სწავლანი > განმარტებანი
9 კითხვა სიკვდილის შესახებ
ადრე თუ გვიან, ყველანი მოვკვდებით. ჩემი აზრით, ეს არის ერთადერთი რამ, რაც დედამიწაზე მცხოვრებ ყველა ადამიანს ათანაბრებს, მიუხედავად მისი ეროვნებისა, სოციალური მდგომარეობისა და მატერიალური კეთილდღეობისა. მაგრამ რა მოსდის ადამიანის სულს სიკვდილის შემდეგ?
1. რა არის სიკვდილი?
ოჰ, ნეტავ ვინმეს შესძლებოდა პასუხი გაეცა ამ კითხვაზე! ჯერ კიდევ ბავშვობიდან გვახსოვს სურათი, რომელზეც გამოსახული იყო სიკვდილის ჩონჩხი ცელითურთ. ეს საინტერესოც იყო და საშინელიც. მაგრამ ჯერ კიდევ მაშინ ეს მარტივი სიუჟეტი ჩვენს ბავშვურ ქვეცნობიერში ნერგავდა უმნიშვნელოვანეს კითხვას: რა არის სიკვდილი, რისთვის ვცხოვრობ მე?
როგორ პასუხობენ მას ქრისტეანები? ის ამბობს ადამიანის ორნაწილედობაზე. მის უმნიშვნელოვანეს ნატიფად მატერიალურ ნაწილს წარმოადგენს სული, რომელსაც გააჩნია სამი დონე. უმაღლესი დონე, რომელიც მხოლოდ ადამიანს ახასიათებს არის სული (ანუ გონება), თვითშეგნების, პიროვნების მატარებელი. ის უკვდავია. სხვა ორი დონე - მშვინვიერი და მზრდადი - საერთო გვაქვს ცხოველურ და მცენარეულ სამყაროსთან და ხშირად მას ვუწოდებთ ხორცს ან მშვინვიერ სხეულს, როგორც წერდა მოციქული პავლე: "არის სხეული მშვინვიერი და არის სხეული სულიერი" (1 კორინთ. 15:42-44). ეს მშვინვიერი სხეული, ანუ ხორცი, კვდება და იხრწნება ბიოლოგიურ სხეულთან ერთად. სიკვდილი არის კავშირის გაწყვეტა სულსა და ხორცს შორის, უფრო მარტივად - სულსა და სხეულს შორის. მხოლოდ უკვდავებისადმი რწმენა იძლევა სრულფასოვან პასუხს კითხვაზე: რატომ ვცხოვრობ მე? დოსტოევსკი განსაკუთრებულად უსვამდა ხაზს უკვდავებისადმი რწმენის მნიშვნელობას ადამიანისთვის: "მხოლოდ საკუთარი უკვდავებისადმი რწმენით აღწევს ადამიანი თავისი ცხოვრების მთელ გონიერ მიზანს დედამიწაზე".
2. რა მოსდის ადამიანის სულს სიკვდილიდან პირველი ორმოცი დღის განმავლობაში?
სიკვდილის შემდეგ ადამიანის სული მარადისობაში გადადის. მაგრამ დროის გაგებით მარადისობის კატეგორია განუსაზღვრელია, ის განეკუთვნება იმ მარტივ საგნებს, რომელთა შესახებაც ჯერ კიდევ ძველბერძენი ფილოსოფოსი პლატონი წერდა, რომ "მარტივი საგნები არ ექვემდებარებიან განსაზღვრებას". ამიტომაც მოცემულ კითხვაზე საეკლესიო ტრადიცია იძულებულია უპასუხოს ჩვენი ცნობიერებისათვის გასაგები ენით, რომელიც დროის დინებაშია დანთქმული. საეკლესიო გადმოცემაში არსებობს ანგელოზის საინტერესო პასუხი ღირ. მაკარი ალექსანდრიელისადმი (IV ს.) შესახებ იმისა, თუ რა მოსდის სულს ამ დღეებში: "... ორი დღის განმავლობაში სულს ნება ეძლევა, მასთან მყოფ ანგელოზებთან ერთად, იაროს დედამიწაზე, სადაც სურს..., იფრინოს ვითარც ჩიტმა, რომელიც ბუდეს ეძებს... ხოლო მესამე დღეს... ყველა ქრისტეანის სული ამაღლდება ცაში, რათა თაყვანი სცეს ყოველთა შემოქმედ ღმერთს.
ამის შემდეგ ღმერთი ბრძანებს აჩვენონ სულს... სამოთხის სილამაზე. ყოველივე ამას სული განიხილავს ექვსი დღე... სამოთხის მიმოხილვის შემდეგ... ანგელოზები მას კვლავ ღმრთისკენ აამაღლებენ.
მეორე თაყვანისცემის შემდეგ ყოველთა უფალი ბრძანებს წაიყვანონ სული ჯოჯოხეთში და აჩვენონ ტანჯვის ადგილები... ამ სხვადასხვა სატანჯველში სულს ოცდაათი დღე ატარებენ... მეორმოცე დღეს სული კვლავ აიყვანება ღმერთთან, რათა მას თაყვანისცეს; და მხოლოდ მაშინ, მართლმსაჯული ღმერთი განუსაზღვრას სულს ადგილს მისი საქმეებისამებრ".
ამ დღეებში სული თითქოსდა გამოცდას აბარებს სიკეთესა და ბოროტებაში. და ისინი, ბუნებრივია, შეიძლება ჩაბარებულ იქნენ სხვადასხვაგვარად.
3. საზვერეები - რა არის ეს, და რატომ იწოდებიან ასე?
სიტყვა "საზვერე" ნიშნავს ადგილს, სადაც გადასახადს კრეფდნენ, სადაც ჯარიმებს ახდევინებდნენ. საეკლესიო ენაზე სიტყვით "საზვერე" გამოიხატება მეცხრედან მეორმოცე დღემდე ადამიანის სულის ერთგვარი მსვლელობა მისი მიწიერი ცხოვრების საქმეებისამებრ.
ჩვეულებისამებრ ოცამდე საზვერეს ასახელებენ (ასეა ნათქვამი წმ. ბასილი ახლის ცხოვრებაში, სადაც აღწერილია ნეტ. თეოდორას მსვლელობა საზვერეებში - რედ.). ისინი იყოფიან ვნებათა მიხედვით, რომლებშიც შესაბამის ცოდვებს გულისხმობენ.
ღირ. ბასილი ახლის ცხოვრებაში ნეტ. თეოდორა მათ შესახებ ჰყვება შემდეგი თანმიმდევრობით: 1) ცილისწამების, 2) გინებისა და სიზარმაცის, 3) შურიანობის, 4) სიცრუის, 5) მრისხანების, 6) ამპარტავნების, 7) უქმმეტყველებისა და ბილწმეტყველების, 8) ქრთამისა და მლიქვნელობის, 9) უსამართლობისა და მედიდურობის, 10) ვერცხლისმოყვარეობის, 11) სიმთვრალის, 12) გულძვირობის, 13) ცთუნების, 14) გემოთმოყვარეობის, 15) კერპთმსახურებისა და ყოველგვარ მწვალებლობათა (მაგია, ოკულტიზმი, სპირიტიზმი, მკითხაობა...), 16) სიძვის, 17) ავაზაკობის, 18) ქურდობის, 19) მრუშობის, 20) უმოწყალობისა და გულფიცხელობის საზვერე.
ყველა ეს საზვერე მკაფიოდ არის აღწერილი ღირ. ბასილი ახლის ცხოვრებაში, რომელსაც არცთუ იშვიათად ღებულობენ თვით სინამდვილედ, და იქმნიან არა მარტო დამახინჯებულ წარმოდგენას საზვერეებზე, არამედ სამოთხესა და ჯოჯოხეთზეც, სულიერ ცხოვრებასა და ცხოვნებაზე და თვით ღმერთზეც. ამიტომაც სქიიღუმენი იოანე ბარლაამელი წერდა: "მართალია, მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ მიიღო თხრობა თეოდორას საზვერეებში გავლის შესახებ, მაგრამ ეს არის კერძო, ადამიანური ხილვა, და არა წმიდა წერილი. უფრო ჩაუღრმავდი წმიდა სახარებასა და მოციქულთა ეპისტოლეებს". ხოლო მღვდელმონაზონი სერაფიმე (როუზი) წერდა: "ყველამ, ბავშვების გარდა, იცის, რომ "საზვერეების" ცნება არ შეიძლება გაგებულ იქნას ბუკვალური აზრით; ეს არის მეტაფორა, რომელსაც აღმოსავლელი მამები უხილავი რეალობის აღსაწერად იყენებდნენ და რომელ რეალობასაც ადამიანის სული აწყდეება სიკვდილის შემდეგ... მაგრამ თვით მოთხრობანი - ეს არც "ალეგორიაა" და არც "იგავ-არაკი", არამედ ნამდვილი მოთხრობა პირად გამოცდილებაზე, რომელიც მთხრობელისთვის მოსახერხებელი ენით არის გადმოცემული... მართლმადიდებლური გადმოცემა საზვერეების შესახებ არ არის არც წარმართული, არც ოკულტური, და არც "აღმოსავლური ასტროლოგია", მითუმეტეს არ არის ის "სალხინებელი".
საიქიო სამყაროს ესოდენ არაადეკვატური აღწერილობისთვის წმ. იოანე ოქროპირი შენიშნავს, რომ "ასე ითქმება იმისთვის, რათა საგანი უხეშად მოაზროვნე ადამიანთა შემეცნებას მიუახლოვდეს".
მიტროპოლიტი მაკარი (19-ე ს.) ამბობს: "... მყარად უნდა გვახსოვდეს დარიგება, რომელიც ანგელოზმა მისცა ღირ. მაკარი ალექსანდრიელს საზვერეების შესახებ: "მიწიერი საგნები მიიღე ზეციურ საგნებთან მიახლოვებულ გამოხატვად". ამიტომაც საზვერეებიც უხეში, გრძნობისმიერი თვალსაზრისით კი არ უნდა წარმოვიდგინოთ, არამედ როგორც ეს ჩვენთვის არის შესაძლებელი, სულიერი აზრით, და არ მივეკედლოთ წვრილმანებს, რომლებიც სხვადასხვა მწერლებთან სხვადასხვანაირია და თვით ეკლესიის გადმოცემაშიც მრავალგვაროვნად არის აღწერილი. საზვერეების შესახებ ერთიანი აზრი განსხვავებულად სხვადასხვა წმიდა მამათა გადმოცემაში განსხვავებულად გამოიხატება".
საინტერესო განმარტებას გვთავაზობს საზვერეებზე ეპისკოპოსი თეოფანე (გოვოროვი): "... საზვერეებს რაღაც საშინელებად წარმოიდგენენ; არადა, ძალზედ შესაძლებელია, რომ დემონები, საშინელის ნაცვლად წარმოადგენენ რაიმე ხორციელს. მაცთუნებელ-ხიბლისმიერ, ვნებათა სახეობების მიხედვით და ღმრთისკენ აღმავალ სულს ერთი მეორის მიყოლებით წარმოუდგენენ. როდესაც ადამიანის გულისგან მთელი მიწიერი ცხოვრების განმავლობაში იდევნებოდა ვნებები და ინერგებოდა მათი საწინააღმდეგო სათნოებანი, სული არაფერ ხორციელს არ წარმოიდგენს, და არანაირ მიდრეკილებას არ გრძნობს იმის მიმართ, რასაც ეშმაკნი წარუდგენენ, ამიტომაც ზემოთ მიილტვის იგი ისე, რომ ყოველივე ამას ამაზრზენად უყურებს. ხოლო როცა გული არ არის განწმენდილი, მაშინ რომელ ვნებასაც უფრო ემორჩილებოდა და რომელსაც უფრო თანაუგრძნობდა, სულსაც იქ ტოვებენ. მაშინ მოდიან დემონები და მიიტაცებენ მას, თითქოსდა მისი მეგობრები იყვნენ, ხოლო შემდეგ იციან სადაც უნდა წაიყვანონ... სული თვითონ ეცემა ჯოჯოხეთში".
მაგრამ საზვერეები რაღაც გარდაუვალი როდია. ქრისტეს თქმით ის არ განუცდია კეთილგონიერ ავაზაკს, რადგან ჯვარცმულმა მაცხოვარმა მას უთხრა: "ჭეშმარიტად გეუბნები შენ: დღესვე ჩემთან ერთად იქნები სამოთხეში" (ლუკა 23:43). ასევე ადიოდნენ ღმერთთან წმინდანები. და ნებისმიერი ქრისტეანი, რომელიც სინდისიანად და გულწრფელი სინანულით ცხოვრობს, ქრისტეს მსხვერპლის ძალით თავისუფლდება ამ "გამოცდისგან". რამეთუ თვით უფალმა ბრძანა: "ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: ვინც ისმენს ჩემს სიტყვებს და სწამს იგი, ვინც მომავლინა, აქვს საუკუნო სიცოცხლე და არ წარუდგება სამსჯავროს, არამედ უკვე გადავიდა სიკვდილიდან სიცოცხლეში" (იოანე 5:24).
4. რატომ უნდა ვილოცოთ მიცვალებულთათვის?
მოციქულმა პავლემ დაწერა გასაოცარი სიტყვები: "ხოლო თქვენ ერთად ქრისტეს სხეული ხართ, ცალ-ცალკე კი - მისი ასონი, ასე რომ, თუ ერთ ასოს ევნო რაიმე, მასთან ერთად ყველა სხვა ასოც ივნება, და თუ ერთი ასო იდიდება, მასთან ერთად ყველა სხვა ასოც ხარობს" (1 კორინთ. 12:27, 26). ყველა მორწმუნე, როგორც მოციქული ასწავლის, ერთ ცოცხალ ორგანიზმს შეადგენს, და არა წიწიბურას ტომარას, რომელშიც წიწიბურას მარცვლები ეჯახებიან ერთმანეთს. ქრისტეანები - ქრისტეს სხეულის უჯრედებია (ცოცხალი, ნახევრად ცოცხალი, ნახევრად მკვდარი). და მთელი ქრისტეანული კაცობრიობა - ერთი სხეული. მაგრამ, როგორც მთელს ორგანიზმზე და მის ნებისმიერ უჯრედზე აისახება ცალკეული ორგანოს ან უჯრედის მდგომარეობა, ასევე ეკლესიაშიც. ეს არის ჩვენი ყოფიერების უნივერსალური კანონი, რომელიც გვიხსნის ფარდას მიცვალებულთათვის ლოცვის მნიშვნელობაზე.
თავისი მოქმედებით ლოცვა ეს არის კარი, რომლის მიერაც ქრისტეს მადლმა ადამიანის სულში უნდა დაიმკვიდროს. ამიტომაც ლოცვა, რომელიც ყურადღებითა და ღვთისმოშიშებით აღევლინება (და არა მისი უაზრო და ზერელე კითხვით), განწმენდს თვით მლოცველს და მაცხოვნებლად მოქმედებს მიცვალებულზეც. მაგრამ, მარტო გარეგანი, თუნდაც საღვთიმსახურებო ფორმა მიცვალებულის მოხსენებისა, თვით მთხოვნელის ლოცვის გარეშე, მისი სათნო ცხოვრების გარეშე, მხოლოდ თავის მოტყუებაა და მიცვალებულს შემწეობის გარეშე ტოვებს.
ლოცვა განსაკუთრებით ქმედითია მაშინ, როდესაც მას ღვაწლიც ერთვის. როდესაც ქრისტეს მოწაფეებმა ვერ შეძლეს დემონის განდევნა, უფალმა მათ უთხრა: "ეს მოდგმა მხოლოდ ლოცვითა და მარხვით განიდევნება" (მათე 17:21). ამით მან მიუთითა იმ სულიერ კანონზე, რომლის მიხედვითაც ადამიანის გათავისუფლება ვნებათა და დემონთა ტყვეობიდან ითხოვს არა მარტო ლოცვას, არამედ მარხვასაც, ანუ სულისა და ხორცის ერთობლივ ღვაწლს. ამის შესახებ წმ. ისააკ ასურელი წერდა: "ყოველი ლოცვა, რომლის გამოც არ უღვაწია სხეულს და არ უგლოვია გულს, მუცლის უმწიფარ ნაყოფს წააგავს, რადგან ასეთ ლოცვას სული არ გააჩნია". ანუ მიცვალებულისთვის აღვლენილი ლოცვა პირდაპირ არის განპირობებული თვით მლოცველის ღვაწლითა და ბრძოლით საკუთარ ვნებებთან და ცოდვებთან, მისი უჯრედების სიწმიდის ხარისხთან. ასეთი ლოცვა შემძლეა იხსნას ნებისმიერი ადამიანი. ამიტომაც, ადამიანის საიქიო ხვედრი რომ შეიცვალოს, ეკლესია თავისი არსებობის დღიდან ლოცულობს მიცვალებულთათვის.
5. რა არის უფლის სამსჯავრო, და შეიძლება თუ არა მასზე გამართლდე?
თქვენ გვეკითხებით უკანასკნელ სამსჯავროზე, რომელსაც ხშირად საშინელიც ეწოდება? ეს არის უკანასკნელი და საბოლოო აქტი კაცობრიობის ისტორიაში, რომლის შემდეგაც იწყება მარადიული სიცოცხლე. ის მოსდევს საყოველთაო აღდგომას, რომელშიც მოხდება ადამიანის სულიერ-ხორციელი ბუნების აღდგენა, მათ შორის ნების სრულყოფილებისაც, და შედეგად, ადამიანის საბოლოო თვითგამორკვევის შესაძლებლობისაც იყოს ის ღმერთთან თუ სამუდამოდ დაშორდეს. სწორედ ამის გამო უკანასკნელი სამსჯავრო საშინელ სამსჯავროდაც იწოდება.
მაგრამ ქრისტე ამ სამსჯავროზე ბერძნული ფემიდის მსგავსად როდი იქნება, რომელსაც ბერძნული მითოლოგია თვალებახვეულად წარმოიდგენს. პირიქით, ყოველი ადამიანის თვალწინ მთელი თავისი ძალით და სიცხადით გაიხსნება ღმრთის ზნეობრივი სიდიადე, ჯვრის ძალა და მნიშვნელობა, ღმრთის უცვალებელი სიყვარული. ამიტომაც, როდესაც მიწიერი ცხოვრებიდან და მისი "ბედნიერებებიდან" ვიცით რა არის უღმრთოება, ვიცით საზვერეების "გამოცდების" შესახებ, ძნელია ვივარაუდოთ, რომ ეს ყოველივე არ შეაძრწუნებს მკვდრეთით აღმდგარ ადამიანთა სულებს და არ განსაზღვრავს დაცემული კაცობრიობის მომავალ ბედს. ამაში დარწმუნებულნი იყვნენ ეკლესიის მრავალი მამები: ათანასე დიდი, გრიგოლ ღვთისმეტყველი, გრიგოლ ნოსელი, იოანე ოქროპირი, ეპიფანე კვიპროსელი, ამფილოქე იკონიელი, ეფრემ ასურელი, ისააკ ასურელი და სხვები. ისინი წერდნენ იგივეს, რაც დიდ მარხვაში, ვნების შვიდეულის შაბათს გვესმის: "მეფობს ჯოჯოხეთი, მაგრამ ვერ იმარადისოვებს კაცთა მოდგმაზე". ეს აზრი ხშირად მეორდება მართლმადიდებლური ეკლესიის საღვთიმსახურებო ტექსტებში.
მაგრამ, შესაძლოა, გამოჩნდნენ ისეთებიც, რომელთა გასასტიკება მათი სულის არსად წარმოჩნდება, და ჯოჯოხეთის სიბნელე - მათი ცხოვრების ატმოსფერო გახდება. ღმერთი არ დაარღვევს მათ თავისუფლებას. რამეთუ ჯოჯოხეთი, ღირ. მაკარი ეგვიპტელის აზრით, "ადამიანის გულის სიღრმეში მდებარეობს". ამიტომაც ჯოჯოხეთის კარები მხოლოდ თვით მისმა ბინადრებმა უნდა გამოიხურონ, რათა მასში შესვლა და დამკვიდრება ვერავინ შეძლოს.
6. რა არის სამოთხე, რომელშიც ცხოვნებულნი იცხოვრებენ?
რას უპასუხებდით კითხვას: რა არის შვიდგანზომილებიანი სივრცე? პიკასო, მაგალითად, შეეცადა დაეხატა ვიოლინო ოთხგანზომილებიან სივრცეში და გამოვიდა აბრაკადაბრა. ასევე ყველა მცდელობა გამოსახონ სამოთხე და ჯოჯოხეთი ყოველთვის "პიკასოს ვიოლონოს" მსგავსი აღმოჩნდება. სამოთხის შესახებ დანამდვილებით მხოლოდ ერთი რამ არის ცნობილი: "არ უხილავს თვალს, არ სმენია ყურს და არც კაცს გაუვლია გულში, ის განუმზადა ღმერთმა თავის მოყვარეთ" (1 კორ. 2:9). მაგრამ ეს სამოთხის ზოგადი დახასიათებაა. არსებითად მისი ყოველგვარი აღწერა ზეციურ საგანთა გამოხატვის ოდენ უუძლურესი მცდელობაა.
შეიძლება მხოლოდ დავამატოთ, რომ იქ არავინ მოიწყენს. როგორც შეყვარებულთ შეუძლიათ უსასრულო და სიხარულევანი ურთიერთობა, ასევე განუზომლად მეტი ხარისხით გაიხარებენ ცხოვნებულნი სამოთხეში და იქნებიან მარადიულ სიხარულში, სიტკბოებაში და ნეტარებაში. რამეთუ ღმერთი სიყვარულ არს!
7. რა არის ჯოჯოხეთი, რომელშიც წარწყმედილნი მოხვდებიან?
დიდება ღმერთს ეს ჩვენ ჯერ არ ვიცით და არც გვსურს ვიცოდეთ, რამეთუ ბიბლიურ ენაზე ცოდნა შემეცნებად საგანთან ერთობას ნიშნავს. მაგრამ, გვესმა, რომ ჯოჯოხეთში ძალზედ აუტანელია ყოფნა, და რომ ის იმყოფება "ადამიანთა გულის სიღრმეში", თუკი მასში სამოთხის ადგილი აღარ არის.
8. შეიძლება თუ არა შეიცვალოს ადამიანის მდგომარეობა სიკვდილის შემდეგ?
სიკვდილის შემდეგ ადამიანის მდგომარეობის შეცვლა შეუძლებელი რომ იყოს, ეკლესია თავისი არსებობის დღიდან არ მოუწოდებდა თავის შვილებს ელოცათ მიცვალებულთა სულების საოხად.
9. რა არის საყოველთაო აღდგომა?
ეს არის მთელი კაცობრიობის აღდგომა მარადიული ცხოვრებისთვის. სწავლება ამის შესახებ გახლავთ ქრისტეანული რელიგიის უმთავრესი სწავლება, რამეთუ მხოლოდ მისით მართლდება ადამიანის ამქვეყნიური ცხოვრების აზრი. მოცუქული პავლე ასე წერს: "თუ მკვდრეთით აღდგომა არ არის, მაშინ არც ქრისტე აღმდგარა. ხოლო თუ ქრისტე არ აღმდგარა, ფუჭია ჩვენი ქადაგება და ფუჭია თქვენი რწმენაც. თუ მხოლოდ ამ ცხოვრებაში ვართ ქრისტეს მოიმედენი, კაცთა შორის ყველაზე საწყალობელნი ვყოფილვართ" (1 კორინთ. 15:13-14, 19). ის გვამცნობს იმის შესახებ, როგორ მოხდება ეს ყოველივე. "ერთ წამში, თვალის დახამხამებაში, როცა ახმიანდება უკანასკნელი საყვირი; რადგანაც ახმიანდება და მკვდრები აღდგებიან უხრწნელნი, ხოლო ჩვენ შევიცვლებით" (1 კორინთ. 15:52).
ხოლო აი რას წერს მკვდრეთით აღდგომის ძალზე თავის "სამოღვაწეო სიტყვებში" წმ. ისააკ ასურელი: "ცოდვილი ვერც წარმოიდგენს თავისი აღდგომის მადლს. სად არის გეჰენა, რომელსაც შეეძლო ჩვენი დამწუხრება? სადაა ტანჯვა, რომელიც გვაშინებს თავისი მრავალგვაროვნებით და თრგუნავს ღმრთის სიყვარულის სიხარულს? და რა არის გეჰენა ქრისტეს აღდგომის მადლის წინაშე, როდესაც აღგვადგენს ჯოჯოხეთიდან, ხრწნილებს უხრწნელებით შეგვმოსავს და ჯოჯოხეთში დაცემულთ დიდებაში აღგვადგენს?... არის მისაგებელი ცოდვილთა, და მართალს უფალი სიცოცხლისთვის აღდგომით მიაგებს; ხოლო სხეულთა ხრწნადობის ნაცვლად, მისი სჯულის დამცველთ, დიდების უხრწნელებით შემოსავს. ეს წყალობა - აღგვადგინოს ჩვენ იმის შემდეგ, რაც შევცოდეთ, უმეტესია იმ წყალობაზე, როდესაც უფალმა არარსებულნი არსებობად და ყოფიერებად მოგვიყვანა".