სწავლანი > ლიტურგიკა
საეკლესიო ღვთისმოსაობასთან და სულიერ მზრუნველობასთან დაკავშირებული განმარტებანი
ავტორი: არქიეპ. ამბერკი (ტაუშევი).
კითხვების ჩამონათვალი:
1. რამდენი მიმრქმელი (ნათლია) შეიძლება იყოს ნათლისღების საიდუმლოში?
2. როდის არის ნებადართული მუხლმოყრა და როდის არა?
3 (5). რამდენად კანონიკურია სააღდგომო მსახურების შემდეგ, პასქების საკურთხებლად, ჯვრით ლიტანიობა, და მისაღებია თუ არა ეს დღევანდელ პრაქტიკაში?
4 (14). ვინ დაადგინა წესები მარხვებთან დაკავშირებით?
5 (15). რას ნიშნავს "მსგეფსი"?
6 (16). რატომ გრძელდება მართლმადიდებლებში დიდი მარხვა 7 კვირა (შვიდეული), ხოლო კათოლიკეებში 40 დღე?
7 (20). რა განსხვავებაა იოანეს ნათლისღებასა და ქრისტეს ნათლისღებას შორის, - არსებითი თუ გარეგნული?
8 (21). როგორ უნდა გავიგოთ ჩვენი უფლის იესუ ქრისტეს წოდება "ძედ კაცისად"?
9 (22). როგორ ესმის ეკლესიას ღმრთის ძის სიკვდილისწინა სიტყვები: "ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რად მიმატოვე მე?" (მთ. 27:46).
10 (23). შეიძლება თუ არა ჩამოჯდომა ღამისთევითი ლოცვის დროს, როდესაც ტაძარში ექვსი ფსალმუნი იკითხება? კაფისმების კითხვისას, რომლებიც ასევე ფსალმუნებისგან შედგება, ჩამოჯდომა, როგორც ცნობილია და, როგორც ამას საეკლესიო წეს-განგება გვამცნობს, ნებადარტულია.
ვრცელდება თუ არა ეს ნებართვა ექვს ფსალმუნზეც, რომელიც ასევე ფსალმუნებისგან შედგება?
11 (24). სამოციქულოს კითხვის დროს რატომ სხდებიან მღვდელმსახურები, და ამ დროს ერისკაცებსაც აქვთ თუ არა დაჯდომის უფლება?
12 (27). კითხვა: არსებობს თუ არა საეკლესიო კანონი, რომელიც ავალდებულებს ტაძარში მყოფ ქალებს ატარონ თავსაფარი?
13 (30). კითხვა: რატომ არ შეიძლება სკამების დადგმა მართლმადიდებლურ ტაძრებში?
14 (31). კითხვა: აქვთ თუ არა უფლება ერისკაცებს (არასტიქაროსნებს) ღვთისმსახურების დროს კითხვაში დაეხმარონ წინამძღვარს?
და საერთოდ, ვინ დაიშვება საკურთხეველში ღვთისმსახურების დროს?
15 (32). კითხვა: როდის იგალობება და როდის იკითხება ლოცვა "აწ განუტევე"?
16 (34). კითხვა: რა მნიშვნელობა აქვთ სხვადასხვა ფერის სამღვდლო შესამოსელს?
როგორი ფერებია დაწესებული სხვადასხვა დღისა და დღესასწაულებისთვის მთელი წლის განმავლობაში?
1. რამდენი მიმრქმელი (ნათლია) შეიძლება იყოს ნათლისღების საიდუმლოში?
1. კითხვა: ჩემი შვილი დაიბადა სლოვენიაში (იუგოსლავია), მკაცრად კათოლიკურ ქვეყანაში. შემთხვევით გავიგე, რომ მარიეორასთან ახლოს განლაგებული ყოფილა სერბული სამხედრო დანაყოფი და მასში თურმე მართლმადიდებელი მღვდელი მსახურობს. მოვიძიე იგი და ჩემი შვილის მონათვლა ვთხოვე, რაზეც სიხარულით დამთანხმდა. მანვე შემივსო ნათლობის მოწმობა და ნათლიის სახელი და გვარი წინდაწინვე მკითხა. მე ორივე ნათლიის სახელები დავუწერე და მისგან ისეთი პასუხი მივიღე, რამაც გამაოგნა: ნათლობისას მხოლოდ ერთი ნათლია არისო დასაშვები, ხოლო ორი და მეტი ნათლია რუსებმა კათოლიკეებისგან გადმოიღესო. ამ ამბიდან რამოდენიმე წლის შემდეგ (1926 თუ 1927 წელს, ზუსტად არ მახსოვს) ამ შემთხვევის შესახებ აწ გარდაცვლილ არქიეპისკოპოს აპოლინარის მოვუყევი, რომელმაც, ჩემდა გასაკვირად, დაადასტურა, რომ სერბი მღვდელი მართალი იყო. სამწუხაროდ, ჩვენი საუბარი შეწყდა, და ისე მოხდა, რომ შემდეგში ამ საკითხთან დაკავშირებით რაიმე განმარტება არავისგან მიმიღია. ვფიქრობ, ასეთი განმარტება სასარგებლო იქნებოდა არა მარტო ჩემთვის, არამედ სხვა მრავალი ადამიანისთვისაც. როგორი ჩვეულებები არსებობს ნათლიობაზე ბერძნულ, რუმინულ, ბულგარულ და სხვა მართლმადიდებლურ ეკლესიებში?
პასუხი: მიმრქმელობის (ნათლიობის), ანუ ნათლობის დადასტურებისა და მოსანათლავის რწმენაზე პასუხისმგებლობის აღების ინსტიტუტი, სადაც ნათლიები ვალდებულნი არიან ქრისტიანული ცხოვრების წესებში დაარიგონ თავიანთი ნათლულები, ქრისტიანული ეპოქის 1-ლივე საუკუნიდანვე იღებს სათავეს. პირველი წერილობითი წყაროები, რომლებიც თარიღდებიან მე-2 საუკუნით, მიმრქმელთა შესახებ იუწყებიან, რომ ყველაზე ხშირად მიმრქმელები ხდებოდნენ დიაკვნები, დიაკონისები, ქალწულები და საერთოდ ისეთი პირები, რომლებმაც თავი ეკლესიის მსახურებას მიუძღვნეს, რადგან ისინი შემძლენი იყვნენ მოსანათლავები დაერიგებინათ და განესწავლათ ქრისტიანულ სწავლა-მოძღვრებასა და ზნეობრიობაში.
"მოციქულთა დადგენილებების" დანახმად (3:16), ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში მამაკაცს ჩვეულებისამებრ მიირქვამდა (ნათლავდა) ერთი დიაკვანი, ხოლო ქალს - ერთი დიაკონისა. იმ დროიდან დაწესდა ქრისტიანულ ეკლესიაში წეს-განგება, რომლის ძალითაც ნათლისღების დროს საჭირო იყო მხოლოდ ერთი მიმრქმელი, რომელიც მოსანათლავის სქესისა უნდა ყოფილიყო: მამრობითი სქესის მოსანათლავისთვის - მამაკაცი, ხოლო მდედრობითი სქესის მოსანათლავისთვის - დედაკაცი. სლავური "მესაჭე" (Кормчая) წიგნის მოთხოვნით (თ. 50, ნაწილი 2), მოსანათლავი, "როდესაც ის მაცხოვნებელი საბანელიდან ამოდის, მიღებულ უნდა იქნას ერთი მართლმორწმუნე ადამიანის მიერ".
ძველ რუსულ ეკლესიაში XIV საუკუნემდე ნათლისღებისას დაწესებული იყო მხოლოდ ერთი მიმრქმელი, და მხოლოდ XIV ს-ის შემდეგ შემოდის ორი მიმრქმელის ტრადიცია, რომელიც ჩვეულებისამებრ იყვნენ - ქალი და კაცი. რუსეთის ეკლესიის ეს ჩვეულება, დროთა განმავლობაში არა მარტო გამყარდა საეკლესიო პრაქტიკაში, არამედ ასახვა ჰპოვა გვიანდელ სინოდალურ დადგენილებებშიც, თუმცა, პრინციპში, დღემდე აუცილებელია მიმრქმელი იყოს მხოლოდ ერთი ადამიანი: მამაკაცი მამაკაცისთვის და ქალი მდედრობითი სქესის მოსანათლავისთვის.
ჩვენი კურთხევანი, რომლის მიხედვითაც ტარდება ნათლისღების საიდუმლო, იცნობს მხოლოდ ერთ მიმრქმელს, რომლის სიცოცხლის, მშვიდობის, ჯანმრთელობის, ცოდვათა მიტევებისა და ცხონებისთვის ორჯერ აღევლინება ლოცვა მრჩობლ კვერექსში - სახარების კითხვისა და "მერვე დღეს მირონის მობანვის" წეს-განგების წაკითხვის შემდეგ.
თავისთავად გასაგებია, რომ ნათლობის დროს მიმრქმელი უნდა იყოს მხოლოდ მართლმადიდებლური აღმსარებლობისა და თანაც სარწმუნოებაში კარგად განსწავლული ადამიანი. უკიდურეს შემთხვევაში, მას ჯეროვანი წარმოდგენა უნდა ჰქონდეს უმთავრეს სარწმუნოებრივ საკითხებზე, ქრისტიანულ ზნეობაზე და ნათლისღების საიდუმლოს არსზე, ასევე იმ აღთქმებზე, რომლებსაც ის წარმოთქვამს მოსანათლავის ნაცვლად, და რომლებიც მიმრქმელმა უნდა გადასცეს და აუხსნას მონათლულს, როდესაც წამოიზრდება.
აქედან გამომდინარე, მიმრქმელები არ შეიძლება იყონ:
ა) მცირეწლოვანი ბავშვები (15 წელზე პატარები);
ბ) სარწმუნოებაში სრულიად უმეცარნი;
გ) აშკარა ცოდვილები და, საერთოდ, ისეთი პირები, რომლებიც თავიანთი ცხოვრებით დაცემული და უზნეო ადამიანის შთაბეჭდილებას ტოვებენ საზოგადოებაში;
დ) სქიზმატიკოსები და მწვალებლები;
ე) სხვა სარწმუნოების მქონენი ან ათეისტები.
უკიდურეს შემთხვევაში, მაგალითად, თუ შეუძლებელია მართლმადიდებელი მიმრქმელის პოვნა, ნათლობა შეიძლება შესრულდეს მიმრქმელის გარეშეც, როგორც განსაკუთრებული პირისა, რომელსაც ამ დროს ჩაანაცვლებს თვით საიდუმლოს შემსრულებელი მღვდელმსახური, ან მეფსალმუნე ან კიდევ მათი (მსახურთა) მეუღლეები, მოსანათლავის სქესის მიხედვით.
პრაქტიკაში დაუშვებელია დაუსწრებელი მიმრქმელობა, რომელსაც არ გააჩნია კანონიკური საფუძველი, რადგან საეკლესიო წეს-განგების მიხედვით მიმრქმელი ვალდებულია ესწრებოდეს ნათლისღების საიდუმლოს აღსრულებას. მიმრქმელმა მოსანათლავის ნაცვლად უნდა მისცეს მღვდელს პასუხები დასმულ კითხვებზე და აღთქმებზე, მოსანათლავის ნაცვლად წაიკითხოს სარწმუნოების სიმბოლო, მოსანათლავთან ერთად შემოიაროს ემბაზი და მით, ღმრთისა და ეკლესიის წინაშე, საზეიმოდ დადოს პირობა, რომ მის მიერ ემბაზიდან მიღებული ნათლულები იქნებიან ჭეშმარიტი ქრისტიანები.
ოღონდ აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ მშობლები (ცოლი და ქმარი) არავითარ შემთხვევაში არ უნდა გახდნენ საკუთარი შვილების მიმრქმელები: წინააღმდეგ შემთხვევაში, VI მსოფლიო კრების 53-ე კანონის თანახმად, მათი ქორწინება უნდა დაირღვეს, რადგან მიმრქმელობა (ნათელ-მირონობა) ქმნის სულიერ ნათესაობას, რომელსაც ეკლესია ამ კანონის მიხედვით "ხორციელ ნათესაობაზე" უფრო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს.
2. როდის არის ნებადართული მუხლმოყრა და როდის არა?
კითხვა: ორი წლის წინ დეტროიტში ვიყავი და ყურადღება მივაქციე, რომ ლიტურგიის დროს მუხლებზე არავინ დგებოდა. მე განმიმარტეს, რომ კვირაობით მუხლმოყრა არ შეიძლება, რადგან კვირა დღე - განსაკუთრებული საზეიმო დღეა - ქრისტეს ბრწყინვალე აღდგომის გახსენებაა. ასეა თუ არა ეს? წმ. სამების პირველი დღე ყოველთვის კვირას უწევს. ჩვენთან ყოფელთვის იკითხება ლოცვა, რომელსაც მღვდელი "მუხლმოყრითი" ლოცვების დროს წარმოთქვამს.
პასუხი: სამწუხაროდ, ჩვენს დროში მორწმუნეთაგან მცირედმა თუ იცის საეკლესიო განწესებანი, რომლებიც მუხლმოყრებს ეხებიან, ასევე იმის შესახებ, რომ კვირა დღეებში (ისევე როგორც დიდ საუფლო დღესასწაულებსა და მთელი ორმოცდაათი დღის განმავლობაში - წმ. პასექის დღესასწაულიდან ვიდრე წმ. სამებობამდე) - მუხლმოყრები უქმდება. ამის შესახებ გვამცნობენ ეკლესიის მთელი რიგი განწესებანი.
ასე, მაგალითად, I მსოფლიო კრების 20-ე კანონი ბრძანებს: "ვინაიდან ზოგიერთები საუფლო დღეს (ანუ კვირადღეს) და სულიწმიდის მოფენის დღეებშიც მუხლს იდრეკენ, ამიტომ წმიდა კრება აწესებს, რომ ასეთ დღეებში ღვთის წინაშე ლოცვები ფეხზე დგომით აღესრულოს..."
VI მსოფლიო კრებამ თავის 90-ე კანონში საჭიროდ ჩათვალა კიდევ ერთხელ გადაჭრით დაედასტურებინა ეს აკრძალვა კვირა დღეებში მუხლმოყრის შესახებ, თანაც განმარტა, რომ ამ აკრძალვას ითხოვს "ქრისტეს აღდგომის პატივისცემა"; ანუ, მუხლმოყრები, რომლებიც გამოხატავენ სინანულისებრ გლოვას, შეუთავსებელნი არიან ისეთი სასიხარულო, სადღესასწაულო და საზეიმო მოვლენასთან, როგორიც ჩვენი უფლის, იესუ ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომაა. აი ეს განწესებაც:
"ღმერთშემოსილ მამათაგან კანონად გადმოგვეცა, რომ არ უნდა ვყოთ მუხლდრეკა კვირა დღეს, ქრისტეს აღდგომის პატივისცემის ნიშნად. იმისათვის, რომ არ დავრჩეთ უმეცრებაში, თუ როგორ დავიმარხოთ ეს წესი, ჩვენ განვუცხადებთ მართლმორწმუნეთ, რომ შაბათის სამწუხრო ლოცვისას მღვდელთა საკურთხეველში შესვლის შემდეგ, მიღებული წესისამებრ, აღარ უნდა ვყოთ მუხლდრეკა მეორე დღის კვირის მწუხრამდე, როცა კვლავ მუხლმოდრეკით აღვავლენთ ლოცვებს უფლის მიმართ, რამეთუ შაბათის შემდგომი ღამე მიგვიღებიეს ჩვენ აღდგომის წინამორბედ ღამედ და იმიერიდან ვიწყებთ გალობას, და დღესასწაულს სიბნელიდან სინათლეში მივაცილებთ და ამგვარად იმჟამიდან მთელი ღამისა და დღის განმავლობაში აღდგომას ვდღესასწაულობთ".
ამ კანონში განსაკუთრებულად საყურადღებოა გამოთქმა: "იმისათვის, რომ არ დავრჩეთ უმეცრებაში". აშკარაა, რომ წმ. ღმერთშემოსილი მამები კვირა დღეს მუხლმოყრის ან მუხლმოუყრელობის საკითხს არაარსებით ან მცირე მნიშვნელობის საკითხად როდი მიიჩნევდნენ, როგორც, სამწუხაროდ, ხდება ეს დღეს, და უგულებელყოფენ ამ განაწესს. წმიდა მამებმა საჭიროდ ჩათვალეს განსაკუთრებული კანონიკური განწესებით სრულიად ზუსტად მიეთითებინათ, თუ რომელი მომენტიდან არის დაუშვებელი ღვთისმსახურებაზე მუხლმოყრა და რომელი დროიდან არის ის კვლავ ნებადართული.
ამ კანონის თანახმად მუხლმოყრები უქმდება შაბათის მწუხრზე ე. წ. "სამწუხრო შესვლის" შემდეგ და გრძელდება კვირამდე, სამწუხრო მსახურების შესვლამდე. აი რატომ არაფერია გასაკვირი იმაში, რომ წმ. სამების პირველი დღის მწუხრზე, თუმც ის ყოველთვის კვირადღეს უწევს, იკითხება წმ. ბასილი დიდის სამი ლოცვა მუხლმოყრით. ეს ლოცვები სწორედაც რომ სამწუხრო შესვლის შემდეგ იკითხება მწუხრზე, რაც სრულიად ეთანხმება VI მსოფლიო კრების 90-ე კანონის ზემოთდამოწმებულ მოთხოვნას.
წმ. პეტრე, ალექსანდრიელი არქიეპისკოპოსი და მოწამე, რომელიც ქრისტესთვის 311 წ. ეწამა და, რომლის კანონები წმიდა მამათა სხვა კანონებთან ერთად საზოგადო-სავალდებულო წესებად არის შეტანილი "დიდ რჯულისკანონში", თავის 15-ე განწესებაში, განმარტავს რა, თუ რატომ მარხულობენ ქრისტიანები ოთხშაბათსა და პარასკევს, წერს:
"ხოლო კვირადღეს ვიხდით როგორც სულიერი სიხარულის დღეს მკვდრეთით აღმდგარი უფლისათვის. ამ დღეს არც მუხლთდრეკა შეიძლება".
იგივეს გვასწავლის დიდი მსოფლიო მოძღვარი, წმ. ბასილი, კესარია კაპადოკიის არქიეპისკოპოსი, რომელიც ქრ. შ.-დან IV ს.-ში ცხოვრობდა და რომლის 92 განწესება ასევე "დიდ რჯულისკანონშია" შეტანილი. ის ყოველთვის განსაკუთრებული ავტორიტეტითა და პატივისცემით სარგებლობდა. წმ. ბასილი დიდი თავის 91-ე კანონში, რომელიც აღებულია ნეტ. ამფილოქე იკონიელისადმი სულიწმიდის შესახებ მიწერილი მისი წიგნის 27-ე თავიდან, საკმაოდ ღრმად და, შეიძლება ითქვას, ამომწურავად განმარტავს მუხლთმოდრეკების გაუქმების მნიშვნელობას იმ დღეებში, როდესაც ჩვენ ვზეიმობთ ქრისტეს აღდგომას. აი ამ უძველესი საეკლესიო ჩვეულების მისი სრული და დამმოძღვრელი განმარტება:
"ასევე, ფეხზე დგომით ვასრულებთ ლოცვებს ერთშაბათს, მაგრამ ამის მიზეზი ყველამ არ ვიცით. რამეთუ არა მხოლოდ როგორც ქრისტესთან აღდგომილნი და ზეციურის მაძიებელნი, კვირა დღეს ლოცვების დროს ფეხზე დგომით საკუთარ თავს ვახსენებთ ბოძებული მადლის შესახებ, არამედ, აგრეთვე, იმიტომ ვმოქმედებთ ასე, რომ ეს დღე წარმოადგენს მომავალი საუკუნის ერთგვარ ხატებას. ამიტომაც, როგორც დღეთა დასაბამი, მოსესთან იგი სახელდებულია არა პირველად, არამედ - ერთად. "და იქმნა, - ამბობს, - მწუხრი. და იქმნა განთიად, დღე ერთი" (დაბადება 1:15). თითქოსდა ერთი და იგივე დღე მრავალჯერ მოიქცეოდა. ამდენად, ერთი, რომელიც იმავდროულად მერვეც არის, აღნიშნავს იმ არსებითად ერთ და ჭეშმარიტ მერვე დღეს, რომელსაც ფსალმუნთმგალობელი მოიხსენიებს ფსალმუნის ზოგიერთ ზედაწარწერილში, და რომელიც თავის მხრივ აღნიშნავს ამ სეუკუნის შემდგომ მდგომარეობას, მოუკლებელ დაუღამებელ დღეს, უცვლელ, დაუსრულებელ და დაუბერებელ საუკუნეს. ასე საფუძვლიანად ასწავლის ეკლესია თვის აღსაზრდელებს, რომ ამ დღეს ილოცონ მდგომარედ აღმართულებმა, რათა ხშირი ხსენებით დაუსრულებელი საუკუნის შესახებ, დაუდევარნი არ დავრჩეთ იქ მიმყვანებელი საგზლის მიმართ; და მთელი დრო სულიწმიდის მოფენის დღეებისა, ასევე არის აღდგომის შეხსენება... საეკლესიო განწესებანი გვასწავლიან ჩვენ ამ დღეს უპირატესობა მივანიჭოთ სხეულის პირდაპირ მდგომარეობას ლოცვისას, და ამით, აშკარა შეხსენებით ერთგვარად გადააქვს ჩვენი გონება ახლანდელიდან მომავალში. ხოლო ყოველი მუხლდრეკისა და წამოდგომისას, ჩვენი ქმედებით ვაჩვენებთ იმასაც, რომ ცოდვით დავეცით მიწაზე, და იმასაც, რომ შემოქმედის კაცთმოყვარებით, კვლავ ზეცაში ვართ ხმობილნი. მაგრამ დრო არ მეყოფა ვილაპარაკო ეკლესიის ყველა დაუწერელ საიდუმლოზე".
უნდა ჩავწვდეთ ამ საეკლესიო დადგენილების აზრს, რათა გავიგოთ, რაოდენი მნიშვნელობაა მასში და რაოდენი დარიგებაა, რომლითაც ჩვენს დღეებში ბევრს არ სურს სარგებლობა, რადგან საკუთარ ბრძნობას ამჯობინებს წმ. ეკლესიის სწავლებას. რელიგიური და საეკლესიო ცნობიერების საზოგადო დაცემამ ჩვენს დღეებში მიგვიყვანა იქამდე, რომ თანამედროვე ქრისტიანები, უმეტესწილად, უკვე აღარ განიცდიან კვირა დღეს, როგორც დღეს სიხარულისა და დღეს პასექისა, რომელსაც ყოველკვირეულად ვზეიმობთ; ამიტომაც ვერ ვგრძნობთ, თუ როგორ შეუთავსებლობას, როგორ დისონანსს წარმოადგენს სასიხარულო გალობებთან ერთად ამ დღეს მუხლების მოყრა.
3 (5) *. რამდენად კანონიკურია სააღდგომო მსახურების შემდეგ, პასქების საკურთხებლად, ჯვრით ლიტანიობა, და მისაღებია თუ არა ეს დღევანდელ პრაქტიკაში?
________________
* რადგან არქიეპ. ამბერკის ხსენებული კითხვა-პასუხებიდან ყველა არ არის ჩვენთვის აქტუალური, კითხვები მოცემული გვაქვს შერჩევითად. აქედან გამომდინარე შეკითხვის პირველი ციფრი (მაგ. 3) შეესაბამება თარგმნილი შეკითხვის რიგით ნომერს, ხოლო ფრჩხილებში მოცემული ციფრი (მაგ. 5) შეკითხვის ნომერს მოცემულს არქ. ამბერკის ნაშრომში.
________________
პასუხი: პასქების საკურთხებლად არავითარი "ჯვრით ლიტანიობა", ამ სიტყვის საკუთრივი მნიშვნელობით, საეკლესიო წეს-განგებით დაწესებული არ არის. მეტიც, კანონიკური განწესებების მიხედვით, კატეგორიულად აკრძალულია ტაძარში სააღდგომო საჭმელების შეტანა (მათ შორის შეღებილი კვერცხების, პასქებისა და სხვა - "აპოკ." რედ.), ისინი უნდა განთვსდნენ "ეკლესიის გარეთ ან სტოაში", შემდეგ კი მღვდელი მათ საკურთხებლად უნდა გამოვიდეს ტაძრიდან სტოაში ან გარეთ.
წიგნში "ზატიკი" (იკითხება აღდგომის დღესასწაულიდან სულთმოფენობამდე - "აპოკ." რედ.) მოცემულია ორი ლოცვა სააღდგომო საჭმლების საკურთხებლად: "საკურთხებელი ლოცვა საჭმელი ხორცისა, წმიდა და დიდი პასექის კვირას" და "ყველისა და კვერცხის საკურთხებელი ლოცვა". ნიშანდობლივია მითითება, რომელიც გაკეთებულია ტრიოდიონში ამ ლოცვების წინ: "უწყოდე, რომ მართლმადიდებელ ქრისტიანებს ხორცი ეკლესიაში არ მოაქვთ, არამედ მღვდელს მიართმევენ სახლში" (საეკლ. სლავ.: "Ведомо же буди и се, яко мяс православнии христиане к церкви не приносят, но в дом ко иерею"). საზოგადოდ ჩვენი ეკლესია "პასქებს" არანაირ წმინდა მნიშვნელობას არ ანიჭებს. ისინი პასექის დღეს იკურთხებიან არა იმიტომ, რომ მათში რაიმე საიდუმლო ან სიმბოლური მნიშვნელობაა მოაზრებული, არამედ უბრალოდ კურთხევის ნიშნად, რომელსაც ეკლესია აძლევს მორწმუნეებს მარხვის გასახსნილებლად. ამის შესახსებ ნათლად მეტყველებს შენიშვნა, რომელიც ტრიოდიონში ზემოთხსენებულ ლოცვებს ერთვის. ამ შენიშვნის მიხედვით, ხორცისა და საკვების ასეთი კურთხევა პასექი ან კრავი კი არ არის, როგორც ზოგიერთი ფიქრობს, და მას მარხვით, როგორც სიწმიდეს ისე ეზიარება, არამედ უბრალო შეწირულობა, მარხვის შემდეგ სახსნილოს კურთხევა, და მას მღვდელი აკურთხებს როგორც საჭმელს. პასექი თვით ქრისტეა და კრავი, "ამღებელი ცოდვათა სოფლისათა". ის უსისხლო მსხვერპლის სახით შეიწირება საკურთხეველში, წმიდა ევქარისტიის საიდუმლოში და, ვინც მას ღირსეულად ეზიარება, სწორედ ის ჭამს ჭეშმარიტ პასქას.
აქედან ჩანს, რომ ჩვენი ეკლესია არ ამართლებს პასექზე მოტანილი საჭმლების "პასექად" წოდებას, როგორც ეს ჩვენს ჩვეულებებში დამკვიდრდა.
"ჩვენი პასექი, ქრისტე - ჩვენთვის დაიკლა", - გვასწავლის წმ. მოციქული პავლე (1 კორინთ. 5:7). ამიტომაც, როგორც შემდეგ ამავე შენიშვნაშია ნათქვამი, პასექზე მოტანილი საჭმლები ეკლესიაში არ უნდა შეიტანონ, და ამგვარად მოქმედთ ეპითიმიებითაც ემუქრება. წმიდა მოციქულთა მე-3 კანონის შესაბამისად: "თუ ეპისკოპოსი ან მღვდელი საკურთხეველზე მსხვერპლად შესწირავს უფლის მიერ განწესებულის გარდა სხვა რამეს, თაფლს, ან რძეს, ან ღვინის ნაცვლად თაფლუჭს (მათრობელ სასმელს), ან ფრინველს, ან რომელიმე ცხოველს, ან ცერცვეულიდან რაიმეს ახალი ხორბლის თავთავის კონისა და ყურძნის გარდა, თავის დროზე, განიკვეთოს, რადგანაც არ არის ჯეროვანი საკურთხეველში სხვა რამის შეტანა, გარდა ზეთისა ასანთებლად და საკმევლისა წმიდა შესაწირავის დროს".
ამ სააღდგომო საჭმლებში - "პასქებში" - არ უნდა აგვერიოს "არტოსი", რომელსაც სრულიად განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია. "არტოსი" ბერძნულიდან თარგმანში "პურს" ნიშნავს და ის ძველი, სამოციქულო გადმოცემისამებრ იკურთხება. სანამ ტრაპეზობას დაიწყებდნენ, წმ. მოციქულებს ჰქონდათ ჩვეულება ცარიელად არ დაეტოვებინათ ადგილი, რომელზეც მათთან ერთად ხშირად უფალი იესუ ქრისტე იჯდა. ამიტომაც მაგიდაზე, იმ ადგილას, თითქოსდა მისთვის, დებდნენ პურის ნაწილს. ყოველთვის, ტრაპეზის დასრულებისა და ღმრთის სამადლობელის აღვლენისას, ისინი ამ ნაწილს ამაღლებდნენ სიტყვებით: "ქრისტე აღდგა". ეს ჩვეულება წმიდად იყო დაცული ქრისტიანულ ეკლესიაში, რომელმაც გვიან თავისი ასახვა "პანაღიის წეს-განგებაში" ჰპოვა, რომელიც ბერ-მონაზონთა სავანეებში აღსრულდება; ხოლო ყველა სხვა ადგილას, წმიდა პასექის ზეიმობის დღეებში, "არტოსის" კურთხევაში, დამტვრევასა და მორწმუნეთადმი ჩამორიგებაში გამოიხატება.
წმ. პასექის დღე, ტაძარში, ყველას დასანახად დადებული არტოსი, შეგვახსენებს იმას, რომ მკვდრეთით აღმდგარი ქრისტე ჩვენთანაა. ამასთან ის ასევე შეგვახსენებს, რომ უფალი იესუ ქრისტე ჯვარზე სიკვდილით და აღდგომით ჩვენთვის ჭეშმარიტი "სიცოცხლის პური" გახდა, როგორც თავადაც ასწავლიდა საკუთარ თავზე (ინ. 6:35). წმიდა შაბათს არტოსს ამტვრევენ და საჭმელად მორწმუნეებს ურიგებენ. ამ დროს ლოცვაში ვითხოვთ, რათა "ყველამ, მისგან მჭამელმა, მიიღოს ხორციელი და სულიერი კურთხევა, და ჯანმრთელობა".
ასეთი მნიშვნელობა და დანიშნულება არ გააჩნიათ ჩვეულებრივ "პასქებს". მათით განსაკუთრებული და მოჭარბებული გატაცება, განსაკუთრებით იმ დროს, როდესაც მათი მომზადება ხელს უშლის ვნების კვირეულის ღვთისმსახურებაზე დასწრებას, არ შეიძლება საძრახისად არ ჩაითვალოს. XVI ს-ის მიწურულს, ანტიოქიის პატრიარქმა იოაკიმემ, სამხრეთ რუსეთში, თავის მიტროპოლიაში ყოფნისას, საჭიროდ ჩათვალა გაეკიცხა სამხრეთელ რუსებში ამ პასქალური საჭმელებისადმი გადაჭარბებული პატივისცემა. მცირე დროის შემდეგ კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა იერემიამაც, რომელმაც პირადად მიჰყო ხელი სამხრეთ რუსეთის მიტროპოლიაში არსებული სხვადასხვა უწესივრობების აღმოფხვრას, მრგვლივ მოსავლელი ეპისტოლეთი განაწესა ეს პურები მიეჩნიათ "უბრალო, და არა წმიდა პასქალურ პურებად", რომელთაც სამხრეთ რუსეთში ტრადიციისამებრ "პასქას" უწოდებდნენ. ისინი იკურთხებიან და იპკურებიან წმიდა წყლით, როგორც ყველაფერი, რაც კი გამოყენებისთვისაა განკუთვნილი, მაგრამ რაიმე განსაკუთრებული სიმბოლური ან საიდუმლო მნიშვნელობის გარეშე, რაც წმიდა პასექის დღესასწაულს უკავშირდება. ხოლო მათ საკურთხებლად "ჯვრით ლიტანიობა" განწესებული არ გახლავთ.
4 (14). ვინ დაადგინა წესები მარხვებთან დაკავშირებით?
5 (15). რას ნიშნავს "მსგეფსი"?
პასუხი: ეს არის შვიდეული, რომელშიც ოთხშაბათი და პარასკევი ხსნილია, ანუ "მსგეფსში" შეიძლება სასხნილო საკვების მიღება.
6 (16) რატომ გრძელდება მართლმადიდებლებში დიდი მარხვა 7 კვირა (შვიდეული), ხოლო კათოლიკეებში 40 დღე?
პასუხი: დიდი მარხვა, საკუთრივი აზრით, როგორც სინანულის დრო, ჩვენთანაც მხოლოდ 40 დღე გრძელდება, რადგან ის ტიბიკონში და საღვთისმსახურებო წიგნებში "წმიდა ორმოცეულად" იწოდება. მაგრამ მას ემატება კიდევ ორი დღესასწაული: ლაზარეს შაბათი და უფლის დიდებით შესვლა იერუსალიმში, ამას შემდეგ მოსდევს ვნების შვიდეული, რის შედეგადაც გამოდის შვიდი კვირა (შვიდეული).
7 (20) რა განსხვავებაა იოანეს ნათლისღებასა და ქრისტეს ნათლისღებას შორის, - არსებითი თუ გარეგნული?
პასუხი: როგორც ჩანს, თქვენ გსურთ იკითხოთ, თუ რაშია განსხვავება იოანესეულ ნათლისღებასა და ქრისტიანულ ნათლობას (საიდუმლოს) შორის?
იოანეს ნათლისღების აზრი, რომელსაც მხოლოდ მოსამზადებელი მნიშვნელობა ჰქონდა, კარგად არის განმარტებული მოციქულთა საქმეების წიგნში: "იოანე სინანულის ნათლისცემით ნათლავდა და ეუბნებოდა ხალხს, რომ ერწმუნათ მის შემდეგ მომავალი, ესე იგი, იესუ ქრისტე" (საქმე 19:4). ამ ნათლისღების მიზანი იყო - მოემზადებინა ადამიანები "მის შემდეგ მომავლისადმი", ანუ ქრისტესადმი რწმენისთვის. ეს არ იყო ნამდვილი მადლისმიერი ნათლობა, არამედ მხოლოდ წყალში შთაფლვა, როგორც გამოხატულება იმისა, რომ შთაფლულს სურს განწმენდა ცოდვებისგან, მსგავსად იმისა, როგორც წყალი განწმენდს მას ხორციელი სიბინძურეებისგან. ხოლო ქრისტიანული ნათლობა ეს არის ნამდვილი მადლისმიერი ნათლისღება, რომელიც ცოდვილს ყველა მისი ცოდვისგან განწმენდს - ეს არის მოკვდომა ცოდვილი ცხოვრებისთვის და შობა ახალი, მადლისმიერი სიცოცხლისთვის იესუ ქრისტეში.
8 (21) როგორ უნდა გავიგოთ ჩვენი უფლის იესუ ქრისტეს წოდება "ძედ კაცისად"?
პასუხი: როდესაც ქრისტე მაცხოვარი საკუთარ თავს ასე უწოდებს, ამით მტკიცედ და შეურყევლად ადასტურებს თავის კაცობრივ ბუნებას, რომელთანაც შეერთებულია მისი ღვთაებრივი ბუნება, და ამასთან ხაზს უსვამს, რომ ის არის - ადამიანი ამ სიტყვის ყველაზე უმაღლესი მნიშვნელობით, იდეალური, უნივერსალური, აბსოლუტური ადამიანი, მეორე ადამი, მის მიერ თავისი ჯვარცმით და ვნებებით განახლებული კაცობრიობის მამამთავარი და ფუძემდებელი. ამგვარად ეს სახელწოდება სულაც არ გამოხატავს მხოლოდ ქრისტე მაცხოვრის დაკნინებას, არამედ ამავდროულად წარმოაჩენს მის ამაღლებას საზოგადო დონეზე, უთითებს რა მასში ადამიანური ბუნების განხორციელებულ იდეალს, ისეთ ადამიანს, როგორიც უნდა იყოს თითოეული კაცი უფლისა და შემოქმედი ღმერთის ჩანაფიქრით.
ამავდროულად ეს სახელწოდება შეახსენებს იუდეველთ მათთვის კარგად ცნობილ წინასწარმეტყველებას მესიის შესახებ, რომელიც დანიელის წიგნშია მოცემული: "ჩემს ღამის ხილვაში ვნახე: აჰა, ცის ღრუბლებზე მოდიოდა კაცის ძის მსგავსი; იგი ძველ დღეთასთან მოვიდა და წარდგენილ იქნა მის წინაშე. მიეცა მას ხელმწიფობა, დიდება და მეფობა, რათა ყველა ხალხი, ტომნი და ენანი მას ემსახურონ. მისი ხელმწიფება საუკუნო ხელმწიფებაა, ბოლო არ ექნება მას და მისი სამეფო არ დაიქცევა" (დან. 7:13-14).
როდესაც თავს "კაცის ძეს" უწოდებდა, უფალი იესუ ქრისტე ამით საკუთარ თავს დანიელის ამ მნიშვნელოვან წინასწარმეტყველებას განაკუთვნებდა.
9 (22) როგორ ესმის ეკლესიას ღმრთის ძის სიკვდილისწინა სიტყვები: "ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რად მიმატოვე მე?" (მთ. 27:46).
პასუხი: რა თქმა უნდა, ეს სიტყვები არ ყოფილა სასოწარკვეთის გამოძახილი, როგორც ამის წარმოჩენას ცდილობენ ურწმუნოები; ეს არის მხოლოდ უღრმესი წუხილის გამოხატულება ღმერთკაცის სულისა. გამომსყიდველი მსხვერპლი რომ აღესრულებინა აუცილებელი იყო, რათა ღმერთკაცს ბოლომდე შეესვა ადამიანურ ტანჯვათა თასი. ამისთვის საჭირო გახდა, რათა ჯვარცმულ იესუს არ ეგრძნო მამასთან თავისი ერთობის სიხარული. ღმრთის მთელი რისხვა, რომელიც საღმრთო სიმართლის ძალით უნდა გადმოღვრილიყო ცოდვილ კაცობრიობაზე, ამჯერად თითქოსდა მხოლოდ ერთ ქრისტეშია კონცენტრირებული, და მამა ღმერთმა, თითქოსდა მიატოვა იგი. ყველა უმძიმეს ტანჯვათა შორის, რომლის წარმოდგენაც კი ძალგვიძს, იქნება ეს ხორციელი თუ სულიერი სატანჯველი, ეს მიტოვებულობა ყველაზე მწველი და მტანჯველი იყო, რის გამოც აღმოხდა იესუს ასეთი მტკივნეული ღაღადისი.
10 (23). შეიძლება თუ არა ჩამოჯდომა ღამისთევითი ლოცვის დროს, როდესაც ტაძარში ექვსი ფსალმუნი იკითხება? კაფისმების კითხვისას, რომლებიც ასევე ფსალმუნებისგან შედგება, ჩამოჯდომა, როგორც ცნობილია და, როგორც ამას საეკლესიო წეს-განგება გვამცნობს, ნებადარტულია. ვრცელდება თუ არა ეს ნებართვა ექვს ფსალმუნზეც, რომელიც ასევე ფსალმუნებისგან შედგება?
პასუხი: ექვსი ფსალმუნის კითხვის დროს ჩამოჯდომა არავითარ შემთხვევაში (გარდა ავადმყოფობისა ან მოხუცთა უძლურებისა) არ შეიძლება. საეკლესიო წეს-განგება ექვსი ფსალმუნის კითხვას უდიდეს ლოცვით მნიშვნელობას ანიჭებს. ასე, მაგალითად, ტიპიკონის მე-9 თავში ექვსი ფსალმუნის კითხვის შესახებ ნათქვამია: "ხოლო როდესაც იკითხება ექვსი ფსალმუნი, მაშინ გვმართებს ყურადღებით სმენა, რადგან იკითხება სინანულისა და გულითადი ვედრების ფსალმუნები. ამიტომაც ამ ფსალმუნებს ვკითხულობთ ღმრთისადმი შიშითა და მოწიწებით, რადგან მით, უხილავად, თვით ღმერთს ვესაუბრებით და პატიებას ვითხოვთ ჩვენს შეცოდებათათვის".
მაშ, რამდენად შესაბამისია ჯდომა ექვსი ფსალმუნის ამგვარ შინაარსთან, გულითად ვედრებასთან და სინანულთან? კიდევ უფრო უარესია, როგორც ეს არცთუ იშვიათად ხდება, ექვსი ფსალმუნის დროს ერთმანეთში ლაპარაკი ან ეკლესიიდან გასვლა. დანაშაულებრივი ქმედებაა ექვსი ფსალმუნის შემოკლება, როდესაც, დაწესებული ექვსი ფსალმუნის ნაცვლად, იკითხება მხოლოდ სამი ან ოთხი, და, ამგვარად, უკვე ვიღებთ არა ექვს-ფსალმუნს, არამედ "სამ-ფსალმუნებას" ან "ოთხ-ფსალმუნებას".
კიდევ უფრო დიდი ძალითა და გამომხატველობით ბრძანებს ჩვენი ტიპიკონი ექვსი ფსალმუნის მოსმენის მიმართ განსაკუთრებულად ღვთისმოშიშებითი დამოკიდებულების აუცილებლობაზსე. აი რა არის ნათქვამი ტიპიკონის 49-ე თავში ("ორმოცდღიანი მარხვის შესახებ"): "და დაიწყებს წიგნისმკითხველი ექვსი ფსალმუნის კითხვას დიდი ყურადღებით, აუჩქარებლად, ღმრთისმოშიშებით, რადგან თვით ღმერთს ესაუბრება უხილავად. ამ დროს არავის ჩურჩულის უფლებაც კი არა აქვს, არც გადაფურთხების, არც დახველების ან ცხვირის დაცემინების, არამედ ყური მიუგდოს მეფსალმუნის სიტყვებს, ხელები მკერდზე დაიწყოს, თავი დახაროს, თვალები მიწას მიაპტყროს, გული კი აღმოსავლეთს, ილოცოს ჩვენ შეცოდებათათვის, გაიხსენოს სიკვდილი, მომავალი ტანჯვა და მარადიული ცხოვრება".
ექვსი ფსალმუნის ასეთი განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამო, ის აუცილებლად ეკლესიის შუა ადგილზე იკითხება. საეკლესიო წეს-განგება უთითებს, რომ ის უნდა წაიკითხოს "წინამძღვარმა", ანუ მღვდელმსახურთაგან უპირატესმა (თუკი ეკლესიაში რამოდენიმე მღვდელმსახურია), რაც დღეს მრავალ ადგილას არის დაცული მართლმადიდებლურ აღმოსავლეთში, სადაც ექვს ფსალმუნს კითხულობს თვით მღვდელმთავარი, რითაც ხაზი ესმევა მის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას.
ექვსი ფსალმუნის კითხვის დროს, წეს-განგების მიხედვით, სანთლების უმეტესობა უნდა ჩაქრეს. სრულიად დაუშვებლია ელექტრონული განათება, რომელიც დღეს თითქმის ყველა ტაძარშია შეყვანილი. ეს კეთდება იმისთვის, რათა ჩვენი თვალები (და გონება) არაფერმა გარეგნულმა არ მიიპყროს და ყურადღებითა და გულისხმიერებით მოვისმინოთ ეკლესიაში წაკითხული, ჩვენი გონება მივაპყროთ ჩვენს შინაგან ადამიანს და ღმრთისგან მიტევება ვითხოვოთ ჩვენი შეცოდებებისთვის.
თავისი სიმბოლური მნიშვნელობით, ექვსი ფსალმუნის კითხვა უნდა გვახსენებდეს ბეთლემის ღამეს, როდესაც ყველაფერი ჩაძირული იყო ღამის სიბნელეში, და თვით კაცობრიობაც მოცული იყო სულიერი ბნელით, რის გამოც ღმრთის საუკეთესო შვილები ღმერთს აღუვლენდნენ ლოცვას შეწევნისა და გადარჩენისთვის.
11 (24). სამოციქულოს კითხვის დროს რატომ სხდებიან მღვდელმსახურები, და ამ დროს ერისკაცებსაც აქვთ თუ არა დაჯდომის უფლება?
პასუხი: სამოციქულოს კითხვის დროს მღვდელმთავარი და ყველა მღვდელმსახური (ოღონდ არა დიაკვნები) უნდა ისხდნენ, როგორც "მოციქულთა სწორნი მოძღვრობის მადლისა და სულიწმიდის ძალაუფლების მიხედვით" (სიმეონ თესალონიკელი, ლიტურგიის განმარტება. 38). ამ დროს მღვდელმთავარი ადის მაღალ ადგილას და დაბრძანდება მასზე, როგორც ეკლესიის მეთაური და მმართველი; მის ორივე მხარეს სხედან არქიმანდრიტები და იღუმენები, დეკანოზები და მღვდლები, როგორც "საიდუმლოთა თანამწირველნი და მრჩეველნი მისდამი მინდობილ მღვდელმთავრობაში"; მათ დასაჯდომელ ადგილს წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი "პრესვიტერთა მეორე საყდარს უწოდებს, როგორც ერის წარმომადგენლებისას და ეკლესიის პატივდებული უხუცესობისას". ყველა საეკლესიო მწერალი ამ ადგილს "წმიდა თანასამოსაყდროს" უწოდებს (ი. დიმიტრიევსკი. - საღმრთო ლიტურგიის განმარტება).
ხოლო ერისკაცთ სამოციქულოს კითხვის დროს არანაირად არა აქვთ უფლება დასხდნენ: პირიქით, ისინი ფეხზე მდგომნი უდიდესი ღვთისმოშიშებით უნდა უსმენდნენ მათთვის წაკითხულ ღმრთის სიტყვას, შეიმეცნებდნენ მას, თითქოსდა ის უშუალოდ თვით მოციქულთაგან იყოს მათთვის ნაუწყები.
12 (27). კითხვა: არსებობს თუ არა საეკლესიო კანონი, რომელიც ავალდებულებს ტაძარში მყოფ ქალებს ატარონ თავსაფარი?
პასუხი: ამასთან დაკავშირებით არსებობს წმ. პავლე მოციქულის სრულიად ნათელი განკარგულება, რომელიც მოცემულია კორინთელთა მიმართ პირველ ეპისტოლეში, სადაც ის ამბობს: "ქალი, რომელიც თავდაუბურავი ლოცულობს ან წინასწარმეტყველებს, თავს ირცხვენს" (1 კორ. 11:5) და განმარტავს რატომ. წმ. იოანე ოქროპირი ამატებს, რომ თავის დაფარვა არის თავმდაბლობისა და მორჩილების ნიშანი; ის აიძულებს ადამიანს იყუროს ქვემოთ, ქედი მოიხაროს და დაიცვას სათნოება. ეს არის - მოკრძალებისა და პატიოსნების სიმბოლო, რომელიც განსაკუთრებულად შეეფერება ქრისტიან დედაკაცებს.
ძალიან საწყენია, რომ ხშირად წმ. მოციქულისგან ბოძებულ ეკლესიის ამ ჩვეულებას ივიწყებენ, და ახლა ქალები არა თუ უთავსაფროდ დადიან მოშიშვლებული თავებით, არამედ მამაკაცურად იჭრიან კიდეც, რაც მთლიანობაში, წმ. მოციქულ პავლეს სწავლებიდან გამომდინარე, სამარცხვინოა და ქრისტიანთათვის შეუფერებელი (იხ. 1 კორ. 11:5-6, 15, 16).
13 (30). კითხვა: რატომ არ შეიძლება სკამების დადგმა მართლმადიდებლურ ტაძრებში?
პასუხი: კითხვა არცთუ კორექტულადაა დასმული. ალბათ აქ იგულისხმება ღვთისმსახურების დროს ჩამოჯდომის ჩვეულება, რაც ფართოდ არის გავრცელებული ჩრდილოეთ ამერიკის (და არა მარტო) მართლმადიდებლურ ტაძრებში. ცხადია, ეს სხვა სარწმუნოებათა გავლენის უტყუარი ნიშანია. ძველად მართლმადიდებლურ ტაძრებში სკამებსაც დგამდნენ, და მათ დღემდე შეიძლება შევხვდეთ მართლმადიდებლურ აღმოსავლეთში. ესენია ე. წ. "სტასიდიები", რომლებიც უპირატესად იდგმებოდა ტაძრის კედლის გასწვრივ. მაგრამ მათ სრულიად სხვანაირი სახე ჰქონდათ, ვიდრე იმ სკამებს, რომლებსაც აქ ამერიკაში დგამენ და მთელი თავისუფალი სივრცე უჭირავთ ტაძარში. და მათი (ანუ "სტასიდიების" – "აპოკ." რედ.) დანიშნულება სულაც არ გულისხმობს მთელი ღვთისმსახურების განმავლობაში ჩამოჯდომას. ღამისთევითი ლოცვა, წეს-განგების მიხედვით, მთელი ღამე გრძელდება ან, ყოველ შემთხვევაში, ღამის დიდი ნაწილი მაინც, და სრულიად გასაგებია, რომ ასეთ ღამისთევებში მონაწილეები გარკვეულ დასვენებას საჭიროებენ. სტასიდიები სწორედ იმიტომაც არის საჭირო, რომ მათზე შესაძლებელი იყოს ჩამოჯდომა, მაგრამ მსახურების გარკვეულ მომენტებში, მაგალითად, კაფიზმების კითხვის დროს (თვით სიტყვა "კაფიზმა" სწორედაც რომ "ჯდომას" ნიშნავს), ასევე ე. წ. "მჯდომარეთა" კითხვის დროს, წეს-განგებებში მითითებულ წმიდა მამათა თხზულებებიდან აღებულ ქადაგებათა კითხვის დროს (თუმცა, არსად, მონასტრების გარდა, ეს ჩვეულება დაცული არ არის).
მაგრამ ჯდომა მთელი ღვთისმსახურების განმავლობაში ან თუნდაც მისი უდიდესი ნაწილის დროს, როგორც ეს ჩვეულებად იქცა ამერიკაში, სხვა სარწმუნოებათა გავლენით, თანაც ღვთისმსახურებისას, რომელიც გრძელდება ერთი ან ორი საათი, - მითუმეტეს საღმრთო ლიტურგიის ჩატარების დროს, რომელსაც შიშითა და ძრწოლით მიეახლებიან თვით ანგელოზები, რომლებიც თანამწირველები არიან ამ უდიდესი საიდუმლოსი, - სრულიად დაუშვებელია, მეტიც - სრულიად მკრეხელურია. ჩვენ, რა თქმა უნდა, აქ არ ვგულისხმობთ მოხუც და ავადმყოფ ადამიანებს, რომლებსაც ხანგრძლივი დგომის ძალა არ შესწევთ, არამედ ვგულისხმობთ ნორმალურ და ფიზიკურად ჯანმრთელ ადამიანებს.
მღვდელი ტაძარში ლოცულობს "აქა მდგომარეთა (და არა მჯდომარეთა) კაცთათვის", და ყველანი, ვინც კი ტაძარში სალოცავად მოვიდნენ უფლის წინაშე უნდა იდგნენ, როგორც მეომრები დგანან თავიანთი მეფისა და მხედართმთავრის წინაშე. უნდა იდგნენ უდიდესი ღვთისმოშიშებით და თრთოლვით, რასაც ვერანაირად პასუხობს სხეულის მჯდომარე მდგომარეობა, რომელიც თავისთავად მორწმუნე მლოცველთ უფრო სულიერი და ხორციელი მოშვებულობისკენ განაწყობს. არადა პირიქით უნდა იყოს, მლოცველებისგან ეკლესია ითხოვს ყველა ძალთა შინაგან დაძაბვას, კონცენტრირებას, მღვიძარებას, ყურადღებას, სიფხიზლეს, და არა ყურადღების მოდუნებას და ძილს, რომელიც იოლად ეუფლებათ სკამზე მჯდომარეთ.
ვერავითარი თვალსაზრისი ვერ გაამართლებს ამ უკიდურესად არაღვთისმოშიშ ჩვეულებას ტაძარში, ღვთისმსახურებისას იჯდე და არა თუ ხანგრძლივი, არამედ ხანმოკლე მსახურების დროსაც კი. ამიტომ, სრულიად გასაგებია, თუ რატომ გაქრა სტასიდიები რუსეთის ტაძრებიდან, სადაც უკვე აღარ ტარდება ისეთი ხანგრძლივი ლოცვები, როგორც ძველად იყო (დღეს კი აქა-იქ ტარდება მხოლოდ ძველ მონასტრულ სავანეებში, უპირატესად ათონზე). დღეს დაშვებულია სკამების გარკვეული რაოდენობა მოხუცი და უძლური ადამიანებისთვის.
14 (31). კითხვა: აქვთ თუ არა უფლება ერისკაცებს (არასტიქაროსნებს) ღვთისმსახურების დროს კითხვაში დაეხმარონ წინამძღვარს? და საერთოდ, ვინ დაიშვება საკურთხეველში ღვთისმსახურების დროს?
პასუხი: საეკლესიო კანონებით, არა მარტო ქალებს, არამედ საერთოდ ერისკაცებსაც, საკურთხეველში შესვლა ეკრძალებათ,- მითუმეტეს ღვთისმსახურების, და განსაკუთრებით საღმრთო ლიტურგიის შესრულების დროს.
VI მსოფლიო კრება ბრძანებს: "მრევლიდან არავის აქვს უფლება წმინდა საკურთხეველში შევიდეს" (კან. 69-ე).
ლაოდიკიის ადგილობრივი კრების კანონებში ვკითხულობთ: "საკურთხეველში შესვლისა და იქ ზიარების უფლება აქვთ მხოლოდ სამღვდელო დასის წარმომადგენლებს" (კან. 19-ე).
საკურთხეველი, როგორც ჩვენი ქრისტიანული ტაძრის წმიდა წმიდათა, მხოლოდ ღვთისმსახურთათვის არის განკუთვნილი და ასევე მათ მომსახურე საეკლესიო მსახურთათვის, რომლებიც შესაბამისად უნდა იყვნენ შემოსილნი, კერძოდ - სტიქარში.
საკურთხეველში ყოველთვის უნდა იყოს მამრობითი სქესის მომსახურე პერსონალი. ის უნდა იყოს ღვთისმოშიში და ზნეობრივი ცხოვრების მქონე, რომელიც ხშირად მიდის აღსარებაზე და ხშირადვე ეზიარება წმ. საიდუმლოებებს. სასურველია ის ხელდასხმული იყოს მკითხველის რანგში.
დანარჩენ ერისკაცებს, თუნდაც საეკლესიო მამასახლისი ან მნათე იყოს, ან კიდევ სამრევლო საბჭოს წევრი, საკურთხეველში შესვლა ეკრძალება, როგორც ამას კატეგორიულად ითხოვენ საეკლესიო კანონები, რა თმა უნდა, იმ განსაკუთრებული შემთხვევების გარდა, როდესაც განსაკუთრებული ვითარება ითხოვს ამას და გარდაუვალად საჭიროა.
15 (32). კითხვა: როდის იგალობება და როდის იკითხება ლოცვა "აწ განუტევე"?
პასუხი: "აწ განუტევე", როგორც ეს საეკლესიო განაწესიდან ჩანს (იხ. ტიპიკონი. თ. მე-2, მე-7 და სხვა ადგილები), ყოველთვის იკითხება, და არ იგალობება, თანაც წეს-განგების თანახმად, "აწ განუტევე"-ს წარმოთქვამს თვით წინამძღვარი ან, სხვა მითითებებით, "მღვდელმთავარი". ამის გამო მართლმადიდებლურ აღმოსავლეთში დღემდეა შენარჩუნებული ჩვეულება, რომლის მიხედვითაც, "აწ განუტევე"-ს მწუხრზე კითხულობს მღვდელმსახურთაგან უპირატესი, თვით წინამძღვარი ან მღვდელმთავარი, თუ ის ესწრება მწუხრის აღსრულებას.
სრულიად დაუშვებელია და ჩვენი საღვთისმსახურებო წეს-განგების საწინააღმდეგოა "აწ განუტევეს" წინ დაწესებული სტიქარონზე დასდებელი სტიქერების ამოღება (სწორედ მათი გალობაა დაწესებული), და მორწმუნეთა მთელი ყურადღება გადატანილ იქნას "აწ განუტევეს" საკონცერტო შესრულებაზე.
16 (34) კითხვა: რა მნიშვნელობა აქვთ სხვადასხვა ფერის სამღვდლო შესამოსელს? როგორი ფერებია დაწესებული სხვადასხვა დღისა და დღესასწაულებისთვის მთელი წლის განმავლობაში?
პასუხი: სამღვდლო შესამოსელის (ასევე წმ. საყდრის, სამკვეთლოს და ანალოღების, რომლებიც იმავე ფერებში უნდა შეიმოსოს, რომელი ფერის ტანისამოსშიც მსახურობენ სასულიერო პირები) ფერებს გააჩნიათ სიმბოლური მნიშვნელობა, და საღვთისმსახურებო წლის სხვადასხვა დღეებსა და დღესასწაულებს მიკუთვნებული აქვთ შესაბამისი ფერები. ასე, მაგალითად: დიდი მარხვის შესამოსელი უნდა იყოს შავი ფერის (ძველად იმოსებოდნენ იასამნისფერით), დიდი მარხვის საკვირაო დღეებში შესამოსელი მუქი-წითელი ფერისაა (ან იგივე იასამნისფერი); ლაზარეს შაბათს - საკვირაო შესამოსელი ოქროსფერი ან თეთრია; დიდ ხუთშაბათს - წითელი ფერის; ხოლო დიდ შაბათს - თეთრი ფერის, სახარების კითხვიდან მოყოლებული (საგალობლის "აღდეგინ, ღმერთო", როდესაც ხდება მთელი ტაძრის შემოსვა შავი ფერებიდან თეთრში).
პასექის პირველი დღეებიდან უფლის ამაღლების წარგზავნამდე - შესამოსელი თეთრი ფერისაა; სულთმოფენობის კვირას (სამებობაზე) - მღვდელმსახურები მწვანე ფერებით იმოსებიან ან თეთრი ფერით; პეტრე-პავლობის მარხვაში - წითელი ფერით; წმ.მოციქულთა და წმ. მოწამეთა დღესასწაულებზე - წითელი ფერით; წმ. წინასწარმეტყველთა დღესასწაულებზე - მწვანე ფერით.
ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის დღესასწაულებზე - ცისფერით, ისევე, როგორც მიძინების დღესასწაულზე, გარდა ფერისცვალებისა ვიდრე მის წარგზავნამდე, როდესაც შესამოსელი თეთრი ფერისაა; წმ. იოანე ნათლისმცემელის დღესასწაულებზე - წითელი ფერის; უფლის ჯვრის ამაღლებაზე - წითელი ფერის ან იასამნისფერის.
საშობაო მარხვაში ვიდრე ღმრთის განცხადების (ნათლისღების) დღესასწაულის წარგზავნამდე - თეთრი ფერის.
ყველა კვირა დღეს, გარდა მარხვებისა, გამოიყენება ოქროსფერი. არამართლმადიდებლურია და დასავლეთიდან არის შემოსული ჩვეულება, როდესაც ქრისტიანის წესის აგებას და პანაშვიდებს ასრულებენ შავი ფერის ტანისამოსით. მართლმადიდებლური ეკლესია არ წარმოიდგენს სიკვდილს, როგორც პირქუშ რამეს, არამედ პირიქით, მას განიხილავს, როგორც სასიხარულო გადასვლას უკეთეს ცხოვრებაში, როგორც შეერთებას ქრისტესთან, ამიტომაც უფრო ჯეროვანია ასეთ შემთხვევებში მღვდელმსახურთა შესამოსლები იყოს ღია ფერის, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში პირქუში, სამგლოვიარო, შავი ფერის, რაც მხოლოდ მათთვის არის დამახასიათებელი, ვისაც საუკუნო ცხოვრების სასოება არ გააჩნია.
გაგრძელება იქნება.
წყარო: Православное благочестие: вопросы и ответы / Аверкий (Таушев), архиеп. - Москва: Новое Небо, 2018.
მასალა მომზადებულია საიტ "აპოკალიფსისის" რედ. მიერ. 2024 წ.