აპოკალიფსისი > ესქატოლოგია
ესქატოლოგიური სწავლება წმიდა მამათა თხზულებებში
და მისი მნიშვნელობა თანამედროვე სამყაროში
ავტორი: არქიეპ. კონსტანტინე, სანკტ-პეტერბურგის სასულიერო აკადემიის რექტორი.
ესქატოლოგია (’εσχατον, ბერძნ. – ბოლო, უკანასკნელი) როგორც სწავლება უკანასკნელ მოვლენებზე, სამყაროსა და ადამიანის საბოლოო ხვედრზე თავიდანვე სახარებისეული ქადაგების არსებითი ნაწილი იყო, ხოლო ცოცხალი რელიგიური შეგნება და ესქატოლოგიური რეალიების განცდა ჭეშმარიტი ქრისტიანული მსოფლმხედველობისა და ქრისტიანული ლოცვის აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენდა. ესქატოლოგია არ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც ქრისტიანული მსოფლმხედველობის "შემთხვევითი დანამატი", არამედ დაწყებული თვით ჩვენი უფლით იესუ ქრისტეთი, ყოველთვის წარმოადგენდა "სასუფევლის სახარების" არსებით ელემენტს.
წმიდა მოციქული და მახარობელი იოანე ღვთისმეტყველი პირველ ქრისტიანებს მოუწოდებდა არ შეეყვარებინათ წუთისოფელი და ის, რაც წუთისოფელშია, არამედ ამბობდა: "ეს ქვეყანაც გარდავა და მისი გულისთქმაც, ღვთის ნებისმყოფელი კი წარუვალია უკუნისამდე. ყრმანო, უკანასკნელი ჟამია..." (1 იოანე 2:17-18).
"ბოლო ჟამი", "უკანასკნელი დღეები" - ეს სიტყვები არაერთხელ გვხვდება ახალ აღთქმაში და თანაც რამოდენიმე განსხვავებული მნიშვნელობით. მოციქულები პეტრე და პავლე, როდესაც მათ თავიანთ ეპისტოლეებში იყენებდნენ, ხან გულისხმობდნენ განსაკუთრებულ "სახარებისეულ" დროებას, ღმრთის აღთქმათა აღსრულების პერიოდს და ღმრთის განკაცების ჟამს (ებრ. 1:2, 1 პეტ. 1:20), ხან კიდევ დროს უშუალოდ ხილული სამყაროს აღსასრულის წინ, ქრისტეს მეორედ მოსვლის უწინარეს (1 ტიმ. 4:1; 2 ტიმ. 3:1; 2 პეტ. 3:3). ორმოცდამეათე დღის სასწაულის აღწერისას წმიდა მოციქული ლუკა გადმოგვცემს იოველის წინასწარმეტყველებას, რომელსაც მოციქული პეტრე სულიწმიდის მოციქულებზე გარდამოსვლას უკავშირებს და, რომელიც იწყება სიტყვებით: "და იქნება უკანასკნელ დღეებში, ... მივაფენ ჩემი სულისაგან ყველა ხორცს" (საქმე 2:17).
ამგვარად, ტერმინ "უკანასკნელი დღეების" ორი ხსენებული მნიშვნელობა თუმც სხვადასხვაა გამოყენების თვალსაზრისით, გადაიფარებიან ახალი აღთქმის ეპოქის აზრობრივი დანიშნულებით, რომელიც დაგვირგვინდა ეშმაკზე უფალ იესუ ქრისტეს გამარჯვებით: "აწ განისჯება ეს ქვეყანა, აწ განდევნიან ამ ქვეყნის მთავარს" (იოანე 2:31). მართლმადიდებლური სწავლება ახალი აღთქმის ამ ერას მიიჩნევს, როგორც ძველი აღთქმის ეპოქისგან ხარისხობრივად განსხვავებულს. კაცთა მოდგმის ხსნის ისტორიის დღევანდელი ისტორია, რომელიც დაიწყო ქრისტეს აღდგომით, უკვე წარმოადგენს "ქრისტეს ჭეშმარიტ სამეფოს, რომელიც ნამდვილი და სრულიად რეალურია მორწმუნეთათვის" (Иоанн Мейендорф, протопр. Жизнь и труды свт. Григория Паламы. СПб, 1997, стр. 264). ამიტომაც შეიძლება ლაპარაკი "განხორციელებულ ესქატოლოგიაზე", რომელსაც აღიარებდნენ და იცავდნენ ქრისტეს მოციქულები და ეკლესიის წმიდა მამები, რითაც ხაზს უსვამდნენ ღმრთის განკაცებისა და "აწმყოში მისი ქმედითობის" რეალურობას (იქვე. გვ. 264).
"უკანასკნელი დღე" - ღმრთის მოსვლის დღე კაცთა მოდგმის საცხოვნებლად, დადგა ქრისტე მაცხოვრის პირველი მოსვლით, ღმერთ სიტყვის განკაცებით. ეკლესიის ცხოვრებაში ის საიდუმლოდ გრძელდება ისტორიული დროის ჭრილში, რომელშიც არსებობს ხილული სამყარო, და თავის კულმინაციას უფლის მეორედ მოსვლაში აღწევს.
ძველაღთქმისეულ ებრაელებში წარმოდგენა ცალკეული პიროვნების საიქიო არსებობაზე ნელ-ნელა განიდევნა რელიგიური ინტერესის სფეროდან, რომელიც კონცენტრირებული იყო ეროვნულ ესქატოლოგიაზე, ანუ წარმოდგენაზე ისრაელის, როგორც ღმრთის ერის საბოლოო ხვედრზე, აქედან კი ღმრთის საქმეთა მიწიერ დასასრულზე. ისრაელის ხალხი ფიქრობდა, რომ ასეთი დასსრული სხვა არაფერია თუ არა ისრაელის და მისი ნაციონალური სამეფოს განდიდება, როგორც თვით ისრაელის ღმერთის სამეფოსი და მისი ცხებულისა ანუ ძისა, - ისრაელი ერისა, რომელსაც მეფენი, წინასწარმეტყველნი, მღვდლები და ბელადები განასახიერებდნენ.
მაგრამ წინასწარმეტყველებმა ღმრთის სასუფევლის ცნებაში ჩადეს უმაღლესი სულიერი შინაარსი (Энциклопедический словарь, Брокгауз, Ефрон, т. XLI, СПб, 1904, стр. 128). ამ სასუფეველს შეუძლებელია ჰქონდეს ვიწრო ნაციონალური მნიშვნელობა. ის ეხება ყველა ხალხს. მისი განხორციელება არის ღმრთის ნების აღსრულება დედამიწაზე. მას გააჩნია ორი ასპექტი.
პირველი - ეს არის ყველა უღმრთო წარმართულ სამეფოთა გასამართლება და განკითხვა, მხილება და დამხობა, ამასთან კი მთელი კაცობრივი უსამართლობისა და უსჯულოებისაც. ეს სასამართლო დაიწყება ისრაელის სახლიდან, ამიტომაც ყველა ისტორიული კატასტროფა, რომელიც თავს ატყდება ისრაელს, ღმრთის მსჯავრის ნიშანს წარმოადგენს, რომელიც მართლდება თვით ისრაელის რწმენით და ღვთაებრივად აუცილებელია.
მეორე - განისაზღვრება, როგორც ცხონება და სიცოცხლე, როგორც ადამიანის სულიერი ბუნებისა და მთელი ქვეყნიერების განახლება.
ესქატოლოგიური საკითხები გარდაუვალად ჩნდება ადამიანში და დაბეჯითებით ითხოვს თავის გადაწყვეტას. ადამიანებისთვის ამ კითხვების გადაწყვეტა კი ნიშნავს - მთელი მსოფლიო პროცესის გააზრებას, მთელი ქვეყნიერების ცხოვრების მიზნის შემეცნებას, საკუთარი მნიშვნელობის განსაზღვრასაც მსოფლიო ცხოვრების პროცესში. ამ შეკითხვების უარყოფა კი ნიშნავს - გაუხეშებას სულიერ მიმართებაში, საკუთარ სულიერ ბუნებაზე უარის თქმას, პირუტყვის დონეზე ჩამოსვლას და საკუთარი არსებობის მიზანსა და არსზე პასუხის გაცემის უუნარობას.
არც წარსულში, არც აწმყოში ისტორიამ არ იცის ერი, რომელიც სრულიად გაუცხოებული იქნებოდა რომელიმე მსოფლმხედველობისგან. როგორც ფილოსოფიური, ასევე რელიგიური მსოფლმხედველობა არსებითად წარმაოდგენს ადამიანის სულის მცდელობას პასუხი გასცეს ისეთ კითხვებს, როგორიცაა: საიდან გაჩნდა სამყარო და საით მიდის, როგორც ქვეყნიერება, ასევე ყოველივე მასში არსებული, და როგორი მიზნისკენ მიისწრაფვიან ისინი.
რელიგიის მეშვეობით ადამიანის მთელი ძალებით ცდილობს ააგოს ხიდი ამქვეყნიურსა და იმქვეყნიურს, ხილულსა და უხილავს, გრძნობითსა და ზეგრძნობითს შორის არსებულ უფსკრულზე, რათა შესაძლებელი გახდეს ამქვეყნიურის ორგანულად შერწყმა იმქვეყნიურთან. რელიგიის მეშვეობით ადამიანი ცდლობს თავისი წონასწორობის პოვნას სამყაროში, რათა არ გადააფასოს იმქვეყნიური ამქვეყნიურის საზიანოდ და, პირიქით, ამქვეყნიურის გადაფასებით არ დააზიანოს წარმოდგენა იმქვეყნიურზე. ეს რაღაც არაბუნებრივი კი არ არის, არამედ, პირიქით, თვით ადამიანური ბუნების შემადგენელი ნაწილია.
ადამიანში არსებობს ისეთი რამ, რაც ვერ თავსდება ამ სამგანზომილებიან სამყაროში, დროისა და სივრცის კატეგორიებში. ეს არის სწორედ ის, რაც თავის გამოხატულებას და თავის ენას პოვებს რელიგიაში. რელიგიის მიერ ადამიანი ძლევს გეოცენტრიზმს და ცდილობს გადალახოს ეგოიზმი (Иустин (Попович). Философские пропасти, М., 2005, стр. 23.). ამიტომაც ყველა წარმართ ერში, და არა აქვს მნიშვნელობა განვითარების რომელ საფეხურზე იმყოფებიან ისინი, ჩვენ ვპოვებთ ისეთ რამეს, რასაც შეიძლება ესქატოლოგია ვუწოდოთ, "ესა თუ ის შეხედეულება სამყაროს აღსასრულზე, გარკვეული თვალსაზრისი ადამიანის მომავალ ბედზე" (В. Сахаров. Очерк происхождения и развития эсхатологических идей на востоке. Чтения в обществе любителей духовного просвещения. 1870, Ч.З, стр. 65). ეს ესქატოლოგიური წარმოდგენა შეიძლება ბუნდოვანი და განუვითარებელი იყოს, ზოგჯერ კი, პირიქით, შეიძლება გამოირჩეოდეს სიმბოლოებისა და დეტალების სიმკვეთრით, მაგრამ უკვე თვით მათი საყოველთაოობის ფაქტი მეტყველებს იმაზე, რომ ეს ესქატოლოგიური კითხვები ადამიანში თავისთავად, ბუნებრივად ჩნდება დამოუკიდებლად იმისა, თუ კულტურის რომელ საფეხურზე იმყოფება იგი.
რა თქმა უნდა, ყველაზე მეტად ბუნებრივად და ჯეროვნად ესქატოლოგიური საკითხები გადაჭრილია ქრისტიანულ რელიგიაში. დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ მხოლოდ ქრისტიანობაშია შესაძლებელი ესქატოლოგია ამ სიტყვის საკუთრივი მნიშვნელობით; რომ მხოლოდ ქრისტიანობა არის ჭეშმარიტად "სასოების რელიგია". წარმართს, რომელსაც არ ესმის გამოსყიდვის საღმრთო განგებულება, მხოლოდ მკითხაობაღა თუ ძალუძს სამყაროს ამა თუ იმ აღსასრულზე, თანაც ამ თავისი მკითხაობისთვისაც კი არ შეიძლება ჰქონდეს რაიმე მყარი საფუძველი. ქრისტიანობა კი ამგვარ საყრდენს პუოლობს ცხონების ღვთაებრივ იდეაში, რომელიც სამყაროში თანდათანობით აღესრულება.
ამ იდეის ურყევ მტკიცებულებას წარმოადგენს ჩვენი ცხონებისთვის ღმრთის ძის - იესუს ქრისტეს განკაცების ისტორიულად დადასტურებული ფაქტი. ამ ფაქტს ეფუძნება მთელი ქრისტიანული სარწმუნოება. ეყრდნობა რა წარსულის ფაქტს, მას ქრისტიანთა მზერა გადააქვს მომავალში, იმ დროში, როდესაც დასრულდება ადამიანის ცხონების ღვთაებრივი გეგმა, როდესაც ქრისტეს გამომსყიდველობითი საქმე საბოლოოდ იქნება გათავისებული კაცობრიობის მიერ (Скорик И., Евангельская эсхатология, освещаемая с христианской этической точки зрения, Курс. Соч., машинопись, ЛДА, 1969, стр. IV).
ეკლესიამ, რომელიც ქრისტეს ერთადერთი სხეულია და ერთადერთი შესაძლო ზეციური სასუფეველია, შინაგანად უკვე გადალახა ისტორიის საზღვარი, მაგრამ ქვეყნიერებისთვის ამით არ შემოიფარგლება დარჩენილი (და ამ გაგებით ბოლო) ისტორიული ვადა. აქედან მომდინარეობს, მაგალითად, ისეთი სახარებისეული "წინააღმდეგობანი", როგორიცაა ერთდროული წარმოდგენები სასუფეველსა და ეკლესიაზე, როგორც საქორწილო ნადიმსა და საუკუნო სამსჯავროზე (Иоанн Мейендорф, протопр. Жизнь и труды свт. Григория Паламы, СПб, 1997, стр. 431).
"ქრისტე მოვა მამის დიდებაში, ხოლო დიდებაში თავიანთი მამისა, ქრისტეს წმინდებიც გაბრწყინდებიან მზესავით (მათე 13:43) და იქნებიან ნათელნი და იხილავენ ნათელს, მხიარულსა და ყოვლადწმიდას, ერთით ოდენ წმიდა გულით მისაწვდომ სახილველს, რომელიც, ახლა, ზომიერად ეცხადება ვითარცა წინდი მათ, ვინც აღემატა ყოველივე დაწყევლილს უვნებლობით და ყოველივე წმიდას შეურეველი და უნივთო ლოცვით, ხოლო მაშინ აშკარად ღმერთებად შერაცხავს აღდგომის ძეებს (ლუკა 20:36), თანაუკვდავყოფილთ და თანასახელგანთქმულთ იმასთან ერთად, ვინც ჩვენს ბუნებას ანიჭებს საღმრთო დიდებას და ბრწყინვალებას" (Григорий Палама, свт. Триады в защиту священно-безмолствующих, М., 1995, II. 3 66//598) (ქართ.: წმ. გრიგოლ პალამა. ტრიადები საღმრთოდ მდუმარეთა დასაცავად. 2015 წ. II. 3. § 66).
ჩვენ ქრისტიანები, ჩვენი სიცოცხლის ყოველი დღე იმ უკანასკნელ დღესთან კავშირში უნდა აღვიქვათ, რომელშიც უფალი განსჯის მთელ ქვეყნიერებას. ქრისტიანები თავიანთ მოკლე ცხოვრებას ისე გადიან, თითქოსდა ქრისტეს საშინელი სამსჯავროს წინაშე იმყოფებიან და ქრისტეს სამსჯავროს საზომებით ზომავენ საკუთარ თავს, თითოეულ საკუთარ აზრს, გრძნობას, სიტყვას და საქმეს.
ქვეყნიერების მთელი ისტორია დასაწყისიდან დასასრულამდე, ალფადან ომეგამდე - ქრისტეს რწმენის ნიჭია, და ამ რწმენაშია მოცემული არსებობის ჭეშმარიტი აზრის ცოდნაც. ქრისტიანი, გრძნობს რა ამ მარადისობას, ჯერ კიდევ დედამიწაზე ცხოვრობს მარადიული ცხოვრებით, თავისი ამქვეყნიური ცხოვრების ყოველ დღეს, საათსა და წუთს გადის მარადისობისადმი სასოებით. მისი ცხოვრების ყოველი მომენტი - მარადიულის ნატამალია, და მთელი მისი არსებობა ქრისტეს ღმერთკაცობრივ მარადისობასთან არის კავშირში.
"ჩვენ შევიცანით ... სიკვდილის უძლურება მისი ერთადერთი მძლეველის წინაშე, და უკვე სიკვდილი აღარ გვაშინებს, რადგან მკვდრეთით აღმდგარმა ქრისტემ მოგვანიჭა აღდგომის მადლმოსილნი ძალი, რომლის დახმარებითაც ვძლევთ სიკვდილს. ქრისტიანთათვის უკვე აღარ არსებობს არც სიკვდილი, არც გლოვა, არც ჭირვება. ჩვენ ყველანი ცოცხლები ვართ, მარად ცოცხლები ჩვენს უფალ იესუ ქრისტეში. ჩვენი ყველა დღე მიილტვის იმ უდიდესი დღისკენ უფლისა, რომელიც კვლავ მოვა დედამიწაზე, რათა აგვიტაცოს თავისი სიყვარულის სასუფეველში" (Иустин (Попович), архим, Толкование на 1-е послание к Фессалоникийцам св. ап. Павла, М., 2000, 128-130).
პირველდაწყებითი ეკლესიის განმაცხოველებელი სიყვარული ქრისტესადმი ქრისტიანებში იწვევდა მხურვალე მისწრაფებას "გასულიყვნენ ამ ქვეყნიდან და ქრისტესთან ერთად ყოფილიყვნენ" (შეად. ფილ. 1:23), ამასთან, მომავალი ხდებოდა ქრისტიანის განსჯისა და ყურადღების საგანი. თუკი ქრისტიანთა სურვილები გამიზნულია მომავლისკენ, მაშინ მათი აზრებიც იქითკენაა მიმართული, ანუ ესქატოლოგიური საკითხების კვლევისა და გადაწყვეტისკენ. უნდა შევნიშნოთ, რომ ეს არის უმნიშვნელოვანესი ფაქტი.
ამიტომაც ესქატოლოგიური საკითხები, რომლებიც სინოპტიკურ სახარებებში, მოციქულთა ეპისტოლეებსა და წმიდა მამათა თხზულებებშია აღწერილი, წარმოადგენენ არა ცარიელი ცნობისმოყვარეობით გამოწვეულ დაინტერესებას, არამედ, პირიქით, თავისი მნიშვნელობის მქონეა, როგორც სხვა საკითხთა გადაწყვეტის სფეროში, ისევე მთელი ქრისტიანული რელიგიის შეფასების საქმეშიც. მაგალითად, ქრისტიანული სწავლება ჯვარსახოვანი გზის და დედამიწაზე დევნილი და ტანჯული სიკეთის შესახებ თავის აზრს პოულობს და ადამიანებისთვის მისაღები ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ქრისტიანული ესქატოლოგია გახსნის გზას ამ სიკეთისთვის, თუ აწმყოში არა, მომავალ საუკუნეში მაინც. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბოროტებასთან ბრძოლა და სიკეთის ტანჯვა უმიზნო და უაზრო გახდება (Скорик И., Цит. Соч., ЛДА, 1969, стр. VI).
იესუ ქრისტეს გამომსყიდველობითი საქმე თავის სრულყოფილ მნიშვნელობას იძენს მხოლოდ სამყაროს აღსასრულის ქრისტიანული სწავლების შუქზე. ამიტომაც კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ ესქატოლოგიური საკითხები არა მარტო ბუნებრივია, არამედ უკიდურესად საჭიროა ქრისტიანულ რელიგიაში.
ესქატოლოგიური დროების განმასხვავებელ თავისებურებას წარმოადგენს ზნეობრივი უწესივრობების უკიდურესი განვითარება, ხოლო უკანასკნელი დღის არსებით შინაარსს წარმოადგენს იესუ ქრისტეს მეორედ მოსვლა, მკვდართა აღდგომა და საყოველთაო სამსჯავრო.
გაგრძელება იქნება
წყარო: theolcom.ru. Богословская конференция "Эсхатологическое учение церкви". 14-17 ноября 2005 г.