ცრუსწავლებანი - სატანის ციტადელი

სატანის ციტადელი

ნიკოლაი ტრუბეცკოის ნაშრომის - "ინდუისტური რელიგიები და ქრისტეანობა" მიხედვით.

აღმოსავლური მისტიკით გატაცება

ჩვენს არამდგრად, ევროპული კულტურისადმი დაეჭვებისა და იმედგაცრუებათა ეპოქაში, ჭეშმარიტების გზას ამცდარი ადამიანები ხშირად თავიანთ მზერას აღმოსავლურ კულტურას მიაპყრობენ და ქრისტეანობასა და "აღმოსავლურ რელიგიათა" ერთგვარი სინთეზის შექმნაზე ოცნებობენ.

ამ იდეის მიმდევრები დიდი ხანია გაჩნდნენ ანგლოსაქსურ ქვეყნებში, სადაც უეკლესიო და დოგმატებისგან განძარცული ქრისტეანობა რაღაც ფარისევლურ პირმოთნეობად იქცა. სწორედ იქ ჩაისახა თეოსოფია, რომელმაც ჩვენს ინტელიგენციაში, რომელიც თითქმის საუკუნის განმავლობაში ჩამოაშორეს ეკლესიას და ამის გამო ცუდად იცნობს მართლმადიდებლობას.

ინტელიგენციაში, რომელიც თავის რელიგიურ მოთხოვნილებებს იკმაყოფილებს ყველგან, სადაც კი მოესურვება, მაგრამ არა მართლმადიდებლობაში, რომელიც წინასწარვე გაკოტრებულად რომ ჰყავს გამოცხადებული, მყარი ქრისტეანული მსოფლმხედველობის უქონლობა შესაძლებლობას უსპობს მას დაინახოს ის უღრმესი განსხვავება, რომელიც არსებობს ქრისტეანობასა და აღმოსავლურ-მისტიკურ ფილოსოფიური სისტემებს შორის.

მაცდური სულის გამოცხადებანი

მოციქული იოანე ამბობს: "საყვარელნო, ყველა სულს ნუკი ენდობით, არამედ გამოსცადეთ, ღვთისაგან არიან თუ არა, რადგანაც მომრავლდნენ ცრუწინასწარმეტყველნი ქვეყნად" (1 იოანე 4:1). ამ მცნების დაცვა განსაკუთრებულად საჭიროა დღეს, როდესაც "უსჯულოების საიდუმლო" ასე ზეიმობს.

დღეს თვით განათლებული და მორწმუნე ადამიანებიც კი უაღრესად არასწორად შეიმეცნებენ მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლებას სატანაზე, როგორც რეალურად არსებულ არსებაზე, რომელიც დემონთა მთელი ხროვის ბელადი და მეთაურია.

თუკი ვირწმუნებთ სატანის არსებობას და იმას, რომ ის გამუდმებით ეძებს ხელსაყრელ შემთხვევას ადამიანთა საცთუნებლად, როგორც პეტრე მოციქული ბრძანებს: "იფხიზლეთ და ფრთხილად იყავით, რადგანაც თქვენი მტერი ეშმაკი დაძრწის, როგორც მბრდღვინავი ლომი, და მსხვერპლს დაეძებს" (1 პეტრე 5:8) და, რომ ამ მიზნით ხშირად ეცხადება მათ ყველაზე მომხიბლავი და მაცთუნებელი ფორმით, - ჩვენთვის ნათელი გახდება თუ როგორი კოლოსალური განსაცდელის ქვეშ იმყოფება ყოველი მისტიკოსი, რომელიც ღვთიურ გამოცხადებათა ძიებაშია; გამოცხადება კი ეშმაკისგანაც შეიძლება მოვიდეს და საღმრთო გამოცხადებისგან მისი განსხვავება ადვილი როდია.

მართლმადიდებლური ეკლესიის სწავლებით, გარდაცვლილი ადამიანის სულს, რომელიც ეს ესაა გამოეყო თავის სხეულს, სხვადასხვა სახით ესხმიან თავს ეშმაკნი, და მის დაპატრონებას ცდილობენ. ოდენ მადლით გარემოცულ და მფარველი ანგელოზით დაცულ ქრისტეანი მართლმადიდებელის სულს თუ ძალუძს, სძლიოს და თავი დააღწიოს იმ ურიცხვ დაბრკოლებას, რომელსაც სიკვდილის პირველივე წუთებიდანვე უქმნიან მას დემონები.

ამიტომაც არის ასე მნიშვნელოვანი ადამიანის გარდაცვალებისას ლოცვა და სინანული, ამიტომა აქვს ასეთი უდიდესი მნიშვნელობა ზიარების საიდუმლოს და ეკლესიის გაძლიერებულ ლოცვას გარდაცვლილი სულის საცხოვნებლად გარდაცვალებიდან მე-3, მე-9 და საერთოდ, მთელი 40 დღის განმავლობაში, ე. ი. იმ დროს, როდესაც ქრისტეანის სული საზვერეებს გადის და მეზვერეთა, ანუ დემონთა მიერ გამოიცდება.

მეტ-ნაკლებად იგივე მოსდით იმ ადამიანთა სულებსაც, რომლებიც სიცოცხლეშივე იმდენად არიან სხეულებრივი გარსისგან ემანსიპირებულნი, რომ შეუძლიათ უშუალო კონტაქტები დაამყარონ სულიერ სამყაროსთან. ამგვარი ადამიანების სულს სხვადასხვა სახით თავს ესხმიან დემონები და ვაი მათ, თუ ამ "ექსტაზის", ანუ "თავისი თავისგან გამოსვლის" ჟამს მათი საკბილონი გახდებიან.

ასეთ შემთხვევაში მნიშვნელობა აქვს იმასაც, "გამოსვლა საკუთარი თავიდან" ღვთისადმი ლოცვით და სულიერ-ზნეობრივი მისწრაფების შედეგია თუ ცნობისმოყვარეობის ან მაგიური ძალის მოპოვების მიზნით ხორციელდება. თუ პირველ შემთხვევაში თვით ღვთისკენ ლოცვითი მისწრაფება, ლოცვის, როგორც შინაგანი, ასევე გარეგნული გამოხატულებებით, სატანის ხრიკების საწინააღმდეგო უძლიერეს იარაღს წარმოადგნს, მეორე შემთხვევაში, დაუცველი სული, ფაქტობრივად ეშმაკის მახეში ებმება.

ამგვარად, სანამ ადამიანი წარმართ მისტიკოსთა რელიგიურ-მისტიკურ გამოცდილებას ეზიარებოდეს, მას მართებს მართლმადიდებლური ეკლესიის მოძღვრებასთან და წმ. მამათა გამოცდილებასთან მათი შეჯერება, რათა დაწვრილებით გამოიძიოს, მოციქულ იოანეს სიტყვისამებრ - "ღვთისგან არიან ისინი თუ არა".

ლოცვები ღმერთებისადმი

ადამიანმა ლოცვაში შეიძლება ითხოვოს ყველაფერი: საკუთარი ცოდვების მიტევება თუ მტრის წარწყმედა და ეს ლოცვა შეიძლება შესმენილ იქნეს, ოღონდაც ეგ არის, - ვინ შეისმენს მას. ღმერთი წმიდა გულიდან გამომავალ ლოცვას შეიწყნარებს, გულიდან, რომლისთვისაც უცხოა ამპარტავნება, სიძულვილი, შური და ვერცხლისმოყვარება, თავისუფალია ყოველგვარი ბოროტებისგან და ღმრთისა და მოყვასის მიმართ სიყვარულის სულით არის განმსჭვალული. სატანა კი იმ ლოცვებს იღებს, რომლებიც ან ადამიანის საზიანოდ, ან უშუალოდ მის მიმართ არის აღვლენილი და რომელთა შესრულების შემდეგაც ადამიანის სულის დასაკუთრების შესაძლებლობა ეძლევა.

მორალურად გულგრილ პოლითეიზმში არ არსებობს ნებადართული და აკრძალული ლოცვები. პოლითეისტი ყველაფერზე ლოცულობს და თავის ლოცვებს მიმართავს არა ერთი კულტის ან ერთი ობიექტისადმი, არამედ მრავალთადმი, და ასოციაციით თავის ლოცვათა თითოეულ განსაზღვრულ კატეგორიას რომელიმე რელიგიურ წარმოდგენასთან აკავშირებს.

ფსიქოლოგიურად პოლითეისტური პანთეონის თითოეული "ღმერთი" ასოციაციათა მთელ კომპლექსს წარმოადგენს, რომელიც განსაზღვრული კატეგორიის ლოცვით პროცესსა და თვით ამ პროცესშივე, მლოცველის შეგნებაში წარმოქმნილ ფუნქციურად მოცემული კატეგორიის ლოცვებს უკავშირდება.

ამ თვალსაზრისით, პოლითეისტური პანთეონი მთლიანობაში მოთხოვნილებათა იმ საერთო ჯამის ერთგვარ სიმბოლოს წარმოადგენს, რომელთა შესახებაც საჭიროდ და შესაძლებლად თვლის ლოცვას ესა თუ ის ხალხი. მაგრამ თუ იგივე საკითხს მივუდგებით არა ფსიქოლოგიური, არამედ ქრისტეანული დოგმატიკის თვალსაზრისით და თუკი თითოეულ "ღმერთს" განვიხილავთ არა მხოლოდ როგორც ლოცვის ობიექტს, არამედ როგორც ლოცვის სუბიექტს, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ამ "ღმერთების" უმრავლესობა ეშმაკებია.

ისტორიული ევოლუციის პროცესში იცვლება წარმოდგენები პოლითეისტური პანთეონის "ღმერთებზე" და ლოცვათა სხვადასხვა კატეგორიებიც ცვლილებებს განიცდის. სხვადასხვა "ღმერთებზე" არსებული ერთნაირი წარმოდგენები ერთიანდება, ზეგავლენას ახდესნ ერთმანეთზე და, ბოლოს, ერთ წარმოდგენაში ერწყმის კიდევაც ერთმანეთს.

ახალ მოთხოვნილებასთან ერთად ჩნდება ახალი ლოცვები, რომლებიც ან ქმნიან თავიანთ, ახალ "ღმერთებს", ანდა უკვე არსებულ ლოცვათა ამა თუ იმ კატეგორიას უერთდებიან, რითაც შესაბამისად ავსებენ ან საერთოდ ცვლიან მის სახეს.

ქრისტეანული თვალსაზრისით, ეს ევოლუცია სულ სხვაგვარად ფასდება. დემონი ყოველთვის რჩება დემონად. იგი შეიძლება გარდაისახოს ცხოველიდან ადამიანად, საზარელიდან მომხიბლავად, მაგრამ, არსებითად, ზებუნებრივი არსება, რომლის შესახებაც თავიდანვე ცნობილი იყო, რომ ღებულობს და აღასრულებს იმ ლოცვებსა და ვედრებებს, რომლებიც ცოდვილი ვნებებისა და ბოროტი მიდრეკილებებისგან მომდინარეობენ, ყოველთვის ბოროტად და ამორალურად რჩება, რამეთუ თავის თაყვანისმცემელთა ბინძური ინსტინქტების წამქეზებელია.

შევეცადოთ, ამ მხრივ გავაანალიზოთ და განვიხილოთ ინდოეთის რელიგიათა ისტორიული განვითარება.

ინდუიზმის სათავეები. ვედური პერიოდი. ინდრა და ვარუნა

ინდოეთის რელიგიათა ისტორიული განვითარების უძველესი პერიოდი იწოდება ვედურ პერიოდად, ამ პერიოდის რელიგიურ ნაწარმოებთა კრებულების ვედების (vedas) მიხედვით.

ვედებიდან ყველაზე საყურადღებოა ორი: რიგვედა და ატარვავედა. ასევე, ვედური პანთეონიდან განსაკუთრებით წინ წამოწეულია ორი მკაფიო ფიგურა ვარუნა და ინდრა.

ვარუნა. ვედურ ჰიმნებში გამოიხატება, როგორც ყოვლისშემძლე, ყოვლისმცოდნე, ყოვლადნეტარი და ყოვლისგანმგებელი ღმერთი. მან შეჰქმნა ცა და მიწა და მათ შორის არსებული ჰაეროვანი სამყარო. დედამიწაზე მდინარეთათვის გაკვალა გზანი, ცაში ვარსკვლავები დაასხა, ჰაერში კი ქარებს სავალი განუჩინა.

სამყაროში ყოველივე მოძრაობს მისგან დადგენილი კანონებით. მან იცის წარსული, აწყმო და მომავალი. მან არა მხოლოდ ფიზიკური, არამედ ადამიანთა ზნეობრივი არსებობისთვის საჭირო კანონებიც დაადგინა და ითხოვს კიდევაც მის შესრულებას. მისი მოტყუება შეუძლებელია, ზნეობრივი დანაშაულისთვის იგი მოუვლენს ადამიანს მძიმე სულიერ მდგომარეობას, სინდისის ქენჯნასა და საკუთარი ცოდვილი მდგომარეობის მტკივნეულ შეგრძნებას, რომელთაგან განთავისუფლება მხოლოდ სინანულით თუა შესაძლებელი.

ვარუნა ერთადერთი ღმერთია, რომელსაც სინანულის ლოცვითა და საგალობლებით მიმართავდნენ და რომლის მიმართ ადამიანური სისუსტისა და ცოდვილიანობის ღრმა შეგნებით იყვნენ გამსჭვალულნი.

სრულიად საპირისპირო სახე აქვს ღმერთ ინდრას. მასში განხორციელებას პოულობს ადამიანის ყველაზე გაუმაძღარი და ბილწი ინსტინქტები, ხორციელი სიამოვნებისკენ ლტოლვა (ძველ ვედებში შემორჩენილია ინდრას ყველაზე საძრახისი სასიყვარულო თავგადასავლები). ინდრა არავითარ ზნეობრივ მოთხოვნებს არ უყენებს თავის თაყვანისმცემელს (მისი მოთაფლვა მხოლოდ მათრობელა სასმისით, "სომა"-თი შეიძლება).

ვარუნას და ინდრას "სატელიტები. ვარუნას და ინდრას გვერდით დაჯგუფებულნი არიან მათი სატელიტები, უფრო მცირე მასშტაბის "ღმერთები".

ვარუნას გარშემო მყოფ რამდენიმე თანმხლები სატელიტის გარდა (რომელთა რიცხვი განსაზღვრული არ არის და ხშირად 5-დან 12-მდე მერყეობს), მას თან ახლავს ე. წ. "მსტოვრები", გუშაგები, რომელნიც თვალმახვილნი არიან და ამცნობენ ვარუნას ყოველივეს, რაც სამყაროში ხდება.

ინდრას გარშემო კი დგანან მოუსვენარი და მეომარი სულები და რამდენიმე მეორეხარისხოვანი ფიგურა, როგორიც არის ორიგინალური მაქცია "ღმერთი" ვიშნუ და პუშანი, რომელსაც ფაფაჭამიასაც ეძახიან.

ვედური პანთეონის დანარჩენი "ღმერთები" მორალური მოთხოვნილების უქონლობითა და სამსხვერპლოსადმი გაუმაძღრობით გამოირჩევიან. თუ არა მსხვერპლშეწირვით, მათი გულის მოგება ყოვლად შეუძლებელია. მათგან აღსანიშნავია ტყუპი მხედრები ნასატიები (Nasatias), მათი გულის მოგება მხოლოდ მსხვერპლით არის შესაძლებელი, ხოლო მსხვერპლშეწირვის შემდეგ სამყაროს მწყობრი კანონზომიერების დარღვევასაც არ ერიდებიან, ოღონდ კი დაეხმარონ მათ მავედრებელს, დახმარების აღმოჩენის შემდეგ კი ისევ და ისევ მსხვერპლს მოითხოვენ. მორწმუნეთადმი დამოკიდებბულებით ისინი უფრო ღმერთ ინდრას მოგვაგონებენ.

მათივე მსგავსია საზარელი ღმერთი რუდრა. ყველა ეს "ღმერთები" იმით არიან საინტერესონი, რომ თავიანთი ხასიათით მკვეთრად საწინააღმეგონი არიან ვარუნასი. კერძოდ, თუკი ვარუნა ადამიანებისგან ზნეობრივ კანონთა აღსრულებას ითხოვს, აშვინები და რუდრა მხოლოდ მსხვერპლშეწირვას ეხარბებიან. თუკი ვარუნა მის მიერვე შექმნილი სამყაროს კანონზომიერებებსა და ურყევობას თვალს ადევნებს, აშვინებს მხოლოდ ამ კანონზომიერებათა, ანუ მწყობრი სამყაროს დარღვევა აინტერესებთ.

საბედისწერო არჩევანი

ვედური პანთეონის ამ სურათს თუ ქრისტეანული თვალსაზრისით შევაფასებთ, ღვთაებრივი პრედიკატის ღირს სახედ მხოლოდ ვარუნას სახე წარმოგვიდგება, მისი სატელიტები კი მეტ-ნაკლებად შეესაბამებიან ანგელოზებს. ყველა დანარჩენი "ღმერთები" აშკარა დემონები არიან. ვედები ვარუნასაც და ინდრასაც ღმერთებს უწოდებს, მაგრამ სრულიად ნათელია, რომ ამგვარი მდგომარეობა დიდხანს ვერ გაგრძელდებოდა.

ვარუნას სახეს პანთეონში არათუ რაიმე განსაკუთრებული ადგილი უკავია, არამედ რადიკალურად საწინააღმდეგოც არის ყველა დანარჩენი "ღმერთისა", რომელთაგან ყველაზე მკვეთრი სახე აქვს ინდრას. ისინი არავითარ ზნეობრივ მოთხოვნილებებს არ უყენებენ ადამიანს, მეტიც, თვითონაც უზნეონი არიან. ყოველი მათგანის ყიდვა სულ იოლია, სამსხვერპლო შესაწირავის მეოხებით. რომელიმე ადამიანს თუნდაც იმის მეასედიც რომ ჩაედინოს, რასაც სახელგანთქმული ინდრა აკეთებს, მას ვარუნას წინაშე დიდი სინანული მოუწევდა.

ერთსა და იმავე რელიგიურ ცნობიერებაში ამგვარი რადიკალურად განსხვავებული სახეების დიდხანს დარჩენა შეუძლებელი იყო. ინდოელ ქურუმთა რელიგიურ ცნობიერებაში მთელი სიმძაფრით უნდა წამოჭრილიყო დილემა: ვარუნა თუ ინდრა? ან ვარუნაა ჭეშმარიტი ღმერთი და ყველა დანარჩენი, სამყაროში მის მიერ დადგენილ წესრიგს და მის მიერვე დადგენილ ზნეობრივ საზღვრებს რომ გადალახავს, ბოროტი დემონი და ეშმაკია; თუ არადა, მაშინ ჭეშმარიტ ღმერთებს "სომა"-თი გაუმაძღარი და თავიანთი ეგოისტური ინტერესების თავგამოდებული დამცველი არსებები წარმოადგენენ და მაშინ ვარუნა საჭირო არ ყოფილა.

ამ პრობლემის გადაჭრას ვედურ პერიოდში ჯერ კომპრომისით შეეცადნენ; კერძოდ ვედებში გაჩნდა ჰიმნები, რომლებიც ერთდროულად ვარუნასაც ეძღნებოდა და ინდრასაც, შეეცადნენ ორივე ღმერთის მოქმედების არეალი შეეზღუდათ; მაგრამ კომპრომისი შეუძლებელი გახდა, უნდა გაკეთებულიყო არჩევანი და ვედური პერიოდის დასასრულს ამ არჩევანში უპირატესობა მოიპოვა ინდრამ.

შესაძლებელია, ეს არჩევანი რიგმა ისტორიულმა პირობებმაც განაპირობა. კერძოდ, პენჯაბიდან სამხრეთის მიმართულებით ინდუსებს ინდოსტანის შავკანიან მოსახლეობასთან განუწყვეტელი და შეუპოვარი ბრძოლა ჰქონდათ. მეფე-დამპყრობელი ეროვნული გმირის სახე გახდა, ამიტომაც ლოცვები ბრძოლის ველზე გამარჯვებათა მომნიჭებლის, ინდრას სახელზე აღევლინებოდა.

ასეა თუ ისე, ვედები ბოლოდროინდელ პერიოდში ჰიმნებისა და საგალობლების უმეტესობა ინდრას აღევლინება. ყველაზე გვიანდელ პერიოდში კი, ე. წ. "მეათე მანდალში" კონკრეტულად ვარუნასადმი მიძღვნილი ჰიმნები საერთოდ არ გვხვდება, მაშინ, როდესაც უამრავია კონკრეტულად ინდრასადმი მიძღვნილი ჰიმნი.

ინდრასადმი მიძღვნილი ჰიმნები სულ უფრო და უფრო ამაღლებული და მკაფიო ხდება, ვარუნას სახე კი ფერმკრთალდება. დაბოლოს, უკვე ატარვავედაში (XX, 106) ვარუნა თაყვანს სცემს ინდრას, შედეგად, ინდური რელიგიის განვითარების შემდგომ, ე. წ. "ძველი ბრაჰმანიზმის" ეპოქაში, ინდრა უკვე ღმერთების მეფედ იწოდება, ვარუნას კი მესამეხარისხოვანი (ზღვის ღმერთის) ადგილი ენიჭება.

ვარუნაზე ინდრას გამარჯვების ფაქტი ინდოეთის რელიგიის მკვლევართაგან ჯეროვნად არ არის შეფასებული, მაშინ, როდესაც ამ ფაქტს ისეთი შედეგები მოჰყვა, რამაც მთელი ინდური რელიგიური აზროვნების განვითარება განსაზღვრა.

ძველი ბრაჰმანიზმის პერიოდი

ინდური რელიგიის ისტორიის შემდგომი პერიოდი ძველ ბრაჰმანიზმად იწოდება. ეს პერიოდი ხასიათდება კულის გართულებით, რამაც, ერთის მხრივ გამოიწვია დიდი რელიგიური ლიტერატურისა და რიტუალურ საღვთისმსახურებო სახელმძღვანელოთა და, მეორეს მხრივ, კასტების, ანუ პროფესიონალ მოგვ-ბრაჰმანთა გამოჩენა.

ეს არის ვედურიდან აბუდისტურ ხანაში გარდამავალი პერიოდი. რელიგიური აზრი უკვე ამჟღავნებს ინდრას ვარუნაზე გამარჯვების პირველ სედეგებს და ამზადებს იმ ატმოსფეროს, რომელშიც ჩაისახა ბუდიზმი.

მას შემდეგ, რაც რელიგიური ცნობიერებიდან განიდევნა ერთადერთი ღმერთი-შემოქმედი, ყოვლისმპყრობელი და ამასთანავე ღვთაებრივი პრედიკატის ღირსი ერთადერთი სახე, რომელიც თავის მხრივ მორალურ კანონებზე წარმოდგენებთან იყო დაკავშირებული, ინდუსის თვალში, სამყაროს სურათი რადიკალურად უნდა შეცვლილიყო.

არავითარი ზნეობრივი ღირებულებანი, არავითარი გონიერება, სამყაროში მხოლოდ ფიზიკური ძალა და ჯადოქრობა მეფობს. საკულტო რიტუალის ყოველი ნიუანსის დაცვით მოგვს ან ქურუმს შეუძლია მოთაფლოს ერთი ან რამდენიმე ე. წ. "ღმერთი" და აიძულოს, მისი ინტერესების შესაბამისად, აღასრულოს ესა თუ ის სასწაული. ან გამოიწვიოს მისთვის სასურველი ესა თუ ის მოვლენა. აქედან მომდინარეობს ის უპირველესი მნიშვნელობა, რაც ამ პერიოდში ენიჭება ქურუმთა ხელოვნებას, სარიტუალო და საღვთო ლიტერატურის ცოდნას.

თუკი "ღმერთები" ზნეობრივად არაფრით განსხვავდებიან და არც არაფრით აღემატებიან ადამიანებს, და მაინც სამყაროს შემოქმედნი არიან, მაშინ ნათელია, რომ ყოველივე, რასაც ისინი აღასრულებენ, ხელმისაწვდომი და შესაძლებელია ადამიანებისთვისაც, თუკი ისინი შესძლებენ იმავე მაგიურ ძლიერებას მიაღწიონ, რასაც "ღმერთები" ფლობდნენ.

უბრალო ადამიანი სასურველი სასწაულის მისაღწევად მოგვთან დადის, უხდის მას გარკვეულ საფასურს, ხოლო ეს უკანასკნელი მსხვერპლშეწირვის საფასურად ქრთამავს, ანუ მოისყიდის "ღმერთს" და ავალებს შეკვეთის შესრულებას.

იქმნება შთაბეჭდილება, რომ მსხვერპლშეწირვას ძალუძს სასწაულების მოხდენა. თუკი მსხვერპლშეწირვას ასეთი მნიშვნელობა მიენიჭა, ადვილი წარმოსადგენია, რა როლი უნდა მინიჭებოდა იმ რიტუალებს, რომლებიც წინ უსწრებდა მას. ანუ მარხვას, გონებრივი და ფიზიკური ძალების კონცენტრირებას, სითბოს დაგროვების, ანუ "გახურების" რიტუალებს. ისინი დამოუკიდებელ და თავისთავად მაგიურ ქმედებებად წარმოგვიდგებიან.

აქედან, თუკი "ღმერთი", რომელსაც მსხვერპლს სწირავს ადამიანი, ზნეობრივად არაფრით განსხვავდება მისგან და იმავე მეთოდით აღწევს სასწაულებს, რითაც ადამიანი ახერხებს ამას მისივე მეშვეობით, თვით ღმერთებიც მოგვებად წარმოგვიდგებიან, რომლებიც გამუდმებით აწარმოებენ ვარჯიშებს, რომლებიც წარმატებული მსხვერპლშეწირვისთვის არის საჭირო და მხოლოდ ამის შემდეგ ძალუძთ სასწაულის მოხდენა.

ღმერთების მაგირუი ძალა (prabhava) სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ მათ მოსამზადებლად ასკეზის უფრო დიდი რაოდენობით ენერგია დააგროვეს, ვიდრე ნირმალურმა მოგვებმა.

რაკი ეს საიდუმლო ნაპოვნია, ადამიანი უცებ იღებს ახალ დავალებას: დააგროვოს მოსამზადებელი ასკეზის ენერგია იმ რაოდენობით, რათა მან სასწაულთა ქმნა შეძლოს უშუალოდ, "ღმერთების" დახმარების გარეშე და გაუტოლდეს ღმერთებს. ცალკეული ადამიანები უდიდესი ენთუზიაზმით შეუდგებიან ხოლმე ამგვარი მიზნის აღსრულებას.

ჩვენ ხაზს ვუსვამთ ინდური რელიგიური ცნობიერებიდან ინდრას მიერ ვარუნას გამოდევნის ლოგიკურ შედეგებს. თუკი ვედური პერიოდის დასაწყისში ადამიანი მიზნად ისახავდა და თავს ავალდებულებდა ვარუნას გზებით ევლო და მისი მოთხოვნები შეესრულებინა, ვარუნას დამხობის შემდგომ ადამიანის მიზანი მაგიური ძლიერების დაგროვება გახდა, რითაც ღმერთებთან გატოლებას შეეცადა.

ადამიანმა ყოველგვარი ზნეობრივი პასუხისმგებლობისა და შემოქმედ-ყოვლისმპყრობელი ღმერთისადმი მორჩილების გარეშე მოინდომა გაღმერთება.

ძველი ბრაჰმანიზმის მითები სავსეა იმ სახელგანთქმულ ასკეტთა ცხოვრების აღწერით, რომელნიც გაბედულად შეუდგნენ მაგიური ძლიერების მოპოვების ამ გზას. თავის მხრივ, "ღმერთები" გამუდმებულ შიშში ცხოვრობენ და თვალ-ყურს ადევნებენ მოკვდავთ, რათა ვერავინ დააგროვოს ასკეტური ენერგიის ის რაოდენობა, რაიც საკმარისი იქნებოდა ღვთაებრივის ტოლფასი მაგიური ძალის მისაღებად. როგორც კი "ღმერთები" შეიტყობენ, რომ ამა თუ იმ ტყეში ცხოვრობს და ასკეტურ ენერგიას აგროვებს რომელიმე "muni", ისინი იმწუთასვე ცდილობენ ხელი შეუშალონ მას. ამ საქმეში მათ ხშირად ეხმარება მზეთუნახავი (asparas), რომელსაც მიუგზავნიან ხოლმე ამ ადამიანს, რათა ყურადღება დაუფანტონ. ამაყ "მუნისა" და "ღმერთებს" შორის იწყება პაექრობა. ხშირად "მუნი" ჭრილობებსა და მთელ რიგ დაზიანებებსაც კი აყენებს "ღმერთებს".

ამგვარი მითები ძლიერ დამახასიათებელია ძველი ბრაჰმანიზმისთვის. აქ ღმერთები და ადამიანები ერთმანეთის მოპაექრეები არიან, რამაც რელიგიური ცნობიერება "ღმერთების" უძლეველობის დაკნინებამდე და დამცირებამდე მიიყვანა. ამის გამო რელიგია უკვე აღარ არის რელიგია და, გასაგებია, რომ რელიგიური აზროვნება აქ ვერ შეჩერდებოდა. ამასთანავე, წარმოდგენა სამყაროზე, როგორც თვითნება და ახირებულ ჯადოქართა ბრძოლის ველზე, ნამდვილად ეწინააღმდეგება ბუნებრივ მოვლენათა ფაქტობრივ სინამდვილეს, სამყაროს საერთო წყობას. ეს ფაქტი კი სამყაროს წყობის (არსებობის) რაღაც სხვა, ღვთაებრივი სუბსტრატის არსებობას ვარაუდობს და ძველი ბრაჰმანიზმი მის პოვნას ბრაჰმის იდეაში აპირებდა.

სიტყვა brahman საკუთრივ ღვთისმსახურებას ნიშნავს. თუ ვედისტურ ეპოქაში ღვთისმსახურება განიღმრთობოდა და ხან "ღმერთი" brahspati-ს ხან კიდევ brahmanspati-ს სახეს ღებულობდა და ღვთაებრივი მოგვის როლს თამაშობდა, ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქაში, როდესაც მსხვერპლშეწირვამ და მასთან დაკავშირებულმა ასკეტურმა ვარჯიშებმა დამოუკიდებელი კოსმიური სახე მიიღეს და ღმერთებისა და ადამიანებისთვის მაგიური ძლიერების წყაროდ იქცნენ, ბრაჰმის მცნებამ სრულიად ახალი და განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა. ანუ: მაგიური ძლიერების წყაროდან ის ყოფიერების წყაროში ყოფიერების ერთგვარ "რეზერვუარად" გადაიქცა. ანუ სუბსტანციად იქცა, რომელიც ყოფიერების სისრულეს არის დაუფლებული.

ბრაჰმა ერწყმის ატმანს (atman), ანუ სამყაროს სულს, ივარაუდება, რომ სამყაროში ყოველივე არსებული აუცილებლად შეიცავს თავის თავში ბრაჰმის იმ ნაწილს, რომლის გარეშე არ არსებობს ყოფიერება. ყოველივე წარმავალია ბრაჰმის გარდა. ყველაფერი ინგრევა (ბრაჰმის "ღამეები") და მერე, შესაძლოა, ისევ შეიქმნას (ბრაჰმის "დღეები") - ბრაჰმა კი რჩება. ამ ეპოქაში ბრაჰმა უმთავრესად რაღაც განყენებული ცნებაა ("აბსოლუტური ყოფიერება", "სუბსტანცია") და არა ანთროპომორფული ან, საერთოდ, გონიერი არსება.

ბრაჰმის, როგორც ყოველივე არსებულის (მათ შორის ღმერთებისაც) საერთო და, ასე ვთქვათ, პასიური წყაროს იდეა ბრაჰმანიზმის მთავარი, დომინანტური იდეაა. ბრაჰმა წარმოდგება, როგორც აბსოლუტური ღმერთის სუროგატი, სწორედ რომ სუროგატი, რამეთუ რაიმე მორალურ, ზნეობრივ არსს ბრაჰმის იდეა არ შეიცავს. ბრაჰმა, მოცემული იდეის თანახმად, წარმოადგენს "სიცოცხლის საწყისს" და არა ცოცხალ პიროვნებას.

ბრაჰმის იდეასთან დაკავშირებულია სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორი ამ ეპოქისა, - ანუ სწავლება სულთა გადასახლების შესახებ.

თუკი, ბრაჰმის იდეის თანახმად, ყოველივე ერთი და იგივე მასალისგან - ბრაჰმის სუბსტანციისგან შეიქმნა, იშლება პრინციპული ზღვარი არა მხოლოდ ღმერთსა და ადამიანს შორის, არამედ ადამიანსა და ცხოველს შორისაც.

სულთა გადასახლების საფუძვლები, შესაძლებელია, შორეულ წარსულში ანიმიზმისა და ტოტემიზმის გადმონაშთებში ძევს, მაგრამ ამის შესახებ ვედებში მინიშნებაც კი არ გვხვდება და, როგორც სისტემატური მოძღვრება, პირველად ძველი ბრაჰმანიზმის ხანაში ამ ეპოქის მთავარ და ახალ იდეასთან - ბრაჰმასთან დაკავშირებით შემოდის.

ამ იდეის თანახმად, სული არის ბრაჰმის ნაწილი. ის, წყდება რა თავის წყაროს, უერთდება სხეულს, მაგრამ საბოლოოდ მაინც უნდა დაუბრუნდეს ამ თავის პირველწყაროს და ისევ შეერწყას ბრაჰმას, ოღონდ ამისთვის განვითარების რამდენიმე სტადია უნდა გაიაროს და განიწმინდოს მატერიასთან კავშირისგან.

ზუსტად არის დადგენილი სულის განვითარების სტადიები. თავიდან ის ცხოვრობს (არსებობს) მატლებში და სხვა მის მსგავს არსებებში, შემდგომ გადასახლდება შედარებით პატივდებულ და ბოლოს დაბალი კასტის ადამიანის სხეულში, მისი სიკვდილის შემდეგ კი ზემდგომი კასტის წარმომადგენლის სხეულში და ა. შ. ასე გრძელდება გადასახლება, ვიდრე სული არ ჩასახლდება უმაღლესი კასტის წარმომადგენლის, ანუ ქურუმის სხეულში. მხოლოდ ამ უკანასკნელის სიკვდილის შემდეგ დგება მატერიისგან "განთავისუფლების" ჯამი და სული თავისი გადასახლების ერთ-ერთ რომელიმე საფეხურზე რაიმე დანაშაულს ჩაიდენს ეს წესი დაირღვევა და ადამიანს უმდაბლეს საფეხურში მოუწევს გადასახლება. რაც უფრო მძიმეა დანაშაული, მით უფრო დაბალია საფეხური, რომელშიც გადასახლდება "დასჯილი" სული.

ყოველი არსების ეს უნარი, - თავისი საქციელით განსაზღვროს თავისი სულის შემდგომი გზა, კარმად იწოდება. ერთი შეხედვით, შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ სწავლება კარმის შესახებ მორალურია და შეიძლება წარმოადგენდეს ერთგვარ სტიმულს სათნო ცხოვრებისთვის, მაგრამ სინამდვილეში ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქისთვის კარმის იდეა, არც მეტი, არც ნაკლები, ოდენ კასტური წყობილების მისტიკური გამართლებაა.

ცოდვები, რომელთა გამოც ადამიანის სული უმაღლესიდან უმდაბლეს არსებამდე (საფეხურამდე) ეშვება, ძირითადად მდგომარეობს რიტუალების დარღვევაში, უფროსის უპატივცემულობაში, სიძუნწეში, განსაკუთრებით მოგვთა მიმართ გამოჩენილ სიძუნწეში და სხვა.

უფრო მაღალზნეობრიობის საწინააღმდეგო ხასიათის ცოდვები ასევე კასტური წყობის პოზიციიდან ფასდება. ასე, მაგალითად, უმაღლესი კასტის ადამიანი მკვლელის სული ჯოჯოხეთში მიდის (naraloka), საიდანაც მას კასტურ საფეხურებზე აღმასვლა უკვე თავიდან, მატლებიდან უწევს. თუ იმასაც მივუმატებთ, რომ ერთი და იგივე ცოდვისთვის უმაღლესი კასტის წარმომადგენელი უფრო მსუბუქად ისჯება (შედარებით უფრო დაბალი, მსუბუქი გადასახლება), ვიდრე დაბალის კასტისა, მაშინ ცხადი ხდება, რომ მორალზე, ამ სიტყვის ჩვენებური გაგებით, ლაპარაკიც კი ზედმეტია (1).

______________________

1. შენიშვნა: თუ ადამიანი დარწმუნებულია, რომ მისი წოდებრივი მდგომარეობა იმ ქმედებათა მექანიკური შედეგია, რაც წინა ცხოვრებაში ჩაუდენია და მის ამჟამინდელ საქციელზე ბევრად იქნება დამოკიდებული მისი მომავალი ცხოვრება და სოციალური მდგომარეობა, რომ ეს ბუნების კანონია და არა ვინმეს მიერ მოგონილი თეორია, მაშინ იგი სოციალური უთანასწორობის არარსებობასაც ირწმუნებს: იქ, სადაც კარმული განვითარების პრინციპებს აღიარებენ, "სოციალური საკითხი" არ დგას.

______________________

ბრაჰმანიზმის შეფასება

ასეთია ზოგადად ძველი ბრაჰმანიზმის მსოფლმხედველობა. ეს ყველაფერი არის ინდუისტური რელიგიური შეგნებიდან ვარუნას, ამ ერთადერთი შემოქმედისა და ყოვლისმპყრობელის, განდევნის შედეგი. აქედანვეა ღმერთების ზნეობრივი დაცემაც და ჭეშმარიტი, ღვთაებრივი ატრიბუტებისგან მათი განძარცვაც, რასაც, თავის მხრივ, მოჰყვა - ადამიანის მისწრაფება მაგიურ ძალასთან მიმართებაში გატოლებოდა ღმერთებს. გაჩნდა სამყაროს ბრმა ბედისწერის იდეა, რომელშიც ღმერთები და ადამიანებიც მონაწილეობენ, და რომლიდანაც გამოსავალი არ არსებობს.

ამ ეპოქის რელიგიურ მოღვაწეებს აშინებთ ის ბნელი უფსკრული, რომლის წინაშეც აღმოჩნდა რელიგიური შეგნება. სამყაროს წრებრუნვის უაზრობა თავისი სულთა გადასახლებებით, ბრაჰმის "დღეებით" და "ღამეებით", ამასთანავე ყველა არსებისთვის საბედისწერო აუცილებლობა, რომელსაც ღმერთებიც ექვემდებარებიან, მონაწილეობა მიიღონ ამ წრებრუნვაში აშინებდა და ამავდროულად აღაშფოთებდა ადამიანის ცნობიერებას.

ისინი, ვინც მიეჩვია ღმერთებთნა, როგორც თანასწორ არსებებთან ბრძოლას, ინდუსი მოაზროვნეები ამჯერად აუჯანყდნენ თვით სამყაროს აგებულებას, ამ არავისგან დაწესებულ, მაგრამ მაინც აუცილებელ კანონს, რომელიც საშინელი იყო თავისი უცილებლობით და აღმაშფოთებელი უაზრობით.

რელიგიურმა აზროვნებამ დაისახა მოეძებნა გამოსავალი ყოფიერების წრებრუნვიდან, ცხადია, საკუთარი ძალებით და ღვთის დახმარების გარეშე, რაც სრულიად ლოგიკურია, რადგან ღმერთები თვითონაც ამ წრებრუნვას არიან დაქვემდებარებულნი და არ შეუძლიათ მისგან გათავისუფლება, ბრაჰმა კი (თუ საერთოდ არის შესაძლებელი ღმერთი ვუწოდოთ მას) თვითონაც არის ამ უაზრო წრებრუნვის ერთგვარი გამოხატულება.

ყოფიერების წრებრუნვიდან გამოსვლის პრობლემაზე გაძლიერებულად მუშაობს ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქის მიწურულის რელიგიური აზროვნება. ჩნდება რამოდენიმე ფილოსოფიური სისტემა, რომელშიც ამ საკითხს მთავარი ადგილი უჭირავს. უმეტესწილად ხსნას რომელიღაც საიდუმლოს ჭვრეტაში ხედავენ. ხოლო თუ რა უნდა ჭვრიტონ და შეიმეცნონ დამოკიდებულია სისტემის ხასიათიდან. არსებობდა მონისტური და დუალისტური სისტემები.

პირველთაგან უმთავრესია "ვედანტას" (Vedanta "ვედების დასრულება") სისტემა, რომლის მიხედვითაც არაფერი არსებობს ერთი, განუყოფელი და უცვალებელი სულიერი სუბსტანციის (Brahman ან Atman) გარდა; ყოველი ადამიანი წარმოადგენს ამ სუბსტანციას, არა სახეცვლილ (რადგან ის უცვალებელია), ან მის ნაწილს (რადგან ის განუყოფელია), არამედ, უბრალოდ, მთლიან სუბსტანციას. სამყაროს მოჩვენებითი მრავალფეროვნება და მთელი კოსმიური წრებრუნვა სულთა გადასახლებებითურთ, განადგურებითა და კვლავშექმნითურთ და ა. შ. არის სიცრუე, ტყუილი (maya), რომელიც გამოწვეულია უცოდინრობით (avidya); როგორც კი ადამიანი შეიმეცნებს თავისი სრულ იდენტურობას აბსოლუტურ სულთან, დაუყოვნებლივ გამოვა ამ წრებრუნვიდან; მისი სხეულის ხილვადობა ჯერ კიდევ შენარჩუნდება გარკვეული დროის განმავლობაში, მეთუნის ჩარხის ტრიალის მსგავსად, რომელმაც ეს ესაა დაასრულა თიხის ჭურჭლის ჩამოსხმა, მაგრამ მის სულს უკვე აღარ გააჩნია ინდივიდუალური არსებობა და სიკვდილის შემდეგ არსად გადასახლდება, არამედ ისე დაიძინებს, რომ არაფერი დაესიზმრება.

დუალისტურ სისტემას კი წარმოადგენს ფილოსოფოს კაპილას სისტემა, რომელსაც ეწოდება "სანკხია", და მასთან შერწყმული ფილოსოფოს პატანჯალის სწავლება "იოგა" (თეორიული ნაწილი). ამ სწავლების მიხედვით სიცოცხლე წარმოიშვება ორი სუბსტანციის: სულიერისა (Purusha, Atman) და მატერიალურის (Prakrti), შეერთების შედეგად, რომლებიც სრულიად განსხვავებულნი არიან ერთურთისგან, მაგრამ ვერ შეიმეცნებენ ამ სხვაობას და ერთურთისკენ მიიზიდებიან. საკმარისია ადამიანის სულმა ნათლად შეიგნოს თავისი ბუნების განსხვავებულობა მატერიის ბუნებისგან და ღრმად განიმსჭვალოს ამ შეგნებით, რომ ის მყის გათავისუფლდება სხეულთან კავშირისგან და სიკვდილის შემდეგ დაკარგავს მატერიის მიერ მიზიდვის უნარს (ანუ მატერიის მიზიდულობისგან გათავისუფლდება): ასეთი სული უკვე არსად გადასახლდება, არამედ სიკვდილის შემდეგ სულიერ სუბსტანციაში აითქვიფება.

ყოველგვარი ყოფიერება არის ტანჯვა, ამიტომაც, ყოფიერების წრებრუნვიდან გამოსვლა აღნიშნული წესით ყველასთვის რეკომენდირებულია. იოგას სკოლამ შეიმუშავა ფსიქოფიზიკურ ვარჯიშთა მთელი სისტემა, რომელიც ხელს უწყობს სულის სხეულისგან ემანსიპაციას და სულიერ და მატერიალურ სუბსტანციებს შორის განსხვავებათა წვდომას.

ნაწილობრივ ეს ვარჯიშები წარმოადგენენ იმ ასკეტურ ქმედებათა შემდგომ სრულყოფას, რომლებიც ადრე სულ სხვა მიზნით აღესრულებოდა. როგორც ამ გადმოცემიდან ჩანს, ხსენებული ფილოსოფიური სისტემები გვერდს უვლიან ღმრთის იდეას, ასევე სიკეთისა და ზნეობრიობის ცნებებს. თუმცა მათი ადეპტები ჯერ კიდევ ვერ ბედავენ აშკარად გაწყვიტონ კავშირი "გაბატონებულ რელიგიასთან". თითოეული ასეთი სისტემა, უკიდურეს შემთხვევაში სიტყვით მაინც, აღიარებს მთელ "წმიდა წერილს", ღებულობს საწესჩვეულებო კანონს და კასტურ წყობილებას. მაგრამ ლოგიკა ითხოვდა ამ ცრურწმენებისგან გათავისუფლებასაც და ეს კავშირი სწორედ ბუდიზმმა გაწყვიტა.

ბუდიზმის წარმოშობა

ბუდიზმი, რომლის დამფუძნებელია პრინცი Siddhartha (ზიდჰარტა) ზედმეტსახელად Cakyamuni (საკიამუნი) ანუ Buddha (ბუდა), წარმოადგენს დამოუკიდებელ სწავლებას, რომელიც, უეჭველად Samkhya-Yoga (სამკხია იოგა)-ს სისტემის ნიადაგზე განვითარდა. კაპილასთან და პატანჯალისთან ერთად ბუდა აღიარებდა, რომ სამყარო არავის მიერ იყო შექმნილი, არამედ აღმოცენდა ავტომატურად, მატერიისადმი სულიერი სუბსტანციის მიდრეკილების წყალობით.

ის ასევე აღიარებდა, რომ ყოველგვარი ყოფიერება არის ტანჯვა, რომლის მიზეზს ორი სუბსტანციის (მატერიალურისა და სულიერის) განსხვავებულობაში ხედავდა, რომელთა შეერთებითაც წარმოიშვება ყოველგვარი ყოფიერება. მაგრამ მიზეზს იმისა, რომ სული მიუხედავად ყოველივესი მაინც მატერიას უერთდება, ბუდა ხედავდა არა იმაში, რომ სულიერ სუბსტანციას შეგნებულია არა აქვს თავისი საფუძვლიანი განსხვავება მატერიალური სუბსტანციისგან, არამედ იმაში, რომ სულს ახასიათებს წყურვილი ან სწრაფვა (trscna) სიცოცხლისკენ.

ამის შესაბამისად ყოფიერების წრებრუნვიდან გამოსავალს ბუდა უთითებს მიდრეკილებათა მოსპობაში. ყოველი ცოცხალი არსების აღმოცენება დაფუძნებულია სურვილზე: ერთის მხრივ - ჩასახვა არის სქესობრივი მიდრეკილების შედეგი, ხოლო მეორეს მხრივ- ყოველი დაბადებული არსება, კარმის შესახებ სწავლების თანახმად, ასეთად იმიტომ დაიბადა, რომ თავის ადრინდელ ინკარნაციაში მოცემულმა სულმა ჩაიდინა სხვადასხვა საქციელი, რომლებიც გამოწვეული იყო მიდრეკილებებითა და სურვილებით.

მიდრეკილების მოსპობა შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, სიცოცხლე, ყოფიერება შეწყდებოდა. ბუდას სწავლებით, ადამიანის სული გარემოცულია ერთგვარი გარსით (samskara), რომელზეც აღიბეჭდება ადამიანის ნაფიქრალი, სურვილები და გრძნობები, რომელსაც ადამიანი განიცდის მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ამის წყალობით სული საკუთარ თავს აღიქვამს ინდივიდუუმად (namarupa), ხოლო საკუთარი ინდივიდუალობის განმტკიცება შობს სიცოცხლისკენ სწრაფვას. ადამიანის სიკვდილის შემდეგ სიცოცხლისადმი სწრაფვის ამ მიდრეკილების გამო კაცის სული უეჭველად გადასახლდება სხვა ცოცხალ არსებაში, რომელიც კვლავ და კვლავ სიცოცხლისადმი იმავე სწრაფვის ძალით უეჭველად ჩაიდენს გარკვეულ საქციელს. საქციელს თან სდევს აზრები, სურვილები და გრძნობები, რომლებიც კვლავ გარემოიცავენ სულს და აყალიბებენ ახალ გარსს მთელი თავისი შემდგომი შედეგებითურთ.

ამგვარად, საქმის ნორმალური მსვლელობის პირობებში სულთა გადასახლება და ყოფიერების წრებრუნვა არასოდეს დასრულდება. იმისთვის, რათა შეწყდეს ეს ბოროტება, უნდა მოისპოს მისი პირველმიზეზი. ადამიანმა უნდა მოსპოს საკუთარ თავში ყოველგვარი ინტერესი და სწრაფვა სიცოცხლისადმი. მან უნდა იცხოვროს ისე, რომ არ გააჩნდეს არც გრძნობა, არც სურვილი, არც შთაბეჭდილებები, რომლებიც შემდეგ შესაძლოა აისახონ მისი სულის გარშემო წარმოქმნილ გარსზე.

ამგვარად, ის ხელს უშლის ახალი გარსის წარმოქმნას და ამასთანავე, კლავს რა საკუთარი ინდივიდუალურობის გრძნობას, სულის ძველ გარსსაც არღვევს. ეს არის სრული უვნებობის, პასიურობის და გულგრილობის მდგომარეობა და, არსებითად, ფსიქიური სიცოცხლის რაიმე გამოვლინების სრული შეწყვეტა, რომელსაც ბუდისტური ტერმინოლოგიით ნირვანა ეწოდება.

ადამიანის სული, რომელიც ნირვანას მიაღწევს, სიკვდილის შემდეგ უკვე აღარ გადადის ახალ სხეულში. ის "ძლევს შობასა და სიკვდილს" და უკვე აღარასოდეს შეუერთდება მატერიალურ სუბსტანციას. ის უკვე აღარ არსებობს, რადგან არსებობა, ყოფიერება არის სულიერი სუბსტანციის შეერთება და მატერიალურთან.

ნირვანის მისაღწევად ბუდამ დასახა ორი გზა. ერთის მხრივ ეს არის ფსიქოფიზიკური ვარჯიშები, მედიტაციის კონცენტრირება, სუნთქვის შეკავება და სხვა, რომელიც თავისი ხერხებით იოგას სისტემის იდენტურია. მეორე გზა კი არის საკუთარი თავის მსხვერპლშეწირვა და სიყვარული ყოველივე არსებულისადმი (metta). თუმცა ეს მეორე გზა არის პირველის ნაწილი, ასევე განსაკუთრებული ფსიქოფიზიკური ვარჯიში.

სიყვარული, მოწყალება, თანაგრძნობა - ეს ყველაფერი ბუდისტისთვის გრძნობები კი არ არის, რადგან გრძნობები მის სულში არ უნდა დარჩეს, არამედ მხოლოდ შედეგი, საკუთარი ინდივიდუალობისა და პირადი სურვილების სრული დაკარგვის შედეგი: ასეთი ფსიქიური მდგომარეობის დროს ადამიანს არაფრად უღირს საკუთარი თავი გაწიროს მოყვასისთვის, რადგან, რაკიღა საკუთარი სურვილი არ გააჩნია, ის, ბუნებრივად, ადვილად აღასრულებს სხვათა სურვილს.

დათრგუნო საკუთარი ნება იმდენად, რომ შენი საქციელი განპირობებული იყოს მხოლოდ სხვა ადამიანის ნებიტ, რეკომენდირებულია როგორც ერთ ერთი ვარჯიში. ყოვლისმიმტევებლობა განიხილება როგორც საშუალება გრძნობათა მოსასპობად: გულგრილობა (upekkha) თავის დასრულებას ჰპოვებს მაშინ, როდესაც ადამიანი საკუთარ მტერს მოეპყრობა ზუსტად ისე, როგორც მეგობარს; როდესაც ის გულგრილია სიხარულისა და ტკივილისადმი, პატივისა და უპატივობისადმი.

გზა ნირვანისკენ იმდენად ძნელია, რომ ერთი ცხოვრების შემდეგ, სიკვდილისა და სულის სხვა სხეულში გადასახლება ანგარიშში ეთვლება. ადამიანი, რომელიც გზაზეა ნირვანისკენ და რომელსაც შეუძლია მიაღწიოს ნირვანას ერთ ერთ თავის მომდევნო ინკარნაციის დროს, ეწოდება Bodhisattva (ბოდჰისატვა); ნირვანას მიღწეული კაცი, რომელსაც ამ დროს ვერ შეუნარჩუნებია სხვათა სწავლების უნარი, Pratekabuddha (პრატეკაბუდა)-დ იწოდება; ადამიანი, რომელმაც მიაღწია ნირვანას და სხვასაც შეეწევა ამ გზაზე Buddha (ბუდა)-დ იწოდება.

ეს არის ბუდიზმის სიწმინდის სამი კატეგორია. ბუდა-საკიამუნი თანამიმდევრული იყო. მან უარყო "წმინდა წერილის" ავტორიტეტი, რომელსაც პირმოთნედ აღიარებდნენ სხვა სკოლები. უარყო მან კასტური წყობაც. ძველ ღმერთებს, ინდრასა და ბრაჰმას ჩათვლით, ბუდა-საკიამუნი არ უარყოფდა, მაგრამ მიიჩნევდა, რომ მათ წინაშეც იგივე პრობლემა იდგა ყოფიერების წრებრუნვიდან გამოსვლისა, რომელიც დგას ადამიანთა წინაშე და მიიღწევა ნირვანით. და რადგან ეს ღმერთები ნირვანაში ვერ ჩავარდნენ და ყოფიერების წრებრუნვაში აგრძელებენ ცხოვრებას, არა მარტო ყოველი ბუდა ან პრატეკა-ბუდა, არამედ ბუდად გახდომის ყოველი კანდიდატიც კი, ანუ "ბოდჰისატვა", შეუდარებლად მაღლა დგას ვიდრე ნებისმიერი ღმერთი.

ამგვარად, აქ მთავრდება ღმერთების ჩამოქვეითება, რომელიც ჯერ კიდევ ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქიდან დაიწყო. თუკი ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქის დასაწყისში ადამიანები ცდილობდნენ გატოლებოდნენ ღმერთებს, ამჯერად გამოჩნდნენ ადამიანები, რომლებიც თვლიან, რომ ისინი აღემატებიან ღმერთებს. და ასეთ ადამიანთა რიცხვი, უნდა ითქვას, მცირე როდია: ჩრდილოელი ბუდისტები სრულ ბუდად მიიჩნევენ ათეულობით ადამიანს, ხოლო ბოდჰისატვებად - ათასებს.

სულიერი თვითმკვლელობა, როგორც ცხოვრების მიზანი

ბუდიზმში თავის ლოგიკურ დასრულებას ჰპოვებს იმ თანამიმდევრობათა ჯაჭვი, რომელიც ვედური პერიოდის დასასრულს ინდრას ვარუნაზე გამარჯვებით დასრულდა. ყოვლადნეტარი, შემოქმედ-ყოვლისმპყრობელი ღმერთის უარყოფით, ადამიანი უცილობლივ უნდა მისულიყო თვითმკვლელობამდე. ხოლო რაკიღა სულთა გადასახლებისადმი რწმენა უბრალო თვითმკვლელობას მიზანშეწონილად არ მიიჩნევს, ინდუსს მხოლოდ ერთი გამოსავალიღა დარჩა - თავი მოეკლა სულიერად, რაც არის შემოქმედ-ყოვლისმპყრობელი ღმერთის უარყოფის შედეგი, რომელიც ვედური პერიოდის მიწურულს აღსრულდა.

ამ ორ მომენტს შორის, მიზეზსა და შედეგს შორის, ძევს თვითმკვლელობის თავიდან აცილების მრავალი მცდელობა. ნება მიმართულია მაგიური ძალის მოსაპოვებლად და ღმერთებთან გასატოლებლად; აზრი მიისწრაფვის ზეინდივიდუალური ყოფიერების შესაცნობად, საკუთარსა და ყოველივეს შორის იდენტურობის დასადგენად და ა. შ. მაგრამ, ეს ყველაფერი იყო მხოლოდ ყურადღების გადატანა. სულიერმა თვითმკვლელობამ მიიღო პოეტური სახელწოდება - "ნირვანა" (nir-vana საკუთრივ ნიშნავს "უქარობას, "შტილს", "წყნარ ამინდს", ან კიდევ "ჩაქრობას"). გარკვევა იმისა, რა არის "ნირვანა", ყოფიერება თუ არარსებობა, ბუდა-საკიამუნიმ აკრძალა: როდესაც ექიმი გაძლევს წამალს გამოჯანმრთელების გარანტიით, არ უნდა იკითხო მცენარეული პრეპარატებისგან არის ეს წამალი შედგენილი თუ მინერალური ნივთიერებებისგან.

ამგვარად, თვითმკვლელობას სახელი გამოუცვალეს, "ნირვანის" გარშემო კი პოეტური ორეოლი შექმნეს. ბუდიზმი გვაკვირვებს თავისი ხელოვნებით, საკუთარ საზიზღარ და ბნელ სწავლებებს მიანიჭოს მიმზიდველი გარეგნობა. "როდესაც ცაზე მუქი ღრუბელი ქარიშხლით იმუქრება, ხოლო მთელი სივრცე ცასა და მიწას შორის წვიმის წვეთებით აღივსება, - მაშინ გამოქვაბულში მჯდომი ბერი მიეცემა თვითჩაძირვას და მისთვის აღარ არსებობს ამაზე უმეტესი სიხარული". ასე გალობენ ერთ ერთ ბუდისტურ სიმღერაში. არადა ლაპარაკია საკუთარი ფსიქიკური ცხოვრების მეთოდურ განადგურებაზე, შეგნებულ სულიერ თვითმკვლელობაზე...

სულიერი სუიციდის ამ პოეტიზაციაში, ნორმალური ადამიანის ცნობიერებასთან მის მიახლოვებასა და ადამიანის ამგვარ გზაზე შედგომის გაადვილებაში, აშკარად ჩანს სატანის ხელი, რომელმაც ინდრას ვარუნაზე გამარჯვების შემდეგ, მტკიცედ მოიწყო ბუდე ინდოეთის რელიგიურ შეგნებაში.

სატანის ბეჭედი ჩანს ბუდიზმის ამპარტავნებასა და სიამაყეშიც, მის გაუგონარ მედიდურობაში, რომელსაც ადამიანი აჰყავს ღმერთებზე მაღლა და ამტკიცებს, რომ ადამიანს თავისი როლით კოსმოსში, შეუძლია თვითონ განაგოს საკუთარი ბედი.

დაბოლოს, თვითშეწირვა, ყოველივე არსებულისადმი სიყვარული და ყოვლისმიმტევებლობა ფსიქოფიზიკურ ვარჯიშებში, რომლებიც სულიერი თვითმკვლელობის წარმატებით აღსასრულებლად არის საჭირო, განსაკუთრებით ნათლად მოწმობს იმაზე, რომ ბუდიზმი მტკიცედ არის გამსჭვალული სატანიზმით.

ახალი ბრაჰმანიზმი

ბუდიზმი არის იმ ლოგიკური გზის ბოლო ეტაპი, რომელზეც შედგა ინდური რელიგიური თვითშეგნება ვედური პერიოდის მიწურულს. ამის იქით არსად იყო წასასვლელი. მაგრამ თვით ეს გზაც არ ყოფილა შექმნილი საშუალო ადამიანისთვის. მოხოლოდ ძალზედ ამაყი და გამბედავი ადამიანები მიჰყვებოდნენ მას და მიდიოდნენ ბოლომდე.

სხვები პრობლემის არა ლოგიკური, არამედ ფსიქოლოგიური გადაწყვეტის გზას ირჩევდნენ. ეს არის გზა, რომელსაც ადამიანი მიჰყავს ე. წ. ახალ ბრაჰმანიზმამდე ანუ ინდუიზმამდე. ადრეულ მკვლევართაგან ზოგიერთი, ბუდიზმში, რომელიც ნამდვილად უარყოფდა კასტურ წყობას, უმთავრესად ხედავდა სოციალურ სწავლებას და მის წარმატებას ხსნიდნენ მით, რომ ამ სწავლებას მხარს უჭერდა მოსახლეობის დაბალი ფენის დიდი მასა.

მაგრამ, ეს სინამდვილეს არ შეესაბამება. სრულიად უბრალო ხალხისთვის ბუდისტური თეორიები საკმაოდ განყენებული და გაუგებარი იყო, თანაც უჩვეულოც, რადგან უბრალო ხალხი მიჩვეული იყო ღმერთებს. ისტორიული მოწმობების მიხედვით, ბუდიზმი ჯერ გავრცელდა უმაღლეს კასტებში, და მის სწრაფ პოპულარობას ხელს ძირითადად მეფეები უწყობდნენ. ხელმძღვანელობდნენ თუ არა ეს უკანასკნელნი პოლიტიური მოსაზრებებით, რადგან მოგვთა კასტას კასტების იერარქიაში "მეფეებზე" უფრო მაღალი ადგილი ეპყრა, ან ჭეშმარიტად და გულწრფელად ემხრობოდნენ საკიამუნის სწავლებას, თქმა ძნელია. ყოველ შემთხვევაში, ჯერ კიდევ ბუდას სიცოცხლეშივე მის სწავლებას მიემხრო მეფა მაგადხა ბიმბისარა, მისი სიკვდილის შემდეგ კი მეფე მაგადხები, ბიმბისარას შთამომავლები (Caicunaga-ს დინასტიიდან), მოგვიანებით, მეფეები მაურიას დინასტიიდან (ჩანდრაჰუპტის შთამომავლები) და ბოლოს, მეფე კანიშკა ანუ კანერკი (ინდოსკვითებიდან). ესენი დიდი მოშურნეობით ავრცელებნდნე ბუდიზმს თავიანთ ქვეშევრდომთა შორის და ბუდიზმის პროპაგანდის მიზნით განსაკუთრებულ მისიებსაც კი აგზავნიდნენ საზღვარგარეთ.

ასე გასძლო ბუდიზმმა ინდოეთში დაახლოები 700 წელი. მაგრამ, მიუხედავად ხელმწიფეთა უძლიერესი მხარდაჭერისა ბუდიზმმა მაინც ვერ შესძლო ბრაჰმანიზმის გამოდევნა. ამ უკანასკნელს მისდევდა ბრაჰმანთა კასტა, რადგან ამ კასტის ცალკეული წარმომადგენლები არ გადადიოდნენ მოდურ და ოფიციალურად აღიარებულ ბუდიზმში, და როგორც ჩანს, ბრაჰმანიზმი პოპულარული იყო ხალხის მასებშიაც.

ასეთ, ერთგვარად დაფარულ, იატაკქვეშა მდგომარეობაში, ძველი ბრაჰმანიზმი მნიშვნელოვნად შეიცვალა. როდესაც ის ისევ ამოვიდა ზედაპირზე და ღიად დაიწყო ბრძოლა ბუდიზმის წინააღმდეგ, თვითონ უკვე არც კი ჰგავდა ძველ ბრაჰმანიზმს. ეს იყო ახალი ბრაჰმანიზმი, რომელიც იშვა ძველისგან ბუდიზმთან მისი ჯერ საიდუმლო, და შემდეგ კი ღია ბრძოლის პროცესში. ამ ბრძოლაში გამარჯვებული გამოვიდა ახალი ბრაჰმანიზმი, რომელიც ბატონობს კიდევაც თანამედროვე ინდოეთში, მაშინ როდესაც ბუდიზმი შევიწროვებულ და მოქცეულ იქნა ცეილონსა და კაშმირში, შემდეგ კი ინდოჩინეთში, ტიბეტსა და მონღოლეთში.

ახალი ბრაჰმანიზმი ძველისგან ძირითდად განსხვავდება მისწრაფებით მისცეს მორწმუნეს ერთი, აბსოლუტური და ამასთანავე პირადი ღმერთი. ამაში უნდა დავინახოთ რეაქცია უღმრთო ბუდიზმის წინააღმდეგ, თანაც ამ რეაქციაში მოგვ-ბრაჰმანთა კასტას ხალხის ფართო მასებიც თანაუგრძნობდა, რომელსაც არასოდეს ესმოდა "რელიგაი ღმრთის გარეშე" და არასოდეს წყვეტდა ღრმთის თაყვანისცემას.

მაგრამ, რელიგიური შეგნების ამ მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილება მხოლოდ ძველი ბრაჰმანიზმის საშუალებებით შეუძლებელი იყო. ძველი "დიდი ღმერთები" უკვე საკმაოდ განძარცულები იყვნენ დიდების შარავანდედიდან. მათ შორის ძნელი იყო ღმრთაებრიობაზე პრეტენზიის მქონე "აბსოლუტური ღმერთის" პოვნა.

ღმერთი ბრაჰმა, რომელმაც წინ ძველი ბრაჰმანიზმის დროს წამოიწია, საკმაოდ ჰგავდა ფილოსოფიურ ალეგორიას, და მისმა თაყვანისცემამ, რომელიც უეჭველად არსებობდა მოგვთა კასტაში, სახალხო ფენებში ფეხი ვერ მოიკიდა. სამაგიეროდ, ამ სახალხო ფენაში განსაკუთრებულად სცემდნენ პატივს ღმერთთა და ნახევრადღმერთთა მთელ რიგს, რომელიც მათი "წმიდა წერილის" მიერ არ ყოფილა გათვალისწინებული და ნაწილობრივ იყნენ არაარიული წარმოშობის. ინდოეთის სხვადასხვა ადგილას ეს ხალხური ღმერთები განსხვავდებოდნენ თავიანთი სახითაც, სახელებითაც და ზნეობითაც, მაგრამ ყოველ ადგილას აუცილებლად არსებობდა ერთი რომელიმე სახე, რომელიც ადგილობრივ რელიგიურ ცნობიერებაში მთავარი ღმერთის როლს თამაშობდა. იმისათვის, რათა სათავეში ჩასდგომოდნენ ეროვნულ რელიგიურ ცნობიერებას, ბრაჰმანებს სჭირდებოდათ ერთმანეთისთვის დაეკავშირებინათ ეს ღმერთები ძველი პანთეონის ფიგურებთან და მიუწვდომელი და ყოვლადძლიერი ღმრთისადმი ხალხის სტიქიური მისწრაფება თუნდაც ორთოდოქსალური ბრაჰმანიზმის ფორმებში მოექციათ.

ადგილობრივი ღმერთების ძველბრაჰმანულ პანთეონთან იდენტიფიკაციისთვის საჭირო იყო ამოერჩიათ ყველაზე ნაკლებად "კომრომეტირებული" "ღმერთი". ამგვარი კანდიდატი კი აღმოჩნდა ორი: რუდრა, ზედწოდებით შივა, და ვიშნუ. ინდოეთის ცალკეულ ადგილებში ხელსაყრელი პირობები აღმოჩნდა შივასთვის, სხვა ადგილებში კი - ვიშნუსთვის.

ამგვარად, ახალი ბრაჰმანიზმი გამოდის ორი მიმართულების - შივაიზმისა და ვიშნუიზმის სახით, გამომდინარე იქიდან, სად რომელს აღიარებენ მთავარ ღმერთად, შივას თუ ვიშნუს. მრავალჯერ უცდიათ ერთ მთლიანობად შეეკავშირებინათ ეს ორი მიმართულება, რამაც არანაირი შედეგი არ გამოიღო: ინდოეთში დღემდე არ არის ერთი რელიგია. მრავალი ახალბრაჰმანული სექტა თეორიულად აღიარებს ე. წ. ტრიმურტის, ანუ ინდუისტურ სამებას: ვიშნუ-ბრაჰმა-შივას, როგორც ღვთაებრივი არსების სისრულეს (ბრაჰმა - შემოქმედი, შივა - გამანადგურებელი, ვიშნუ - განმგებელი), მაგრამ ამ სექტებიდან ერთნი ფიქრობენ, რომ ამ სამეულში ბრაჰმა და შივა შობილნი არიან ვიშნუს მიერ, ხოლო სხვები პირიქით - ვიშნუ და ბრაჰმა იშვნენ შივასგან (ბრაჰმაიტები, ანუ მორწმუნეები, რომლებიც ტრიმურტის უმთავრეს პირად მიიღებდნენ ბრაჰმას, არ არსებობს).

მაშასადამე, ვინ არიან ამ ახალი ბრაჰმანიზმის უმთავრესი ღმერთები - ვიშნუ და შივა?

ვიშნუ Pr-ვედაში ნახსენებია იშვიათად. მის შესახებ ცნობილია მხოლოდ ის, რომ ის არის ინდრას ამხანაგი და თანამშრომელი; და რომ მან სამი ნაბიჯით გაიარა მთელი სამყარო. ბრაჰმანებში ამ მითს ასე ჰყვებიან:

როდესაც ერთმა ბოროტმა დემონმა ღმერთებს მთელი სამყარო მოსტაცა, ღმერთებმა მას მიუგზავნეს ვიშნუ ქონდრისკაცის სახით და თხოვნით დაეთმო ღმერთებისთვის ის სივრცე, რომელსაც ეს ჯუჯა კაცი სამი ნაბიჯით დაფარავდა. როდესაც დემონი დათანხმდა, ვიშნუ უეცრად უზარმაზარ გოლიათად გარდაიქცა, პირველი ნაბიჯით მან მთელი დედამიწა გაიარა, მეორით - ჰაერი, და მესამით - ცა. ასე, რომ დამარცხებული და შერცხვენილი დემონი იძულებული გახდა უკან დაებრუნებინა ღმერთებისთვის მთელი სამყარო, თვითონ კი ქვესკნელში ჩავიდა.

ამგვარად, უკვე უძველესი დროიდანვე ვიშნუს სახელს უკავშირდება გარეგნობის შეცლის განსაკუთრებული შეხედულება. ხალხთა მასებში ამ ღმერთ-მაქციას სახეცვალებებთან მრავალრიცხოვანი ფანტასტიკური ლეგენდაა დაკავშირებული. იყო რა თავიდანვე ინდრას თანამგზავრი და თანაშემწე, სხვა ღმერთებზე ინდრას აღზევების ეპოქაში ვიშნუც აღზევდა. თანდათანობით მეფესთან მეზობლობა შესაძლებლობას აძლევდა მას გაბრწყინვებულიყო მისი დიდების ანარეკლით, და მისავე შემწეობით ინდრას შემწეობით. თუმცა, ურიცხვი ლეგენდისა და მითის ეს გმირი, თანდათანობით, ინდრაზე უფრო პოპულარული ხდება, რომელსაც უკვე მეომართა კასტის მეპატრონედ მიიჩნევე, და არა როგორც ღმერთთა ყოვლისშემძლე მეფედ. ახალმა ბრაჰმანიზმმაც მოხდენილად გამოიყენა ღმერთ-მაქციას ეს პოპულარობა. ადგილობრივ ღმერთთა და პოპულარულ გმირთა მთელი პლეადა ამ, სახეცვალებადი ღმერთ-მაქციის გარდასახვებად ცხადდება.

მოიცვა რა ყველა პოპულარული მითოლოგიური ხატი მათთან დაკავშირებული მითებითურთ და წარმოდგენებითურთ, ვიშნუს სახე სამყაროს თვითმპყრობელის ზომამდე გაიზარდა. დანარჩენი ღმერთები ან მის მიერ არიან შექმნილნი, ან კიდევ წარმოადგენენ მის გარდასახვებს (ავატარებს). ბრაჰმანთა ფილოსოფიურად მოაზროვნე რელიგიურმა შეხედულებამ არ დააყოვნა და ამ სხვადასხვა სახის უფორმო მითოლოგიური წარმოდგენათა გროვის ქვეშ დააშენა უფრო სისტემატური ფუნდამენტი.

წარმოდგენას "გარდასახვათ" შესახებ თან სდევს "ემანაციის" იდეა. ვიშნუ აღმოჩნდა აბსოლუტური მსოფლიო სული, ღმერთები და სამყარო კი მისი ემანაციება. მისტიკურ პოემაში ბაგარად გიტა (Bagarad gita), რომელიც შედის მაჰაბჰარატას (Mahabharata) ეპოსში, ვიშნუ თავის თაყვანისმცემლებს საკუთარ ჭეშმარიტ სახეს წარმოუჩენს, თანაც აღმოჩნდა, რომ მისი სხეული უსასრულოა და შედეგება ღმერთების, დემონების, ნახევრადღმერთების, გმირების და ცოცხალ არსებათა სხეულებისგან.

ამგვარად, გარდასახვის იდეა მიდის პანთეიზმთან. ვედანტას ფილოსოფიური სკოლა, რომელიც თავის არსებობას აგრძელებს ახალ ბრაჰმანიზმში, განსაკუთრებით პოპულარულია ვიშნუიტებს შორის. ხალხამდე ვიშნუიზმის ეს ფილოსოფიური გადამუშავება, ცხადია, ვერ დადიოდა. ხალხს ვიშნუიზმში მოსწონდა არა ბუნდოვანი მითოლოგიური გასჯა სამყაროს ბუნების ემანაციაზე, არამედ გაუთავებელი მითების ცოცხალი ფერები, რომელიც ვიშნუს სახელთან იყო დაკავშირებული. ხალხი პატივს მიაგებდა ვიშნუს მის "გარდასახვებში" - ძველი ეპოსის მითოსურ გმირებში - კრიშნასა და რამაში, რომლებიც ხან ურჩხულებად, ხან ნახევრადცხოველებად და ზოგჯერ ცხოველებად გარდაისახებოდნენ.

ვიშნუს თითოეულ გარდასახვაზე არსებობს მრავალრიცხოვანი მითი, რომელთაც თავისი ხასიათით არაფერი აქვთ საერთო ვიშნუიტ-მისტიკოსთა თეორიებთან. ვიშნუ ანუ მისი გარდასახვები ამ მითებში გამოდიან სრულიად ანტოპომორფული ნიშნებით, თანაც ვიშნუსთვის დამახასიათებელია დაუოკებელი ვნება.

ინდოეთის სხვა ნაწილებში მთავარ ღმერთად იქცა შივა. ამ ღმერთის ნამდვილი და უძველესი სახელია რუდრა. ამ სახელით გამოდის ის ვედებში ველურ ცხოველთა სასტიკი და შემაძრწუნებელი ღმერთის სახით, რომელიც ცხოვრობს უღრან ტყეებსა და მთებში, შიშის ზარს სცემს ადამიანებს და ასნებოვნებს მათ ათასგვარი დაავადებებით. ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქაში ამ ღმერთ-მაქციას სასტიკი ხასიათი კიდევ უფრო ძლიერდება. მისდამი მსხვერპლშეწირვის დროს ყოველ ღონეს ხმარობენ, რომ როგორც კი შეიწირავს, არ დარჩნენ ახლო მახლო და რაც შეიძლება ჩქარა გაეცალონ იქაურობას. მისი სახელის ხმობა არ არის რეკომენდირებული. ამიტომაც უწოდებენ მას სხვადასხვა ზედწოდებებით, უფრო მეტად ეფემერული სახელებით: თუმცა ერთი ასეთი სახელი - Civa "მოწყალე", "კეთილგანწყობილი" - იმდენად ჩვეული ხდება, რომ ძალიან მალე ეფემერული სახელწოდებიდან ღმერთის კერძო სახელად გარდაიქცა და ძველი სახელი რუდრა კი განდევნა.

რუდრა-შივა ვედებშიც და ბრაჰმანებშიც წარმოდგენილია როგორც ძალზედ წყენია და შურისმგებელი რიტუალის უმცირესი დარღვევისთვისაც კი, რომელშიც ის თავისი პრესტიჟის დამცირებას ხედავს. ამ ღმერთის ორმა ძირითადმა თვისებამ - მისი ცხოვრებამ ველურ, უდაბნო ადგილებსა და მისმა მეტისმეტმა სიფაქიზემ რიტუალის საკითხებში - განაპირობა მისი მომავალი კარიერა ინდოეთის რელიგიურ შეგნებაში, რომელიც ძველი ბრაჰმანიზმის დროიდან დაყუდებული ასკეტი, რომელიც ზედმიწევნით იცავს რიტუალს და განმარტოებასა და მყუდროებაში ატარებს ვარჯიშებს, განიხილებოდა როგორც მაღალი არსება, რომელიც სამყაროზე საკვირველი ძალაუფლების მოპოვების გზაზეა. რუდრა-შივას სახელის გამოუთქმელობა, მისი მიუწვდომლობა - ეს ყველაფერი ხელს უწყობს მას დაიკავოს სამყაროს მბრძანებლის ადგილი.

და ბოლოს, შესაძლოა, მის სახეს შეერწყა ინდუსტანის არაარიელი მოსახლეობის რომელიღაც მთავარი დემონის სახე: ეს ვარაუდი ახსნიდა, მაგალითად, შივას სახის სიშავეს, რომელსაც მიაწერს მას ბრაჰმანიზმი. როგორც უნდა იყოს, შივა ინდოეთის მოსახლეობის უმეტესობისთვის გახდა უმთავრესი ღმერთი. ფილოსოფიურ-საღვთისმეტყველო გადამუშავება არსებობს შივაიზმშიც, რომელმაც მიიღო ის შედეგი, რაც ვიშნუიზმშიც, მიუხედავად ვიშნუსა და შივაზე არსებული სხვადასხვა შეხედულებებისა.

ფილოსოფიურ აზროვნებაზე სულ უფრო მოქმედებდა შივას - უდიდეს მოსაგრე-ანაქორეტის სახე. რადგანაც სასწაულთმოქმედი ძალა ყოველთვის უკავშირდებოდა ასკეტთა კონცენტრირებულ სავარჯიშოებს, შივა ამ ძალის განხორციელება, ანუ თვით ეს ძალა, ყოფიერების პრინციპი და წყარო გახდა.

ღმერთები და სამყარო მისი მაგიური ძალის მიერ შექმნილი აღმოჩნდა. პანთეიზმში გადახრა აქ იმაზე უმცირესი არაა, ვიდრე ვიშნუიზმში. მაგრამ თუ ფილოსოფოს-ღვთისმეტყველთა შორის ვიშნუიზმსა და შივაიზმს შორის განსხვავება მცირეა, ხალხის მასებში იგივეს თქმა შეუძლებელია. შივაიზმი გამოირჩევა მაგიისადმი მიდრეკილებით და უჩვეულო სისხლისმოყვარებით, რომელიც ადამიანთა მსხვერპლშეწირვებამდე მიდის.

ინდოეთის სამხრეთში, ის დაკავშირებულია "ლინგუსის" (ფალოსის) კულტთან, რომელიც არის თვით შივას სიმბოლო. საერთოდ სახალხო შივაიზმში შივა წარმოუდგენიათ როგორც სასტიკი, საშინელი დამანგრეველი ღმერთი. მას გამოსახავენ ბადითა და სამკაპით, რომელსაც თავზე მთვარე ადგას და ადამიანის თავის ქალებით არის მორთული. უმთავრესი ღმერთის გარდა (ვიშნუ ვიშნუიტებთან და შივა შივაიტებთან), ახალი ბრაჰმანიზმი აღიარებს ასევე მრავალ უფრო დაბალი კატეგორიის ღმერთებსაც. ოღონდ ზოგიერთი მათგანი, თანაც საკმაოდ პატივდებულნი, განეკუთვნებიან უფრო ძველ ღმერთებს ვედური პანთეონიდან.

მათგან უმრავლესობა ისევ ამოტივტივდა ადგილობრივი ხალხური კულტებიდან, შესაძლოა არაარიულიდანაც კი. განსაკუთრებით ღირსშესანიშნავია ქალღმერთთა კულტი, რომელიც სრულიად უცხოა ვედებისთვის.

დიად ღმერთებს თავიანთი მეუღლეები ჰყავთ. ვიშნუს მეუღლე, ღმერთქალი ლაკშმი ანუ შრი (თავდაპირველად ეს იყო ორი განსხვავებული ღმერთქალი), წარმოადგენს სილამაზის, სიმდიდრისა და ბედნიერების ქალღმერთს. ისიც გარდასახვების ისეთივე უნარს ფლობს, როგორსაც მისი მეუღლე, რის გამოც მას აიგივებენ მრავალ ადგილობრივ ქალღმერთთან და ეპიკურ გმირ ქალებთან.

შივას მეუღლეა ღმერთქალი დურსა ანუ პარვატი (ასევე კალი) - ყველაზე შემაძრწუნებელი სახე ყველა იმ სახისგან, რაც კი შეუქმნია ინდუსთა წარმოსახვას. მას გამოსახავენ დამანჭულს, უამრავი ხელით და დაღვლარჭნილს. მასაც ადამიანების თავებისგან შეკოწიწებული მძივი ჰკიდია მკერდზე. მას მსხვერპლად სწირავდნენ ადამიანებს (ამბობენ, რომ ფანატიკოსები დღემდე სწირავენო მას ადამიანებს, ოღონდ ფარულად, რადგან ოფიციალურად ასეთი მსხვერპლშეწირვები აკრძალულია ხელისუფალთა მიერ), და ამ ღმერთქალის კულტი ყოველთვის დაკავშირებული იყო ველურ ორგიებთან.

გარდა ამ ქალღმერთებისა, ინდუიზმში გვხვდება უამრავ ახალი ღმერთი, რომლებიც ზოგჯერ წარმოდგენილია ნახევრადმხეცთა სახით და გამოირჩევიან უცნაურობითა და სისასტიკით; ღმერთების გარდა ინდუიზმში თაყვანისცემის საგანს წარმოადგენენ წმინდა გველები.

ინდუიზმში ყველაფერი განცვიფრებს, ყველაფერი აგიჟებს წარმოსახვას. ტაძართა არქიტექტურა დიადია და უცნაური, ღმრთისმსახურება გაკვირვებს სიმდიდრით, ღმერთთა ქანდაკებები - საშინელი ფანტასტიკით. ასევე მკაფიოდ ფანტასტიკური და უცნაურად დახლართულია ინდუიზმის მითები, რომელიც გაუვალ ტროპიკულ ტყეს გაგონებს, რომელიც ერთმანეთთან გადახლართული ლიანებივითაა გადაწნული... თავისი ამ ნიშანთვისებებით ინდუიზმმა დაამარცხა ბუდიზმი: სახალხო წარმოსახვისთვის მკაფიო ფერები და საშინელი ხატებები უფრო მეტს მეტყველებდნენ, ვიდრე ბუდისტი ბერების ფილოსოფია, რომლებიც, თვითონვე, ძალიან მალე, ყველაზე საძაგელ ფარისევლებად და პირმოთნეებად გარდაიქცნენ.

ინდუიზმის ევოლუციის მიმოხილვა

ინდოეთის რელიგიური აზროვნების მთელს ევოლუციას თვალს თუ გადავავლებთ, დავინახავთ, რომ ვედური პერიოდის დასასრულის დასაწყისიდან ეს აზრი სრულიად ლოგიკურად გარდაუვალი გზით ვითარდება. ამ მომენტიდან, როგორც ყოველგვარი ზნეობრივი იდეისგან განძარცულმა, დამათრობელ "სომამდე" გაუმაძღარმა, ღმერთმა ინდრამ ინდუსთა რელიგიური ცნობიერებიდან სრულიად განდევნა ყოვლისშემძლე, ყოვლისმცოდნე და ყოვლადკეთილი შემოქმედის ცნება. ამ მომენტიდან წარმოდგენა ღმერთზე თანდათანობით უნდა შეცვლილიყო მათი დიდების შარავანდედიდან განმოსვისკენ, რასაც, პარალელურად, უნდა მოჰყოლოდა ადამიანის აღზევება და გაღმერთება. პატივაყრილ ღმერთებს შეეძლოთ შეცვლილიყვნენ აბსოლუტური ყოფიერების ან მსოფლიო სულის ერთგვარ სუროგატებად, - რაც მოხდა კიდეც ძველ ბრაჰმანიზმში (brahman-ის იდეა). მაგრამ ცოცხალი ღმერთის ასეთი ფილოსოფიური განყენებულობით ვერ დააკმაყოფილებდა რელიგიურ ცნობიერებას. მსოფლიო სულიერი სუბსტანციის იდეა კი არ ავსებდა, არამედ მხოლოდ ფარავდა იმ სიცარიელეს, რომელიც რელიგიური ცნობიერებიდან გონიერი ყოვლისმპრობელის გაქრობით რომ გაჩნდა. საჭირო იყო ამ სიცარიელის დანახვა და ამიტომაც, შემდგომ ლოგიკური სვლა გახდა "რელიგია ღმერთის გარეშე", რომელმაც შედეგად მოიტანა ადამიანის აღზევება ღმერთებზე და კაცის გაღმერთება.

ყოველივე ამას ჩვენ ვპოულობთ ბუდიზმში. მაგრამ პარალელურად, ადამიანის გაუგონარი ამპარტავნებით მიმდინარეობს პირქუში პესიმიზის განვითარება, რომელიც ასევე ბუდიზმში აღესრულება, იმის აღიარებით, რომ ადამიანის უმაღლესი მიზანი არის ნირვანა - სულიერი თვითმკვლელობა.

ამ სასტიკი თნამიმდევრობის ბუნებრივი რეაქცია იყო ნამდვილი, დიდი ღმერთის წყურვილი. ამ წყურვილმა მისცა ახალი ცხოვრება ინდუიზმს - სახალხო ბრაჰმანიზმს, ოღონდ გარკვეული ფილოსოფიური დამუშავების შემდეგ. იმ პრობლემების გადაუჭრელად, რომლებზე ფიქრი უცილობლივ მიდიოდა ბუდიზმთან, ინდუიზმს უნდა შეენიღბა ეს პრობლემები უცნაური ფანტასტიკით, რომელიც ანცვიფრებს და აშფოთებს წარმოსახვას, მაგრამ ამავე დროს ადუნებს და აძინებს ღრმა რელიგიურ გრძნობას.

რელიგიურ ცნობიერებაში არსებული სიცარიელის ამოსავსებად და ძველი, დიდებისგან განძარცული ღმერთების შესაცვლელად, ინდუიზმს უნდა შეექმნა ახალი ყოვლისმპყრობელი ღმერთები, რომელთაც აბსოლუტურობის ხასიათი ექნებოდათ. მაგრამ ამ ახალი და დიდი ღმერთების მასალად მაინც ძველი დემონები გამოიყენეს, რომლებთანაც ოდითგანვე არ იყო დაკავშირებული რაიმე ზნეობრივი იდეა (მაქცია - ვიშნუ და ტყის კაცი - შივა). ისინი მხოლოდ განაახლეს სხვადასხვა ადგილობრივ, ნაწილობრივ არაარიულ, პოპულარულ ღმერთებთან შერწყმით. ამიტომაც, გასაკვირი არ არის, რომ ეს ახალი ღმერთები იმ სახით, რომლითაც წარსდგნენ ისინი ფართო მასების ცნობიერების წინაშე, ძველისგან განსხვავდებოდნენ მხოლოდ თავიანთი შემზარავობით, დამთრგუნველი მიუწვდომლობით და თავიანთი სახეების ველური, მყვირალა სიმკვეთრით.

ფილოსოფიურ რეფლექსიას კი არ შეეძლო მათგან სხვა რაიმე გამოექანდაკებინა, თუ არა მხოლოდ გაეუფერულებინა და გაეუსახურებინა ისინი და გარდაექმა თითქმის განყენებულ ცნებებად, რომელიც თავისთავად ჩაიძირებოდა უკიდეგანო ზღვაში პანთეიზმისა.

ქრისტეანული თვალსაზრისით ინდოეთის რელიგიური განვითარების მთელი ისტორია მიმდინარეობს სატანის განუწყვეტელი ბატონობის ნიშნით. ეს ბატონობა იწყება იმ მომენტიდან, როდესაც ინდუისტურ რელიგიურ ცნობიერებაში თუმც ბუნდოვნად, მაგრამ მაინც, ჭეშმარიტი შემოქმედი და ყოვლისგანმგებელი ღმრთის არსებული იდეა გადაწეულ იქნა მეორე პლანზე და წინა პლანზე კი წამოწეულ იქნა მთელი დემონური გალერეა.

შემდეგ, ძველი ბრაჰმანიზმის ეპოქაში, მისი შიშისმომგვრელი და უზნეო დემონთადმი პირმოთნე თაყვანისცემის კვალად, გამოჩნდა მისწრაფება მათ ძლიერებასთან გატოლებისა, აქედან კი ღვთისმსახურებისა და ასკეზის გამოყენება მაგიური მიზნების მისაღწევად. ამპარტავნების განვითარებასთან ერთად, ადამიანი, რომელმაც საკუთარი თავი უფსკრულის პირას დააყენა, არ შეიძლება არ შეძრწუნდეს როდესაც ამ უფსკრულში ჩაიხედავს, რადგან შემაძრწუნებელი და უაზროა ის სამყარო, სადაც არ არსებობს გონიერი ღმერთი და მთელი სივრცე საშინელი დემონებითაა სავსე. ამიტომაც, ჩნდება ამქვეყნის კანონზომიერებებისგან სადღაც წასვლის, ამ ამაზრზენი და უაზრო წრებრუნვებისგან თავის განრიდების მისწრაფება. და, აი აქ, ბუდიზმის სწავლებაში, სატანა შთააგონებს ადამიანს საშინელს აზრს თვითმკვლელობისა, საკუთარი სულიერი ცხოვრების განადგურებისა მისთვის, რათა ადამიანის სული აითქვიფოს უფსკრულში, გარდაიქცეს არარად, სიცარიელედ.

ეს საშინელი და შემაძრწუნებელი აზრი, სატანამ ინდუიზმში გაამპარტავნებულ და "ღმერთებზე" აღზევებულ ადამიანს მომხიბლავი ფორმით მიაწოდა, რომელიც ინდოეთის რელიგიურ აზროვნებას დღემდე ეუფლება. შემდეგ გაჩნდა ნამდვილი და მიუწვდომელი ღმრთისადმი თაყვანისცემის რეაქცია. მაგრამ, როდესაც ადამიანმა ზურგი აქცია უფსკრულს, რომლის წინაშეც ის ბუდიზმმა დააყენა, ზურგი აქცია მას იმიტომ, რომ თაყვანისცემის ღირსი ღმერთის პოვნა ჰსუროდა, თავისდა უნებურად, ღმერთის ნაცვლად ისევ სატანის კლანჭებში მოექცა. ამჯერად მან აიძულა ადამიანი ფეხქვეშ გაგებოდა და დღემდე ასე ფეხებთან გართხმული აკავებს მას და თრგუნავს.

კბილებდაღეჭილი და საზარელი ათხელიანი ღმერთქალი კალი, თავისი ეტლით მიჰქრის, მის ბორბლებქვეშ კი სიცოცხლეს ამთავრებენ ფანატიკოსი შივაიტები, - რა არის ეს თუ არა სატანის ადამიანზე სრული ძლევის შესაზარი სიმბოლო...

ორი კონცეფციის შეუთავსებლობა

ახლა დავუბრუნდეთ საკითხს, რომლითაც დავიწყეთ. შეიძლება თუ არა მოხდეს ქრისტეანობისა და ინდოეთის მისტიკის სინთეზი? შეიძლება თუ არა ქრისტეანობა თანაცხოვრობდეს ინდოეთის რელიგიებთან ისე, რომ ამ თანაცხოვრებისგან აღმოცენდეს რაღაც ახალი, ორივე მხარისთვის მისაღები "უმაღლესი" რელიგია? რა თქმა უნდა, არა.

ქრისტეანობა, რომელიც ყოველთვის ხაზს უსვამს მეტაფიზიკური, ღმრთის საწინააღმდეგო ბოროტების არსებობას, რომელიც საძაგელია ღმრთისთვის, და ინდოეთის რელიგიური აზროვნება, რომელმაც არასოდეს იცოდა სიკეთისა და ბოროტების პრობლემა, - ეს არის ორი ურთიერთგანსხვავებული მსოფლმხედველობა. ქრისტეანობა ინდოეთის რელიგიური განვითარების ყველა ეპოქაში გრძნობს სატანის სუნთქვას. მხოლოდ ერთის შეხედვით შეიძლება მოეჩვენოს კაცს, რომ რაღაც მსგავსებაა ინდოეთის რელიგიური ცხოვრების ზოგიერთ გამოვლინებასა და ქრისტეანული ცხოვრების მსგავს გამოვლინებებს შორის (მაგალითად. ხორცის მოკვდინება და "გონებრივი მოსაგრეობა" ბრაჰმანიზმში, ყოვლისმიმტევებლობა და თავგანწირვა ბუდიზმში). მაგრამ ეს მხოლოდ ერთის შეხედვით. ამ სწავლებების უფრო ახლოს გაცნობა აჩვენებს, რომ ყველა ეს მოქმედება ინდოეთში მიმართულია მიზნებისკენ, რომელიც სრულიად განსხვავებულია ქრისტეანული სათნოებებისგან. თვით ფაქტიც კი, რომ ეს ქმედებები, რომლებიც ინდუსებთანაც და ქრისტეანებთანაც ვლინდებიან სულიერი განვითარების უმაღლეს საფეხურებზე, ინდუსებთან ყოველთვის გამოიყენება სატანური მიზნებისთვის (მაგიური ძალის მოპოვება ან სულიერი თვითმკვლელობა - "ნირვანა"), რაც მხოლოდ აღრმავებს უფსკრულს ინდუისტურ რელიგიებსა და ქრისტეანობას შორის და შეუძლებელს ხდის ნებისმიერ კომპრომისს ამ ორ რელიგიას შორის.

შეუძლებელი არსებობდეს კომპრომისი ღმერთსა და სატანას შორის. ამასთანავე, ქრისტეანული თვალსაზრისით, ინდოეთი არის სატანის ყველაზე მყარი ციტადელი. ინდუისტური რელიგიების მიმდევართა ცნობიერებაში მყარად ფესვგადგმული სწავლებები სულთა გადასახლების და "ღმერთ" ვიშნუს "ავატარების" (გარდასახვების) შესახებ, სახარების ქადაგება ინდოეთში პრაქტიკულად შეუძლებელია, რადგან წარმოდგენა ღმრთის ძის შესახებ, რომელიც განკაცდა, ყოველ ინდუსში მყისიერ აღქმულ იქნება ან როგორც "ღმერთ" ვიშნუს ერთ ერთი "განსხვავებული" გარდასახვა (რომელთა შორისაა ცხოველთა სხეულებში: ლომში, თევზში და გარეულ ღორში გარდასახვები), ან კიდევ სულთა გადასახლების წრებრუნვის ერთ ერთი ეტაპი. ასე რომ, ღმრთის ძის განკაცება მყისიერ გაუფასურდება და ვეღარ გახდება ის განუმეორებელი და კოსმიური მნიშვნელობის ერთჯერადი აქტი, როგორიც არის ის ქრისტეანობისთვის.

თვით "ღმერთკაცობის" ცნება ინდუსის გონებაში ღებულობს სრულიად სხვა მნიშვნელობას გამომდინარე იქიდან, თუ რა მნიშვნელობას აძლევს ინდუსი სიტყვას "ღმერთი". ამგვარად, ქრისტეანობის მიღება ინდუსს შეუძლია მხოლოდ უდიდესი შინაგანი ძალისხმევის შედეგად, რომლითაც უნდა მოახდინოს საფუძვლიანი გადატრიალება წინაპრებისგან მემკვიდრეობით მიღებულ და დედის რძესთან ერთად შესისხლხორცებულ რელიგიურ ფსიქოლოგიაში. მან უნდა დაანგრიოს ეს ფსიქოლოგია საძირკვლამდე, თან ისე, რომ ქვა ქვაზე არ დარჩეს მისგან. ამიტომაც არ არის გასაკვირი, რომ ინდუსთა შორის ქრისტეანობისკენ მოქცევა საკმაოდ იშვიათია.

სანამ არ მოხდება ასეთი გადატრიალება ინდუსის ცნობიერებაში, ქრისტეანს არ შეუძლია არ უყუროს მას, როგორც სატანის თაყვანისმცემელს და ყოველგვარი აზრი კომპრომისზე ქრისტეანობასა და ინდოეთის რომელიმე რელიგიას შორის, კატეგორიულად უნდა იქნეს უარყოფილი. ამით არის განპირობებული ჩვენი დამოკიდებულება თეოსოფიისადმი. ღმრთის ეშმაკთან შერიგების მცდელობა ქრისტეანობისთვის ყოველთვის იქნება მკრეხელური.

აღმოსავლური მართლმადიდებლობა, რომელიც წარმოადგენს ყველაზე წმიდა სახეს ჭეშმარიტი ქრისტეანობისა; რომელმაც დაიცვა თავი ამქვეყნიური ძალაუფლების სატანური საცთურისგან, რომელსაც ქადაგებს კათოლიციზმი და მოიგერია ადამიანის გონებისადმი პრიმატის მინიჭების ამპარტავნული იდეა, რასაც ქადაგებს პროტესტანტიზმი, - ეს აღმოსავლური მართლმადიდებლობა, ყოველთვის უნდა დარჩეს იმ საგანძურად, რომელსაც თვალის ჩინივით უნდა იცავდეს ნებისმიერი მართლმადიდებელი ქრისტეანი.

ჩვენი სარწმუნოება არ უნდა გავცვალოთ არც ერთ სხვა რელიგიაზე, რომელშიც ფარულად თუ ცხადად სატანის სული უბერავს.

დასკვნა

ჩვენ, ქრისტიანებმა, ვიცით და ხალისით ვიმეორებთ, რომ მიწიერი სიცოცხლე წარმავალია, რომ ამ წუთისოფლის სიკეთენი ამაო და ფუჭია, და რომ რწმენისა და სულის ცხონების საქმენი ბევრად აღემატებიან წუთისოფლის საზრუნავთ. მაგრამ ადამიანები, ვინც ამ სიტყევბისგან თავიანთთვის აკეთებენ პრატიკულ დასკვნებს და სულის ცხონების საქმეს მართლაც პირველ ადგილას აყენებენ, ჩვენში მხოლოდ ერთეულებია, რომელთა ცხოვრება და მიწიერთ საგანთადმი დამოკიდებულება გვიკვირს.

ხოლო ინდოეთში კატასტროფული მოუსავლიანობის დროს, რომელიც პერიოდულად თავს ატყდება ამ ქვეყანას, მთელი სოფლები შიმშილით იხოცებოდა ისე, რომ უკან ტოვებდნენ ძროხების ჯოგებს, რომელთა დაკვლას ვერც ერთი სახლიკაცი ვერ გაბედავდა, მიუხედავად იმისა, რომ შიმშილის გამო გარდაუვალი სიკვდილი ელოდა. ასეთი ძალა ჰქონდა ამ შიმშილით მომაკვდავ ადამიანებზე მათი რელიგიის განწესებას, რომელიც შინაურ ცხოველთა ხორცის ჭამას კრძალავს. დაჯერება იმისა, რომ სულის ცხონება არის ერთადერთი მართლაც უმნიშნელოვანესი რამ, ბევრად და შეუდარებლად უფრო ღირებული, ვიდრე ყველა მიწიერი სიკეთე ერთად აღებული და თვით მიწიერი ცხოვრებაც, ეს რწმენა, რომელიც ჩვენში ან ძალიან მარტივია, და მექანიკურად განმეორებადი ფორმულაა, ან კიდევ ცალკეულ ერთეულ მორწმუნეთა ცხოვრებისეული წესია, ინდოეთში საყოველთაოა და, ამიტომაც, ის სოციალური ცხოვრების მამოძრავებელი ხდება. რელიგიისადმი ამგვარი დამოკიდებულება ჩვენთვის მისაბაძი და სასწავლია.

ისე, რომ არაფერი შევცვალოთ ჩვენი სარწმუნოების არსიდან, ჩვენი აღმოსავლურ-მართლმადიდებლური რწმენა სიცოცხლის ისეთივე ცენტრი უნდა გავხადოთ, როგორიცაა ინდუსისთვის მისი რწმენა. ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ცხოვრება საკუთარი სარწმუნოების მიხედვით და მას შევხედოთ არა როგორც განყენებულ ფორმულათა ერთობლიობას, არამედ, როგორც ერთგვარ რეალური და პირველხარისხოვან ფაქტორს ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრებისა.

მხოლოდ მაშინ შეიძლება ახალი ეროვნული კულტურის შექმნის იმედი ვიქონიოთ, როდესაც ასეთი ქმედითი დამოკიდებულება მართლმადიდებლური სარწმუნოებისადმი ჩვენი ხალხის მნიშვნელოვანი ნაწილის წილხვედრი გახდება.

წყარო: https://azbyka.ru/religii-indii-i-xristianstvo/4