აპოკალიფსისი > პუბლიკაციები
ბოროტების პრობლემა მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში
ავტორი: მინსკისა და სლუცკის მიტროპოლიტი ფილარეტი. ბოროტების პრობლემა მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში. 2005 წლის 6-9 მაისის საერთაშორისო კონფერენციის მასალები ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორის, ვ. კ. შოხინის საერთო რედაქციით.
როდესაც ჩვენ, ქრისტეანები, მივმართავთ ბოროტების პრობლემას, აღმოვჩნდებით ხოლმე პარადოქსალურ ვითარებაში. რადგან იმისთვის, რათა გავიგოთ, რა არის ბოროტება, თუნდაც გონებით მაინც უნდა ვეზიაროთ მას. მაგრამ წმ. წერილი პირიქით გვეუბნება: "განეშორეთ ბოროტს" (რომ. 12:9).
მეორეს მხრივ, როგორ შეგვიძლია განვეშოროთ ბოროტებას, თუ არც კი ვიცით, რას განვეშოროთ? როგორ შეგვიძლია მივსწრაფვოდეთ სიკეთისკენ, თუ არ ვიცით, რითი განსხვავდება ის ბოროტებისგან?
ეს პარადოქსი უთითებს იმაზე, რომ ბოროტების პრობლემა სუფთად თეორიული პრობლემა როდია. მივმართავთ რა ბოროტების პრობლემას, განსაკუთრებით მკაფიოთ გვესმის, რომ ცნობიერება ითხოვს იმაში ჩათრევას, რის წვდომასაც ვცდილობთ. ბოროტება - ეს არ არის ნეტრალური ობიექტი, თუ საერთოდ არსებობენ შემეცნების ნეიტრალური ობიექტები. ბოროტების გაგება თავისთავად მორალური, უფრო ზუსტად, სულიერი პრობლემაა.
შეგვიძლია თუ არა გავიგოთ, რა არის ბოროტება ისე, რომ არ ვეზიაროთ მას როგორც ასეთს? ან, თუ წმ. მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის გამოთქმას გამოვიყენებთ, "არ გვიცვნია სატანის სიღრმე" (გამოცხ. 2:24)? ბოროტების პრობლემას შეიძლება მივუდგეთ სხვადასხვანაირად.
შეიძლება გამოვიკვლიოთ ის ბოროტება, რომელიც სამყაროში ხდება და რომლის შედეგებს საკუთარ თავზე განვიცდით. ეს, ასე ვთქვათ, ობიექტური ბოროტებაა, რომელის წყაროც არის მოვლენები და პროცესები, რომლებიც ბუნებრივ და სოციალურ სამყაროში ხდება. და მაშინ ჩვენი განხილვის საგანი ხდება თვით სამყაროს აგებულება. ამ შემთხვევაში იბადება კითხვა იმის შესახებ, არის თუ არა ბოროტების მიზეზი ონტოლოგიური, ანუ ხომ არ არის ბოროტება ჩადებული სამყაროსა და ადამიანის თით ყოფიერ საფუძველში?
ამავდროულად ვხედავთ, რომ ბოროტებას თვით ადამიანები ჩადიან. ეს კი ნიშნავს, რომ შეუძლებელია გვერდი აუარო სხვა კითხვას - ბოროტების საწყისებზე თვით ადამიანში, მის განზრახვებსა და ქცევებში. არის რაღაც წინააღმდეგობრივი იმაში, რომ ადამიანი, რომელიც იტანჯება სხვადასხვა სახის ბოროტებისგან, თვითონაც იქმს ბოროტებას და როგორც წმ. პავლე ბრძანებს, აქტიურადაც (რომ. 1:30).
ბოროტების პრობლემა - ეს არის ბოროტების წყაროს პრობლემა. და ჩვენ თუ ამ წყაროს სამყაროსა და ადამიანის ობიექტურ მოწყობაში ვეძებთ, უცილობლივ მივალთ ადამიანთან, რომლის შესახებაც ზუსტად ვიცით, რომ ის იქმს ბოროტებას.
მაგრამ თუ ადამიანი ბოროტების ერთ-ერთი წყაროა სამყაროში, თვით არ წარმოადგენს თავისი საკუთარი ყოფიერების წყაროს. განსაზღვრული ლოგიკის მიხედვით, ჩვენ ვეძებთ ბოროტების წყაროს იქ, საიდანაც წარმოსდგა ადამიანიც, და ობიექტური სამყაროც, რომელშიც ის ცხოვრობს. და აი ასე, ჩვენ მივდივართ საკითხთან იმის შესახებ, რამდენად არის სამყაროსა და ადამიანის შემოქმედი დამნაშავე ბოროტების არსებობაში, - მივდივართ თეოდიცეის, ანუ "ღმრთის გამართლების" პრობლემასთან.
ეს არის განსჯის კანონიერი გზა - ეძებო პირველმიზეზი, რომელიც გარკვეულ შედეგებს ბადებს. მაგრამ მოცემულ შემთხვევაში ასეთი ლოგიკა მთლიანად როდი შეესაბამება განსახილველ საგანს. ადამიანის ყოფიერების მიზეზი თუ ღმერთია, მაშინ ბოროტების მიზეზი, რომელსაც ადამიანი სჩადის, - თვით ადამიანია. ჩვენ ხომ გამოცდილებით ვიცით, რომ ბოროტება ოდენ გარედან როდი შემოდის ჩვენში. ჩვენ ვგრძნობთ, რომ თვითონ ვქმნით ბოროტებას და არ შგვიძლია ბოროტების სხვისთვის გადაბრალებაში არ მივემსგავსოთ ევას. ამიტომაც ჩვენთვის ბოროტების არსებობის პრობლემის გადაწყვეტა აუცილებლად არის დაკავშირებული თვითგამოცდასთან.
საბოლოო ჯამში პრობლემა იმაშია, როგორ ვეწინააღმდეგოთ ბოროტებას, უკიდურეს შემთხვევაში, არ დავემორჩილოთ მას. მაგრამ ამისთვის ჩვენთვის აუცილებელია გავარკვიოთ ბოროტების სტატუსი საღმრთისმეტყველო ონტოლოგიის თვალსაზრისით.
ძველი სეკლესიო ტრადიციის მიხედვით უნდა ვამტკიცებდეთ, რომ ბოროტება არ არსებობს. ყოფიერებაში, როგორც ასეთში, არ არსებობს ისეთი "ნაწილი", რომელიც თავისთავად იქნებოდა ბოროტება. ყოვლადსახიერი ღმრთის ყოველ ქმნილებაში ჩადებულია სიკეთე, "დაინახა ღმერთმა, რომ კარგი იყო" (დაბ. 1:10, 12, 18, 21, 25), ამიტომაც, იმას, ვინც სახიერი არ არის, არ შეიძლება ჰქონდეს არსი, სუბსტანცია. თვით დაცემული ანგელოზებიც კი თავიანთი ბუნებით კეთილნი იყვნენ. ღმერთს არ შეუქმნია ბოროტება.
"სოლომონის სიბრძნის" ავტორი ამბობს: "რადგან სიკვდილი ღმერთს არ შეუქმნია და არც ცოცხალთა დაღუპვით ხარობს; რადგან არსებობისთვის შექმნა ყოველივე და მაცოცხლებელია სამყაროს ყოველი ქმნილება; არ არის მათ შორის დამღუპველი წამალი და არც ჯოჯოხეთის სუფევაა დედამიწაზე. რადგან უკვდავია სამართლიანობა, უღვთოებმა კი ხელებითაც და სიტყვებითაც მოუხმეს სიკვდილს და, მასთან დამოყვრებულნი, დაიშრიტნენ, აღთქმა დაუდვეს მას, რადგან ღირსნი არიან მის კერძად იქცნენ" (სოლ. სიბრძნე 1:13-15). და კიდევ სხვა ადგილას: "რადგან ღმერთმა ადამიანი უხრწნელად შექმნა და თავისი მარადიულობის ხატად დაბადა იგი, მაგრამ ეშმაკის მოშურნეობით სამყაროში სიკვდილი შემოვიდა და მისი წილხვდომილნი განიცდიან მას" (სოლ. სიბრძნე. 2:23-24)
მაშ რა არის ბოროტება? საღვთისმეტყველო პასუხი ასეთია: ბოროტება - არ არის ბუნება და ის არც არსია. ბოროტება - ეს არის განსაზღვრული მოქმედება და მდგომარეობა იმისა, ვინც წარმოქმნის ბოროტებას. არსებობს ნეტ. დიადოხ ფოტიკიელის (V ს). ცნობილი და ხშირად ციტირებადი გამოთქმა: "ბოროტება - არ არსებობს; უფრო სწორედ ის არსებობს მხოლოდ იმ მომენტში, როცა მას ასრულებენ". ამ ფორმულაში გამოხატულია ბოროტების მთელი არსი, მაგრამ ეს არ არის არსი ამ ცნების ფილოსოფიურ-საღვთისმეტყველო მნიშვნელობით.
სხვა სიტყვებით, ბოროტების წყარო - სამყაროს ობიექტურ მოწყობაში კი არ ძევს, არამედ ნებაში. ბოროტების წყაროს წარმოადგენენ ის არსებანი, რომლებსაც ნება გააჩნიათ. ის არსებანი, რომლებსაც თვით შემოქმედმა მისცა შესაძლებლობა, ასევე მცნება თავისუფლად მოპყრობოდნენ მის მიერ შექმნილ სამყაროს, რომელიც მან აჩუქა თავის ქმნილებათ.
ამგვარად, ონტოლოგიური თვალსაზრისით, ბოროტება - არარეალურია, ის არ არსებობს.
მაგრამ ეს მტკიცებულება, რომელიც სწორია საღვთისმეტყველო თვალსაზრისით, აშკარა წინააღმდეგობაშია ჩვენს გამოცდილებასთან. ის, რომ ბოროტება ონტოლოგიურად არ არსებობს და რომ ის დაბუდებულია ქმნილების თავისუფალ ნებაში, არ ნიშნავს, რომ ბოროტება საერთოდ არ არსებობდეს. ბოროტბა, რა თქმა უნდა, სამყაროში არსებობს, მაგრამ არა ისე, როგორც არსებობენ მასში საგნები, ორგანიზმები და ყოველივე, რომელსაც "არსი" გააჩნია.
რადგან, სამყარო, რომელშიც კაცი ცხოვრობს, - არა მარტო რაღაც ღმრთის მიერ მოწესრიგებული მთლიანობაა. ეს ასევე არის იმ არსებათა ქმედებების სფერო, რომლებსაც ღმერთმა ნება მიუბოძა. ამ ქმედებათა მიზეზი არ წარმოადგენენ გარეგან ობიექტურ კანონებს, არამედ ნებას და თავისუფლებას. ასე მივდივართ ჩვენ უმთავრეს დასკვნამდე: სამყაროში ბოროტების წყარო არის არა ღმერთი, რომელმაც ის შექმნა, არამედ მისი თავისუფალი ქმნილებები.
რაშია ბოროტების რეალობა? - მის ქმედითობაში.
სხვა მნიშვნელოვანი დასკვნა, რომელთანაც მივყავართ ბოროტების პრობლემის განხილვას - ეს არის ის, რომ ყოფიერება, რომელსაც შეისწავლის ფილოსოფიური და საღვთისმეტყველო ონტოლოგია, არსებათა ანუ "იდეათა" და "აზრთა" სამყაროთი არ იფარგლება, რომელიც შეადგენს ბუნებითი სამყაროს ობიექტურ საფუძველს. ნების მქონე სუბიექტები - ქმნილი არსებები - ასევე განეკუთვნებიან ყოფიერებას, რადგან ისინიც სამყაროში არსებობენ.
რა ახასიათებთ ამ არსებებს? ის, რომ ისინი თვითვე არიან საკუთარ ქმედებათა მიზეზნიც და წყარონიც, მათთვის გარეგან სამყაროში არსებობის მიუხედავად, რომელიც ზღუდავს მათ თავისუფლებას. მაგრამ თავისუფლება სულაც არ ნიშნავს შეზღუდვათა არარსებობას. პირიქით, ქმნილებათა თვისუფლება - სწორედ იმ საზღვრებში მოიაზრება, რომლებიც შემოქმედის მიერ არის დაწესებული. ეს არის თავისუფლება ქმნილი ყოფიერების საზღვრებში. ამიტომაც ის აუცილებლად შეიცავს შემოქმედი ღმრთისადმი თავისუფალ დამოკიდებულებას.
გნოსტიკურ-მანიქეველულრი მიმართულებების ბოროტების შესახებ არსებული ყველა კონცეფციის შეცდომა იმაშია, რომ მათში ბოროტებას ადგილი თვით ყოფიერებაში განეკუთვნება - იქნება ეს ქმნილი თუ არაქმნილი ბუნება. მსგავსი დუალიზმი ეწინააღმდეება სამყაროს შექმნისა და ბოროტების წარმოშობის ქრისტეანულ გაგებას.
მაგრამ თუ ჩვენ ვამტკიცებტ, რომ ბოროტება განეკუთვნება ნების სფეროს, მაშინ, უეჭველად, უნდა ვილაპარაკოთ დუალიზმზეც. თუმცა, ასეთი რამ არავითარ შემთხვევაში არ ეხება ღმერთს, არამედ მხოლოდ თავისუფალ არსებათ.
საკუთარი თავის შიგნით ადამიანი იმყოფება ორ პოლუსს - სიკეთესა და ბოროტებას შორის. ასეთია ადამიანის დღევანდელი მდგომარეობა, რომელიც მან მიიღო ადამის დაცემის შემდეგ. და ყოველი ამ პოლუსთაგან ფლობს მიზიდულობის ძალას. თუმცა, მათი შეფარდება არასიმეტრიულია, რადგან ერთ პოლუსზე პლიუსია, და მხოლოდ პლიუსი, მეორეზე კი - მხოლოდ მინუსი და სხვა არაფერი.
ის ვითარება, რომ ბოროტება ჩვენშიც მოქმედებს, და ჩვენს გარეთაც, რომ ჩვენ ერთდროულად ბოროტების წარმომშობნიც ვართ და ისინიც, ვინც განიცდის მას საკუთარ თავზე, სერიოზულ შედეგებს იწვევს: ცოდვის მდგომარეობაში ყოფნით, ჩვენ, არსებითად, არ გვესმის რა არის სიკეთე. ანუ ჩვენ სიკეთე ვიცით სწორედ როგორც შეფარდებითი რამ, და არა როგორც აბსოლუტური. აბოლუტური სიკეთე - მხოლოდ თვით ღმერთია ისე, როგორც ის არის. ხოლო ჩვენს გამოცდილებაში "სიკეთე" და "ბოროტება" - შეფარდებითია. ამიტომაც, ურთიერთცვალებადნიც.
გვახსენდება XIX საუკუნის დიდი ქრისტეანი რუსი მწერლის ნ. ვ. გოგოლის გამონათქვამი: "მოწყენილობა არის იქიდან, რომ ვერ ხედავ სიკეთეს სიკეთეში". აქ დაჭერილია მეტად მნიშვნელოვანი დახასიათება იმისა, როგორ მოქმედებს ბოროტება ჩვენი კაცობრივი სიკეთის სივრცეში.
ბოროტება ატყუებს. და მისი ძალა ისეთია, რომ ის ჩვენს სიკეთეს თავისად აქცევს, ანუ ბოროტებად. ეს კარგად იციან ასკეტმა მოსაგრეებმა, რომლებიც სწორედ აბსოლუტური სიკეთისკენ, ღმრთისკენ მიისწრაფვიან, და ეწინააღმდეგებიან ღმრთის მოწინააღმდეგე ძალის, სატანის მაცთუნებელ ძალას. ამის შესახებ, თუმცა ნაკლებად, მაგრამ მაინც, იცის ყოველმა ქრისტეანმა, რომელიც მიისწრაფვის კეთილ საქმეთა საქმნლეად, მაგრამ როდესაც ის რაიმე სიკეთეს გააკეთებს, ხშირად თავმოყვარეობისა და ამპარტავნების საცთურში ვარდება.
სიკეთისა და ბოროტების სხვა სახეს გვიხატავს მახარობელი იოანე ღვთისმეტყველი - ეს არის ნათლისა და ბნელის შედარება. ღმერთი ნათელია, და არ არის მასში ბნელი "ნათელი ბნელში ნათობს და ბნელმა იგი ვერ მოიცვა" (იოანე 1:5). ნათელი - ეს აბსოლუტური პოზიტივია, "პლიუსია", ხოლო ბნელი - ნათლის არარსებობა, ჩრდილი, რაღაც გარეგნული ნათელთან მიმართებაში (როგორც არის ეს გამოთქმაში "უკუნი სიბნელე"), "მინუსია". ნათელი - ეს არის ღმრთის მადლის გამოსხივება. ხოლო ბნელი - ნათლის არარსებობა.
ბოროტება, როგორც წესი, ნათელს ემალება, ის - ჩრდილშია. ეს არ ნიშნავს, რომ ის არააქტიურია. ბოროტება გვატყუებს და გვაცთუნებს შიგნიდან, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც ჩვენ ძალისხმევას არ ვაკლებთ სიკეთის ქმნას.
ბოროტება თვით ჩვენში ვლინდება და არცთუ იშვიათად გვეუფლება კიდეც. ამიტომაც თეოდიცეა დაკავშირებულია ანტროპოდიცეასთან, "ადამიანის გამართლებასთან". იბადება კითხვა: როგორ გავამართლოთ ჩვენი საკუთარი არსებობა? ჩვენ ხომ ვხედავთ, რომ ჩვენში ცოდვა იმდენად ძლიერია, რომ კეთილი განზრახვები და საქმეებიც კი ხშირად ბოროტებად გარდაიქცევა, რაც კეთილი გვიქმნია, შეიძლება საკუთარი წარწყმედის წყაროდ ვაქციოთ, თუ ის ჩვენში სიამაყის, ამპარტავნების, მედიდურობის, გულქვაობის და თავმომწონეობის წყაროდ გარდაიქცევა.
შეგნება იმისა, რომ ბოროტება - სუბსტანცია როდია, არამედ ნება, რომ ეს ბუნება კი არა, ბუნების მდგომარეობაა, გვაიძულებს უპირველეს ყოვლისა გამოვიკვლიოთ ბოროტება საკუთარი პიროვნების "საზღვრებში". ბოროტება პერსონალისტურია.
მაგრამ რისგან გაჩნდა კაცში ბოროტება? არა მარტო იმისგან, რომ ადამიანმა "ღმერთივით ყოფნა" მოინდომა (და მით შესცოდა), არამედ იმისგანაც, რომ არის რა ქმნილება, და არა ღმერთი, ის ფლობს ღმრთის მსგავს თავისუფლებას. ბოროტება ცოდვის ფორმით წარმოიშვება თითქოსდა შეზღუდვებს შორის არსებულ შუალედში, ადამიანის ქმნილ ბუნებასა და ღმრთის მსგავსი თავისუფლების ზღვარს გაცილებულ ბუნებრივ დეტერმინიზმს შორის
ბოროტება ცოდვის სახით, ადამიანის ქმნილი, შეზღუდული ბუნებისა და ბუნებრივი დეტერმინიზმის ზღვარს გაცილებულ, ღმრთის მსგავს თავისუფლებას შორის შუალედში წარმოიშვება;; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, - ადამიანის ბუნებასა და პიროვნებას "შორის" სივრცეში.
ადამიანის, როგორც ქმნილი არსების თავისუფალი ნება - ეს, ღირს. მაქსიმე აღმსარებლის ტერმინოლოგიით არის "გნომიკური" ნება, ანუ ამრჩევი ნება. ის იძულებულია აირჩიოს იმიტომ, რომ ადამიანი დაყენებულია არჩევანის წინაშე იმის ძალით, რომ საკუთარი ნების გარეშე გაჩნდა. ადამიანი თავისუფალია, მაგრამ - არჩევანის სიტუაციაში. ხოლო უმთავრესი არჩევანი, რომელიც მან უნდა გააკეთოს, მდგომარეობს იმაში, რატა მისდიოს ღმრთის ნებას ან ეწინააღმდეგოს მას. თავისუფალი ადამიანი დგას არჩევანის წინაშე როგორი მიმართება ჰქონდეს ღმერთთან: მიენდოს, თუ პირიქით, არ მიენდოს. რწმენის აუცილებლობა უკვე იმაშივეა ჩადებული, რომ სამყაროში გაჩენილი ადამიანი პოულობს საკუთარ თავს. ამაშია ადამიანის, როგორც ქმნილი არსების თავისუფლების პარადოქსი.
მაგრამ, ღმერთი, როგორც სახარება გვასწავლის, არა მარტო ის შემოქმედია, რომელიც, როგორც ნებისმიერი მხატვარი, განყენებულია თავისი შემოქმედების ნაყოფისგან, არამედ ის მოსიყვარულე მამაა.
ადამიანი, ადამიდან დაწყებული, აწყდება საღმრთო მოწოდებას, უფრო ზუსტად - მოწოდებას ენდოს ღმრთის მამობრივ სიყვარულს. რწმენა მოუწოდებს ნდობისკენ და ითხოვს ერთგულებას. ეს ცნებები უთითებენ პიროვნებათშორის ურთიერთობაზე და არა იმგვარ ურთიერთობაზე, როგორიც შეიძლება იყოს უპიროვნებო ობიექტებს ან ნივთებს შორის.
სამყაროში ბოროტების წარმოშობისა და მოქმედების პრობლემა, აქედან კი თავისუფლების, როგორც ბოროტების წყაროს პრობლემაც, განეკუთვნება პიროვნებათა არსებობის სფეროს, იპოსტასურ ყოფიერებას. ჩვენ ვერაფერს გავიგებთ ბოროტებაზე, თუ მასზე ვიმსჯელებთ როგორც ობიექტურ პროცესზე, როგორც რაღაც გარეგანზე პიროვნებებთან მიმართებაში. როგორც ვერ გავიგებთ რა არის სიკეთე, თუ არ გვემახსოვრება, რომ ღმერთი - როგორც უზენაესი სიკეთე - ღვთაებრივ იპოსტასთა ერთობაა, და არა უსახური აბსოლუტი.
არის კიდევ ერთი რაკურსი, რომელშიც აუცილებელია განვიხილოთ ბოროტების პრობლემა: ეს არის ბოროტებისა და სიკვდილის კავშირი, რომელიც, მოციქულის თქმით, ადამიანის უკანასკნელი მტერია (1 კორ. 15:26).
მართლაც, სიკვდილი, ეს არის ამ სამყაროში ბოროტების უკანასკნელი გამოვლინება. ამასთან სიკვდილი - ეს დასაბამიერი პერსპექტივაა ადამიანის არსებობისა, ის "აჩრდილია", რომელიც ძევს ადამიანის ცხოვრებაზე მისი გაჩენის მომენტიდან. ხოლო სასიკვდილო აგონია - ტანჯვის უმაღლესი ხარისხია. ამიტომაც უნდა ითქვას, რომ ბოროტების პრობლემა - ეს სიკვდილისა და ადამიანის მოკვდავობის პრობლემაა (არ არის შემთხვევითი, რომ ბოროტების უკიდურეს გამოხატულებას სწორედ ადამიანის მიერ ადამიანის მკვლელობა წარმოადგენს).
მაგრამ ქრისტეანული დამოკიდებულება სიკვდილთან საფუძვლიანად განსხვავდება იმ გაგებისგან, რომელსაც შეიძლება წარმართული ვუწოდოთ. რამეთუ ჩვენ ღმერთკაცის სიკვდილით ვართ გამოხსნილნი. ჩვენ ქრისტეს ჯვარმა გამოგვიხსნა!
ხოლო ღმერთკაცის ჯვარი - არა მარტო მისი მიწიერი გზის მწვერვალია, რომელზე სიარულითაც გაიზიარა მან ადამიანის ბედი, გაიზიარა ცოდვის ყველა შედეგი, გარდა თვით ცოდვისა. ქრისტეს ჯვარი არის ადამიანური სიკვდილის განცდა, როგორც უმაღლესი ბოროტებისა და ადამიანის უკანასკნელი მტერისა. ქრისტეს სიკვდილში ღვთისმეტყველები ხედავენ ღმერთის სოლიდარობას ადამიანისადმი და მიიჩნევენ, რომ უფლის სიკვდილის ნამდვილი "მიზეზი" იყო ის ღმრთითმიტოვებულობა, რომელიც მან ჯვარზე განიცადა.
მაგრამ ქრისტეს ჯვარი - ეს მხოლოდ სიკვდილის სიმბოლო როდია, ეს სიყვარულის სიმბოლოცაა. ეს არის ღმრთის სიყვარულის გამოვლინება, რომელმაც ძლია კაცობრიობაზე განლაღებული სიკვდილი, უკიდურესი ბოროტება. ამიტომაც შეიძლება ითქვას, რომ ღმერთკაცის ჯვარი ყველაზე დამაჯერებელი თეოდიცეაა.
მაგრამ რაზედ მეტყევლებს ჯვრის ღვთისმეტყველება? ის მეტყველებს იმაზე, რომ ბოროტება იძლევა არა უბრალოდ მისდამი წინააღმდეგობით, არა უბრალოდ კეთილ საქმეთა ქმნით, არამედ ღმრთისადმი ერთგულებით, მისდამი სწრაფვით და მასთან ერთობაში ყოფნით. ანუ ღმრთისადმი სიყვარულით. თუმცა, რა თქმა უნდა, ბოროტებაზე ეს გამარჯვება შეუძლებელია ბოროტების განცდის, შინაგანი საცთურების ძლევის, ტანჯვის გარეშე, რომელსაც გარეგანი წყარო გააჩნია.
რა უნდა იყოს სიკეთე ჩვენს სიტუაციაში, ჩვენს ცოდვილ მდგომარეობაში?
სიკეთე მდგომარეობს იმაში, რომ გადაჭრითუ უნდა დავდგეთ აბსოლუტური სიკეთის მხარეს, და არ დავკმაყოფილდეთ მისი შედარებითი ვარიანტებით. ეს კი ღმრთის მხარეს დგომას ნიშნავს. მხოლოდ რწმენა და ღმრთისადმი ერთგულება შეიძლება გახდეს ის საიმედო გზა, რომელიც გვიხსნის ბოროტებისგან, მისი ძალმომრეობისგან და მისი საცთურებისგან. ვფიქრობ, სწორედ ესა აქვს მხედველობაში წმ. წერილს, როდესაც ამბობს: "ნუ იძლევი ბოროტისაგან, არამედ სძლე კეთილითა მით ბოროტსა მას" (რომ. 12:21).