაითვლებოდა საეკლესიო ხელისუფლების მხრიდან. არა, - ყველა ეს კანონი არსებითაც სხვა არაფერია, თუ არა სინანულის დროის მიახლოვებითი მონიშვნა. მათი ასეთი ან სხვაგვარი გამოყენება საეკლესიო სასამართლოს გადასაწყვეტია, რომელსაც უფლება აქვს შეამციროს ან გაზარდოს მითითებულ კანონთა ვადა, და მხოლოდ არ შეუძლია, როგორც ბალსამონი ამბობს, ობობას ქსელივით დახლართოს ის, რაც სამი თოკით უნდა შეკრას საეკლესიო კანონთა შესაბამისად (იხ. ბასილი დიდის 74-ე კანონის განმარტება). ასეთი უფლებამოსილება თვით ამ კანონთა მიერ მხოლოდ საეკლესიო მოსამართლეებს ეძლევათ. ასე, მაგალითად, I-მა მსოფლიო კრებამ განსაზღვრა სინანულის დრო ლიკინიუსის დევნულების დროს დაცემულთათვის, და აღნიშნა: "ეპისკოპოსს თავის მხრივ ნება ეძლევა მათ მიმართ კიდევ უფრო რაიმე კაცთმოყვარული გადაწყვეტილება მიიღოს" (კან. 12).
ზუსტად ასევე ანკირიის კრებამ, სამწლიანი განკვეთა დაუწესა ქრისტიანთ, რომლებიც წარმართულ საკერპეებში შევლენ, მაგრამ, ეპისკოპოსებს უფლება მისცა "გამოსცადონ მათი მოქცევა და შეუმოკლონ სინანულის ვადა კაცთმოყვარეობით, ან გაუგრძელონ" (კან. 5). თანაც ამავე დროს ის ნათლად მიანიშნებს, რომ ეპისკოპოსები, ეპითიმიის დადებისას, უპირატესად ყურადღებას უნდა აქცევდნენ ცოდვილის სინანულის ხარისხს და გამოსწორების მონდომებას, ამიტომ, სინანულის დროც ამის შესაბამისად უნდა შეუფარდონ და "კაცთმოყვარეობაც შესაბამისი საწყაულით მიეგოთ" (იქვე).
ბასილი დიდმაც, რომელმაც ესოდენი დეტალურობით და განსაზღვრულობით დააწესა სინანულის დრო სხვადასხვა ცოდვილთათვის, ერთ ადგილას ნათლად განაწესა, რომ "მათი სრულიად განკურნება ბრალისაგან შეუძლია არა დროს, არამედ სინანულის სახეს" (კან. 2).
გარდა ამისა, მკაცრ, განმკვეთელ კანონთა დაწესებასთან ერთად, ეკლესიის მამები ნათლად აღნიშნავენ იმ შემთხვევებსაც, როდესაც სინანულის დრო უნდა შემოკლდეს იმისდა მიხედვით, გამოსწორდა თუ არა ცოდვილი და საკმარისად იტვირთა თუ არა სასჯელი იმ საცდურისთვის, რომელიც მან თავისი დანაშაულით ქრისტიანთა წინაშე წარმოაჩინა. ასეთ ვითარებას წარმოადგენს განკვეთილის სასიკვდილო მდგომარეობა. კანონი ასეთებს წმიდა საიდუმლოთა ზიარებასაც აძლევს, და I მსოფლიო კრება ამას პირდაპირ უწოდებს ძველ განწესებას. "მომაკვდავთა შესახებ კვლავაც იქნეს დაცული ძველი და კანონიერი სჯული, რომლის მიხედვითაც სიკვდილის წინ არავინ უნდა მოაკლდეს უკანასკნელ უაღრესად საჭირო საგზალს" (კან. 13). თუმცა, რადგან მონანულის სასჯელისგან გახსნა აღესრულებოდა აუცილებლობის გამო, ის ყოველთვის იყო შეერთებული პირობასთან - გამოჯანმრთელების შემთხვევაში გააგრძელოს თავისი სინანულის ეპითიმია დაწესებულ დრომდე. ამ პირობას აშკარად ახსენებენ I მსოფლიო კრება (კან. 13), ანკირიის კრება (მე-6 კან) და წმ. გრიგოლ ნოსელი (მე-5 კან.).
II. კლირიკოსთა განკვეთა
§ 12.
§ 13.
§ 14.
§ 12. ეს სასჯელი კანონიკურ განსაზღვრებათა უმეტესობაში იწოდება, როგორც "ἀφορισμός" ("აფორისმოს"), იგივე სახელწოდება, რომლითაც აღინიშნება ერისკაცთა განკვეთა ზიარებისგან.
ამ სასჯელის არსი მდგომარეობს დამნაშავე კლირიკოსის განყენებაში თანამდებობიდან. მას დროის განსაზღვრული პერიოდის განმავლობაში, უმეტესწილად გამოსწორებამდე, ეზღუდება ის უფლებები და მოვალეობები, რომელსაც ფლობდა თავისი ხარისხის მიხედვით (აქედან მომდინარეობს ტერმინი suspension რომელიც დასავლეთში გამოიყენება - რედ.) და, რომლებიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული იერარქიულ ხარისხთან და თანამდებობასთან.
ამრიგად თუმც კლირიკოსს არ ერთმევა თავისი უფლებები, მას, აკრძალვის ძალით, მათით სარგებლობა არ შეუძლია და მხოლოდ ნომინალურად ფლობს აკრძალვის პერიოდის ამოწურვამდე. აკრძალვა ვრცელდება ყველა უფლებაზე, რომელიც მოცემულ ხარისხს ენიჭება, შედეგად, ის მოიცავს მღვდელმოქმედებას, სულიერი მწყემსობის უფლებას, საეკლესიო მოძღვრობის უფლებას და პატივის უფლებას.
განკვეთა განეკუთვნება ყველაზე გამოყენებად სასჯელთა რიცხვს და კლირიკოსთათვის განკუთვნილი სასჯელების გრადაციაში პირველხარისხოვანი ადგილი უკავია. ამიტომაც საეკლესიო კანონებში ის დაყენებულია ხარისხის ჩამორთმევის წინ, რომელიც დასჯის უფრო მძიმე ფორმაა. თუკი კლერიკოსის საქციელი არ მიეკუთვნება მძიმე დანაშულთა რიგს, მაშინ ეკლესია დამნაშავეებს სჯის განკვეთით, და გამოუსწორებლობის ან ამ სასჯელის უგულებელყოფის შემთხვევაში დამნაშავეს სჯის პატივის აყრით.
"ეპისკოპოსმა, მღვდელმა ან დიაკონმა, - ნათქვამია მოციქულთა მე-5 კანონში, - არ უნდა გააძევოს თავისი ცოლი კეთილკრძალულების საბაბით. თუ გააძევებს, განიკვეთოს საეკლესიო თანაზიარობისგან (ἀφοριζέσθω), ხოლო თუ არ დაცხრება, სამღვდელო წოდებიდან დაემხოს (καθαφείσθω)".
დასჯის იგივე წეს-რიგსა და თანმიმდევრობას ვხვდებით მოციქულთა 59-ე კანონშიც: "ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, რომელიც გაჭირვებულ კლირიკოსს არსებობისათვის საჭირო სახსრებს არ აძლევს, განკვეთილ იქნეს; ხოლო თუ კვლავ ულმობელი დარჩება კლირიკოსთა მიმართ, დაემხოს პატივისგან როგორც ძმის მკვლელი".
§ 13. განკვეთის მიზანი ძირითადად მდგომარეობდა დამნაშავის გამოსწორებაში, ამიტომაც მისი შედეგები წყდებოდა, თუკი შემცოდე აღიარებდა თავის დანაშაულს და სწორდებოდა. ქალკიდონის კრებამ, იმ კლირიკოსებთან დაკავშირებით, ვინც მიატოვა თავისი ეკლესია და გადავიდა სხვა ეპარქიაში, დაადგინა: "ჩვენი განჩინების თანახმად ორივე განიკვეთოს ეკლესიასთან ერთობიდან, შეწყნარებულიცა და შემწყნარებელიც, სანამ კლერიკოსი თავის ეკლესიას არ დაუბრუნდება" (კან. 20).
ზუსტად ასევე ეპისკოპოსი, რომელიც "არ შეუდგება მსახურებასა და მასზე რწმუნებულ მრევლზე მზრუნველობას", მოციქულთა 36-ე კანონის შესაბამისად, "განყენებულ იქნეს, ვიდრე არ შეუდგება თავის მოვალეობას". თუკი განკვეთა (განყენება) ვერ აღწევდა თავის მიზანს, მაშინ მის მიმართ გამოიყენებოდა უფრო მკაცრი სასჯელი - პატივისგან დამხობა. "ეპისკოპოსი ან მღვდელი, - ამბობს მოციქულთა 58-ე კანონი, - რომელიც არ ზრუნავს კლირზე და მრევლზე, და არ ასწავლის მათ ღვთისმოსაობას, განყენებულ იქნეს; ხოლო თუ ამის შემდეგაც იმცონარებს და არ შეასრულებს თავის მოვალეობას - დაემხოს".
§ 14. განკვეთის უმთავრესი და ყველაზე მეტად გამოყენებული ფორმების გარდა, პრაქტიკაში იყო სხვა, თუმცა უფრო ნაკლებად გამოყენებადი სასჯელები. მათ განეკუთვნება:
ა) ეპისკოპოსთა განკვეთის ფორმა, რომელიც დამკვიდრებული იყო აფრიკის ეკლესიის პრაქტიკაში. ამაზე მითითებას ვხვდებით კართაგენის კრების განწესებებში (87, 91 კან.), თანაც განკვეთის არსი განისაზღვრება შემდეგი გამონათქვამებით: "ესევითარნი (ანუ ეპისკოპოსები, რომლებიც კრებაზე არ გამოცხადდნენ) უნდა დაკმაყოფილდნენ თანაზიარებით მხოლოდ თავიანთ ეკლესიებში" (კან. 76 (87)). "ამის ჩამდენი ეპისკოპოსი (ანუ, ვინც ხელს დაასხამს სხვა ეპარქიის მონაზონს) განყენებულ უნდა იქნას სხვებთან თანაზიარებისგან და დაკმაყოფილდეს თანაზიარებით მხოლოდ თავის სამწყსოსთან" (კან. 80 (91)) (იხილე ასევე კართაგენის კრების 137 და 147 კანონები).
ძნელი არ არის დანახვა იმისა, თუ რაში მდგომარეობდა განსახილველი განკვეთა. ის დამნაშავეს უფლებას ართმევდა ყოველგვარ თანაზიარობაში და ყოველგვარ პირად ურთიერთობაში ყოფილიყო სხვა ეპარქიების ეპისკოპოსებთან; კრძალავდა დამნაშავისადმი ძმური ურთიერთობის ყოველგვარ გამოვლინებას, და ვრცელდებოდა ოფიციალურ ურთიერთობებზეც. ამ განკვეთის ქვეშ მყოფს, როგორც ჩანს, არ შეეძლო საოლქო კრებაზე დასწრება (შეად.: Bober, der Kirchenbann. § 43); არ დაიშვებოდა მღვდელმსახურებასა და თანამწირველობაზე სხვა ეპარქიებში, და საერთოდ თავისი ხარისხის უფლებებით ისარგებლებდა მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარ ეპარქიასა და საკუთარ მრევლში (7).
____________________
7. ამ სასჯელის ნაცვლად, ანალოგიური დანაშაულისთვის (კრებაზე გამოუცხადებლობა) აღმოსავლეთის ეკლესია იყენებდა საყვედურს ან შენიშვნას (იხ. ქალკიდ. კრება 19 კან., ტრულ. 8).
____________________
ბ) დამნაშავეს ერთმეოდა ის ადგილი, რომელზეც უფლება ჰქონდა თავისი ხელდასხმის დროიდან, და ჩამოქვეითდებოდა უკანასკნელ ადგილზე ხარისხით მისი თანასწორი ძმების რიგში. ამ სასჯელს ახსენებენ VI და VII მსოფლიო კრებები. პირველმა მათგანმა დაადგინა: "დიაკონს, რომც ჰქონდეს რაიმე პატივი, ანუ გარკვეული საეკლესიო თანამდებობდა, არ მიეცეს მღვდელზე მაღალი ადგილის დაკავების უფლება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა რაიმე საქმეზე სხვა ქალაქში წარგზავნილი, თავის პატრიარქს ან მიტროპოლიტს წარმოადგენს, რადგან ასეთ შემთხვევაში, იგი მათ ადგილს იკავებს, როგორც ადგილის მცველი და, მხოლოდ ამისთვის არის პატივდებული. ხოლო, ვინც ძალადობით და თავხედობით იკადრებს ამის ჩადენას, ჩამოქვეითდეს თავისი ხარისხიდან და ყველას შორის დარჩეს უკანასკნელი იმ წოდებაში, რომელი წოდებაც თავის ეკლესიაში აქვს" (მე-7 კან.).
ზუსტად ასევე განსაზღვრა VII მსოფლიო კრებამაც: "ისინი, რომლებიც იქადიან, რომ ოქროს გაცემით იქმნენ შეყვანილი საეკლესიო დასში და ამ ბოროტ ჩვეულებაზე - რომელიც განაშორებს ღმერთს და ყოველგვარ სამღვდელოებას - იმედს ამყარებენ, ურცხვი პირისახით და დაუმუწავი ბაგეებით განმაქიქებელი სიტყვებით შეურაცხყოფენ სათნო ცხოვრების გამო სულიწმიდის მიერ გამორჩეულებს და ოქროს გაცემის გარეშე დადგენილებს, ამიტომაც ვადგენთ, რომ ვინც ამგვარად იქცევა, პირველ რიგში უნდა ჩამოქვეითდეს თავისი წოდების უმდაბლეს საფეხურზე..." (კან. მე-5). განსახილველი სასჯელი უშუალო კავშირშია ადგილთა და დასაჯდომელთა ცნობილ განაწილებასთან კლირიკოსებს შორის.
ეპისკოპოსები, როგორც ცნობილია, უპირატესობას ფლობდნენ სხვების წინაშე და პრესვიტერებზე მაღლა ისხდნენ დანიშნულ ადგილზე; ეს უკანასკნელნი ისხდნენ დიაკვნებზე მაღლა, დიაკვნები იპოდიაკვნებზე მაღლა და ა. შ. ცნობილი იერარქიული დასის კლირიკოსთა შორისაც ადგილები ნაწილდებოდა ხელდასხმის დროის მიხედვით. რაიმე დანაშაულისთვის კლირიკოსს ებრძანებოდა დაეტოვებინა თავისი ადგილი და უკანასკნელი ადგილი დაეკავა კონკრეტულ დასსა თუ რიგში. აშკარაა, რომ ამგვარად, ეს სასჯელი არ ეხებოდა არც მღვდელმოქმედებათა და არც სხვა უფლებებს, რომლებიც თანამდებობასთან იყო დაკავშირებული, არამედ აკნინებდა მხოლოდ პატივის უფლებას.
III. სასულიერო პატივის აყრა
§ 15.
§ 16.
§ 17.
§ 18.
§ 15. სახელწოდებით "დამხობა", "პატივის აყრა" (καθαίρεσις, depositio) იწოდებოდა ისეთი საეკლესიო სასჯელი, რომლის მიხედვითაც კლირიკოსს ერთმევა: 1) სამღვდლო-საღვთისმსახურებო და ადმინისტრაციული ძალაუფლება; 2) პატივის უფლებები: 3) განიკვეთება კლირიდან და 4) გადაიყვანება ერისკაცთა რანგში.
1) დამხობილი ანუ პატივაყრილი კლირიკოსები უპირველეს ყოვლისა კარგავენ თავიანთ სამღვდლო-საღვთისმსახურებო უფლებებს და უპირატესობებს. ეპისკოპოსი, რომელიც აქამდე პირველი მღვდელმსახური და საიდუმლოთა აღმასრულებელი იყო თავის კერძო ეკლესიაში, დამხობის შემდეგ წყვეტს ამგვარ მსახურებას. მას უკვე არ გააჩნია სამღვდელოთა ხელდასხმისა და სხვა საეკლესიო წეს-განგებათა შესრულების უფლება, არ შეუძლია აკურთხოს მირონი და ანტიმინსები; კარგავს ისეთი მღვდელმსახურებების უფლებასაც კი, რომელიც ნებადართულია მასთან შედარებით ქვედა სამღვდელო დასებისთვის. მას არ შეუძლია შეასრულოს საეკლესიო საიდუმლონი და ჩაატაროს მღვდელმსახურება. ოდესღაც საკუთარი ეკლესიის უმთავრეს მოძღვრად მყოფი, როგორც უბრალო მორწმუნეთათვის, ასევე თვით საეკლესიო მოძღვართათვის, ეპისკოპოსი დამხობის შემდეგ კარგავს მოძღვრობის ყოველგვარ უფლებას. ოდესღაც თავისი ეკლესიის მთავარი მმართველი, რომელსაც სრული ძალაუფლება ჰქონდა მისდამი დაქვემდებარებულ კლირსა და მრევლზე, თავისი დამხობის შემდეგ, დაქვემდებარებულთა რანგში გადადის, და სხვა ერისკაცთა მსგავსად, ვერანაირ მონაწილეობას მიიღებს საეკლესიო სასამართლოსა და მმართველობაში.
ზუსტად ასეთივე შედეგები მოაქვს "დამხობას" პრესვიტერთა და დიაკვანთათვის. ერთადერთი განსხვავება მდგომარეობს იმაში, რომ აქ ეს შემოიფარგლება ისეთი სამღვდელმსახურებო უფლებებით და უპირატესობებით, რომლებიც მინიჭებული აქვთ ამ საეკლესიო ხარისხებს, და, თავისთავად იგულისხმება, რომ დამხობა, მათ შემთხვევაში, არ ვრცელდება იმაზე, რაც მათ ისედაც არ გააჩნდათ.
ამგვარად დამხობილი პრესვიტერი კარგავს თავისი მრევლის მოძღვრობის ყოველგვარ უფლებას, რომელიც მან ეპისკოპოსისგან მიიღო ხელდასხმასთან ერთად, არ შეუძლია შეასრულოს საეკლესიო საიდუმლოებანი და საერთოდ, რაიმე მღვდელმსახურება. ზუსტად ასევე დიაკვანიც, რომელსაც არა აქვს მღვდელმსახურების უფლება, ხარისხის ართმევასთან ერთად უკვე ვეღარ არის ეპისკოპოსთა და პრესვიტერთა "თანაშემწე" და თანამსახური.
ნათქვამის სამართლიანობა ნათლად წარმოჩინდება საეკლესიო განწესებებიდან. მათ შორის არის ისეთები, რომლებიც პირდაპირ ლაპარაკობენ მღვდელმსახურების აკრძალვაზე, რომელიც პატივაყრის (დამხობის) ერთ-ერთი შემადგენილი ნაწილია. ასეთია, მაგალითად, ანტიოქიის კრების მე-3 კანონი.
ამ კანონის მიხედვით პრესვიტერები და დიაკვნები, რომლებიც თვითნებურად გადავლენ სხვა ეპარქიაში და უარს იტყვიან უკან დაბრუნებაზე, მიუხედავად თავიანთი ეპისკოპოსის დაჟინებული თხოვნისა და დარწმუნებისა, "სრულიად უნდა განიკვეთოს მღვდელობისაგან (λειτουργίας), ისე რომ აღარ ჰქონდეს იმავე ადგილას აღდგენის შესაძლებლობა".
აქ რომ ლაპარაკია "დამხობაზე", ეს ნათელია იმ შენიშვნიდან, რომელსაც აკეთებს კრება და, რომელიც იმავე კანონში გამოხატულია სიტყვებით: "აღარ ჰქონდეს იმავე ადგილას აღდგენის შესაძლებლობა". ამგვარად, ანტიოქიის კრება, ჩვეულებრივი, ყველაზე გამოყენებადი გამოთქმის ("დაემხოს") ნაცვლად, რომელიც ჩვენ მიერ განხილული სასჯელის შედეგებს მოიცავს, უთითებს ამ შემადგენელი ნაწილების კიდევ ერთ ნიუანსზე, - ამგვარი სახით ის ნაწილს იყენებს მთლიანის ნაცვლად.
საეკლესიო განწესებებში ჩვენ ვხვდებით ისეთებსაც, რომლებშიც დეტალურად არის მოცემული - თუ რომელ სამღვდელმსახურო უფლებებზე და უპირატესობებზე ვრცელდება დამხობა. ასე, მაგალითად, ანკირიის კრების 1-ლი კანონი ამბობს, რომ მღვდლები, "რომლებმაც მსხვერპლი შეწირეს კერპს, შემდეგ მოიქცნენ არა მოჩვენებით, არამედ ჭეშმარიტად... ჰქონდეთ საჯდომელის პატივი, მაგრამ არ უნდა ჰქონდეთ შეწირვის, ერის დამოძღვრისა და ყოველგვარი სამღვდელო მსახურების უფლება".
ზუსტად ასევე წმ. ბასილი დიდი იმ პრესვიტერებთან დაკავშირებით, რომელიც "უცოდინარობით უწესოდ იქორწინებს", ამბობს: "მის შესახებ განვსაზღვრე, რაც საჭიროა: უნდა ჰქონდეს სამღვდელო საჯდომელი, ხოლო სხვა მღვდელმოქმედებას უნდა ჩამოშორდეს" (კან. 27), და უმეტესი სიცხადისთვის თავის ამ აზრს ასევე ამატებს: "ნურც ცალკე, ნურც საჯაროდ აკურთხებს იგი, ნურც ქრისტეს ხორცს გაუყოფს სხვებს, ნურც სხვა რაიმეს მოიმოქმედებს სამღვდელოს" (იქვე). ამგვარად პრესვიტერს დამხობის შემდეგ უკვე აღარა აქვს უფლებები შეასრულოს ლიტურგია, ჩაატაროს მღვდელმსახურებანი, იქადაგოს, აკურთხოს და საერთოდ, "ნურც სხვა რაიმეს მოიმოქმედებს სამღვდელოს".
ზუსტად ასეთივე შედეგი მოაქვს დამხობას დიაკვნის სამღვდელმსახურებო უფლებებზე. იგივე ანკირიის კრება დიაკვნებს, "რომლებმაც კერპს მსხვერპლი შეწირეს", მაგრამ "ამის შემდეგ მოიქცნენ", განაწესებს, რათა მათ შეიძლება ჰქონდეთ პატივი, ოღონდ "უნდა აკრძალოთ ყოველგვარი მღვდელმსახურება, როგორიცაა პურის და სასმელის შეწირვა, ან ქადაგება" (კან. 2).
მღვდელმსახურების აკრძალვა რომ დამხობის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია, და ვრცელდებოდა ყველაფერსა და ყოველგვარ ღვთისმსახურებაზე, - ეს ჩანს ნეოკესარიის კრების შემდეგი განსაზღვრებიდან: "მღვდელი თუ ხორციელად შეცოდავს [კურთხევამდე], შემდეგ მღვდლად ეკურთხება და აღიარებს, რომ შეცოდა ხელთდასხმამდე, იგი კარგავს მხოლოდ მღვდელმსახურების უფლებას (ე.ი. არა აქვს ნება, მიიტანოს შესაწირავი, მაგრამ მას რჩება სხვა უპირატესობანი: მღვდლობის პატივი, საჯდომელი და საკურთხეველში წმინდა საიდუმლოთა ზიარების უფლება)" (კან. 9).
აქ პრესვიტერს ეკრძალება მხოლოდ ევქარისტიის შესრულების უფლება, მაგრამ ნება ეძლევა შეასრულოს სხვა მღვდელმსახურებანი. აქედანვე ჩანს, რომ როდესაც კრებებს არ სურდათ აკრძალვის გავრცელება ყველა მღვდელმოქმედებაზე, მაშინ ზუსტად მიანიშნებდნენ, - სწორედ რომელ მათგანზე ვრცელდებოდა აკრძალვა. შედეგად, სადაც ასეთი შეზღუდვები არ არის, იქ უფლება გვაქვს ვივარაუდოთ მღვდელმოქმედებათა მთელი ერთობლიობა.
2) დამხობილი კლირიკოსები კარგავდნენ პატივის უფლებებსაც, მაგ., საკურთხეველში ჯდომის უფლებას, რაც განწესებულია ღვთისმსახურების განსაზღვრულ მომენტებში. ის, რომ პატივის უფლებების ჩამორთმევა წარმოადგენს დამხობის უცვალებელ კუთვნილებას, - ეს ჩანს შემდეგი საეკლესიო კანონებიდან. ასე, მაგალითად, ანტიოქიის კრება, იმეორებს რა ნიკეის კრების დადგენილებას პასექის ზეიმობის თაობაზე და დამხობით ემუქრება იმ კლირიკოსებს, რომლებიც პასექს იუდეველებთან ერთად იზეიმებენ, სხვათა შორის, შენიშნავს, რომ "განკვეთილები (პატივაყრილები) კარგავენ გარეგან პატივსაც, რომელიც წმინდა კანონმა და ღმრთის საკურთხეველმა მიანიჭა მათ" (კან. 1).
საერთოდ კრებები, როდესაც რაიმე საპატიო ვითარებათა გამო შეღავათებს უწევდნენ პატივაყრილებს, ყოველთვის ნათლად მიუთითებდნენ დამხობილთა პატივის შენარჩუნების შესახებ. ასე, მაგალითად, ანკირიის კრება, რომელიც სამღვდელმსახურო უფლებებს ართმევს იმ მღვდელმსახურებს, რომლებმაც "მსხვერპლი შეწირეს კერპს, შემდეგ კი მოიქცნენ...", ნათლად შენიშნავს, რომ მათ უნდა "ჰქონდეთ სასჯდომელის პატივი" (კან. 1-ლი) - რომელიც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გარეგანი უპირატესობაა. როდესაც ამგვარადვე სჯის დიაკვნებს, კრება აშკარად ნებას აძლევს მათ "ჰქონდეთ პატივი" (კან. მე-2).
შედეგად, ყველა საეკლესიო განსაზღვრებაში, სადაც არ არის მსგავსი შეზღუდვები და დამატებები, და სადაც განაჩენი უბრალოდ გამოიხატება სიტყვებით: "დაემხოს", ან "დაემხოს თავისი პატივისგან", ლაპარაკია სრულ დამხობაზე, შედეგად, ასეთი სასჯელი ვრცელდება პატივის უფლებებზეც.
3) "დამხობის" ცნებაში შედის სასულიერო პატივისგან განკვეთა ანუ კლირიდან გარიცხვა. ამ აზრს ადასტურებს შემდეგი ვითარება. ძველად ყოველ ეკლესიას ჰქონდა სია, რომელშიც ჩაწერილი იყო საკუთარ კლირიკოსთა სახელები. ამ სიას სხვადასხვაგვარად უწოდებდნენ: ხან "კანონს" (κανών) (1-ლი მსოფლ. კრებ. 16-ე, 17-ე და 19-ე კანონები), ხან "წმინდა კანონს" (ἁγιος κανών) (ანტიოქ. 1), ზოგჯერ "იერარქიულ კატალოგს" (κατάλογος ἱερατικός) (მოც. 8, 51, 17, 18, 63), "კლირიკოსთა კატალოგს" (κατάλογος τῶν κληρικῶν) (მოც. 15. 70) და ა. შ., რადგან ძველად კლირიკოსთაგან არავინ იღებდა ხელდასხმას ამა თუ იმ ეკლესიაში დაწესების გარეშე (8), ახალხელდასხმულის სახელი ყოველთვის ჩაიწერებოდა იმ ეკლესიის კატალოგში, რომლისთვისაც იყო იგი დაწესებული. კლირში მიღება და "კანონში" ჩაწერა თითქმის ერთდროულად ხდებოდა. გამოთქმა "კლირში" ან "კანონში" ყოფნა თანაბარმნიშვნელოვანი იყო (1 მსოფლ. კრების 19-ე კანონი). ამის გამო კლირიკოსებს ზოგჯერ "კანონიკოსებსაც" კი უწოდებდნენ (9).
____________________
8. "გადაჭრით ვაცხადებთ: - ბრძანებს ქალკიდონის (IV) მსოფლიო კრების მე-6 კანონი, - არავინ იყოს ხელთდასხმული ზოგადად, არც მღვდელი, არც სხვა ქვემო საფეხურის საეკლესიო წოდების პირი, არამედ დაწესებით რომელიმე ქალაქის ან სოფლის ეკლესიაში, ან სამარტვილო ტაძარში, ან მონასტერში. ზოგადად ხელთდასხმულთა შესახებ წმინდა კრება განაჩინებს: მათი მსახურება დაუშვებელია და მათი ხელთდასხმა უკანონოდ ჩაითვალოს, მათი ხელთდამსხმელის სამარცხვინოდ".
9. ლაოდიკიის კრების 15-ე კანონი: "გარდა ამბიონზე ამსვლელი და საეკლესიო მსახურთა შორის შერაცხილი მგალობლებისა (κανονοκῶψαλμῶν), რომლებიც წიგნის მიხედვით გალობენ, ეკლესიაში სხვა არავინ გალობდეს" (კანონის ახალქართული ფორმულირება აღებულია გამოცემიდან: მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონები მღვდელმთავარ ნიკოდიმოს მილაშის განმარტებით. თბილისი 2021 წ. გვ. 86. საპატრიარქოს 1987 წლის გამოცემაში ეს განწესება ასე იკითხება: "კანონის მიერ დადგენილი მგალობლების (κανονοκῶψαλμῶν) გარდა, რომლებიც ადიან ამბიონზე და გალობენ დიფთერით, სხვა ვინმეს უფლება არა აქვს ეკლესიაში გალობისა". აქ სიტყვა "კანონში" სწორედ საეკლესიო კატალოგში (დავთარში) ჩაწერილი კლირიკოსები უნდა ვიგულისხმოთ და არა რომელიმე საეკლესიო განწესება. ნიკოდიმოს მილაში ასეც განმარტავს: "ისინი შედიოდნენ ეკლესიის მსახურთა დავთარში". – "აპოკ." რედ.
____________________
კლირიკოსთა ამ დავთრიდან ყოველთვის იშლებოდნენ ის კლირიკოსები, რომლებიც ექვემდებარებოდნენ დამხობას, რაც ჩანს, მაგალითად, 1-ლი მსოფლიო კრების შემდეგი განსაზღვრებიდან: "... ვინც მხილებული იქნება გასესხებული თანხისათვის ვახშის აღებაში, ... ასეთი განიკვეთოს და უცხო ექმნეს სასულიერო დასს (τοῦ κανόνος) (I მსოფლ. კრების 17-ე კანონი).
მაშ, თუკი კლირიკოსთა სახელები დამხობასთან ერთად ამოიშლებოდა კლირიკოსთა სიიდან, სხვა რას უნდა მიანიშნებდეს ეს, თუ არა კლირიკოსთა ან სასულიერო დასიდან ფორმალურ დამხობას?... ჩვენ შეხედულებას სასულიერო დასიდან კლირიკოსთა დამხობაზე ადასტურებენ ის საეკლესიო განწესებები, რომლებშიც "დამამხობელი" განაჩენი პირდაპირ გამოიხატება სიტყვებით: "განიკვეთოს ან დაემხოს კლირიკოსთა დასიდან" (იხ. მაგ.: მოც. 31 და 62; 1 მსოფლ. კრება 1 და 2).
4) ერისკაცთა დასში გადაყვანა წარმოადგენს იმ სასჯელის შემდგომ ნიუანსს, რომელიც ცნობილია "დამხობის" ან "პატივაყრის" სახელწოდებით. მოციქულთა 62-ე განწესება, რომელიც ხარისხის ართმევით ემუქრება "ეკლესიის მსახურის სახელის უარმყოფელ" კლირიკოსს, შენიშნავს: "მონანიების შემთხვევაში შეწყნარებულ იქნეს, როგორც ერისკაცი".
ტრულის (VI მსოფლ.) კრების მამებმა დაადგინეს: "ვინც ისეთი კანონსაწინააღმდეგო დანაშაული ჩაიდინა, რისთვისაც თავისი წოდებიდან სრული და სამუდამო განკვეთა დაიმსახურა და ერისკაცთა რიგებში იქნა გადაყვანილი, თუკი ნებაყოფლობით სინანულში მოვა და საბოლოოდ განეშორება იმ ცოდვას, რომლის გამოც მადლი დაკარგა, მაშინ მას უფლება ეძლევა თმები კლერიკოსის მსგავსად შეიკვეცოს, ხოლო თუ არ მოინდომებს მონანიებას, ასეთ შემთხვევაში თმები ერისკაცთა მსგავსად გაიზარდოს, რადგან ზეციურ ცხოვრებას ამსოფლიური სიამოვნება ამჯობინა" (21-ე კან.)
ძნელი არ არის იმის დანახვა, რომ კრება მოცემულ შემთხვევაში ადგენს მჭიდრო და განუყოფელ კავშირს ხარისხის ართმევასა და ერისკაცთა რანგში გადაყვანას შორის, რომ დამხობილი კლირიკოსები თავიანთი გარეგანი სახითც კი არაფრით განსხვავდებოდნენ ერისკაცთაგან. არანაკლები სიცხადით ბრძანებს ამის შესახებ ბასილი დიდიც ამფილოქე იკონიელისადმი მიწერილ თავის კანონიკურ ეპისტოლეში: "დიაკონი, რომელიც დიაკვნად კურთხევის შემდეგ ისიძვებს, თუმც უნდა დაემხოს დიაკვნობიდან, მაგრამ ერისკაცობამდე დამცრობის მერე, დაე, ნუ განიყენება ზიარებიდან..." და ა. შ. (კან. მე-3). აქ კვლავ თვალსაჩინოდ არის შეკავშირებული ორი მომენტი დასჯილი კლირიკოსის ხვედრში - ხარისხის ართმევა და მისი გადაყვანა ერისკაცთა რანგში.
§ 16. მდგომარეობა, რომელიც ეკავათ დამხობილ კლირიკოსებს მორწმუნეთა საზოგადოებაში, ურთიერთობები, რომლებშიც თავიანთი დამხობის დროიდან იმყოფებოდნენ ისინი ეკლესიის სხვა წევრებთან, შეიძლება წარმოვიდგინოთ შემდეგი სახით: უპირველეს ყოვლისა, დამხობილი კლირიკოსები უფლებებით სრულიად გათანაბრებულნი იყვნენ ეკლესიის საერო ფენის სხვა წევრებთან; საეკლესიო სულიერ კეთილდღეობაში იღებდნენ ისეთივე მონაწილეობას, რომელის ნებაც ეძლეოდა საერთოდ ყველა ერისკაცს. და უპირველეს ყოვლისა, მათ შეეძლოთ სრულიად თავისუფლად მიეღოთ ევქარისტიის უწმიდესი საიდუმლო სხვა ერისკაცებთან ერთად.
წმ. ბასილი დიდის მე-3 კანონი ამბობს: "თუ დიაკონმა დიაკვნად ხელთდასხმის შემდეგ ისიძვოს, დიაკვნობა ჩამოერთვას და მიეცეს ერისკაცებთან ერთად ზიარების უფლება, რადგან ძველია ის კანონი, რომელიც სამღვდელო ხარისხჩამორთმეულს მხოლოდ ამ სასჯელს აკმარებს. როგორც ვფიქრობ, ეს მოდის ძველი სჯულიდან, რომელშიაც ნათქვამია: "არ დასაჯო ორი სასჯელით ერთდროულად" (ნაუმ. 1,9). და თუკი, ამგვარად, დამხობილ კლირიკოსებს ნება ეძლეოდათ ამ უდიდესი სულიერი სიკეთით ესარგებლათ, მითუმეტეს ჰქონდათ მათ უფლება მონაწილეობა მიეღოთ სხვა სიკეთეებშიც, რომელთაც ეკლესია ყველა თავის წევრს სთავაზობს. ესენია: მონაწილეობა ლოცვებშ, საეკლესიო ღვთისმსახურებებსა და წირვაში.
მოციქულთა 25-ე კანონი, როდესაც ბრძანებს, რომ პატივიდან უნდა დაემხონ ის კლირიკოსები, რომლებიც მხილებულნი იქნებიან ფიცის გატეხვაში, ქურდობასა და სხვა, ამავე დროს, მკაფიოდ კრძალავს მათ მიმართ საეკლესიო თანაზიარობის მოკლებას, რათა "... არშურ-იგო ორგზის ერთბამად ჭირსა შინა" (ნაუმ. 1:9). "თანაზიარობაში" აქ იგულისხმება უფლებათა ერთობლიობა, რომლებიც ეკლესიაში ეკუთვნით ერისკაცთ, სულიერ სიკეთეთა მთლიანობა, რომელთა სარგებლობის უფლებაც მათ გააჩნიათ.
მაშასადამე, კლირიკოსი, რომელიც დაემხობა თავისი პატივიდან და ერისკაცთა რანგში ჩამოქვეითდება, ყოველი სულიერი სიკეთით ისარგებლებს, შედეგად, მონაწილეობას მიიღებს საეკლესიო ლოცვებში, წირვებში და სხვა. რაც შეეხება დამხობილ კლირიკოსთა და დანარჩენ ერისკაცთა ურთიერთობას, ისინი სრულიად თავისუფალნი არიან. არც ერთს, და არც მეორეს ეკლესია ამ მიმართებით არანაირად ზღუდავს, და სრულ თავისუფლებას ანიჭებს. ამ შემთხვევაში გამონაკლისს წარმოადგენს ის ვითარება, როდესაც პატივაყრილი კლირიკოსი, უგულებელყოფს მასზე დადებულ სასჯელს და გააგრძელებს ღმრთისმსახურებას. ამ შემთხვევაში ერისკაცთ ევალებათ შეწყვიტონ დამხობილ სასულიერო პირთან ყოველგვარი ურთიერთობა, რადგან ამით შეეძლოთ მხარი დაეჭირათ მათთვის და გაეძლიერებინათ ამგვართა წინააღმდეგობა, რადგან ამით ერთგვარად მყარდება პატივაყრილ კლირიკოსთა დაუმორჩილებლობა ეკლესიისადმი და ერისკაცნი ირიბად მონაწილენი ხდებიან მათი დანაშაულისა.
ზუსტად ასეთივე თავისუფლება ენიჭება კლერიკოსებს მათ ურთიერთობებში პატივაყრილ სასულიერო პირებთან. თუმცა მოციქულთა 11-ე კანონი პატივის აყრით ემუქრება იმას, "ვინც კლირიდან განკვეთილ პირთან ერთად ილოცებს"; მაგრამ ეს არ ნიშნავს, თითქოსდა მღვდელმსახურნი პატივაყრილთან ერთად იმ ლოცვებშიც არ მონაწილეობდნენ, რომლებშიც ეს უკანასკნელნი მონაწილეობას იღებენ, როგორც ერისკაცნი. არა, ამ კანონით, როგორც ზონარა და არისტინე განმარტავენ, აკრძალულია მხოლოდ "მღვდელმსახურება ან დამხობილთან ერთად ღვთისმსახურების ჩატარება". ეს შეიძლება მოხდეს მაშინ, როდესაც კლირიკოსმა მასთან ერთად ღვთისმსახურებაზე დაუშვა პატივაყრილი, ან თვითონ გადაწყვიტეს ემსახურა მასთან ერთად აკრძალვისდა მიუხედავად, და აშკარა კონფრონტაციაში შევიდა კანონთან.
§ 17. როდესაც ყურადღებას ვაქცევთ ეკლესიის სჯულმდებლობას, ვრწმუნდებით, რომ პატივაყრა განისაზღვრებოდა არა დროებით, არამედ მუდმივად, რომ პატივაყრილი კლირიკოსი ვერასოდეს აღიდგენდა თავის პირვანდელ პატივს, მიუხედავად უღრმესი სინანულისა მისი მხრიდან, და მიუხედავად ცხოვრების გასწორებისა.
მოციქულთა 62-ე კანონი, როდესაც კლირიკოსის პატივაყრაზე ლაპარაკობს, რომელმაც თავისი, როგორც ეკლესიის მსახურის სახელი უარყო, შენიშნავს: "მონანიების შემთხვევაში შეწყნარებულ იქნეს, როგორც ერისკაცი". მაშასადამე, ძველად სინანული ადრინდელი ხარისხის დაბრუნებისთვის და კლირიკოსის ადრინდელ პატივში აღდგენისთვის საკმარის საფუძვლად არ მიიჩნეოდა.
ამის შესახებ ნათლად და პირდაპირ ლაპარაკობს წმ. ბასილი დიდი, როდესაც, განმარტავს რა მიზეზებს იმისა, თუ რატომ უნდა აეყაროს პატივი სიძვა-მრუშობის ცოდვაში ჩავარდნილ დიაკვანს, და ამასთან არ უნდა განიკვეთოს ზიარებისგან. ის ამბობს: "ერისკაცის ხარისხში მყოფი, თუ ერთგულთა რიგებიდან განიკვეთა, კვლავ მიიღება იმ ადგილზე, საიდანაც დაემხო, დიაკონი კი თავისი ხარისხიდან სამუდამოდ განკვეთილი რჩება. ამდენად, ისინი შემოიფარგლნენ ამ ერთი სასჯელით, რადგან მას უკვე დიაკვნობა აღარ უბრუნდება" (კან. 3).
იგივე აზრს გამოთქვამს VI მსოფლიო კრებაც, როდესაც ამბობს: "ვინც ისეთი კანონსაწინააღმდეგო დანაშაული ჩაიდინა, რისთვისაც თავისი წოდებიდან სრული და სამუდამო განკვეთა დაიმსახურა და ერისკაცთა რიგებში იქნა გადაყვანილი ... " (კან. 21).
სასჯელის ასეთ ხასიათთან დგას კანონი, რომლის მიხედვითაც ხარისხიდან ერთის დამხობას ყოველთვის მოსდევდა მის ადგილზე სხვისი დანიშვნა, უფრო ღირსეულისა; ხარისხიდან დამხობილთა ნაცვლად ეძებდნენ მათ შემცვლელებს ან ადგილნაცვლებს.
მაგალითად, ორგზისი კრების მამები ამბობენ: "ჯერ ბოლომდე უნდა იქნეს მიყვანილი იმ ბრალეულობის კანონიერი გამოძიება, რომლისთვისაც იგი შეიძლება ჩამოშორებულ იქნეს ეპისკოპოსობას და მხოლოდ მაშინ, მისი გადაყენების შემდეგ, შეიძლება აყვანილ იქნეს საეპისკოპოსო კათედრაზე მის ნაცვლად სხვა" (კან. 16).
იგივე ორგზისი კრება, როდესაც საეპისკოპოსო პატივს ართმევს მათ, ვინც თავის ეპარქიას ყოველგვარი საჭიროების გარეშე ექვს თვეზე მეტ ხანს უმეთვალყურეოდ დატოვებს, განაწესებს: "მის საეპისკოპოსო ადგილზე სხვა იქნეს მის ნაცვლად დადგინებული" (ibid).
ამრიგად, პატივის აყრით წყდება ყოველგვარი კავშირი კლირიკოსსა და მის ადრინდელ თანამდებობას შორის, და ეს უკანასკნელი თავისუფლად შეიძლება დაიკავოს სხვა კლირიკოსმა (10).
____________________
10. ჩვენს ნათქვამს, ასევე დამოწმებულ კანონებს, როგორც ჩანს, ეწინააღმდეგება შემდეგი გამონათქვამი, რომელიც ანტიოქიის კრების დადგენილებებში გვხვდება: "ესევითარს (პატივაყრილს) არც იმის იმედი უნდა ჰქონდეს, რომ უწინდელ წოდებაში იქნება აღდგენილი..." (კან. მე-4); "არ შეიძლება დაშვებულ იქნეს მსახურებისთვის და არც უწინდელი პატივის დაბრუნება შეიძლება მისთვის" (კან. მე-5); "ნუღარც ხარისხში აღდგენის იმედი ექნება" (კან. 12-ე). მაგრამ ამ კანონებს მხედველობაში აქვთ კლირიკოსის აღდგენის შესაძლო შემთხვევები სააპელაციო სასამართლოს მიერ (იხ. თვით კანონები), და, შედეგად, მაშინ, როდესაც ისინი უსამართლოდ იქნენ დასჯილნი უქვემოესი ინსტანციისგან.
____________________
§ 18. დამხობა (განყენება - "აპოკ". რედ.), რომლის არსებითი ნიშანია სამსახურებო უფლებათა და უპირატესობათა შეუქცევადი წართმევა, დასაშვებად მიიჩნევს ფორმათა გარკვეულ მრავალფეროვნებას, გამომდინარე იქიდან, უფლებათა მთელი კორპუსი ირღვევა სასჯელით, თუ დაზიანებას ამ კორპუსის მხოლოდ ზოგიერთი მხარე ექვემდებარება. აქედან, სრული დამხობის, - ამ უპირველესი, უმძიმესი და ამასთან ყველაზე ჩვეულებრივ ფორმის გარდა, ზოგჯერ გამოიყენებოდა არასრული დამხობა. მისი სახეობები ასეთია:
1) მღვდელმოქმედების უფლების სამუდამო წართმევა. თანაც სასულიერო ხარისხი და პატივის გარეგანი უფლებები ხელუხლებელი რჩება. ბინგამის თქმით, "ამ სასჯელს საშუალო ადგილი ეკავა დამხობასა და აკრძალვას შორის" (Orig. Eccles, vol. VIII, c. 4. § 1), ანუ ის, როგორც სასჯელი, დამხობაზე უფრო შემწყნარებლურია, რადგან თავის მოქმედებას არ ავრცელებს სამღვდლო ხარისხის ზოგიერთ უფლებასა და უპირატესობაზე, ასევე თვით ხარისხზე. მაგრამ, ამავდროულად აკრძალვაზე ან განკვეთაზე უფრო მკაცრია (იხ. კლირიკოსთა განკვეთა), რადგან მღვდელმოქმედების უფლებას ის სამუდამოდ ართმევს.
საეკლესიო სჯულმდებლობაში ჩვენ ვპოულობთ არა მარტო ასეთი სასჯელის არსებობისა და გამოყენების ნაკვალევს, არამედ ჩვენ მიერ ნათქვამის ნათელ დადასტურებას მის არსსა და ხასიათზე. ანკირიის კრება, კიცხავს რა იმ პრესვიტერებს, "რომლებმაც კერპებს მსხვერპლი შეწირეს, შემდეგ კი განაახლეს ღვაწლი სარწმუნოებისთვის", შენიშნავს: "შეუნარჩუნდეთ მათ დასაჯდომელის პატივი, მაგრამ ჩამოერთვათ წირვის, დამოძღვრისა და, საერთოდ, რაიმე სამღვდელო მოქმედების უფლება" (კან. 1-ლი).
ზუსტად ასევე დიაკვნებთან დაკავშირებით, რომლებმაც კერპებს მსხვერრპლი შეწირეს, შემდეგ კი თავგანწირვითა შეუდგნენ ქრისტესთვის ღვაწლს, იმავე ანკირიის კრებამ განაწესა: "მინიჭებული პატივი შეუნარჩუნდეთ, მაგრამ აეკრძალოთ ყოველგვარი სამღვდელო მსახურება, ტარიგისა და ბარძიმის ამაღლება, ლოცვების ხმამაღლა წაკითხვა" (კან. მე-2).
წმ. ბასილი დიდის განსაზღვრებით, პრესვიტერს, რომელმაც "უცოდინარობით უწესოდ იქორწინა", ანუ მისი მოქმედება, ამ საკითხთან მიმართებაში საეკლესიო დადგენილებების საწინააღმდეგო აღმოჩნდა, შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ "სამღვდელო საჯდომელი", მაგრამ "სხვა მღვდელმოქმედებას უნდა ჩამოშორდეს" (კან. 27-ე) (11).
____________________
11. ეს განსაზღვრება თითქმის ბუკვალურად არის განმეორებული და დადასტურებული VI მსოფლიო კრების მიერ (იხ. კან. 26-ე).
____________________
ზუსტად ასევე, დიაკვანს, "რომელიც ბაგეებით შესცოდავს და აღიარებს, რომ მისი ცოდვა ამის იქით არ გაგრძელებულა", ბასილი დიდის 70-ე კანონის მიხედვით აეკრძალება მხოლოდ მღვდელმსახურება, მაგრამ იმავე კანონის ძალით "დიაკვნებთან ერთად ზიარების ღირსი დარჩეს".
განსახილველი სასჯელი გამოიყენებოდა იმ შემთხვევებში, როდესაც კლირიკოსის მიერ ჩადენილი საქციელი თავისთავად მიეკუთვნებოდა მძიმე ცოდვას, მაგრამ დამნაშავის მხარეს რაიმე შემამსუბუქებელი გარემოება არსებობდა. ასე, მაგალითად, პრესვიტერის მიერ საქორწილო წესის დარღვევა, რომლის შესახებაც ლაპარაკობს ბასილი დიდი თავის 27-ე კანონში, საკმაოდ მნიშვნელოვანი დანაშაულია, მაგრამ რადგან ის ჩადენილია უცოდინრობით, ამგვარი კლირიკოსის სრულ დამხობას უსამართლობად მიიჩნევს.
ზუსტად ასევე პრესვიტერთა მიერ კერპისადმი შეწირვა ერთ-ერთი უმძიმესი დანაშაულია, მაგრამ რადგან თავიანთი დაცემის შემდეგ მათ "განაახლეს ღვაწლი სარწმუნოებისთვის...", ანუ კვლავ ნებაყოფლობით დაექვემდებარნენ ტანჯვას ქრისტესთვის და თანაც, "არა რაღაც ქვენა განზრახვით (მოსაჩვენებლად), არამედ ჭეშმარიტად" (ანკირ. კრებ. კან. 1-ლი), - ანკირიის კრების მამებმა, მიიღეს რა ეს მხედველობაში, სასჯელი შეამსუბუქეს.
ზოგჯერ ეკლესია ამ სასჯელს მიმართავდა საეკლესიო ერთობის ინტერესების დასაცავად და მშვიდობის აღდგენის მიზნით, რომელიც დარღვეული იყო ქრისტიანთა შორის მომხდარი რაიმე მოვლენით, მაგალითად, სქიზმით და ა. შ. ხშირად ხდებოდა, რომ მწვალებლობაში ან სქიზმაში შთავარდნილ კლირიკოსებთან შემწყნარებლური და მშვიდობიანი მოპყრობით, მას სურდა განდგომილთა კვლავ ქრისტიანობისკენ მოზიდვა, სურდა ქრისტიანობის საწინააღმდეგო საფუძვლების შერყევა. ამის გამო, ის ეკლესიისგან განდგომილ კლირიკოსებს სრული საეკლესიო სიმკაცრით არ სჯიდა, არამედ უფრო მსუბუქ ეპითიმიებს უქვემდებარებდა ვიდრე "დამხობაა", თუმცა, უფრო მკაცრს, ვიდრე "განკვეთაა".
2) ზოგიერთი კერძო მღვდელმოქმედების აკრძალვა. ეს სასჯელი გამოიყენებოდა იმ შემთხვევაში, როდესაც კლირიკოსის მიერ ჩადენილი საქციელი ვერ შეუთავსდებოდა ცნობილი მღვდელმოქმედების გაგრძელებას, და ერთგვარი წინაღობა იყო ამგვარი მსახურებისა. ასე, მაგალითად, ძველი ეკლესიის აზრით, ხორციელი ცოდვები ხელს უშლიან ევქარისტიის საიდუმლოს აღსრულებას; ამიტომაც, კლირიკოსებს, რომლებიც უბიწოებას არღვევდნენ, ლიტურგიის აღსრულება ეკრძალებოდათ, სხვა პატივი კი - არა.
ნეოკესარიის კრების მე-9 კანონში ნათქვამია: "მღვდელი, რომელმაც სხეულით შესცოდა, მაგრამ ხელთდასხმა მიიღო, მერე კი აღიარა, რომ ხელდასხმამდე შესცოდა, დაე, ნუ იმღვდელმოქმედებს (μὴ προσφερέτω), მაგრამ მას შუნარჩუნდეს დანარჩენი უპირატესობანი სხვა სათნოებათა გამო".
შემდეგ, ცნობილი საღვთისმსახურებო უფლების ბოროტად გამოყენება ზოგჯერ შეიძლება ამ უფლების წართმევის მიზეზი და საფუძველი გახდეს. ანტიოქიის კრება ქორეპისკოპოსებს უკრძალავს პრესვიტერებისა და დიაკვნების ხელდასხმას ადგილობრივი ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე და უბრძანებს მათ შემოიფარგლონ მხოლოდ უქვემოესი კლირიკოსების ხელდასხმით. კრება შენიშნავს: "თუ ვინმე გაბედავს ამ განსაზღვრების გადალახვას, განიკვეთოს იგი მისი კუთვნილი პატივისგანაც" (კან. 10-ე), ანუ მას უნდა წაერთვას უქვემოესი კლირიკოსების ხელდასხმის უფლებაც.
3) საეკლესიო იერარქიის უქვემოეს ხარისხებში ჩამოქვეითება. ნეოკესარიის კრების მე-10 კანონში ნათქვამია: "ასევე დიაკონი, თუ იმავე ცოდვას ჩაიდენს (იგულისხმება სიძვა-მრუშობის ცოდვა, რომელიც ჩადენილ იქნა ხელდასხმამდე - შეად. იმავე კრების მე-9 კანონს - ავტ.), ჩამოქვეითებულ უნდა იქნეს ეკლესიის უბრალო მსახურის წოდებამდე".
ზუსტად ასევე ტრულის კრებამ მიიღო შემდეგი დადგენილება ეპისკოპოსებთან დაკავშირებით, რომლებიც, აკრძალვებისდა მიუხედავად, გაბედავენ "საჯაროდ იქადაგონ სხვა ქალაქში, რომელიც მის განსაგებელში არ შედის, ხოლო ვინც შემჩნეული იქნება ასეთ ქმედებაში, განკანონებულ იქნეს ეპისკოპოსობიდან და მხოლოდ სამღვდელო საქმე აკეთოს" (კან. 20-ე). იბადება კითხვა: რაშია ამ სასჯელის არსი? და როგორ შევათანხმოთ ის ქალკედონის კრების 29-ე კანონს, სადაც ნათქვამია: "ეპისკოპოსის სამღვდელო ხარისხში დამცრობა მკრეხელობაა; თუ რაიმე სამართლიანი ბრალდება მას საეპისკოპოსო მსახურებიდან განაყენებს, მაშინ მან სამღვდელო ადგილიც არ უნდა დაიკავოს".
როგორც განსახილველი სასჯელის არსზე კომენტატორებისა და კანონისტების მიერ გამოთქმულია არაერთგვაროვანი შეხედულებანი, ასევე ხსენებულ კანონთა შეთანხმების მეთოდებიც განსხვავებულია.
ზონარა ტრულის კრების 20-ე კანონის განმარტებაში ამბობს, რომ "ქალკედონის კრების კანონში ლაპარაკია კანონიერ ან უკანონო დამხობაზე; აქ კი ეპისკოპოსი, როგორც იმგვარი ცოდვის არჩამდენი, რომელიც მას მღვდლობას უკრძალავს, იღებს სასჯელს, რომელიც მისი დაცემის შესაბამისია, წყვეტს ეპისკოპოსობას და პრესვიტერის წოდებამდე ჩამოქვეითდება".
არისტინე თავის განმარტებაში ამბობს შემდეგს: "ეპისკოპოსმა, რომელიც საჯაროდ ქადაგებს (სხვის ეპარქიაში - "აპოკ". რედ.) უნდა შეწყვიტოს ეპისკოპოსობა. ის ჩამოქვეთებულ უნდა იქნას პრესვიტერის ადგილზე და აღასრულოს ის, რაც ამ წოდებისთვის შესაფერისია. შენიშნე, რომ ზოგჯერ ეპისკოპოსიც ჩამოქვეითდება პრესვიტერის წოდებამდე, რადგან ქალკედონის კრების 29-ე კანონი პირდაპირ მკრეხელობას უწოდებს ეპისკოპოსის ჩამოქვეითებას პრესვიტერის ხარისხში, ამიტომ წინამდებარე კანონი მიიღე საზოგადო წესისგან არსებულ გამონაკლისად".
ბალსამონი და არქიმანდრიტი იოანე საზოგადოდ ეთანხმებიან ზონარას შეხედულებას; მაგრამ ამასთან ერთად ამატებენ ამ შემთხვევისთვის უძვირფასეს და განსაკუთრებულ შენიშვნას (ამის შესახებ იხ. ქვემოთ). დასავლელ კანონისტთაგან მორინი (exercitat. ecclesiast. I. II, exerc, XV) ქალკედონის კრების კანონში ხედავს დამხობას, ტრულის კრების კანონში კი - დროებით აკრძალვას. კობერი არ ეთანხმება მორინს ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით (ის აქ დამხობას ხედავს) და ზონარასა და ბალსამონის პოზიციაზე დგება (12).
____________________
12. გ. სუვოროვი, თავის კვლევაში საეკლესიო სასჯელთა შესახებ (გვ. 241) ზონარასა და ბალსამონის განმარტებებს "დახლართულსა და დამბნევს" უწოდებს, ასევე კობერის განმარტებასაც, და ამბობს, რომ სხვებზე უფრო გასაგებად და მისაღებად მხოლოდ არისტინე განმარტავს, რომლის აზრითაც ტრულის კანონი ქალკიდონის კანონს ეხება, როგორც გამონაკლისი საზოგადოს.
____________________
გადავდებთ რა გვერდზე პოლემიკას და გავითვალისწინებთ რა სხვების ნათქვამს განსახილველ საგანთან დაკავშირებით, ვაყალიბებთ ასეთ შეხედულებას დასახელებულ სასჯელზე და გამოვთქვამთ აზრს ტრულისა და ქალკედონის კრებათა კანონების შეთანხმების შესახებ:
ქვემო წოდებამდე დაქვეითებაში, როგორც სასჯელში, უნდა ვიგულისხმოთ არა წოდებიდან დამხობა, არა წოდების შეცვლა უმაღლესიდან უდაბლესით, რადგან, როგორც სამართლიანად შენიშნავს არქიმანდრიტი იოანე, "მღვდლობა მარტო საეკლესიო თანამდებობა არ არის და არც ერთი ადამიანის პირადი ღირსება, რომელიც, ვითარებათა გამო, შეიძლება ვინმეს წაერთვას... სამღვდლო იერარქიის ყველა ხარისხში მღვდლობის საიდუმლო ერთი და იგივეა, განსხვავება მხოლოდ უფლებებსა და მღვდელმსახურებათა მოქმედებებშია" (Оп. к. ц. законов. II, 318 стр.);
დაქვეითებაში უნდა ვიგულისხმოთ მხოლოდ ერთი პირის სხვის ადგილზე, ანუ უმაღლესი ხარისხის მქონის უდაბლესის ადგილზე ჩამოქვეითება, ისე, რომ ეს მოქმედება არ შეეხოს სამღვდლო ხარისხის არსს, სხვაგვარად რომ ვთქვათ - საეპისკოპოსო ძალაუფლებისა და პატივის წართმევას, რომელიც ამ ხარისხს ენიჭება, და აყენებს მას დაქვემდებარებულ მღვდელმსახურთა რიგში ისე, რომ მოცემული ქმედება ეპისკოპოსობის არსს არ ეხება (შეად. ბალს. და არქ. იოანე. ibid.); მღვდელმოქმედების უფლებები ნარჩუნდება, თუმცა უმაღლესი წოდებიდან გადაყენების გამო გამოუყენებლად რჩება.
ამგვარი მეთოდის დასჯილი სასულიერო პირი იკავებს იმავე ადგილს, რომელიც I მსოფლიო კრების მე-8 კანონის მიხედვით უნდა ეპყრას ნოვაციანელთაგან გადმოსულ ეპისკოპოსს იმ ეპარქიაში, სადაც სახეზეა მართლმადიდებელი მღვდელმთავარი (ამ უკანასკნელს უპყრია საეპისკოპოსო ღირსება, ხოლო პირველი (ანუ ნოვაციანელობიდან გადმოსული - "აპოკ." რედ.) მხოლოდ პრესვიტერის უფლებით სარგებლობს); ან იგივე მდგომარეობა, როგორიც მიუთითა ანკირიის კრებამ ახალხელდასხმულ ეპისკოპოსებს, რომლებიც საკუთარ ეპარქიებში არ მიიღებს და სხვის ეპარქიებში დასახლდნენ: "თუკი მოისურვებს მღვდლებთან ჯდომას, არ წაერთვას მას მისი პატივი" (კან. 18-ე). ასეთი მიდგომის შემთხვევაში კანონთა მოჩვენებითი წინააღმდეგობანი ქრება.
ქალკედონის კრება ლაპარაკობს ეპისკოპოსის ხარისხიდან დამხობაზე და იმაზე, რომ დამნაშავეს უფლება ეძლევა იმსახუროს პრესვიტერის წოდებით, სადაც სამართლიანად შენიშნავს, რომ "თუ რაიმე სამართლიანი ბრალდება მას საეპისკოპოსო მსახურებიდან განაყენებს, მაშინ მან სამღვდელო ადგილიც არ უნდა დაიკავოს" (კან. 29-ე), ანუ თუკი ის ურღისია შეასრულოს მღვდელმოქმედებანი ეპისკოპოსის რანგში, მაშინ მას ამისი გაკეთება არც პრესვიტერის ხარისხში შეუძლია. ტულის კრება (კან. 20-ე) ამცირებს მხოლოდ ეპისკოპოსის პატივს და მის საღვთისმსახურებოს უფლებებს არ ეხება. ის სასჯელს ადებს იმ აზრით, რომელიც უკვე განვმარტეთ, და არანაირად არ ეწინააღმდეგება ქალკედონის კრებას.
IV. ანათემა ანუ ეკლესიისგან განკვეთა (13)
§ 19.
§ 20.
§ 21.
§ 19. ანათემა ეხებოა ნათლობის დღიდან მორწმუნის მიერ მოპოვებულ უფლებათა და სულიერ სიკეთეთა მთელ კორპუსს, კერძოდ: 1) თუ ანათემირებული კლირიკოსია, ის კარგავს სპეციალურ და განსაკუთრებულ უფლებებს, რაც წმიდა ხარისხისა და ამათუ იმ სამღვდლო თანამდებობის თვისებაა; კარგავს ეკლესიის ყველა წევრისთვის ბოძებულ უფლებებსა და სიკეთეთ, და თვით ეკლესიის წევრობასაც მთელი მისი თანმხლები შედეგებითურთ. ანათემით დასჯილი საკუთრივი აზრით ხდება, როგორც წარმართი და მეზვერე (მათ. 18:17) და, განგდებულია რა ეკლესიიდან, ექვემდებარება სატანის ძალაუფლებას, კორინთელი შემცოდის მსგავსად, რომელიც მოციქულმა პავლემ დასაჯა. აქედან გამომდინარე, ძველი ეკლესია ამ სასჯელს უყურებდა, როგორც სულის სიკვდილით დასჯას (14) და მას მხოლოდ ყველაზე უკიდურეს შემთხვევებში მიმართავდა, როდესაც გამოსწორების სხვა გზები უმოქმედოა.
____________________
13. სიტყვა "ანათემა" ძველი ეკლესიის სამართლებრივ ენაში დამკვიდრდა წმ. წერილიდან. აქ ის ხშირად გვხვდება და ყოველთვის ერთი აზრით გამოიყენება, კერძოდ, ეს არის სრული განადგურება, აღმოფხვრა, რაიმეს ან ვინმეს მოსპობა, იხ. რიცხვ. 21:3; მსაჯ. 1:17; რომ. 9:3.
14. Письмо Киприана к Помпонию о девственницах, стр. 27, по р. пер. письмо Иеронима 14 к Илиодору, т. 1, стр. 40.
____________________
1. კლირიკოსთათვის ბოძებული განსაკუთრებული უფლებების წართმევა. ამგვარ სასჯელს მოსდევს შემდეგი უფლებების დაკარგვა: ა) ხარისხისა და თანამდებობის უფლებები, ბ) საღვთისმსახურებო და ადმინისტრაციული უფლებები, გ) პატივის უფლების დაკარგვა, ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დამნაშავე და ანათემირებული დამხობილია ხარისხიდან და გარიცხულია კლირიკოსთა დასიდან. ეს ყველაფერი შეგვიძლია ვნახოთ საეკლესიო კანონებში.
III მსოფლიო კრება, მსჯელობს რა მიტროპოლიტებზე, რომლებიც "განუდგნენ წმინდა მსოფლიო კრებას, ან მიემხრნენ განდგომილთა თავყრილობას ან შემდგომში მიემხრობიან", შენიშნავს, რომ ასეთ მიტროპოლიტს: "ეკრძალება რაიმე მოიმოქმედოს თავისი სამთავროს ეპისკოპოსების წინააღმდეგ, რადგან ამიერიდან კრების მიერ ყოველგვარი საეკლესიო ერთობიდან განკვეთილია და მსახურებაც აკრძალული აქვს" (კან. 1-ლი), და ამგვარი სახით უკრძალავს მათ ადმინისტრაციულ უფლებებსაც.
იგივე კრება უმოქმედოდ აცხადებს საზოგადოდ ყველა განკარგულებას, რომელსაც აკეთებენ ანათემირებული ნესტორი და მისი თანამოაზრენი, თანაც ათავისუფლებს კლირიკოსებს და ხალხს ამგვარი ეპისკოპოსებისადმი რაიმე მორჩილებისგან. "ქალაქის ან სოფლის სამღვდელო დასის წევრებს, რომლებსაც მართლმადიდებლური განსწავლულობის გამო, ნესტორისა და მისი თანამზრახველების მიერ მღვდელმსახურება ჰქონდათ აკრძალული, თავის ხარისხში აღვადგენთ. ამასთან, ვბრძანებთ, რომ მართლმადიდებელთა მსოფლიო კრების თანამოაზრე სასულიერო პირები არ დაემორჩილონ განდგომილ და მართლმადიდებლობის უარმყოფელ ეპისკოპოსებს" (კან. მე-3).
ანტიოქიის კრება, სრულიად განკვეთს ან განაუცხოვებს ეკლესიისგან კლირიკოსებს, რომლებმაც I მსოფლიო კრების დადგენილებების საწინააღმდეგოდ პასექი აღასრულეს იუდეველებთან ერთად, განმარტავს, რომ "მას (ეკლესიისდან განკვეთილ კლერიკოსს) წმინდა კრება ამიერიდან ეკლესიისთვის უცხოდ ჩათვლის, ... და არა მხოლოდ მათნაირებს განკვეთს მღვდელმსახურებისაგან, არამედ იმათაც, ვინც გაბედავს მათთან ურთიერთობას მათი განკვეთის შემდგომ. განკვეთილები კარგავენ გარეგან პატივსაც, რომელიც წმინდა კანონმა და ღმრთის საკურთხეველმა მიანიჭა მათ" (კან. 1-ლი; იხ. ასევე კართ. კრების 19-ე კანონი).
2. საზოგადო ანუ ეკლესიის ყველა წევრისთვის ბოძებული უფლებების წართმევა. ის, რომ ეკლესიიდან განკვეთას წინ უსწრებდა თანაზიარობიდან განკვეთა, ჩანს ანტიოქიის კრების შემდეგი შენიშვნიდან: "ყველა, ვინც გაბედავს (და დაარღვევს) წმინდა და დიდ ნიკეაში შეკრებილი კრების განსაზღვრებას ... საცხოვნებელი აღდგომის წმინდა დღესასწაულის გამო, უზიარებელი და განდევნილი უნდა იყოს ეკლესიიდან" (1-ლი კან.). ამ სახის აღკვეცები ვრცელდებოდა შემდეგ უფლებებზეც:
ა) ზიარების უფლება. როგორც ჩვენ ვიცით, ზიარების უფლება ნებისმიერი ქრისტიანის ყველაზე უმაღლესი და უძვირფასესი უფლებაა. ევქარისტიის საიდუმლო ყველაზე უმაღლესი და ძვირფასი სიკეთეა სხვა სულიერ სიკეთეებთან ერთად, რომელსაც ეკლესია თავის წევრებს სთავაზობს. ამ საიდუმლოს განსაკუთრებული მნიშვნელობისა და სიწმიდის გამო, ეკლესია თავისი წევრებისთვის წინდახედულად უშვებდა მისით სარგებლობის შესაძლებლობას. მაშ, როგორ შეეძლოთ ეს უფლება შეენარჩუნებინათ მათ, ვინც სრულიად განიკვეთნენ ეკლესიის სხეულიდან და ამასთან ერთად მოაკლდნენ ყველა და ყოველგვარ უფლებას? ეკლესიიდან განკვეთილის ზიარებაზე დაშვება, - ხომ არ ნიშნავს მაცხოვრის მცნების წინააღმდეგ წასვლას, რომელმაც ბრძანა: "ნუ მისცემთ სიწმინდეს ძაღლებს..." (მთ. 7:6)? აი რატომ არ გვხვდება საეკლესიო სჯულმდებლობაში არანაირი სპეციალური განწესება ამ საგანზე; ეკლესია ვერ ხედავს ვერანაირ საჭიროებას შეახსენოს თავის წევრებს, რომ ანათემირებული ადამიანი განიკვეთება ზიარებიდანაც, რადგან ეს ყველასთვის ისედაც გასაგები და ცხადია.
ბ) საეკლესიო ლოცვებში მონაწილეობის უფლება. ცნობილია, რომ ეკლესიის შემცოდე წევრები აკლდებიან ხოლმე ამ უფლებას; მითუმეტეს მისით სარგებლობა არ შეიძლება მიეცეს მათ, ვინც ეკლესიისგან სრულიად მოკვეთილია. მოცემულ შემთხვევაში აკრძალვა ვრცელდება არა მარტო მართლებთან ლოცვასა და "ერთად დგომაზე", არამედ კათაკმევლებთან და შევრდომილებთან ერთად ლოცვაზეც. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ მათ ეკლესიაში ღმრთის სიტყვის მოსმენის უფლებაც კი დაკარგეს; მათ ტაძარში შესვლაც კი ეკრძალებათ, პირველი ხარისხის შემცოდეთა, ანუ - შეტირილში მყოფთა მსგავსად. უკიდურეს შემთხვევაში, ლაოდიკიის კრება თავისი მე-6 კანონით კრძალავს "მწვალებლები, რომლებიც ჯერ კიდევ თავისი ერესის მიმდევრები არიან, არ უნდა შევიდნენ ღმრთის სახლში".
არქიმანდრიტი იოანე ამ კანონის განმარტებაში შენიშნავს: "თუკი თავის წევრებს, რწმენით მართლმადიდებლებს, მაგრამ შემცოდეთ, ეკლესია განკვეთს თავისი თანაზიარობისგან და ყველა თავისი ტაძრისგან დროის მეტ-ნაკლები ხანგრძლივობით, მითუმეტეს შეუფერებელია ეკლესიაში შესვლისა და წმიდა შესაკრებელში დგომის უფლება მიეცეთ მწვალებლებს... განკვეთს რა მათ თავისი ერთგული წევრების საზოგადოებიდან, ეკლესია ამასთანავე განკვეთს მათ თავისი ტაძრებიდან და ლოცვებიდან".
3. ქრისტიანად ან ეკლესიის წევრად წოდების უფლების დაკარგვა. ანათემირებულის უფლებების დაკარგვა ზემოთხსენებული სიკეთეებისა და უფლებების დაკარგვით არ ამოიწურება. ამგვარ მოკლებებს, როგორც ვიცით, მრავალი შემცოდე ქრისტიანიც ექვემდებარებოდა, რომლებიც, სასჯელის მოხდის დროსაც ჯერ კიდევ ეკლესიის წევრებად რჩებოდნენ. ჩამოთვლილი და დაკარგული უფლებების ერთობლიობით განისაზღვრება საეკლესიო ერთობისგან მოკვეთის მოცულობა, და არა მოცულობა ეკლესიისგან განკვეთისა ან ანათემისა, როგორც უფრო მძიმე და მკაცრი სასჯელისა. აქედან გამომდინარე უკანასკნელ სასჯელს აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ისეთი ნიშანი, რაც წინარე სასჯელებს არ გააჩნიათ და შეიცავდეს ისეთ პატივაყრას, რომელიც არ მოსდევდა უბრალო ან ჩვეულებრივ განკვეთას ზიარებისგან. ასეთი განსაკუთრებულობა მართლაც არის მოცემული ანათემირებულის პატივაყრაში, რადგან მას თვით ეკლესიის წევრობის სახელი ერთმევა, და გადაიყვანება იმ ურთიერთობებში, როგორებშიც წარმართები და მეზვერეები არიან. "უკუვაგდებთ და ანათემას გადავცემთ ყველას, - ამბობენ ტრულის (VI მსოფლ.) კრების მამები, - ვისაც ისინი (ადრინდელი წმიდა მამები - "აპოკ." რედ.) უკუაგდებენ და ანათემას გადასცემენ, როგორც ჭეშმარიტების მტრებს, ... თუ ვინმე არ დაიმარხავს და არ შეიწყნარებს კეთილმსახურების ზემოთქმულ დოგმატებს, ვინც ასე არ აზროვნებს და ქადაგებს, არამედ კადნიერდება ამათ საწინააღმდეგოდ წასვლას, დე, შეჩვენებულ იყოს ... და ქრისტიანთა კრებულისაგან გარიცხული და გაძევებული, როგორც გარეშე" (VI მსოფლ. კრების 1-ლი კანონი). ამგვარ პატივაყრას მოსდევს შემდეგი უფლებებისა და სიკეთეების წართმევა:
ა) როგორც ეკლესიასთან, ასევე ცალკეულ მორწმუნეებთან ყოველგვარი რელიგიური ურთიერთობის უფლება. რადგან ეკლესია ანათემირებულებს უყურებს, როგორც უცხოთ, ის კრძალავს მათგან რაიმე საჩუქრების ან შემოწირულობების მიღებას, როგორც საღვთისმსახურო, ასევე საკუთარი საჭიროებისთვისაც. "ეპისკოპოსი ან მღვდელი, ნათქვამია მოციქულთა კანონებში, რომელიც მწვალებელთა ნათლისღებას შეიწყნარებს ან მათგან მსხვერპლს მიიღებს, დაემხოს პატივისგან" (მოც. 46-ე კანონი), და შენიშნავს: "რა თანხმობა შეიძლება ჰქონდეს ქრისტეს ბელიართან, ან რა წილი მორწმუნეს ურწმუნოსთან? (შდრ. II კორ. 6,15)" (იქვე).
ზუსტად ასევე ლაოდიკიის კრება კრძალავს "ურიათა და მწვალებელთაგან გამოგზავნილი რაიმე სადღესასწაულო ძღვენის მიღებას..." (კან. 37-ე).
რადგან ასე მკაცრად ეპყრობა ანათემირებულთ, თვით ეკლესია ამავდროულად თავის ერთგულ წევრებს განუწესებს არაფერი ჰქონდეთ საერთო ასეთ ადამიანებთან, რათა მათივე სნეულებებით არ მოიწყლნენ (ბას. დიდი 84, 85). ასე, მაგალითად, მორწმუნეებს ეკრძალებათ ანათემირებულებთან ერთად ლოცვა: ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი, ნათქვამია მოციქულთა 45-ე კანონში, რომელიც მწვალებლებთან ერთად მხოლოდ ილოცებს, განყენებულ იქნეს; ხოლო თუ მათ ნებას მისცემს იმოქმედონ როგორც ეკლესიის მსახურებმა, დაემხოს პატივისგან". ანათემირებულებთან აკრძალულია პატიოსანი, საშინაო ლოცვაც კი, როგორც ეს აშკარავდება მოციქულთა 10-ე კანონიდან: "ვინც საეკლესიო თანაზიარობიდან განყენებულთან ერთად ილოცებს, თუნდაც სახლში, თვითონაც განყენებით დაისაჯოს" (შეად. ანტიოქ. კრების მე-2 კანონს). მითუმეტეს შეუძლებელია მორწმუნეს ნება მიეცეს ეწვიოს და დაესწროს ღვთისმსახურებას, რომელსაც თვით ანათემირებული ასრულებს (ცხადია, ეკლესიისგან ცალკე და თვითნებურად - "აპოკ." რედ.). ლაოდიკიის კრების კანონებში, დასჯის მუქარით ნათქვამია: "მწვალებელთა საფლავებზე ან მათ მიერ მოწამეთა ადგილებად სახელდებულ ე.წ. საწამებლებში ლოცვის ან მკურნალობისთვის მისვლის უფლება არ აქვს მორწმუნეს" (კან. მე-9); "მწვალებელთან და განდგომილთან ერთად ლოცვა არ შეიძლება" (კან. 33-ე); "არც ერთმა ქრისტიანმა არ უნდა მიატოვოს ქრისტეს მოწამე და არ უნდა წავიდეს ცრუ მოწამესთან, რომლებიც ან მწვალებლები იყვნენ, ან მწვალებელთა შორის იყვნენ, რადგან ერეტიკოსები უცხონი არიან ღმრთისათვის. ამიტომ მათთან მისული შეჩვენებულ უნდა იყოს" (კან. 34-ე); "არ შეიძლება ურიათა და მწვალებელთაგან გამოგზავნილი რაიმე სადღესასწაულო ძღვენის მიღება, არც მათთან ერთად დღესასწაულობა" (კან. 37-ე).
ერთი სიტყვით, რელიგიური თანაზიარობის საქმეში ეკლესიისგან განკვეთილები ბუკვალურად იმ მდგომარეობაში არიან დაყენებულნი, რომელშიც "წარმართები და მეზვერეები" არიან. საეკლესიო კანონებში ხშირად გვერდიგვერდ მოიხსენიებიან წარმართები, იუდეველები (ურიები) და მწვალებლები (ანათემირებულნი), და ყველა მათგანთან მიმართებაში მოცემულია ერთი განწესება (სანიმუშოდ იხ. მოც. 65-ე; ლაოდ. 37-ე; IV მსოფლ. კრების 14-ე კანონები).
ბ) ჩვეულებრივი და საყოფაცხოვრებო ურთიერთობების უფლება. არ აღიარებს რა ამ უფლებებს იმ ადამიანებზე, რომლებიც არ ეკუთვნიან ეკლესიას და, კერძოდ, ეკლესიიდან მოკვეთილებს, და რაც მთავარია, ერიდება რა ცუდ შედეგებს, როგორიც შეიძლება გამოიწვიოს აშკარა და ჯიუტ ცოდვილებთან ურთიერთობამ, ჯერ კიდევ მოციქულები თავიანთ მიმდევრებს ავალდებულებდნენ გაქცეოდნენ ასეთ საზოგადოებებს. ასე, მაგალითად, მოციქული პავლე კორინთელებს არიგებს: "ისიც მოგწერეთ, არ შერეოდით იმათაც, ვინც, ასე ვთქვათ, ძმად იწოდება, მაგრამ კვლავინდებურად მემრუშეა ანდა ანგარი, კერპთმსახური თუ მაგინებელი, მემთვრალე თუ მტაცებელი და პურიც კი არ გეჭამათ მასთან" (1 კორინთ. 5:11). იგივე მოციქული თესალონიკელთა მიმართ ეპისტოლეში ამბობს: "თუ ვინმე არ შეისმენს ამ ჩვენი წერილის სიტყვებს, დაიხსომეთ და ნუღარ გაიკარებთ, რათა შერცხვენილ იქნეს" (2 თესალონიკ. 3:14).
ზუსტად ასევე მოციქული და მახარობელი იოანე ღვთისმეტყველი ამბობს: "ვინც თქვენთან მოდის, მაგრამ არ მოაქვს ეს მოძღვრება ნურც შინ მიიღებთ და ნურც მოიკითხავთ (ანუ ნუ მიესალმებითო - "აპოკ." რედ.), რადგან ვინც მას მოიკითხავს, მის ბოროტ საქმესაც ეზიარება" (2 ინ. მმ. 10-11).
მართალია, ეკლესიის კანონებში ვერ ვხვდებით რაიმე დადებით განწესებას ანათემირებულებთან აკრძალული იყოს ჩვეულებრივი, ყოველდღიური და საყოფაცხოვრებო ურთიერთობა; მაგრამ პრაქტიკაში ეს ასეც ხდებოდა. ბასილი დიდი ერთ თავის თხზულებაში ამბობს: "ყველა მას (ეკლესიიდან განკვეთილს) ზიზღის ღირსად მიიჩნევს და მასთან არ სურთ ჰქონდეთ თანაზიარობა არც საცხოვრისში, არც საჭმელ-სასმელში და არც სხვა რამეში" (Творен. Вас. В. в р. изд. ч, VI, стр. 161).
შესაძლოა საეკლესიო განწესებები იმიტომაც დუმან ამის შესახებ, რომ პირადი ურთიერთობები მითითებულ საყოფაცხოვრებო სფეროებში აღიარებული იყო სწორად, და ქრისტიანთათვის უვნებელად, რომელიც ასევე ღრმად დამკვიდრდა იმ დროის პრაქტიკასა და ჩვეულებებში, და არ ითხოვდა არც განმეორებას და არც რაიმე სანქციას.
მხოლოდ ორი სახის შეზღუდვას ვხვდებით საეკლესიო კანონებში, ესენია: მწვალებლებთან ან ანათემირებულებთან ქორწინების შესახებ და მათი მოწმედ მოხმობა სასამართლოზე. ქორწინებასთან დაკავშირებით VI მსოფლ. კრება პირდაპირ აცხადებს: "არ შეეფერება მართლმადიდებელ მამკაცს მწვალებელი დედაკაცის ცოლად შერთვა; არც - მართლმადიდებელ დედაკაცს მწვალებელ მამკაცთან შეუღლება. თუკი ასეთ ქმედებას ვინმე ჩაიდენს, ქორწინება უკანონოდ უნდა ჩაითვალოს და უსჯულო თანაცხოვრება დაირღვეს" (კან. 72-ე); "რადგანო, - შენიშნავენ კრების მამები, - არაჯეროვანია შეუერთებელთა შეერთება, არც ცხვართან მგლის შერწყმა და ქრისტეს სხეულთან არ არის ცოდვილი წილნაყარი" (ibid; შეად. ასევე IV მსოფლ. კრების 14-ე; ლაოდ. 10-ე და 31-ე კანონები). მხოლოდ ეკლესიის წიაღში მოქცევა განაპირობებს საეკლესიო ქორწინების აღიარებას (იგივე განწესება).
ამრიგად, აქაც ეკლესიიდან განკვეთილები განიხილებიან, როგორც წარმართები და მეზვერეები, და ქალკიდონის კრების მიერ მოიაზრებიან ერთ კატეგორიად ("არც მათი შეუღლება შეიძლება მწვალებლებთან, იუდეველებთან, ან წარმართებთან" - კან. 14-ე).
რაც შეეხება მოწმეობას ან ბრალდებას სასამართლოზე, II მსოფლიო კრებამ დააწესა: "არ უნდა მიეცეთ მწვალებლებს უფლება მართლმადიდებელ ეპისკოპოსებს საეკლესიო საქმეებში დასდონ ბრალი. მწვალებლებად კი მივიჩნევთ ყველას, ვინც ძველთაგანვე ეკლესიისათვის გარეშედ არიან შერაცხილნი, ასევე, ვინც იმის შემდეგ შევაჩვენეთ" (კან. მე-6).
§ 20. დასჯის პირობები. როგორც სამოქალაქო საზოგადოებებში ყველაზე უმძიმესი დანაშაულის განსაზღვრა ყოველთვის შეერთებულია გარკვეულ განსაკუთრებულ პირობებთან, ეკლესიაშიც ასე იყო ძველი დროიდანვე. უკვე ქრისტიანული ეკლესიის დამფუძნებელი, აკანონებს რა ეკლესიისგან განკვეთას, - ეს, ნეტ. ავგუსტინეს თქმით, «damnatio, qua poena in ecclesia nulla maior est» (De correption. et gratia, с. 15), ანუ ანათემა გამოითქმებოდა მხოლოდ მძიმე დანაშაულობათა გამო. მან, ამ საგანზე თავისი მსჯელობის დროს ნათლად აჩვენა, რომ ამ სასჯელით უნდა ისარგებლონ განსაკუთრებული სიფრთხილით და ყურადღებით, და მას მიმართონ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ცოდვილის მოსაქცევად გამოყენებული სხვა ზომები და საშუალებები ამაო და უძლური აღმოჩნდება. ეკლესიის კანონებიდან ჩვენ ვხედავთ, რომ:
a) ანათემა გამოითქმებოდა მხოლოდ მძიმე დანაშაულობებისთვის, როგორიცაა, მაგალითად, მწვალებლობა (I მსოფლ. კრებ. 1-ლი კან.), სრული განდგომა სარწმუნოებისგან (დიონისე ალექს. მე-4 კან.).
b) ანათემას ექვემდებარებოდნენ მხოლოდ ჯიუტი და მოუნანიებელი ცოდვილები. ჩადენილი საქციელის სიმძიმე ჯერ კიდევ თავისთავად საკმარისი არ იყო ანათემის გამოსატანად. ეკლესია ამ სასჯელს არ უქვემდებარებდა მათ, ვინც თუმც კი მძიმედ შესცოდა და მის მიერ დიდი ზიანი მიაყენა ეკლესიას, მაგრამ შეიგნო თავისი დანაშაული, მოინანია და ცრემლით სთხოვა ეკლესიას პატიება, შემდეგ კი უსიტყვოდ აიღო სინანულის მძიმე ეპითიმიები და გამოხატა ეკლესიასთან შერიგების მზადყოფნა.
ცოდვილის მხოლოდ სიჯიუტე, მოუნანიებლობა და წინააღმდეგობა აიძულებდა ეკლესიას მიემართა ამ უკიდურესი ზომისთვის. ამის თვალსაჩინო მტკიცებულებას წარმოადგენს პეტრე ალექსანდრიელის განწესებები. ყველას, ვინც სარწმუნოებას განუდგა და შეინანა, წმ. პეტრე ამა თუ იმ ეპითიმიას უწესებს, გამომდინარე დანაშაულის ხარისხიდან, და მხოლოდ "სრულიად სასოწარკვეთილთა და შეუნანებელთათვის" იყენებს განაჩენს, გამოთქმულს უნაყოფო ლეღვზე (კან. მე-4).
ზუსტად ასევე ტრულის კრება, რომელიც ჯადოქრობის სხვადასხვა სახეობებზე მსჯელობს და ამისთვის სხვადასხვა სასჯელებს აწესებს, ბრძანებს ეკლესიიდან განდევნონ მხოლოდ ისინი, "ვინც მტკიცედ არის დადგრომილი ამგვარ საქმიანობაში, არ უტევებს და არ ილტვის ასეთი დამღუპველი და წარმართული გამოგონებებისგან" (კან. 61).
с) ანათემირებას წინ უძღოდა დარიგებები. ეკლესია, როგორც შვილთმოყვარე დედა, არასოდეს მიმართავდა ყველაზე მძიმე სასჯელს მაშინაც კი, როდესაც ცოდვილი ღიად ავლენდა თავის გამოუსწორებლობას, არამედ ცდილობდა, ასე ვთქვათ, იძულებული ექმნა ცოდვილი შეეგნო თავისი დანაშაული, რათა მისი მსუბუქად დასჯის შესაძლებლობა ჰქონოდა. აქედან მოდის ცოდვილის სამგზისი გაფრთხილება. მაცხოვრის მცნებას დასჯაზე (მთ. 18:15-17) და მოციქულ პავლეს მცნებას: "მწვალებელ კაცს, ერთი თუ ორი შეგონების შემდეგ, განეშორე" (ტიტ. 3:10), ეკლესია ანათემირების საქმეში ბუკვალური სიზუსტით იყენებდა. ეფესოს კრებამ სამგზის მოუწოდა და შეაგონა ნესტორის და დამსახურებულ სასჯელს დაუქვემდებარა მხოლოდ იმის შემდეგ, რაც მან სრული სიჯიუტე გამოამჟღავნა (ევაგრე პონტოელი. საეკლესიო ისტორია. წიგნი I, თ. 4). მსგავსადვე ქალკედონის კრების მამებმა, სანამ მკაცრ მსჯავრს გამოუტანდნენ დიოსკორეს, სამგზის შეაგონეს იგი და სასამართლოზე მოსვლისკენ მოუწოდეს მას (იქვე. წიგნი II, თ. 4). მოციქულთა 31-ე კანონი, გამოთქვამს რა მკაცრ განაჩენს განხეთქილებისთვის, ამატებს: "ეს ამგვარად აღესრულოს ეპისკოპოსის მხრიდან ერთგზის, ორგზის და სამგზის შეგონების შემდეგ" (მოც. 31-ე კან.)
§ 21. ეკლესია თავისი სულიერი მახვილით თავის წევრებს მოიკვეთდა არა იმ მიზნით, როგორც ამას სამოქალაქო საზოგადოებები აკეთებენ ვინმეს სიკვდილით დასჯისას. უკანასკნელნი თავისი წევრების მიმართ ასე იქცევიან იმის გამო, რომ სურთ სამუდამოდ ამოკვეთონ ისინი საზოგადოების წიაღიდან, და ამ უკანასკნელთ, როგორც ბოროტ ადამიანთ, არ მისცენ შესაძლებლობა საზოგადოებასთან ურთიერთობისა. ეკლესია კი საკუთარი წიაღიდან ზოგიერთებს მოკვეთდა იმიტომ, რომ სურდა მათ ცნობიერებამდე მიეყვანა მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმე, მოეწოდებინა სინანულისკენ და გამოესწორებინა, ამის შემდეგ კი კვლავ საკუთარი წიაღშივე მიეღო.
როდესაც ეკლესიისგან განკვეთა აღწევდა თავის მიზანს, ანუ დასჯილი შეინანებდა და გამოთქვამდა სურვილს კვლავ დაბრუნებოდა ქრისტეს ეკლესიას, რომლისგანაც მოკვეთილ იქნა ცოდვების გამო, ეკლესია მას კვლავ თავის წიაღში შეიწყნარებდა. ასეთ მონანულს დაუშვებდნენ, როგორც ზიარებასთან, ასევე სხვა სიკეთეებთანაც, რომელთაგან ის, ერთი მხრივ, მოიკვეთეს საკუთარი უღირსების გამო, და მეორე მხრივ კი მისავ გამოსასწორებლად.
თუკი საქმე ეკლესიასთან მწვალებელთა და სქიზმატიკოსთა შერიგებაში მდგომარეობდა, რომლებიც ასევე გადაეცემოდნენ ანათემას, მაშინ მათი მიღების უცილობელ პირობას წარმოადგენდა საკუთარი გამოსწორების წერილობითი მოწმობა და წერილობითი აღიარება იმისა, რომ მონანული ყოველივეში დაექვემდებარებოდა ეკლესიას (I მსოფლ. კრების მე-8 კან.) და დაწყევლიდა თავის მწვალებლობას (ლაოდ. მე-7; II მსოფლ. კრებ. მე-7 კანონები).
მწვალებლობაში შთავარდნილ კლირიკოსებს და იმათ, ვინც გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ანათემირებულნი იყვნენ, ეკლესია უკვე იღებდა არა როგორც კლირიკოსებს, არამედ როგორც უბრალო ერისკაცთ, და ნებას აძლევდა მათ ესარგებლათ მხოლოდ იმ სიკეთეებით, რაც ყველა მორწმუნის საზოგადო კუთვნილებას წარმოადგენდა და სრულ თანაზიარობაში შედიოდნენ ეკლესიასთან. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში და განსაკუთრებული გარემოებების დროს კლირიკოსებს ნება ეძლეოდათ ესარგებლათ ან ყველა მათთვის იერარქიულად ბოძებული უფლებით, ან კიდევ ზოგიერთი მათგანით.
I-მა მსოფლიო კრებამ ასეთი დადგენილება მიიღო ნოვაციანელებთან მიმართებაში, რომლებმაც სურვილი გამოთქვეს შემოერთებოდნენ მართლმადიდებლურ ეკლესიას. "ხელდასხმის შემდეგ ისინი დასში დარჩნენ" (მე-8 კან). "ამრიგად, სადაც ხელდასხმულნი იქნებიან დასში, სოფლებში თუ ქალაქებში, თავიანთ ხარისხში დარჩნენ. თუკი ზოგიერთი მათგანი იმ ეკლესიას შეუერთდება, სადაც უკვე არის კათოლიკე ეკლესიის ეპისკოპოსი, მაშინ ცხადია, რომ მართლმადიდებელ ეპისკოპოსს ექნება საეპისკოპოსო ღირსება, ხოლო ეგრეთ წოდებულ "წმინდათა" (ანუ ე. წ. ნავაციანებს) ეპისკოპოსს - სამღვდელო პატივი; მაგრამ თუ ადგილობრივი ეპისკოპოსი სასიკეთოდ ჩათვლის, შეუძლია დაუტოვოს მას ეპისკოპოსის სახელის პატივი; თუკი ადგილობრივი ეპისკოპოსი ამას არ ინებებს, მაშინ გამოუყოს მას ქორეპისკოპოსის ან მღვდლის ადგილი, რათა საეკლესიო კრებულში მისი ჩარიცხვა ნათლად ჩანდეს. ერთ ქალაქში კი ორი ეპისკოპოსი არ უნდა იყოს".
ასეთივე დადგენილება მიიღო კართაგენის კრებამ დონატისტთაგან გადმოსულ კლირიკოსებთან მიმართებაში: "ეკლესიის სიმშვიდისა და სარგებლობისთვის, თვით დონატისტების იმ სამღვდელოთაგან, რომელთაც გამოასწორეს საკუთარი განწყობა და კათოლიკე ერთობაში შემოსვლა მოისურვეს, ... მიღებულ იქნენ მღვდელმსახურნი მღვდლობის თავ-თავიანთ ხარისხებში" (კანონი 68 (79)-ე). აქედან ჩვენ ვხედავთ, რომ მსგავსი შემწყნარებლობა კეთდებოდა მხოლოდ "ეკლესიის სიმშვიდისა და სარგებლობისთვის"; ანუ, ეკლესიას ამით სურდა გაეადვილებინა განდგომილთა გადმოსვლა ეკლესიის წიაღში. ხედავდნენ რა მეგობრულ და შემწყნარებლურ დამოკიდებულებას ეკლესიის მწყემსმთავართაგან, მწვალებლობიდან ან სქიზმიდან მოქცეულნი და მათი მომხრენი თამამად მოდიოდნენ ამ გზაზე ისე, რომ სჯეროდათ - ეკლესია არ შეხვდებოდა მათ გულცივად და მითუმეტეს, არ დაუქვემდებარებდნენ ახალ სასჯელს.
გაგრძელება იქნება.
თარგმანი: საიტ "აპოკალიფსისის" რედ. თბილისი 2023 წ.
წყარო: Христианское чтение. 1887. № 5-6. СПБ.