პუბლიკაციები - როგორ გამოიანგარიშეს ქრისტეს შობის თარიღი - აპოკალიფსისი

ქრისტეს შობამდე ალექსანდრიაში ჩამოვიდა 72 განათლებული იუდეველი, რომელთაც უნდა შეესრულებინათ გიგანტური შრომა - ებრაული ენიდან ბერძნულ ენაზე გადაეთარგმნათ მთელი ბიბლია. გადმოცემით, მათ შორის იყო ადამიანი სახელად სიმეონი. როდესაც ის თარგმნიდა ესაიას წინასწარმეტყველებას და მივიდა სიტყვებამდე: "აჰა, მუცლადიღებს ქალწული და შობს ძეს, და უწოდებს საბელად ემანუელს" (ესაია 7:14), მოხდა მოვლენა, რომელმაც მთელი მისი შემდგომი ცხოვრება განსაზღვრა.

საკითხი ეხებოდა სიტყვას "ქალწული". ებრაულ ორიგინალში მოცემული იყო "ალმა". პრინციპში, ბერძნულ ენაზე შეიძლებოდა მისი გადათარგმნა, როგორც "ქალწულად", ასევე "ახალგაზრდა ქალად". უკანასკნელ შემთხვევაში აუცილებელი არ არის ის ქალწული იყოს - ეს იქნება გასათხოვარი ქალი. სიმეონმა, ისე, რომ არც დაფიქრებულა, ბერძნულ ტექსტში ტერმინი "ახალგაზრდა ქალი" ჩასვა, მითუმეტეს, რომ ქალწულის აღსანიშნად ებრაული ბიბლია, როგორც წესი, იყენებს სხვა სიტყვას. მთარგმნელს გამოეცხადა ანგელოზი და ტექსტის შეცვლა უბრძანა, კერძოდ სიმეონს "ახალგაზრდა ქალი" სიტყვა "ქალწულით" უნდა შეეცვალა. მეტიც, მანვე აღუთქვა სიმეონს, რომ მანამ არ მოკვდებოდა, სანამ საკუთარი თვალით არ იხილავდა ამ წინასწარმეტყველების აღსრულებას...

ამ მოვლენიდან სამასი წლის შემდეგ იუდეის დაბა ბეთლემში ქვეყნიერებას ყრმა მოევლინა. როდესაც მეორმოცე დღეს ღვთაებრივი ყრმა დედამ იერუსალიმის ტაძარში მიიყვანა, სიმეონმა ქალწულიც იხილა და ემანუელიც. მართალია, ყრმას იესუ ერქვა, მაგრამ სიმეონი მიხვდა, რატომ იყო ნაწინასწარმეტყველევი "ემანუელი", რომელიც ნიშნავს - "ჩვენთან არს ღმერთი" - სიმეონს ხომ ის ხელში ეჭირა. ღმერთი განკაცდა.

ქრისტეს ცხოვრებასთან დაკავშირებულ სხვა დღესასწაულებთან შედარებით, მისი შობის დღის აღნიშვნა ქრისტიანებმა გვიან დაიწყეს. მაგალითად, ზუსტად ცნობილია, რომ მაცხოვრის აღდგომას უკვე თვით მოციქულები ზეიმობდნენ. პირველი ქრისტიანები ასევე ზეიმობდნენ უფლის ამაღლებას, ნათლისღებას, სულთმოფენობას მოციქულებზე. მაგრამ ქრისტეს შობის ხსენებას პირველად III საუკუნეში ვხვდებით. როგორ აიხსნება ეს "დავიწყება"? როგორ არის შესაძლებელი არ გახსოვდეს და არ აღნიშნო ასეთი თარიღი?

დღეს პირველ ქრისტიანთა ასეთი ქცევა მართლაც უცნაურად გვეჩვენება, რადგან თითქმის ყოველი ადამიანისთვის დაბადების დღე - ეს წლის უმთავრესი დღესასწაულია. მაშ, ღმერთკაცის, სამყაროს მაცხოვრის დაბადების დღეზე რა ვთქვათ? რატომ მიეცა მისი დაბადების დღე "დავიწყებას"? რატომ არ ასახელებენ ამ თარიღს მახარობლები მათე და ლუკა, რომლებიც შობაზე მოგვითხრობენ, ხოლო ლუკასთან სხვა მრავალი ზუსტი დათარიღებებიც გვხვდება? ხომ არ იყო რაიმე ლოგიკა ამ "მდუმარებაში"? და თუ იყო, რაზე მიგვანიშნებს იგი?

ამ კითხვას რომ ვუპასუხოთ, საჭიროა, ჯერ-ერთი, გადავხედოთ ისტორიულ-კულტურულ გარემოს, რომელშიც იშვა და იცხოვრა იესუმ. მეორეც, შევხედოთ იმ პირობებს, რომელშიც მიმდინარეობდა ქრისტეს აღდგომის შემდგომ დროინდელი ქრისტიანული ქადაგება. ეს არის I და II საუკუნეები.

ებრაელებს და წარმართებს განსხვავებული მიდგომა ჰქონდათ დაბადების დღისადმი. თუკი წარმართები აუცილებლად მართავდნენ დიდ და მხიარულ წვეულებებს ქვეყნიერებაზე ახალი ადამიანის გაჩენისას, ებრაელები ამ დღეს უბრალოდ არ აღნიშნავდნენ. მაგალითად, ბიბლიაში მხოლოდ სამჯერ იხსენიება დაბადების დღის ზეიმობა. პირველი - ეგვიპტელი ფარაონისა, შემდეგ - იუდეველთა სასტიკი მდევნელი, სირიის მმართველის - ანტიოქოსისა, და, ბოლოს, - ჰეროდე ანტიპასი (ძე მეფე ჰეროდე დიდისა). უკანასკნელი "დროსტარება", სხვათა შორის, იოანე ნათლისმცემელის დასჯით დასრულდა (მათე 6:17-29).

ნუთუ იუდეველები იმდენად გულგრილნი იყვნენ საკუთარი შვილებისადმი, რომ არც კი ამჩნევდნენ მათ დაბადებას? პირიქით. პარადოქსი იმაშია, რომ ყველა ძველ ხალხთაგან სწორედ ისრაელიტები ეპყრობოდნენ სათუთად შვილთა დაბადებას. ძველი აღთქმის მთავარი ნერვი და აზრი - ღმრთითდაპირებული მესია-მაცხოვრის მოლოდინია. დაპირება იმისა, რომ ის მოვა, ჯერ კიდევ პირველ ადამიანებს მათი ცოდვით დაცემისთანავე მიეცა (იხ. დაბ. 3, 15). შემდეგ წმიდა წერილში მრავალგზის დასტურდება, რომ მესია სწორედ იუდეველ ხალხში დაიბადება. ანუ ნებისმიერი ისრაელიტელი ქალი განიხილება როგორც მომავალი მესიის პოტენციური დედა.

14 წლამდე ასაკის ყველა გოგონა აუცილებლად თხოვდებოდა. უბედურად მიიჩნევდნენ იმ ქალს, ვისაც შვილები არ ჰყავდა. თუკი ოჯახში ბავშვი იბადებოდა, განიდიდებოდა არა მარტო შობის მოვლენა. ახალშობილ ყრმაში იდიდებოდა ისრაელის ღმერთი, რადგან სწორედ ასეთი აზრი გააჩნია ყველა რელიგიურ რიტუალს, რომლებიც მასზე მისი დაბადებიდან პირველი ორმოცი დღის განმავლობაში აღესრულებოდა.

თითქოსდა ერთი მეორეს ხელს არ უნდა უშლიდეს. რატომ არ შეიძლება ერთდროულად იზეიმო დაბადების დღე და ღმერთიც განადიდო? საქმე იმაშია, რომ ისრაელელთა რელიგიურ ცნობიერებასი ბიბლიამ "ჩადო" აზრი ადამიანის თანდაყოლილ ცოდვილიანობაზე. თუკი ადამიანები უკვე რაღაცით იბადებიან, რაც მათ მომავალში ტანჯვას და შეცოდებას აიძულებს, მაშინ რატომ უნდა აღვნიშნოთ ეს დღე, რომელმაც დასაბამი მისცა ტანჯვასა და ჭირვებას?

მახარობლები იუდეველები იყვნენ, რომლებმაც დედის რძესთან ერთად შეიწოვეს ისრაელის კულტურული და რელიგიური ტრადიციაც. ამით აიხსნება წმიდა წერილში ქრისტეს დაბადების ზუსტი თარიღის არარსებობა.

პალესტინის საზღვრებს მიღმა ქრისტიანობის გავრცელების პირველ არეალს ასევე იუდეველები წარმოადგენდნენ, რომლებსაც დიასპორის იუდეველთ უწოდებდნენ ან კიდევ განთესილ იუდეველთ. ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ ქრისტეს შობა პირველი ორი საუკუნის ქრისტიანულ დღესასწაულთა შორის არ მოიხსენიება.

რა თქმა უნდა, ეს ერთადერთი მიზეზი როდია, რომლის გამოც პირველმა ქრისტიანებმა არ უწყოდნენ ასეთი დღესასწაული. როგორც ეს იყო ბევრ სხვა მოვლენასთან დაკავშირებით, მათ აღელვებდა არა ქრონოლოგია, არამედ თვით ფაქტი მაცხოვრის დაბადებისა. ხოლო თუკი ის იშვა, მაშასადამე, ჯვარს ეცვა, მოკვდა და აღდგა. და მოციქულთა ქადაგება - უპირველეს ყოვლისა არის ქადაგება არა ქრისტეს შობაზე (ეს ისედაც აშკარა იყო ყველა ქრისტიანისთვის), არამედ აღდგომაზე. "ხოლო თუ ქრისტე არ აღმდგარა, ფუჭია ჩვენი ქადაგება და ფუჭია თქვენი რწმენაც. ... თუ მხოლოდ ამ ცხოვრებაში ვართ ქრისტეს მოიმედენი, კაცთა შორის ყველაზე საწყალობელნი ვყოფილვართ" (1 კორინთ. 15:14, 19). ასეთი ლაკონური და ხისტი დახასიათება მისცა მოციქულმა პავლემ ქრისტიანობას, რომლისგანაც გამოყოფილია ქრისტეს აღდგომა.

ამგვარად, პირველი ორი საუკუნის ქრისტიანთათვის საკმარისი იყო მხოლოდ ქრისტეს შობის ფაქტი. ამ დღისადმი მიძღვნილი სპეციალური დღესასწაული არ არსებობდა, და ეკლესიის ცხოვრების საფუძველს მაცხოვრის აღდგომის განცდა წარმოადგენდა. მაგრამ უკვე III საუკუნიდან ქრისტიანი მწერალი კლიმენტ ალექსანდრიელი წერს, რომ მან იცის ადამიანები, რომლებიც მომოწვლილვით ცდილობენ განსაზღვრონ არა მარტო წელი, არამედ დღეც ქრისტეს დაბადებიდა.

რა მოხდა? რაც გინდ უცნაური იყოს, შობის ზეიმობის სათავეში ძევს გარეგანი და არცთუ რომანტიკული ვითარებანი. II საუკუნის საეკლესიო გარემოში გავრცელდა ცრუსწავლება, რომელმაც გნოსტიციზმის სახელწოდება მიიღო (ბერძნ. "გნოსის" - ცოდნა). ეს იყო მცდელობა ერთმანეთისთვის შეერწყათ ქრისტიანობა, წარმართობა და ბერძნული ფილოსოფია. გნოსტიკოსები ადგენდნენ ყველაზე ფანტასტიკურ რელიგიურ სისტემებს, რომელთაც სესხულობდნენ ეგვიპტურ და აღმოსავლურ რწმენათა მითოლოგიიდან. გნოსტიკოსები - ყოფილი წარმართები - მიიჩნევდნენ, რომ ისინი, მათი გაქრისტიანების შემდეგ, ვალდებულნი არ არიან დატოვონ თავიანთი ადრინდელი თეორიები. პირიქით, მათ სურდათ ამ თეორიების დახმარებით განემარტათ ქრისტიანობა უფრო "მაღალი და სრულყოფილი აზრით". აქედან მომდინარეობს მტკიცება, რომ ისინი ფლობენ ჭეშმარიტ ცოდნას (გნოსისს), განსხავვებით, სხვა ქრისტიანთა მიერ თითქოსდა ცრუდ განმარტებული იესუს სწავლებისა.

ყველა ამ სისტემის კლასიფიკაცია ძალიან ძნელია. მათ ერთი რამ აერთიანებდათ - იესუ ქრისტეს პიროვნების მითოლოგიზაცია, უარყოფა იმისა, რომ ღმერთი რეალურად განკაცდა. ანუ უარყოფილი იყო ქრისტიანობის პრინციპული იდეა - იესუ ქრისტეს პიროვნების უნიკალურობა, როგორც ცხონების ერთადერთი გზისა. გნოსტიციზმი სერიოზულ საშიშროებას წარმოადგენდა ეკლესიისთვის. მასთან პოლემიკაში დაწესდა დღესასწაული, რომელმაც მიიღო განცხადების (ბერძნ. - ეპიფანია) სახელწოდება. ეს იყო ორმაგი დღესასწაული. აღინიშნებოდა ქრისტეს შობაც და მისი ნათლისღებაც. როგორც ეკლესიის ერთ-ერთი მამა იერონიმე სტრიდონელი წერდა, "თავის შობაში ძე ღმრთისა დაფარულად მოევლინა სამყაროს, ხოლო ნათლისღებაში განცხადებულად". მართლაც, მხოლოდ ნათლისღების შემდეგ ოცდაათი წლის ქრისტე იწყებს თავისი საზოგადოებრივ მსახურებას. ღმრთის განცხადების დღესასწაული აღინიშნებოდა 6 იანვარს (იულიანური კალენდრით).

IV საუკუნეში (სხვადასხვა მონაცემებით 336 ან 353 წელს) რომის ეკლესიაში შობის დღესასწაული გამოეყო ნათლისღებას. შესაბამისად, 25 დეკემბერს დაიწყეს ქრისტეს შობის აღნიშვნა, ხოლო 6 იანვარს - ნათლისღებისა. სხვათა შორის, უფლის ნათლისღების დღესასწაულს შერჩა თავისი სახელწოდება - განცხადება. მოგვიანებით განცალკევებულად ზეიმობის პრაქტიკა მიიღო აღმოსავლეთის ეკლესიამაც. ეს გადაწყვეტილება საბოლოოდ დამტკიცდა II მსოფლიო კრებას 381 წელს.

დეკემბრის ბოლოს, ზამთრის ბუნიობისას რომაელები ზეიმობდნენ სატურნალიებს - ეს იყო ზეიმობა ღვთაება სატურნის საპატივცემოდ (Dies Natalis Solis Invicti – "დაუმარცხებელი მზის დაბადების დღე"). იმავე დღეს რომის მთელ იპმერიასი ფართოდ აღინიშნებოდა მზის ღვთაება მიტრას დაბადება. ამ დღესასწაულთა წყაროები გასაგებია: მზე მატულობდა, დღე კი იზრდებოდა. იმის შემდეგ, რაც IV ს-ის დასაწყისში იმპერატორმა კონსტანტინე დიდმა შეწყვიტა ქრისტიანთა დევნა, ეკლესიამ ისარგებლა ამ დღესასწაულებით, რათა განემტკიცებინა ღმერთკაცისადმი რწმენა. მზის წარმართულ კულტთან პოლემიკა გვესმის ქრისტეს შობის საგალობლებშიც, სადაც მის შესახებ ნათქვამია, რომ ის არის "ჭეშმარიტი მზე", "მზე სიმართლისა", რომელმაც თავისი შობით სხივები მოჰფინა წარმართობის გაწელილ ზამთარს.

გამოდის, რომ ქრისტიანებს შობის ზეიმობა გარეგანმა ვითარებებმა უკარნახა, და რომ არა გნოსტიციზმი, სატურნი და მიტრა, ქრისტეს შობის დღესასწაული არ გვექნებოდა? ცხადია, არა. საქმე იმაშია, რომ საეკლესიო დღესასწაულები, განსხვავებით, მაგალითად, რევოლუციური თარიღებისგან, - უბრალო გასახსენებელი მოვლენა როდია, არამედ მისი უშუალო განცდაა. ამ აზრით შეიძლება ვილაპარაკოდ შობის ზეიმობაზე პირველქრისტიანთა მიერაც, თუმცა მათ ქრისტეს შობის თარიღი არ აინტერესებდათ და არც მდიდრული ღვთისმსახურება ჰქონდათ. მაგრამ სწორედ იმისთვის, რათა ღმერთკაცის შობის ზეიმობის თავიანთი განცდა დაეცვათ იმ ადამიანთაგან, რომლებიც არ აღიარებდნენ ღმრთის განკაცების რეალურობას, ეკლესიას შობის თარიღის გახსენებამ მოუწია. ხოლო პოლემიკაში თანდათანობით განვითარდა ამ დღის ღვთისმსახურებაც, რომელიც ამტკიცებს დოგმატს იმის შესახებ, რომ ღმერთი რეალურად განკაცდა, და არა მოჩვენებითად. ქრისტეს შობისა და წარმართულ მზის ღმერთთა დღესასწაულთა თანხვედრა კი წარმოადგენდა არა მისწრაფებას წარმართობის პოლიტიკური დაძლევისკენ, არამედ ქრისტიანთა მტკიცე რწმენას იმისა, რომ წარმართთა ყველა სასოება, რომელიც მათ სატურნის, მიტრას და სხვა კულტებში გამოხატეს, თავის გადაწყვეტას მხოლოდ ქრისტეში პოულობდა.

რაც შეეხება წარმართულ კულტებს, ქრისტიანობა აქ დაადგა გათელილ გზას. რელიგიათა ისტორიაში არსებობს ასეთი ფენომენი: როდესაც რომელიმე რელიგიურ ტრადიციას დამკვიდრება სურს, ის საყრდენად იყენებს უფრო ადრინდელ რელიგიურ ტრადიციას და დღესასწაულებს. მეტიც, როგორც ვხედავთ, რწმენის ენა (საკულტო, სიმბოლური ენა) საერთოდ ძალიან მსგავსია სხვადასხვა რელიგიებში. მთელი განსხვავება შინაარსშია. საშობაო ღვთისმსახურება, იყენებს რა ძველ საკულტო ფორმებს, ამკვიდრებს მომხდარი მოვლენის პრინციპულ სიახლეს. ქრისტიანებს სწამთ, რომ ამ დღეს დაიბადა არა მორიგი ღმერთი, რომელიც პასუხისმგებელია მზის მოძრაობაზე, არამედ თვით მზის შემოქმედი. დროში იშვა დროის შემოქმედი, ადამიანი გახდა ადამიანის შემქმნელი. და უკვე რაც სრულიად წარმოუდგენელი იყო წარმართული მითოლოგიისთვის - იმისთვის, რათა ღმერთი შობილიყო, საჭირო გახდა თვით ადამიანის თანხმობა.

შობა მამაკაცის მონაწილეობის გარეშე იმ მომენტისთვის პრაქტიკულად ყველა რელიგიური სისტემისთვის ცნობილი გახლდათ. შეგვიძლია მივუთითოთ მითები, სადაც ლაპარაკია გმირებისა და დიდი ადამიანების, მაგალითად, დიონისეს, რომულუსის, ეგვიპტელი ფარაონების და ა. შ. სასწაულებრივ შობაზე. რითი განსხვავდებიან ეს ლეგენდები ქრისტეს შობისგან? მით, რომ წარმართულ მითებში იბადებოდნენ კაცღმერთები, ქრისტიანობა კი ამტკიცებს, რომ ბეთლემში ღმერთკაცი იშვა. და განსხვავება აქ სიტყვებში როდია.

როდესაც საშობაო მსახურების ტექსტებს კითხულობ, შეუძლებელია გათავისუფლდე ხილული წინააღმდეგობრიობის აზრისგან. ერთი მხრივ, მიუწვდომელი, დაუტევნელი აბსოლუტი - ბიბლიური ღმერთი, "რომლის დანახვა ისე შეუძლებელია, რომ არ მოკვდე". და მეორე მხრივ, უმწეო ყრმა, რომელიც ითხოვს მოვლასა და პატრონობას, რომელსაც წმიდა მარიამი სახვევებში ახვევს და აკვანში აწვენს (სხვათა შორის ბიბლიური აკვანი - ეს საბავშვო საწოლი როდია, არამედ ბაგაში საქონლისთვის მოწყობილი გობია). მაგრამ ეს ყრმა გახლავთ სწორედ ის ღმერთი, რომელიც განკაცდა.

როგორია მომხდარის აზრი? რატომ განკაცდა ღმერთი? უკვე II საუკუნეში წმ. ირინეოს ლიონელმა ამ შეკითხვას ასე უპასუხა: "ღმერთი განკაცდა, რათა ადამიანს შეძლებოდა განღმრთობა". და აი უკვე თითქმის ორი ათასი წელია ეკლესია სხვადასხვა ფორმით იმეორებს ამ სიტყვებს, რათა გამოხატოს არსი ქრისტიანობისა. მოციქულმა პავლემ ღმრთის განკაცებას - მისი "თვითდამდაბლება", "თვითდაკნინება" უწოდა. მაგრამ იმისთვის, რათა ადამიანი ასულიყო ზეცად - ჯერ ზეცა უნდა ჩამოსულიყო მიწად.

წმიდა წერილს თუ ყურადღებით წავიკითხავთ, 25 დეკემბერს ქრისტეს შობის ზეიმობა არც ისე დაუჯერებელი ჩანს. იქ არის ინფორმაცია, რომლის საფუძველზეც შეიძლება დაახლოებით გამოვიანგარიშოთ იესუს შობის თარიღი. საქმე იმაშია, რომ ათ მცნებასთან ერთად მოსემ ღმერთისგან სინას მთაზე კიდევ მრავალი სხვა რელიგიური და სამოქალაქო დაწესება მიიღო. ერთ-ერთი მათგანი ეხებოდა აღთქმის კარავს - სადგომს, სადაც ინახებოდა ფილაქნები, რომლებზეც ხელთუქმნელად იყო დაწერილი ათი მცნება. კარავს მუდმივად თან უნდა ხლებოდნენ მსახურები ისრაელის ღმერთისთვის საცისრკო და სამწუხრო (საღამოს) მსხვერპლის შესაწირად, დაწესებულ ლოცვათა წასაკითხათ და ა. შ. ესენი იყვნენ ძველაღთქმისეულ მღვდლები. ასე ჩამოყალიბდა ძველაღთქმისეულ სამღვდელოება და ღვთისმსახურება. თანაც სამღვდელოება ძველ აღთქმაში მემკვიდრეობითი იყო, და მხოლოდ ლევის ტომის წარმომადგენლებს ეკუთვნოდა.

მეფე დავითდმა მღვდლები 24 ცვლად დააწესა, რათა ყოველ ოჯახს ტაძარში მსახურების შესაძლებლობა ჰოქნოდა. გამოდის, რომ ყოველ სმენას მსახურების ორი კვირა უწევდა.

ლუკას სახარება იწყება მღვდელ ზაქარიასადმი ხარებით იმის შესახებ, რომ მის უნაყოფო ცოლს ელისაბედს შეეძინებოდა ბიჭი იოანე - უფლის მომავალი ნათლისმცემელი. "იუდეის მეფის - ჰეროდეს დღეებში იყო ერთი მღვდელი, აბიას წყებისა, სახელად ზაქარია, ... ერთხელ, როცა თავისი წყების წესისამებრ, მღვდელმსახურებდა იგი ღმერთის წინაშე,  მღვდელთა მსახურების ჩვეულებისამებრ, წილად ხვდა საკმევლის კმევა, და შევიდა უფლის ტაძარში..." შემდეგ მას ეცხადება ანგელოზი, რომელიც ახარებს მას იოანე წინამორბედის შობას (ლუკა 1:5-25). მაგრამ ჩვენ ახლა ეს არ გვაინტერესებს. ზაქარია იყო აბიას მოდგმისა, მას კი მსახურებად მერვე წილი შეხვდა (1 ნეშტთა (პარალიპომენონი) 24:10). იუდეველთა საღვთისმსახურებო კალენდარი იწყებოდა ნისანის თვიდან, რაც მზის კალენდრის მარტ-აპრილს შეესაბამება. პლიუს ოთხი თვე - და გამოდის აგვისტო.

ამრიგად, ზაქარიამ აგვისტოში დაიწყო მსახურება, და ის ორი კვირა ტაძარში იმყოფებოდა. შემდეგ სახარებაში ნათქვამია, რომ "როდესაც გავიდა მისი (ზაქარიას) მღვდელმსახურების ყავლი, სახლში დაბრუნდა. იმ დღეთა შემდეგ მუცლად იღო ელისაბედმა, მისმა ცოლმა" (ლუკა 1:23-24). ეს სიტყვები ნიშნავს, რომ სახლში ზაქარიას დაბრუნებისა და იოანე წინამორბედის ჩასახვის შემდეგ გავიდა გარკვეული დრო, თუმცა არც ისე დიდი. ეკლესია იოანე ნათლისმცემლის ჩასახვას 23 სექტემბერს ზეიმობს. შემდეგ, სახარებაში ნათქვამია, რომ ქალწულ მარიამს ღმრთის ძის მუცლადღება ეხარა იოანე წინამორბედის ჩასახვიდან ექვსი თვის შემდეგ. ჩვენ ვიღებთ 25 მარტს - დღეს, როდესაც ეკლესია აღნიშნავს ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ხარებას, როდესაც მთავარანგელოზმა გაბრიელმა ქალწულ მარიამ ახარა, რომ ის შობდა ღმრთის ძეს. ბოლოს კი, ამ რიცხვს მივუმატოთ ცხრა თვე - და აჰა, ვიღებთ 25 დეკემბერს, დღეს მაცხოვრის შობისა. მაგრამ, ამ დღეს ქრისტიანები ზეიმობენ არა როგორც "უბრალო თარიღს", არამედ განიცდიან მას როგორც ღმერთკაცის შობას. ქრისტიანთათვის თარიღი თავისთავად პრინციპული არ გახლავთ.

ანტიკურ რომის იმპერიაში წელთაღრიცხვა წარმოებდა "რომის დაფუძნებიდან". რაც შეეხება წლიურ ციკლს, აქ იულიუს კეისრამდე სრული ქაოსი სუფევდა. ქრისტეს შობამდე 45 წელს კეისარმა ეგვიპტური მზის კალენდრის საფუძველზე შემოიღო 365 დღიანი წელიწადი დამატებითი დღით ნაკიან წლებში. თანამედროვე წელთაღრიცხვას კი ჩვენ უნდა ვუმადლოდეთ სკვითელ ბერს დიონისე მცირეს, რომელსაც პაპმა იოანე I-მა 525 წელს სთხოვა შეედგინა კალენდარი, რომელიც დროის ათვლას ქრისტეს შობიდან დაიწყებდა. დიონისეს გამოთვლებით გამოდიოდა, რომ ქრისტე იშვა 754 წელს რომის დაფუძნებიდან. მაგრამ სწავლული ბერი, როგორც მოგვიანებით გაირკვა, შეცდა. და აი რატომ.

სახარებაში და არაქრისტიანულ წყაროებში არსებობს რამოდენიმე ადგილი, რომელიც შესაძლებლობას გვაძლევენ უფრო ზუსტად გამოვიანგარიშოთ იესუს შობის წელიწადი. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის იუდეველთა მეფის ჰეროდე დიდის გარდაცვალება. მახარობლები ამბობენ, რომ ქრისტეს შობა მოხდა ჯერ კიდევ მის (ჰეროდეს) სიკვდილამდე (თანაც წინა ხანებში). და აი აქ უნდა მივმართოთ არაქრისტიანულ დოკუმენტებს. იუდეველი ისტორიკოსის იოსებ ფლავიოსის თანახმად, ჰეროდე მმართველობდა 750 წლამდე რომის დაფუძნებიდან. ამ წელს პასექის პირველი დღე (მას ებრაელები 8 დღის განმავლობაში ზეიმობენ) 11 აპრილს უწევდა. ამგვარად, უფალი დაიბადა არა უგვიანეს 4 წლის მარტ-აპრილისა თავის შობამდე (ცხადია, "დიონისეს ეპოქის" მიხედვით). ამ 4-5 წლებში მდგომარეობდა დიონისეს შეცდომაც. ფაქტობრივად, თანმიმდევრულნი თუ ვიქნებით, დღეს ქრისტეს შობიდან 2023 წელი არ გახლავთ.

Х საუკუნისთვის "დიონისეს ერა", რომელიც ჯერ მხოლოდ საეკლესიო საჭიროებისთვის გამოიყენებოდა, დასავლეთში გახდა სამოქალაქო დანიშნულებისაც. ხოლო 1582 წელს პაპმა გრიგოლ ХIII-მ იულიუს კეისრის წელთაღრიცხვა მცირედით შეასწორა (აქედან მომდინარეობს "გრიგორიანული კალენდრის" სახელწოდებაც). რა ლოგიკით სარგებლობდა იგი? იულიანურ კალენდარში წლის საშუალო ხანგრძლივობა 11 წუთითა და 14 წამით მეტია ტროპიკულ წელიწადზე (ტროპიკული წელიწადი - ეს არის მზის გარშემო დედამიწის შემოვლის ხანგრძლივობა). ქრისტეს შობიდან ათას ხუთასი წლის განმავლობაში, ზამთრის ბუნიობისა და გაზაფხულის ბუნიობის რეალური ასტრონომიული დღეები თითქმის 10 დღით უკან გადაადგილდა იულიანურ კალენდართან შედარებით, და გრიგოლ ХIII-მ გადაწყვიტა ისინი თავის ადგილზე დაეყენებინა. მაგრამ მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ თავისთვის იულიანური კალენდარი დაიტოვა. სწორედ ამიტომ მართლმადიდებლები და ლათინები (პაპისტები) დღეს შობას სხვადასხვა დღეს ზეიმობენ. მორწმუნეთათვის მოხერხებული რომ ყოფილიყო გრიგორიანულ კალენდარზე გადავიდა 11 ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესია. ხოლო ძველი იულიანური კალენდრის ერთგული დარჩნენ იერუსალიმის, ათონის მთის, საქართველოს, რუსეთის, სერბეთის და პოლონეთის ეკლესიები. ნებართვა ქრისტეს შობა გრიგორიანული კალენდრის მიხედვით იზეიმონ თავიანთ ხალხებთან ერთად გააჩნიათ ასევე რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის დასავლეთ-ევროპულ სამრევლოებს.

შეგვიძლია თუ არა ჩვენ მივდიოთ მთელ ცივილიზებულ სამყაროს? საღვთისმსახურებო წრე ასტრონომიული კალენდრით რომ შეგვესწორებინა, მაშინ ქრისტეს შობა დიდი ხნის წინათ უნდა დაგვეწყო 21 დეკემბრიდან - სწორედ ამ დღეს უკვე გადაადგილდა ზამთრის ბუნიობა. მაშ, კვლავ რატომ შევაჯეროთ ქრისტეს შობა ასტრონომიულ მონაცემებს, თუკი სატურნი და მიტრა დიდი ხანია დავიწყებას მიეცა? "ისტორიული სიმართლის" გამო? მაგრამ აქ კვლავ დავუბრუნდებით იმას, საიდანაც დავიწყეთ - სახარება ერთი სიტყვითაც არ ახსენებს ქრისტეს შობის თარიღს. ის ლაპარაკობს მხოლოდ იმის შესახებ, რომ ქრისტე იშვა.

ამაში მდგომარეობს ისტორიული სიმართლეც, და ერთდროულად გასაოცარი თავისუფლება, რომელიც ღმერთმა ადამიანს მიანიჭა - მიიღოს ან არ მიიღოს ეს ფაქტი. ქრისტეს შობის სასწაული იმაში ხომ არ მდგომარეობს, რომ ქრისტე აკურატულად ზამთრის ბუნიობის დროს მოევლინა ქვეყნიერებას, რათა გაეადვილებინა ქრისტიან მისიონერთა შრომა წარმართობის აღმოსაფხვრელად, არამედ იმაში, რომ ღმერთი განკაცდა რა, ადამიანს მისცა სრული შეცვლის შესაძლებლობა. ამ ფაქტს თუ არ მივიღებთ, მაშინ აქვს თუ არა მნიშვნელობა იმას, რომელ რიცხვში დაიბადა ქრისტე - ზამთრის ბუნიობისას თუ ორიოდ კვირით გვიან? აქვს თუ არა მნიშვნელობა, მოგვები ქრისტესთან ძღვენით მოვიდნენ თუ არა? ... უძღვებოდა თუ არა მათ ვარსკვლავი, თუ ისინი შემთხვევით გადააწყდნენ ბაგას, რომელშიც წმიდა ოჯახი დაბინავდა?

შეიძლება, ერთი შეხედვით მოგვებისა და ვარკსვლავის ისტორია ზღაპრად მოგეჩვენოთ. სახარების მრავალი კრიტიკოსი ამტკიცებდა, რომ ეს სახარების გვიანდელი ჩანართია, რომელიც ბერძნებმა გააკეთეს, რათა შეეფერადებინათ შობის მოვლენა, რომლის შესახებაც მახარობლები საკმაოდ მწირად საუბრობდნენ. მაგრამ ამ თვალსაზრისს თუ მივიღებთ, მაშინ ქრისტეს ცხოვრებაზე საერთოდ არაფერი შეიძლება ითქვას, რადგან პრაქტიკულად ყველაფერი, რაც კი მაცხოვარზე ვიცით, სწორედ მახარობლებისგან ვიცით. ხოლო თუკი ვარსკვლავი მაინც არსებობდა, იყვნენ მოგვებიც, მაშინ რა აზრი ჰქონდა მათ გამოჩენას ქრისტეს შობისას?

ვინ არიან "მოგვები"? ვინ იყვნენ ეს ადამიანები და როგორი დამოკიდებულება აქვს მათთან სახარებას? ბერძნულ ტექსტში ისინი მოგვებად იწოდებიან. მაგალითად, ჰეროდოტე წერს, რომ ასე იწოდებოდნენ მიდიელები, რომლებიც სპარსეთის იმპერიის მღვდელთა კასტას მიეკუთვნებოდნენ. შესაძლოა ისინი ზოროასტრელები იყვნენ, რომლებიც განმარტავდნენ სიზმრებს; გარდა ამისა, ისინი ასტროლოგებიც იყვნენ და ბრძენკაცების, რომელთა შესახებაც ამბობდნენ, რომ ზებუნებრივ ძალებს ფლობდნენ. სახარება მოგვითხრობს, რომ მოგვები მოვიდნენ "აღმოსავლეთიდან". ამ განსაზღვრებაში შეიძლება მოხვდნენ სპარსეთი, ბაბილონი, არაბეთი და ეგვიპტე. მაგრამ ძველი საეკლესიო გადმოცემა მოგვების სამშობლოდ ხმობს სპარსეთს იმ საფუძველზე, რომ ამ ქვეყანაში დიდი ხნის განმავლობაში ცხოვრობდა წინასწარმეტყველი დანიელი (VI ს. ქრ. შ. - მდე). თანაც ის იქ "მთავარი ბრძენკაცი" გახლდათ. შესაძლოა სწორედ მან დაუტოვა თავის ქვეშევრდომთ ცოდნა ბიბლიური ღმერთის და მოსალოდნელი მესიის შესახებ. და ეს ცოდნა თაობიდან თაობას გადაეცემოდა.

მრავალ ადამიანს, როგორც დღეს, ასევე ძველად სწამდა და სწამს ის, რომ ადამიანის ბედი ვარსკვლავებით განისაზღვრება. ბერძნულ-რომაულ სამყაროში წმიდად სწამდათ, რომ დიდი ადამიანების შობა ან გარდაცვალება, პოლიტიკური ცვლილებები ვარსკვლავებში ან კომეტებში იკითხება. და აი მოგვებიც, რომლებიც ხედავენ მესიის ვარსკვლავს, მიდიან იუდეაში, რათა თაყვანი სცენ მას. სახარების თანახმად, მათ წინ ვარსკვლავი მიუძღვის. როგორი ვერსიები არ გაჩნდა მთელი ამ 2000 წლის განმავლობაში, რათა განემარტათ მოგვთა ხილვა!

ასტრონომმა იოჰან კეპლერმა XVII საუკუნეში ივარაუდა, რომ ბეთლემის ვარსკვლავი - ეს "პლანეტების აღლუმია", ანუ ისინი იმდენად მიუახლოვდნენ ერთმანეთს, რომ ერთი მკაფიო ვარსკვლავის ვიზუალური ეფექტი შეიქმნა. 1603 წლის 17 დეკემბერს ის აკვირდებოდა იუპიტერისა და სატურნის შეერთებას თევზების თანავარსკვლავედში. ხოლო 1604 წელს მათ მარსიც შეუერთდა. კეპლერმა ივარაუდა, რომ მსგავსი მოვლენა ხდებოდა ქრისტეს შობამდე მე-7-6 წლებშიც.

არსებობდა ასევე ვარაუდი, რომ ბეთლემის ვარსკვლავი - ეს სხვა არაფერია, თუ არა კომეტა გალეა. კომეტის გამოჩენაზე წერდა რომაელი ისტორიკოსი დიონ კასიუსი. მაგრამ კასიუსის ცნობა ეხება რომის დაბადებიდან 742 წელს, ანუ 12 წელს ქრისტეს შობამდე. ეს კი სახარებისეული მოვლენებისთვის საკმაოდ ადრეული პერიოდია.

დასასარულ, ჩვენს დროში ამერიკელმა ასტრონომებმა ივარაუდეს, რომ მოგვები აკვირდებოდნენ ზეახალი ანუ ახალი ვარსკვლავის გაჩენას თხის რქის თანავარსკვლავედში ქრისტეს შობამდე 5 წელს. ეს თეორია საინტერესოდ მოსჩანს, თუ გავითვალისწინებთ ჩინურ ქრონიკებს, რომლებიც ამ მოვლენას სწორედ ქრისტეს შობამდე 5 – 4 წელს უკავშირებენ. მაგრამ ყველა ამ თეორიას აერთიანებს ერთი რამ - უარყოფა იმისა, რომ ვარსკვლავს შეეძლო მოგვების გაძღოლა და გზამკვლევობა.

მაგალითად, კეპლერი მათე მახარებლის სიტყვას, რომ "ვარსკვლავი, რომელიც იხილეს აღმოსავლეთით, წინ მიუძღოდა მათ, სანამ არ მივიდა და თავს დაადგა იმ ადგილს, სადაც ყრმა იყო" (მათე 2:9)), დაახლოებით ასე განმარტავს. სახარება გადმოსცემს შთაბეჭდილებას, რომელიც შეექმნათ მოგვებს, მათი ვარსკვლავზე მუდმივი დაკვირვების შედეგად, როდესაც ისინი იერუსალიმიდან ბეთლემისკენ მოგზაურობდნენ, ანუ ეს უბრალოდ ოპტიკური ილუზია გახლდათ. და შემდეგ: "ბიბლია ადამიანური ცხოვრების საგნებზე ადამიანებს იმავე ენაზე ელაპარაკება, რაც მათთვის ჩვეული და გასაგებია. ის არ არის ოპტიკის ან ასტრონმიის სახელმძღვანელო, არამედ უფრო ამაღლებულ მიზნებს ისახავს".

მართლაც, ბიბლია - ეს ასტრონომიის სახელმძღვანელო არ არის. სწორედ ამიტომაც სახარების კომენტატორთა უმრავლესობა, ეკლესიის მამები და მოძღვრები მიიჩნევდნენ, რომ ბეთლემის ვარსკვლავი ასეთი მხოლოდ გარეგნულად ჩანდა, სინამდვილეში - ეს იყო ღმრთის მიერ განსაკუთრებულად შექმნილი ვარსკვლავი. ყურადღებას იპყრობს წმ. იოანე ოქროპირის განმარტება, რომელიც ამბობდა, რომ მოგვებს წინ ანგელოზი მიუძღოდა, რომელსაც მანათობელი ვარსკვლავის სახე ჰქონდა.

ქრისტიანი ავტორები ასეთ ვერსიებს გვთავაზობდნენ, ჯერ-ერთი, გამომდინარე მათე მახარობლის ცნობიდან, რომ ვარსკვლავი მოძღვებს წინ მიუძღოდა და უშუალოდ ბაგის თავზე გაჩერდა (მათე 2:9). მეორეც, მისი "უცნაური" ქცევა იერუსალიმში, როდესაც გულწრფელი მოგვები იქ მივიდნენ ამბის გასაგებად: "სად არის იუდეველთა ახალშობილი მეფე?" (მათე 2:2), ვარსკვლავი მათგან თვალს მიეფარა, შემდეგ კი მათგანაც, "ვისაც სურდა ყრმის მოკვდინება" (მათე 2:13). ანუ ის ბუნებრივი მოვლენისთვის საკმაოდ უჩვეულოდ იქცეოდა - როდესაც საჭირო იყო გამოჩნდებოდა, და შემდეგ ისევ უჩინარდებოდა.

რატომ ასწავლის ეკლესია, რომ ბეთლემის ვარსკვლავი სასწაულია? ნუთუ შეუძლებელია ეს ბუნებრივი მოვლენა ყოფილიყო?

დიახ, შესაძლებელია. მაგრამ ეკლესია, როდესაც ვარსკვლავის ზებუნებრივობაზე მეტყველებს, მხედველობაში არა აქვს კონფლიქტი მეცნიერებისა რწმენასთან. საქმე იმაშია, რომ ეკლესიის ხედვით ქრისტეს შობა სასწაულია. და მესიის ვარსკვლავის სასწაულიც საეკლესიო ცნობიერებაში სწორედ ღმერთკაცის შობის იდენტურია.

პატარა დაბა ბეთლემში, რომელიც რომის იმპერიის განაპირას, პატარა იუდეაში მდებარეობს, მიდიან სპარსელი ბრძენ-მოგვები, რათა თაყვანისცენ მაცხოვარს, რომელიც აქ დაიბადა. რას მოჰყავს ისინი ბეთლემამდე - უბრალო შემთხვევითობას? არა. მოგვები აქ მოჰყავს ღმერთკაცის შობის სასწაულს. ვარსკვლავთმრიცხველებს არ შეეძლოთ ბეთლემში შემთხვევით მისვლა. სწორედ ამაშია ვარსკვლავის შესახებ სახარებისეული მოთხრობის ძირითადი პათოსი.

ამიტომაც უსარგებლოა მსჯელობა ვარკსვლავის ბუნებაზე. როგორიც გინდ ყოფილიყო - ის ღმერთმა გამოაგზავნა იმისთვის, რათა წარმართებს ეცნოთ და თაყვანი ეცათ მესიისთვის. თვით იოჰან კეპლერიც რომ მართალი იყოს და სპარსი ბრძენკაცები აკვირდებოდნენ "პლანეტების აღლუმს" ან ახალი ვარსკვლავის დაბადებას - რას ეწინააღმდეგება იგი? ნუთუ, როდესაც შეიტყობდნენ, რომ ვარსკვლავი კი არა ანგელოზი მიუყვება მათ ღვთაებრივი ყრმის ბაგისკენ, უკან გაბრუნდებოდნენ და კვლავ ვარსკვლავთმრიცხველებად დარჩებოდნენ? მოგვები ვარსკვლავს კი არ მიუყვებოდნენ, ისინი მიემართებოდნენ იუდეველთა მეფისკენ, მაცხოვრისკენ. მეტიც, ისინი სულაც არ შეცბუნებულად, როდესაც ის სამეფო პალატებში კი არა ღატაკ ბაგაში იხილეს, სადაც უამინდობისას თავს საქონელი აფარებდა. ანუ, მათ ჯერ მესიის ვარსკვლავი მათთვის გამოცხადებულ სასწაულად მიიღეს, ერწმუნენ მას, და უკვე შემდეგ გაჰყვნენ მას. ალბათ, სწორედ ამიტომაც იოპოვეს თავიანთი მაცხოვარი...

ქრისტეს შობა დროს ორ ეპოქად ჰყოფს - "მანამდე" და "შემდეგ". სხვადასხვა დროს იყო მცდელობა წელთაღრიცხვა სხვა მოვლენებისგან დაეწყოთ, თუმცა ადრე თუ გვიან ყოველთვის ხდებოდა კვლავ იმავე წერტილში დაბრუნება, და ამგვარად კაცობრიობა ამტკიცებდა, რომ დედამიწაზე ქრისტეს გამოჩენა, ყველაფრისდა მიუხედავად - მისი ისტორიის უმთავრესი მოვლენაა.

მაგრამ კაცობრიობა - ეს ხომ ცოცხალი, კონკრეტული ადამიანებია - ყველა ჩვენთაგანი, ჩვენი სიხარულებითა და მწუხარებებით, იმედებითა და იმედგაცრუებებით, რწმენითა და ეჭვებით. ამიტომ ძალიან ზუსტია იოსებ ბროდსკის სიტყვები - "შობას ჩვენ ყველანი ოდნავ მოგვები ვხდებით". ყველას სურს იხილოს და მიჰყვეს იმ ვარსკვლავს, რომელიც მაცხოვრის ბაგისკენ წარგვიძღვება. მართალია, ხშირად ჩვენ მასთან საჩუქრებით კი არ მივდივართ, არამედ პირიქით, საჩუქრებისთვის მივეახლებით, და გვავიწყდება, რომ უპირველესად, სანამ მისგან რამეს ვითხოვდეთ, ჩვენც უნდა მივართვათ.

მაგრამ რა შეიძლება ღმერთს საჩუქრად მიართვა? გული. სწორედ მათთვის, ადამიანთა გულებისთვის აინთო ორი ათასი წლი წინ ბეთლემის ვარსკვლავი და ყოველწლიურად ინთება.