აპოლოგეტიკა - სწავლება ღმრთის სასუფევლის შესახებ ნეტ. ავგუსტინეს "საღმრთო ქალაქის" მიხედვით - აპოკალიფსისი

ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებაში ღმრთის სასუფევლის შესახებ უპირველეს ყოვლისა ვხედავთ ღმრთის სასუფევლის სხვადასხვა სახელწოდებებს. მათგან ყველაზე ხშირად გვხვდება ის, რომელიც დგას თხზულების სათაურში - "ღმრთის ქალაქი" (წიგნი I. წინათქმა; XV, 26. С. 130, 131; XVI, 2. С. 141; XVIII, 47. С. 79-80 და სხვა მრავალი). ჩანს, საკმაოდ ნათელია, თუ რატომ უწოდა ასე ნეტ. ავგუსტინემ საკუთარ თხზულებას, რომელიც ღმრთის სასუფევლის აღწერას ეძღვნება. საკმარისია გავიხსენოთ, თუ რომელ გარემოში და როგორი გავლენის ქვეშ იზრდებოდა ნეტ. ავგუსტინე, როგორი განათლება მიიღო, ვისთვის წერდა თავის თხზულებას და რას უპირისპირებდა ამ უკანასკნელში ღმრთის სასუფეველს.

რომაულ მეცნერებებზე აღზრდილი, რომელთაგან საკუთრივ მეცნიერებას წარმოადგენდნენ იურიდიული მეცნიერებანი, ის წერდა რომაელთათვისვე. მათთვის კი სახელმწიფო ყველაფერი იყო. ძველმა რომაელმა სახელმწიფოზე უახლოვესი და ძვირფასი არაფერი იცოდა. მისთვის, სახელმწიფოსთვის, ის თმობდა თავის საკუთარ და ოჯახურ ცხოვრებას, თმობდა ცოლსა და შვილებს, თავის ქონებას და თვით საკუთარ თავსაც კი მონად იქცევდა სახელმწიფოს გულისთვის (V, 18. С. 275-281).

ცხოვრების არც ერთი სფერო, არც ერთი მეცნიერება მისთვის არ იყო ისე საინტერესო და გასაგები, როგორც სახელმწიფოს ცხოვრება და მეცნიერება, რომელიც ეხებოდა ამ ცხოვრებას. სახელმწიფოთი ამგვარი გატაცების პირობებში რომაელთა დაინტერესება უფრო იოლი და სწორი იყო სწორედ სახელმწიფოებრივ ცნებათა და ურთიერთობათა საფუძველზე.

ამიტომაც ნეტ. ავგუსტინესთვის ბუნებრივი გახლდათ თავისი თხზულებისთვის ეწოდებინა სწორედ "ღმრთის ქალაქი", და არა რაიმე სხვა სახელწოდება. "მარადიული ქალაქი რომი" ერთგვარი ღვთაება იყო რომაელთათვის. მაგრამ აი, მათ მიერ გაღმერთებული სახელმწიფო განადგურდა. და კვლავ სრულიად ბუნებრივია რომაელთა ყურადღება მიაპყრო საკუთრივი აზრით მარადიულ სახელმწიფოს, მართლაც მარადიულ ქალაქს მათი მოჩვენებითად მარადიული რომის სანაცვლოდ.

თავის თხზულებაში ნეტ. ავგუსტინე არაერთხელ მიმართავს სახელმწიფოებრივ, იურიდიულ ტერმინოლოგიას, რითაც თავის სწავლებას ღმრთის სასუფევლის შესახებ აახლოვებს თავის თანამოქალაქეთა ცნობიერებასთან. ასე, მაგალითად, ის ღმრთის სასუფეველს უწოდებს სახელმწიფოს (XVIII,4I. С. 68; III,17. С. 149), ხალხს (XVIII,4I. С. 68), რესპუბლიკას (II, 21. С. 98).

ღმრთის ზეციური სამეფო მასთან გამოსახულია, როგორც "ეთგვარი სენატი" (curia) (Х, 7. С. 115), რომელშიც სხედან "ზეციური ხელისუფალნი" (I, 29. С. 116), რომლებიც განსაზღვრავენ კაცობრიობის ხვედრს. ღმრთის ქალაქი აღწერილია ყველა იმ მხრიდან, რომლიდანაც ის ყველაზე უმეტეს შეიძლება იქნას გაგებული რომაელთა მიერ.

"ზეციური ქალაქი შეუდარებლად წარჩინებულია ქებულ რომზე; მასში (ზეცის ქალაქში) გამარჯვებულია - ჭეშმარიტება, ღირსება - სიწმინდე (I, 29. С. 116). მასში "არ იქნება საჭიროება საზოგადოებრივი ხაზინის ავსება კერძო მონაპოვრის ხარჯზე": იქ საერთო საგანძური იქნება ჭეშმარიტება (V, 16. С. 272). მასშია ცოდვათა მიტევება, რომელიც მისკენ იზიდავს მოქალაქეთ, ის წააგავს "რომულუსის თავშესაფრის სამართალს, რომელმაც დაუსჯელობის სახელით რომის ამშენებელი ხალხის ყოველგვარი დანაშაულობანი შემოიკრიბა" (V, 17. С. 275). ხოლო თვითონ, თავისი გარეგანი მდგომარეობით, დედამიწაზე მწირობის პერიოდში, - "წმინდანთა ბანაკია", რომელიც მუდმივად ებრძვის თავის მტრებს (XX, 11. С. 193).

ეს ყველაფერი უეჭველობით ამტკიცებს იმ აზრის სამართლიანობას, რომ ღმრთის სასუფევლის წოდება "ღმრთის ქალაქად" ნეტ. ავგუსტინეს მიერ გამოყენებულია თხზულების მკითხველთა, ანუ რომაელთა ხასიათთან და ინტერესებთან მიმართებაში, იმ მიზნით, რათა ის გასაგები ყოფილიყო მათთვის.

რაც შეეხება სახელწოდების "ღმრთის ქალაქის" მეორე ნახევარს, ის უთითებს, თუ კერძოდ რომელ სამეფოს ასახავს ნეტ. ავგუსტინე - მარადიული ღმერთის სამეფოს; ის არის ამ სამეფოს დამფუძნებელი და მეფე მსგავსად იმისა, როგორც რომაელები არიან დამფუძნებლები და სრულუფლებიანი განმკარგულებელნი თავიანთი სახელმწიფოსი.

ქალაქის სახელდება "ღმრთის" ქალაქად შეიძლება უთითებდეს მის წარმომავლობასა და ხასიათზე. ის არის არა მიწიერი, არამედ ზეციური წარმომავლობის. ის დაფუძნდა დედამიწაზე, მაგრამ არა მიწიერი მიზნებისთვის, მოწყობილია არა მიწიერად, არა ძალადობრივად, არამედ, როგორც დავინახავთ, დაფუძნებულია თავისუფალ სიყვარულზე. მისი მოქალაქეები არ არიან მიჯაჭვულნი მიწას, არამედ თავიანთ გულსა და გონებას მიაპყრობენ ღმერთს; ცხოვრებენ დედამიწაზე, მაგრამ სულით თითქოსდა ცაში იმყოფებიან. თვით სახელწოდება "ღმრთის ქალაქი" ნეტ. ავგუსტინემ თვითონ კი არ მოიფიქრა, არამედ წმიდა წერილიდან ისესხა (XIV, 1. С. 2), კერძოდ, დავითის ფსალმუნებიდან: 45, 5; 47, 2-3,9; 86, 3 (V, 19. С. 284; XI, 1. С. 173-174).

სახელწოდება "ღმრთის ქალაქი" საკმაოდ ზუსტად განსაზღვრავს ნეტ. ავგუსტინეს შეხედულების ზოგად ხასიათს ღმრთის სასუფეველზე. როგორც დავინახავთ, ის ღმრთის სასუფეველს წარმოადგენს, როგორ თავისებურ სახელმწიფოს. სხვა სახელწოდებები უთითებენ ღმრთის სასუფევლის შესახებ ნეტ. ავგუსტინეს სწავლების კერძო მხარეებზე - მაგალითად, რომ ღმრთის სასუფეველს (სამეფოს) აქვს თავისი განვითარების სხვადასხვა პერიოდები.

ასეთი სახელწოდებები: უფალ ქრისტეს გამოსყიდული თესლი და მეფე ქრისტეს მოგზაური ქალაქი (I, 35. С. 58), ზეციური სამშობლო (II, 29. С. 115), გამოსყიდული ქალაქი (X, 6. С. 114) და სხვა მრავალი. ღმრთის სამეფო, რომის იმპერიის საპირისპიროდ, ჭეშმარიტი სამეფოა, რომელიც არასოდეს დაინგრევა. ასეთი სახელწოდებაა - "ნამდვილი სამშობლო" (II, 29. С. 114. იხ. ეს გვერდი მთლიანად). სახელწოდება "ზეციური სამშობლო" უთითებს იმაზეც, რომ აქ, დედამიწაზეც ღმრთის ქალაქი მწირობს, როგორც უცხო მხარეში, ხოლო მისი მუდმივი საცხოვრებელი, მისი სამშობლო - ცაშია, მამა ღმერთის ზეციურ სავანეებში. ეს უკანასკნელი აზრი საკუთარ თავში შეიცავს "ზეციური იერუსალიმის" სახელწოდებასაც (XVIII, 47. С. 80).

ღმრთის სამეფო საკუთრივ "სამეფოდაც" იწოდება (IХ, 21. С. 95), ის არის ასევე "მარადიული სამეფო" (IV,28. С. 222), "ეკლესია" (I, 35. С. 58; XV, 26. С. 130; ХVI, 2. С. 141; XХ, 11. С. 193; VIII, 24. С. 51), ღმრთის ქალაქის მოგზაური ნაწილი, და კიდევ მრავალი სხვა. სხვათა შორის, უკანასკნელი სახელწოდებით, როგორც ვხედავთ, ღმრთის მოგზაური ქალაქი გაიგივებულია ეკლესიასთან. ამასთან დაკავშირებით ჩვენ მოგვიანებით ვისაუბრებთ.

ამრიგად, ნეტ. ავგუსტინესთან ღმრთის სამეფო ხშირად იწოდება არა იმ სახელწოდებებით, როგორც სახარებაში. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ მას ღმრთის სამეფო სახარებისგან განსხვავებულად ესმოდა. თუკი თვით ნეტ. ავგუსტინეს შეხედულებას განვიხილავთ ღმრთის სამეფოს არსთან, ბუნებასთან და თვისებებთან დაკავშირებით, ამაში იოლად დავრწმუნდებით.

ნეტ. ავგუსტინე სახარებისგან განსხვავებულ სახელწოდებებს იყენებდა, მისი დროების პირობებიდან და ვითარებებიდან გამომდინარე, რაც, რა თქმა უნდა, ეხება მის ქებას, და არანაირად მის ძაგებას.

ჩვენ უკვე მოვინიშნეთ ღმრთის სასუფეველზე ნეტ. ავგუსტინეს შეხედულებათა ზოგადი ხასიათი. ჩვენ ვნახეთ, რომ ღმრთის სასუფეველი მას ერთგვარ სახელმწიფოდ წარმოუდგენია. ღმრთის სასუფევლის შესახებ ასეთი წარმოდგენა ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებას ღმრთის სასუფეველზე ისე წარმოგვიჩენს, თითქოსდა ის საერთოდ არ წააგავდეს მის შესახებ სახარებისეულ სწავლებას.

მართლაც, ღმრთის სასუფეველი ნეტ. ავგუსტინეს აღწერაში, როგორც დავინახავთ, გარკვეულწილად სხვაგვარად განისაზღვრება, ვიდრე ეს სახარებაშია. მაგრამ განსაზღვრებათა ეს განსხვავება ხელს არ უშლის იმას, რომ ღმრთის სასუფეველის არსი ნეტ. ავგუსტინეს შეხედულებაში დარჩეს იმავედ, რაც სახარებაშია, კერძოდ - ის ადამიანისა და ღმრთის უერთიერთობასა და ურთიერთსიყვარულს ეფუძნება. ხოლო გარეგანი შეუსაბამობა მომდინარეობს იქიდან, რომ ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებაში უპირატესად იხსნება ღმრთის სასუფევლის ერთი მხარე, სახარებაში კი - სხვა. ღმრთის სასუფეველი ხომ ორმხრივად განისაზღვრება - შინაგანად, როგორც შვილებრივი განწყობა ადამიანებისა მამა ღმერთის მიმართ, და გარეგანად, როგორც ადამიანთა საზოგადოება, რომლებიც გაერთიანებულნი არიან ამავე შვილებრივი განწყობით. ნეტ. ავგუსტინე ნაკლებად ხსნის რა სასუფევლის შინაგან ბუნებას, დეტალურად ჩერდება მისი ისტორიის გარეგან მხარეზე - თუ ვისგან და როგორ წარმოიშვა ღმრთის ქალაქი და როგორია მისი შემდგომი ხვედრი.

სახარებაში, პირიქით, ნაკლებად არის ლაპარაკი სასუფევლის გარეგან ისტორიაზე, სამაგიეროდ დეტალურად განიმარტება მისი შინაგანი ბუნება, მისი არსი. ის, რომ ნეტ. ავგუსტინე უპირატესად ღმრთის სასუფევლის გარეგან ისტორიაზე ჩერდება და ნაკლებად შინაგანზე, ეს, ვფიქრობ, არა თუ ნაკლი არ არის დიდი მოძღვრის თხზულებისა, არამედ, პირიქით, მისი დიდი ღირსებაცაა. ყოველი თხზულება ფასდება იმ დროების პირობებისა და ვითარებების გათვალისწინებით, რომელშიც ის ჩნდება. ნეტ. ავგუსტინეს თხზულების გაჩენის ვითარებები კი ჩვენთვის ცნობილია.

410 წ-ს რომის დანგრევის შემდეგ, წარმართები, რომლებიც მანამდე ქრისტიანობის ცალკეულ პუნქტებს ესხმოდნენ თავს, ახლა მის მთლიან სისტემას უტევენ. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ქრისტიანობა არც საღ აზრთან არის შესაბამისობაში, და არც სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ცხოვრების პირობებთან; რომ, კერძოდ, ღმრთის ძის განკაცების დოგმატი არა თუ საჭირო არ არის, არამედ პირდაპირ ეწინააღმდეგება ადამიანების ცხონებას (2) და ამ თვალსაზრისით გაუგებარია. ქრისტიანობაზე ამ თავდასხმების საფუძველს წარმოადგენდა წარმართთა მხრიდან ისტორიისა და ქრისტიანობის არსის არცოდნა (М. Красин. С. 151). აქედან გამომდინარე, ნეტ. ავგუსტინეს, რომელმაც მიზნად დაისახა "საღმრთო ქალაქის დაცვა" (I, წინათქმა), გარდაუვალად უნდა მიექცია თავისი განსაკუთრებული ყურადღება ქრისტიანობის ისტორიისთვის, მას მართებდა წარმართებისთვის გაეცნო ეს ისტორია, რათა ქრისტიანობა გაემართლებინა.

ამრიგად, სწორად ესმოდა რა ღმრთის სასუფევლის არსი, ნეტ. ავგუსტინე დეტალურად განმარტავს უპირატესად მის გარეგან მხარეს, რადგან ამას ითხოვდა წარმართ რომაელთა გონებრივი მდგომარეობა და განწყობა. ამაში ვლინდება მწერლის საღი აზროვნება, რომელსაც, ესმის რა სრული ჭეშმარიტება, მიმართავს მას თავის მკითხველთა ამა თუ იმ მხარისკენ იმის მიხედვით, თუ როგორ შეძლებენ ისინი მის აღქმას ან რა უნდა აღიქვან.

ყოველი სამეფო, რომელის შედგება მეფისა და მისი ქვეშევრდომებისგან, და რომელი მეფეც მათ საკუთარი ნებით აერთიანებს, იღებს როგორც მეფის, ასევე ქვეშევრდომების ხარისხისა და განწყობის ხასიათს. განსაკუთრებით ეს შეიძლება ითქვას ღმრთის სასუფეველთან დაკავშირებით: თუკი ადამიანურ სამეფოში მეფე ყოველთვის როდი ხედავს თავისი სამეფოს ყოველ კუთხე-კუნჭულს და, შედეგად, ვერ ავრცელებს მასზე თავის სრულ ძალაუფლებას; თუკი ადამიანური სამეფოს შემადგენლობაში შეიძლება შედიოდნენ, და მართლაც შედიან მეფის შეხედულებებისა და იდეების არა თუ არმიმღებნი, არამედ ზოგჯერ მისი აშკარა მოწინააღმდეეგებიც კი, ზეციური მეფე, მთელ მზისქვეშეთს აკვირდება და ყოველივეს თავისი კეთილი და სანუკვარი მიზნებისკენ წარმართავს, და, როგორც დავინახავთ, მისი სამეფო მხოლოდ მის მოყვარულთაგან შედგება, რომლებიც მისკენ მიისწრაფვიან და თავისი ცხოვრების მიზნად მისი ნების აღსრულებას ისახავენ.

აქედან, სამეფოს ხასიათის, ბუნებისა და არსის განსაზღვრა შეიძლება მეფისა და მისი ქვეშევრდომების დახასიათებით. ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებასთან მიმართებაში ჩვენ ასეც მოვიქეცით. ეს ჩვენ შესაძლებლად მიგვაჩნია, რადგან ნეტ. ავგუსტინეს მიერ აღწერილი ღმრთის სამეფოს გრანდიოზულ სურათზე პირველ პლანზე ჩანს სწორედ მეფე, რომელსაც თავისი დიადი და უსასრულო სიყვარული მოუფენია თავის სამეფოზე; მის ირგვლივ ანგელოზებია, რომლებიც თითქოსდა ღრუბლებში ფრენენ და მისკენ მიეშურებიან, როგორც თავიანთი ცენტრისკენ. ქვემოთ - ქვეშევრდომებია, რომლებიც თავიანთი მეფის სიყვარულს სიყვარულითვე პასუხობენ და ამ სიყვარულში, როგორც ყრმები, ნდობით მიაპყრობენ მას თავიანთ ხელებსა და მზერას. მაშასადამე, თავის თხზულებაში "საღმრთო ქალაქის შესახებ" ნეტ. ავგუსტინე სწორედაც რომ მეფე-ქალაქისა და მის მოქალაქეთა დახასიათებას გვაძლევს, სადაც ნათლად განსაზღვრავს თვით სამეფოს ბუნებასა და ხასიათს.

უკვე თვით "ღმრთის სასუფევლის" ცნებიდანვე ნათელია, რომ ამ სამეფოს მეფე - უფალია. მაგრამ ნეტ. ავგუსტინესთან ის პირდაპირ არ არის წოდებული (X, 1. С. 174; ХIV,13. С. 35-36; XV, 8. С. 81). იუპიტერის საპირისპიროდ, რომელსაც წარმართი-რომაელები მეფე-ღმერთად მიიჩნევდნენ, მაგრამ რომელიც სინამდვილეში არ იყო ასეთი, ის (ანუ ქრისტე - "აპოკ." რედ.) - ჭეშმარიტი მეფეა საუკუნეთა (IV, 17. С. 203), ჭეშმარიტი მეფეა მეფეთა და უფალი უფლებათა (გამოცხ. 19:16) (IV, 15. С. 202.)ს ყოველივე სამყაროში მისგან წარმოიქმნა (XI, 4. С. 177 и 21. С. 207; XII, 5. С. 241; V, 11. С. 259-260), და მისი ძალითვე ინარჩუნებს ყოფიერებას (VIII, 6. С. 13). ყოველივე მისი ხელმწიფების ქვეშაა (V, 11. С. 259-260); ყოველივეს ის მართავს (I, 36. С. 60; VII, 30. С. 386-387). ის აძლევს მეფობასა და ხელმწიფებას ვისაც უნდა, როდესაც უნდა და რამდენადაც საჭიროა (IV,33. С. 230; V, 21. С. 286-288; V, 8. С. 248). მისგანაა - სწრაფი თუ გაჭიანურებული ომები (V, 22, 23. С. 288-291), გამარჯვება და დამარცხება (იქვე. განსაკუთრებით თ. 23ე-ე); მისგანაა - დროებითი და სამარადისო სიკეთენი (V,18. С. 281); ღმერთ-მეფისგანაა - სრული ბედნიერება (V,16. С. 272-273; VI, 12. С. 335).

მაგრამ როგორია ეს მეფე? როგორია მისი თვისებები, რომელიც განსაზღვრავს მისი მეფობის ხასიათს? ამ მიმართებით ის არის მეფე - ყოვლადძლიერი (V, 10. С. 257; VII, 12. С. 358), ყოვლადბრძენი (XII, 18-19. С. 268-271), ყოვლისმცოდნე (V, 9. С. 249-256); სამართლიანი (V, 15. С. 272 и 19. С. 281-284), მაგრამ ყველაზე უმეტესად და განსაკუთრებულად ყოვლადსახიერი. ეს არის მისი - ყოვლისმომცველი თვისება, რომლის წინაშე უკანა პლანზე გადადის სხვა დანარჩენი. ღმერთი მთელ მის სამეფოსთან მიმართებაში არა მარტო სიყვარულის განსახიერებაა, არამედ თვითვეა სიყვარული და წყარო სიყვარულის. მისით არის აღბეჭდილი მისი ყოველი ქმედება საკუთარ ქვეშევრდომებთან და მტრებთან მიმართებაშიც კი, ვინც არ აღიარებენ მას ღმერთად, მეტიც - უარყოფენ მისი ყოფიერებასაც კი.

ის არის სწორედ "სახიერი ღმერთი" (XI, 21. С. 207. Ср. IX, 15. С. 85-87), როგორც უწოდებს მას ნეტ. ავგუსტინე. ის არის სრული ბედნიერების მიზეზი და წყარო (V,16. С. 272-273; VI, 12. С. 335), როგორც მარადიულ სიკეთეთა, ასევე დროებითის (V, 18. С. 281; X, 14. С. 129-130). მან ყველაფერი თავისი სიყვარულითა და სახიერებით (სიკეთით) შექმნა (XI, 21. С. 207 и 24. С. 213) და გაამშვენიერა ყოველი (XII, 5. С. 241 и 4. С. 239-240). ის განაგებს ყოველს, ზრუნავს თავის ქმნილებებზე და იცავს მათ, თვით ფრინველის ბუმბულს, ყვავილს, ბალახსა და ფოთლებს (X, 14. С. 130; VIII, 6. С. 13; V, 11. С. 259-260).

უფალმა შექმნა გონიერი ანგელოზნი, თავისუფალი ნების მქონენი, მადლითა და სიყვარულით აღვსილნი, რითაც მისცა მათ შესაძლებლობა შეეცნათ საგნები, საკუთარი თავი და, რაც მთავარია, თვით ღმერთი, რათა მასში და მისით ყოფილიყვნენ მარადნეტარნი (XI, 11. С. 192-194; XII, 9. С. 248-250; XII, 6. С. 241). მან ერთი კაცისგან, ერთი წყვილისგან აღმოაცენა კაცთა მთელი მოდგმა, რადგან სურდა სიყვარულით და სიყვარულში გაეერთიანებინა ისინი, რათა ამის მიერ მათი სიცოცხლე ყოფილიყო ლაღი, სიხარულევანი და ბედნიერი (XII, 21. С. 277-278 и 37. С. 285).

მან ადამიანსაც, ანგელოზთა მსგავსად, უბოძა გონიერი სული, კეთილი ნება და ერთი სიტყვით, შეამკო ყველა იმ თვისებით, რომელთა დახმარებით მასაც შეეძლო შეემეცნებინა ჭეშმარიტება, თავისი ღმერთი და მის მიერ ყოფილიყო ნეტარი და უკვდავი (XIII, 24. С. 328-336; XIII, 19. С. 316; XIII, 1. С. 287).

შექმნა რა ადამიანი თავის ხატებად, მან ის სამოთხეში დაასახლა, მისცა ძალაუფლება მთელ მშვენიერ სამყაროზე, მისი უხვი მატერიალური სიკეთეებითურთ, და შემოსა იგი სრული ბედნიერებით (XIII, 21. С. 320; XIV, 11. С. 31; XIV, 15. С. 38). კაცობრიობის მთელი შემდგომი ისტორია წარმოადგენს ერთ მთლიან ჯაჭვს მისდამი გამოვლენილი საღმრთო სიყვარულისა. კერძოდ, რჩეული ებრაელი ერის ისტორია თავიდან ბოლომდე სწორედ ასეთი მოწყალების უწყვეტი ჯაჭვია (IV, 34. С. 231).

მაგრამ ყველაზე მთავარი და ძლიერი გამოვლინება მეფე უფლის სიყვარულისა არა მარტო საკუთარი ქვეშევრდომებისთვის, არამედ მტრების მიმართაც კი - ეს არის ის, რომ უფალმა არ უარყო ადამიანი, როდესაც ამ უკანასკნელმა უარყო თავისი კეთილისმყოფელი, დაარღვია მისი ნება, რომელსაც მხედველობაში ჰქონდა ადამიანის აღზრდა, გახრწნა თავისი ძლიერი, ჯანსაღი ბუნება, სამყაროს ცხოვრებაში შემოიყვანა ბოროტება და სიკვდილი, დაარღვია მთელი გარეგანი ბუნების წყობა და წესრიგი. და უფალმა არა თუ არ უარყო ასეთი ადამიანი, არამედ ებრაელი ერის ისტორიის მიწურულს (ჟამთა აღსრულების ბოლოს) მოუვლინა მას თავისი მხოლოდშობილი ძე, რომელიც დამდაბლდა მონის ხატამდე მისთვის, რათა მიეღო მისი უძლური ხორცი, საკუთარი თავი შეეწირა მსხვერპლად მისი ურჩობისთვის, განეცადა სამარცხვინო სიკვდილი ჯვარცმით, და მით გაეთავისუფლებინა იგი დემონთა მძლავრებისგან, გაეწმინდა მისი გონება, სული და სხეული, და დაებრუნებინა მადლი, რომელიც თვითვეა ღმერთთან კაცის დამბრუნებელი (X, 29. С. 157-158; 20. С. 140-141; 27. С. 153-154; IX, 15. С. 85-87).

ოღონდ ჯერ ღმერთმა ადამიანი სიკვდილით დასაჯა. თუმცა, ცოდვისთვის მიცემული ეს სასჯელი, თავისი საკვირველი და უდიდესი მოწყალებით, უფალმა გამართლების იარაღად მიაქცია, ასე რომ "სიკვდილი, რომელიც... სიცოცხლის საპირისპიროა, სიცოცხლის მიღწევის საშუალება გახდა" (XIII, 4. С. 293). საერთოდ, ღმერთმა, კაცის მიერ ქვეყნად შემოყვანილი ბოროტება, რომელმაც შერყვნა მისი ცხოვრება, სიკეთედ მიაქცია, ცოდვა კი - სიმართლედ (XI, 17-18. С. 201-203).

თითქოსდა ყოველი სიკეთისა და სიყვარულის სრული გადმოღვრის დასასრულს მეფე უფალმა თავის შვილებს მომავალ საუკუნეში ისეთი სიცოცხლე მოუმზადა, რომელშიც მათი ხორცი არ დაექვემდებარება არც სნეულებებს, არც ხრწნილებას, არამედ იგემებს მხოლოდ ნეტარებას და უკვე აღარ განიცდის ჭირსა და უბედურებებს (XIII, 19. С. 318).

მაგრამ უფალი სიყვარულითაა სავსე არა მარტო საკუთარი სამეფოსადმი, არამედ მტრების მიმართაც, ვინ მას არ ცნობენ. მან სათნოებებით დააჯილდოვა წარმართი რომაელები, და თავიანთი მამაცობისთვის მსოფლიო სახელმწიფო უბოძა (V, 15. С. 271-272; 19. С. 283; V, 21. С. 287). მან მისცა სამეფო აშურელებს და სპარსელებს (V, 21. С. 287); მარიუსს, გაიუს კეისარს, ავგუსტუსს, ნერონს, ვესპასიანეს, მამას და შვილს, დომიციანეს, იულიანე განდგომილს და სხვებს (იქვე).

იმისდა მიხედვით, თუ რა იყო სასარგებლო რომაელთათვის, ან სწრაფადვე წყვეტდა ომებს, ან აჭიანურებდა მის დასასრულს, დაიხსნა იგი რადაგაისისგან (V, 22-23. С. 288-293). რომის საბოლოო დაცემის დროს (410 წ.), მან დაღუპვისგან ქრისტიანებთან ერთად ქრისტიანთა ტაძრებს შეფარებული მრავალი წარმართი რომაელიც დაიხსნა და ა. შ. (I, 1. С. 3-4; 7. С. 11).

აი ასე ეპყრობა დიადი მეფე უფალი თავის ქვეშევრდომებს და, როგორც მზრუნველი მამა ზრუნავს საკუთარ შვილებზე.

ღმრთის სამეფოს წევრთა დახასიათებას ნეტ ავგუსტინე ამ უკანასკნელის ისტორიაში გვთავაზობს.

ამრიგად, ღმრთის სამეფოს აქვს თავისი ისტორია.

მას უნდა მივმართოთ იმისთვის, რათა ღმრთის სასუფევლის წევრებს მივცეთ დახასიათება, რომელიც, თავის მხრივ, ამ უკანასკნელის არსებითი განსაზღვრებისთვის არის საჭირო; გარდა ამისა, უნდა მივუთითოთ თვით ღმრთის სასუფევლის წევრებზე და, ბოლოს, შევინარჩუნოთ ნეტ. ავგუსტინეს სწავლების ზუსტი ხასიათი ღმრთის სასუფევლის შესახებ, რაც მხოლოდ ისტორიის გადმოცემით შეიძლება. მას ჩვენ გადმოვცემთ მოკლედ, ვაჩვენებთ მხოლოდ სამეფოს წევრებს და მათ დახასიათებას ისე, რომ არ შევამოკლებთ ისტორიის დროითი მოცულობებს, რათა სრულად ვაჩვენოთ თვით ეს ისტორია. ქალაქთა დახასიათებას (3) ძირითად თავისებურებებში ნეტ. ავგუსტინე უმთავრესად მათი ფუძემდებლების დახასიათებით იძლევა, თანაც სარგებლობს ქალაქთა წარმომადგენლების სახელებით, მათი საქმიანობის ხასიათით და მათზე წმიდა წერილის შენიშვნებით.

ღმრთის სამეფოს ისტორია ჯერ კიდევ ზეციურ სფეროებში იწყება. ხილული სამყაროს შექმნამდე ღმერთმა ანგელოზთა უხილავი სამყარო შექმნა (XI, 9. С. 186-189 და სხვა). აი ღმრთის სამეფოს პირველი მემკვიდრეები. ღმერთმა ყველა მათგანი კეთილად შექმნა; ყველა ერთნაირად იყო ნათლის ანგელოზი, ფლობდა გონებრივ და ზნეობრივ სიწმიდეს, მონაწილე იყო ღვთაებრივი სიბრძნისა, და ყველანი ნეტარი ცხოვრებით ტკბებოდნენ (XI, 11. С. 192-194; XI, 13. С. 196). მაგრამ მათი ბუნება ღმრთის ბუნების იგივეობრივი არ ყოფილა. ღმრთის ბუნება მარტივი და უცვალებელია. მისი სუბსტანცია და თვისება - ერთი და იგივეა. ქმნილებაში, ცხადია ანგელოზებშიც, ბუნება არ არის მარტივი და ცვალებადია.

მხოლოდ ღმერთია - მარტივი და უცვალებელი სიკეთე (XI, 10. С. 189-192). ბუნების ამ ცვალებადობის ძალით ანგელოზებში მოხდა ის, რომ მათი ნაწილი ჭეშმარიტებაში ვერ დამკვიდრდა (XI, 14. С. 198). ყველა მათგანისთვის საზოგადო სიკეთეს წარმოადგენდა ღმრთის ნებისადმი მორჩილება და საღმრთო სრულყოფილებათა ზიარობა. მაგრამ ანგელოზთაგან ზოგიერთმა თავისი მზერა ღმრთისგან საკუთარ თავზე, საკუთარ სრულყოფილებაზე გადაიტანა. მათ თავი საკუთარი ნეტარების წაროდ მიიჩნიეს, სიამაყეში შთავარდნილნი განუდგნენ ყველასთვის საზოგადო სიკეთეს - ღმერთს, და ბოროტების მიზეზნი შეიქნენ (XI, 28. С. 222).

ამგვარად, ჩამოყალიბდა ანგელოზთა ორი დასი: კეთილ, ნათელ და წმიდა ანგელოზთა - და ბოროტ, უწმინდურ და ცოდვილთა დასები. ანგელოზთა სწორედ ეს დაყოფა გახდა ორი ქალაქის, ორი სამეფოს - ღვთიურისა და სატანურის საწყისიც, ცხოვრების ურთიერთსაწინააღმდეგო პრინციპებით, ურთიერთსაწინააღმდეგო განწყობებითა და მათ წევრთა საქმიანობით: "ერთნი მუდმივად იმყოფებიან ყველასთვის საზოგადო სიკეთეში, რომელიც მათთვის თვით ღმერთია, მისი მარადიულობაა, ჭეშმარიტება და სიყვარულია; სხვები კი, უფრო ტკბებიან საკუთარი ძალაუფლებით, თითქოსდა თვითონვე იყონ სიკეთე საკუთარი თავისთვის, გადაიხარნენ ყველასთვის საზოგადო სიკეთისგან, რომელიც იძლევა ნეტარებას, და ამპარტავნული მედიდურობით გაამაყებულნი, ნაცვლად იმისა ფლობდნენ უზენაეს მარადიულ ნეტარებას, ნაცვლად იმისა ფლობდნენ უეჭველ ჭეშმარიტებას, ნაცვლად დაუყოფელი სიყვარულისა, განყოფისკენ ლტოლვით გახდნენ ამაყნი, ცრუნი და შურიანნი" (XII, 1. С. 234).

ამის შედეგად ერთნი არ წყვეტენ ნეტარებას, სხვები კი გაუბედურდნენ: "ერთი (დასი ანგელოზთა) ტკბება ღმერთით, მეორე კი გაბღენძილია ამპარტავნებით; ერთი ის დასია, რომელსაც ეუბნებიან: "თაყუანის-ეცით მას ყოველთა ანგელოზთა მისთა" (ფსალმ. 96:7), მეორეს კი მათი თავადი ეუბნება: "ყოველივე ამას მოგცემ, თუ დაეცემი და თაყვანს მცემ მე" (მთ. 4:9); ერთი, ღმრთისადმი მხურვალე სიყვარულით ანთებულია, მეორე კი უწმიდური სიყვარულით საკუთარი სიდიადისადმი; მათგან პირველი, შესაბამისად ის, ვისზეც წერია: "ქედმაღალთ მუსრავს ღმერთი, მდაბალთ კი მადლით მოსავს" (იაკ. 4:6; 1 პეტ. 5:5), ცათა ცათაში ბინადრობს, ხოლო მეორე, გადმოგდებული ციდან, უქვემოეს საჰაერო ცაში დაეხეტება; პირველი (დასი) ბრწყინვალე ღვთისმოსაობაში სიმშვიდით ტკბება, ხოლო მეორე ბნელი ვნებებით ბობოქრობს; პირველი უფლის ბრძანებით მორჩილად ისწრაფვის შესაწევნად და სიმართლით მიაგებს ყველას, მეორე კი ყველას დამორჩილებისა და დაზიანების ვნებით იწვის; პირველი - საღმრთო სიკეთეს ემსახურება, რათა სურვილისებრ შეეწიოს ყველას, მორე კი ღმრთის ძლიერებით არის შეკავებული, რათა იმდენად მავნე არ გახდეს, რამდენი ვნების მიყენების სურვილი აქვს; პირველი დასცინის მეორეს იმის გამო, რომ მას (მეორეს), საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდაც კი, მის მიერ დევნილთათვის სარგებლობა მოაქვს, მეორეს კი შურს პირველისა, რომელიც თავის სამშობლოში მეგზურთ ჰკრიბავს" (XI, 33. С. 229).

ღმრთის სამეფო, რომელიც ზეცის წმიდა ანგელოზთაგან შედგება, ღმრთის ქალაქის უკეთესი ნაწილია (XI, 24. С. 213), რომელიც არასოდეს მოგზაურობს უცხო მხარეს (XI, 9. С. 186) და ღვთისმოსავ ადამიანთა მოდგმას ემსახურება - ხოლო ღმრთის სამეფოს ნაკლებად სრულყოფილი ნაწილი, რომელიც ზეციური მამულისგან შორს იმყოფება და მოგზაურობს, ჯერაც მხოლოდ ელტვის მას. წმიდა ანგელოზები და ღვთისმოსავი ადამიანები სწორედაც რომ ერთ სამეფოს შეადგენენ, და არა ორს, იმიტომ, რომ ერთისა და მეორის მორალური ბუნება ისეთია, რომ მათ შორის შესაძლებელია ურთიერთკავშირი და ერთობა.

კეთილ ანგელოზთა და ღვთისმოსავ ადამიანთა უზენაესი სიკეთე ერთი და იგივეა - ეს არის მათი მჭიდრო ურთიერთობა ღმერთთან ღმრთის სიყვარულის მეშვეობით, რომელიც მათზე სულიწმიდის მოქმედებით იღვრება. კეთილ ანგელოზებს, ისევე როგორც კეთილ ადამიანებს, ცხოვრების ერთი და იგივე პრინციპი აქვთ, საქმიანობის ერთი მიზანი, ერთნაირი მისწრაფება, გრძნობები, განწყობა, საქმიანობის ერთნაირი ხასიათი. ამ საზოგადოობისა და განწყობის ძალით წმიდა ანგელოზები და წმიდა ადამიანები შეადგენენ ღმრთის ერთ სამეფოს, ერთ ცოცხალ მსხვერპლს და ღმრთის ცოცხალ ტაძარს (XII, 9. С. 250; VIII, 25. С. 54).

ღმერთმა თავდაპირველად შექმნა ერთი ადამიანი, "არა იმისთვის, რა თქმა უნდა, რომ ის მარტოკა დაეტოვებინა ადამიანური საზოგადოების გარეშე, არამედ იმისთვის, რათა უფრო ძლიერ აღეძრა მასში მისწრაფება საზოგადო ერთობისკენ და თანხმობის საკვრელებისკენ, რადგან ადამიანებიც ერთმანეთთან არა მარტო ბუნებით, არამედ ნათესაური კავშირებითაც არიან შეკრულნი" კაცის შემდეგ ღმერთმა შექმნა ქალი, იმავე განზრახვით, როგორც კაცი, მაგრამ ამოიღო ის კაცისგან, რათა "კაცთამ მოდგმა ერთისგან ყოფილიყო გამრავლებული" (XII, 21. С. 278).

სწორედ ამ პირველქმნილ ცოლ-ქმარში იღებს თავის სათავეს ორი სამეფო დედამიწაზე, რომლებიც შეადგენენ ცაში არსებული იმავე სამეფოების გაგრძელებებს, უფრო ზუსტად ორი სხვა ნაწილი ორი დიდი სამეფოსი, რომელიც უმეტესწილად კეთილ და ბოროტ ანგელოზთაგან შედგება.

როგორც ანგელოზები, პირველქმნილი ადამიანებიც სუფთა ბუნებისანი შეიქმნენ. ისინი იყვნენ მოაზროვნენი, ჰქონდათ გონიერი სული და კეთილი ნება (XII, 23. С. 279; XIV, 11. С. 29). სამოთხეში დასახლებულ ადამიანებს (XIII, 21. С. 320) არ აშფოთებდათ არც სულის ვნებები, არც სხეულებრივი უხერხულობანი და იყვნენ სრულიად ნეტარნი (XIV, 10. С. 28). მაგრამ ისინი შექმნილნი იყვნენ არა ისე, როგორც ანგელოზები, რომელთაც შეცოდების შემდეგ სიკვდილი არ შეუძლიათ, არამედ ისე, რომ მათი მორჩილების შედეგი ყოფილიყო ანგელოზური უკვდავება და ნეტარი მარადიულობა, ხოლო დაუმორჩილებლობის შედეგი - სიკვდილი, როგორც სამართლიანი სასჯელი ურჩობისთვის (XIII, 1. С. 287). მათი ნება ისეთი თვისების მქონე იყო, რომ შეეძლოთ თავიანთი ბუნებრივი მიმართულება კეთილიდან ბოროტისკენ წარემართათ. სწორედ ასეც მოხდა.

ნების ხარისხი სიყვარულით განისაზღვრება. ნება კარგია მაშინ, როდესაც სიყვარული მიმართულია ღმრთისკენ; ნება ცუდია და გარყვნილია მაშინ, როდესაც ის სიყვარულის საგნის დაუფლებას ცდილობს (XIV, 7. С. 13-16). პირველ ადამიანთა ნება თავიდან კარგი იყო, რადგან მიმართული იყო ღმრთისკენ: სწორედ მისგან (ღმრთისგან), ბუნებრივ ძალთა გარდა, იღებდა იგი ნეტარებას (XIV, 26. С. 58-59). მაგრამ ძალიან მალე ადამიანებმა შეამჩნიეს თავიანთი სრულყოფილება და მზად გახდნენ საკუთარი თავი ქვეყანაზე ყველაზე მეტად შეეყვარებინათ. ამპარტავანმა და ბოროტმა სულმა, რომელსაც პირველ ადამიანთა ნეტარება შურდა, არ დააყოვნა ესარგებლა ამ უკანასკნელთა ამგვარი განწყობით და გველის მეშვეობით კიდევ უფრო გაამძარფა მათი წარმოსახვა საკუთარ სრულყოფილებასთან დაკავშირებით და ამ გზით დაარწმუნა ჯერ ცოლი, შემდეგ კი, მისი მეშვეობით, ქმარიც დაერღვიათ ღმრთის მცნება (XIV, 11. С. 31-32).

როგორც ვხედავთ, თავდაპირველ შეცოდებაში დამნაშავენი არიან თვით პირველი ადამიანები, და არა ბოროტი ანგელოზი. ეშმაკმა მხოლოდ გამოიყენა ადამიანთა ნების გარყვნილება, რომელიც მანამდე მოხდა. ეშმაკი ვერ შეაცდენდა ადამიანებს, მათ ჯერ საკუთარი თავი რომ არ ეცდუნებინათ, და სიამაყესა და ქედმაღლობაში რომ არ ჩავარდნილიყვნენ (XIV, 13. С. 36).

ზურგი აქციეს რა ღმერთს საკუთარი თავისკენ, პირველყოფილმა ადამიანებმა დაკარგეს ნეტარება, რომლითაც მანამდე ტკბებოდნენ. ღმერთმა ისინი დამსახურებულ სასჯელს დაუქვემდებარა, როდესაც საკუთარი თავის ამარა დატოვა ისინი (XIV, 15. С. 38-39). მაგრამ, თავისი უსაზღვრო სიყვარულით, მან დამსახურებულ სიკვდილს როდი გადასცა კაცთა მთელი მოდგმა, რომელიც პირველი ცოლ-ქმრისგან წარმოსდგა. მას, ყოვლადძლიერსა და ყოვლადკეთილს, "რომელიც განამტკიცებს და აჯილდოვებს კეთილ ნებას, ტოვებს და განსჯის ბოროტს, ერთსაც და მეორესაც ჯეროვან ადგილს უჩნეს; მას (უფალს) არ გააჩნდა წინდახედულობის სიბრძნის უკმარობა, რათა დასჯილ კაცთაგან აღევსო თავისი ქალაქი მოქალაქეთა წინასწარგანსაზღვრული რიცხვით, გამოჰყო რა ისინი არა დამსახურებათა მიხედვით, რადგან მათი მთელი მასა დაისაჯა გაფუჭებულ ფესვში, არამედ მადლით და აჩვენა, როგორც გათავისუფლებულთ, ასევე შებორკილთ, რაოდენ დიდია მათდამი ბოძებული მისი ნიჭები" ( XIV, 26. С. 60-61). ეს მართლები, გათავისუფლებულნი, და არამართლებიც, რომლებიც შებორკილნი არიან (ცოდვით - "აპოკ." რედ.), არის კიდევაც ორი სამეფო კაცთა მოდგმაში, რომლებიც წარმოადგენენ იმ სამეფოთა გაგრძელებებს, რომლებიც არიან ანგელოზთა სამყაროში.

კაცთა მოდგმაში არსებული სამეფოები ხასიათდებიან, როგორც ხორციელი, ასევე სულიერი სიცოცხლით, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ესენია სიცოცხლე კაცისა, საკუთარი თავისთვის, და სიცოცხლე კაცისა ღმრთის მიხედვით და ღმრთისთვის (XIV, 4. С. 8).

ეშმაკის სამეფოს წევრები ცხოვრობენ ხორციელად, კაცობრივად, და სახავენ მიზნებს; ხოლო ღმრთის სამეფოს წევრები ცხოვრობენ ღმრთის მცნებების მიხედვით და ღმრთისთვის, ისინი ღმერთს მიიჩნევენ თავიანთი ცხოვრებისა და საქმიანობის ბოლოდ. პირველთ უყვართ საკუთარი თავი და ეზიზღებათ ღმერთი; მეორეთ კი უყვართ ღმერთი და ეზიზღებათ საკუთარი თავი. "პირველი (ქალაქი) თავის დიდებას საკუთარ თავში მოიაზრებს, უკანასკნელი კი - უფალში. რადგან ერთი ეძიებს დიდებას კაცთაგან, ხოლო მეორესთვის უდიდესი დიდება - ღმერთია, მოწმე სინდისისა. ის (პირველი) თავის დიდებას ელტვის, ხოლო მეორე თავის ღმერთს ეუბნება: "შენ, უფალო, მწე ჩემდა ხარ, დიდებაჲ ჩემდა და ასამაღლებელ თავისა ჩემისა" (ფსალმ. 3:4). ერთზე ბატონობს მბრძანებლობის ავხორცობა, რომელიც იპყრობს მის მმართველებს, და მისდამი დაქვემდებარებულ ხალხებს; ხოლო მეორეში ადამიანები ერთმანეთს ემსახურებიან სიყვარულით და ემორჩილებიან თავიანთ მმართველებს. ერთი თავის დიდ ადამიანებში საკუთარ ძალას ხედავს, ხოლო მეორე თავის ღმერთს ეუბნება: "შეგიყუარო შენ, უფალო, ძალო ჩემო, უფალო, დამამტკიცებელო ჩემო და შესავედრებელო ჩემო, და მჴსნელო ჩემო" (ფსალმ. 17:2). ამიტომაც იმ ქალაქში მცხოვრები ბრძენკაცები, ცხოვრობენ რა კაცობრივად, ელტვიან ხორციელ ან სულიერ სიკეთეებს, ან ერთსაც და მეორესაც, ხოლო ზოგიერთებს შეეძლოთ შეეცნოთ ღმერთი, მათ კი, "შეიცნეს ღმერთი, მაგრამ არ ადიდეს, როგორც ღმერთი, და არც მადლი შესწირეს არამედ ამაონი იქმნენ თვიანთი ზრახვით და დაბნელდა მათი უგონო გული; ბრძენკაცებად მოჰქონდათ თავი და შლეგებად იქცნენ; და უხრწნელი ღმერთის დიდება ხრწნადი კაცის, ფრინველთა და ქვეწარმავალთა ხატებაზე გაცვალეს, ამიტომაც მისცა ისინი ღმერთმა მათივე გულისთქმათა უწმინდურებას, რათა შეებილწათ თავიანთი სხეული; სიცრუეზე გაცვალეს ღვთის ჭეშმარიტება, შექმნილს რომ მსახურებდნენ და არა შემოქმედს, რომელიც კურთხეულია უკუნისამდე" (რომ. 1:21-25). ხოლო მეორე ქალაქში არ არის კაცობრივი სიბრძნე, გარდა ღვთისმოსაობისა, რომელიც სწორად თაყვანსცემს ჭეშმარიტ ღმერთს, და ელის წმინდანთა, - არა მარტო კაცთა, არამედ ანგელოზთა, - დასში იმ ჯილდოს, როდესაც ღმერთი ყველაფერი იქნება ყოველში" (1 კორინთ. 15:28) (XIV, 28. С. 63-64).

სამეფოთა შემდგომი ისტორია მოიცავს დედამიწაზე კაცთა მოდგმის არსებობის მთელ პერიოდს, დროს, როდესაც დაბადება და სიკვდილი ერთმანეთს ენაცვლებიან (XV, 1. С. 66).

მიწიერი სამეფოს პირველი მოქალაქე იყო კაენი, ღმრთის სამეფოსი კი მისი უმცროსი ძმა - აბელი (იქვე). ამ ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო სამეფოთა ორი წარმომადგენლის დახასიათებით მოცემულია ორი სამეფოს ყველა წევრის დახასიათება (XV, 7. С. 80). კაენის შესახებ ნათქვამია, რომ მან პირველმა ააშენა ქალაქი დედამიწაზე (XV, 5. С. 72). ამით მან აჩვენა, რომ ის მთლიანად მიჯაჭვულია მიწას, ეძებს მხოლოდ მიწიერ სიკეთეთ, რომლის იქითაც და რომლის მაღლაც მისი ინტერესები არ მიემართება (XV, 4. С. 71-72; XV, 17. С. 109). ასეთივეა მისი შთამომავლობაც.

აბელს ქალაქები არ უშენებია: ის - მწირი და მომთაბარეა დედამიწაზე; წმინდანთა ქალაქი - ღმრთის ქალაქი, ცაშია. ისინი, წმინდანები, თუმც დედამიწაზე იბადებიან, აქ დროებით იმყოფებიან, თუმც სარგებლობენ მიწიერი სიკეთეებით, მაინც არ მიეჯაჭვებიან მას გულით; მათი მამული და ერთადერთი სიკეთე არის იქ, სადაც ისინი თავის უფალთან ერთად გამეფდებიან და დაუსრულებლად იმეფებენ (ХV, 1. С. 67. Вообще характеристику Каина и Авеля, а в лице их — их потомства, см. ХV, 1-6. С. 65-76).

კაენზე კიდევ ის არის ცნობილი, რომ მან მოკლა თავისი ძმა აბელი. მან ეს იმიტომ ქნა, რომ მიჯაჭვული იყო მიწიერ სიკეთეთ, შეპყრობილი იყო მბრძანებლობის, სიამაყისა და შურის ვნებებით. უფლისადმი მსხვერპლად მან აირჩია ის, რაც დიდი ხანია მას (უფალს) ეკუთვნის, საკუთარი თავი კი თვითონ დაიტოვა. ასეთია მისი შთამომავლობაც. ხოლო აბელი, პირიქით, ზეციური სამეფოს მოქალაქეა, და მისი ყველა ასო და ორგანო მიმართულია ღმრთისკენ, მიწიერი სიკეთეებით ის სარგებლობს ისე, რათა მათი მეშვეობითაც ღმერთით დატკბეს (ХV, 7. С. 76-81).

კაენის შვილი, მაშასადამე მიწიერი სამეფოს მოქალაქე, იყო ენოქი. ხოლო რადგან ღმრთის სამეფოს პირველი წარმომადგენელი აბელი მოკლულ იქნა, უფალმა ადამს აბელის ნაცვლად მისცა სხვა ძე, - შეთი, ხოლო ამ უკანასკნელს ძე - ენოსი. ქალაქთა ამ პირველ შთამომავლებზე მკაფიოდ აისახა განმასხვავებელი ნიშან-თვისებანი. მაგრამ, რადგან ორივე ქალაქის წევრთა განწყობის, ცხოვრებისა და საქმიანობის საზოგადო ხასიათი იგივეა, ხოლო მისი ზოგადი ხასიათი, ვფიქრობ, უკვე საკმარისად აღვწერეთ, ამ ადგილას შთამომავალთა დახასიათებას გამოვტოვებთ: ახალი ნიშან-თვისებები არ ემატებათ, არამედ მხოლოდ უფრო ნათლად იხსნება ადრინდელი, უკვე ნათქვამი, და ამიტომაც შემდგომში ღმრთის სამეფოს ისტორიას გადმოვცემთ მხოლოდ თავად მისა და მისი წევრების საჩვენებლად, ადრინდელივით მიწიერ სამეფოსთან მიმართებაში.

შეთისგან, როგორც აბელის სიკვდილის შემდეგ ღმრთის სამეფოს პირველი წარმომადგენელისგან, და კაენისგან, როგორც მიწიერი სამეფოს წარმომადგენელისგან, ერთიც და მეორე სამეფოც ცალკეული გენერაციის გზით მიდის. მათი რაოდენობა წარღვნამდე კაენის მოდგმაში - თერთმეტია (რიცხვი, რომელიც ნიშნავს ცოდვას, სჯულის დარღვევას), ხოლო შეთის მოდგმაში - თორმეტი (წმიდა რიცხვი) (XV, 19-21. С. 111-119). წარღვნით, შეთის მოდგმაში ღმრთის სრული დავიწყების გამო (XV,22-23. С. 120-127), განადგურდა მთელი კაცობრიობა, გარდა ღმრთის სამეფოს მცირე ნატამალისა, რომელიც ნოეს ოჯახში შენარჩუნდა, და ცხოველებისა, რომელიც მან თავისთან ერთად კიდობანში შეიყვანა (XV, 26. С. 130). ამ მოვლენით მთავრდება ღმრთის სამეფოს ისტორიის პირველი პერიოდი (XVI, 43. С. 218).

წარღვნის შემდეგ ორივე სამეფოს შესახებ ნათელი მითითებები არ გვაქვს ვიდრე აბრაამამდე (XVI, 1. С. 137). მაგრამ მცირედი მონაცემების საფუძველზე გარკვეული ნაკვალევის პოვნა მაინც შეიძლება. ღმრთის სამეფოს წარმომადგენლები არიან სემისა და იაფეტის კურთხეული შთამომავლები, მიწიერი სამეფოსი კი - ქამის წყეული მოდგმა. თუმცა, ამ მეორე პერიოდში ნოედა აბრაამამდე ორივე სამეფო ისე შეერწყმის ერთმანეთს, რომ როგორც ქამის შთამომავლებშიც გაჩნდნენ, სავარაუდოდ, ღმრთის თაყვანისმცემლები, ასევე იაფეტისა და სემის შთამომავლებშიც, უეჭველად, იყვნენ ჭეშმარიტი ღმერთის მგმობარნი (XVI, 10. С. 159-160). ღმრთის სამეფო სემის მოდგმაში მიდიოდა არფაქსადის, კაენანის, სალას, ებერის, ფალეგის, რაგავის, სერუხის, ნახორის, ფარესისა და აბრაამის მეშვეობით (XVI, 10. С. 159) (აწ მხოლოდ ღმრთის ქალაქზე ვილაპარაკებთ: შემდგომში სამეფოთა ხვედრი იყოფა).

აბრაამიდან იწყება მესამე პერიოდი და გრძელდება მეფეებამდე და წინასწარმეტყველებამდე. ამ პერიოდში მითითებანი ღმრთის სამეფოზე საკმაოდ ნათელია. ის მიწიერი სამეფოსგან გამოიყოფა განსაკუთრებულ ებრაელ ერში (XVI, 12. С. 164-165), რომელიც თავისი დაწესებებით მოწოდებული იყო დედამიწაზე გარდაექმნა და მოემზადებინა საკუთრივი აზრით ღმრთის სამეფო, მადლის ახალაღთქმისეული მეფობა. ამ დროისთვის მოხდა შემდეგი მოვლენები: ფარესის გადასახლება ქალდეიდან მესოპოტამიაში (XVI, 13-14. С. 166-168). აბრაამის, ისააკის და იაკობის ცხოვრება აღთქმებითურთ, რომლებიც მათ მიეცა (XVI, 14-16, 18-42. С. 167-173, 175-215); ხოლო პერიოდს მოსეს, იესუ ნავეს ძისა და მსაჯულთა დროებიდან ვიდრე დავითამდე, ნეტ. ავგუსტინე მოკლედ აღწერს (XVI, 43. С. 215-218).

დავითიდან ქრისტემდე - ღმრთის სამეფოს მეოთხე პერიოდი იშლება. ეს არის საკუთრივი აზრით წინასწარმეტყველური პერიოდი, როდესაც აღსრულდა აბრაამის, ისააკისა და იაკობისადმი ქანაანის მიწაზე მიცემული აღთქმა, რომელიც სამუდამოდ დარჩებოდა ებრაელთა მფლობელობაში, რომ არ შეეცოდათ.

მთელი რიგი წინასწარმეტყველებები, რომელიც გაიხსნა სამოელის დროს, გრძელდება ქრისტემდე. წინასწარმეტყველებათა შინაარსი ეხება არა მარტო ებრაელი ერის ისტორიულ სვე-ბედს და მის წარსულს, არამედ ქრისტეს მომავალ მადლისმიერ სამეფოსაც (XVII, 1-2. С. 219-222). ასეთი წინასწარმეტყველებებია: ანასი, სამუელის დედისა, რომლის მიხედვითაც ებრაელთა ძველი სამღვდელოება იესუ ქრისტეს ახალი სამღვდელოებით შეიცვლებოდა (XVII, 4. С. 225-235); ღმრთის კაცის (სახელი მითითებული არ არის) ილიასი - რომ მღვდლობა, რომელიც ახლა არის აარონის წესით, - შეიცვლება (XVII, 5. С. 236-241) და წინასწარმეტყველება მარადიულ მღვდლობაზე, რომლის წინასახე იყო ებრაული მღვდლობა (XVII, 6. С. 242-244); სამუელის წინასწარმეტყველება საულს ისრაელის სამეფოს გაყოფის შესახებ (XVII, 7. С. 244-248). წინასწარმეტყველებების პარალელურად მოდის ღმრთის აღთქმები დავითისადმი მის ძე სოლომონზე, რომელიც სრულად იესუ ქრისტეზე აღსრულდა (XVII, 8-13. С. 248-260).

შემდეგი წინასწარმეტყველებებია: დავითისა - ღმრთის სამეფოსა და მის დამფუძნებელზე (ფსალმ. 44); იესუ ქრისტეს მღვდლობაზე, ვნებაზე, სიკვდილზე და მკვდრეთით აღდგომაზე (ფსალმ. 109, 21, 3, 40, 15 და 67); ებრაელთა სიბრმავეზე, რომელთაც ვერ იცნეს იგი (ჭეშმარიტი მესია) (ფსალმ. 68) (XVII, 16-19. С. 263-272). სოლომონისა - მაცხოვრის ტანჯვასა და სიკვდილზე, რომელიც გადმოცემული აქვს იგავთა წიგნში, ეკლესიასტეში და ქება ქებათაში (XVII, 20. С. 273-277). სოლომონის მემკვიდრეების დროს ქრისტესა და მის სამეფოზე რაიმე განსაკუთრებული ნაწინასწარმეტყველევი არ ყოფილა. მაგრამ წინასწარმეტყველები ამ დროშიც იყვნენ, მაგალითად, ილია და ელისე, რომლებიც ამხელდნენ მეფეთა ბიწიერებას (XVII, 22. С. 279).

წინასწარმეტყველებები წარმოითქვა ბაბილონის ტყვეობის დროს. მათ განეკუთვნება: ოსიას და ამოსის წინასწარმეტყველებანი წარმართთა მოწოდების შესახებ (XVIII, 28. С. 40-42); ესაიასი იესუ ქრისტესა და მის ეკლესიაზე (XVIII, 29. С. 42-44), მიქასი, იონასი და იოველისა მაცხოვრის დაბადების ადგილის, სიკვდილისა და მკვდრეთით აღდგომის შესახებ, ასევე ახალი აღთქმის მადლზე (XVIII, 30. С. 44-45); აბდიასი, ნაუმისა და ამბაკუმისა ქვეყნიერების ცხონებაზე იესუ ქრისტეს მიერ (XVIII, 31-32. С. 45-51); იერემიასი და სოფონიასი ქრისტე მაცხოვარზე და წარმართთა მოწოდებაზე (XVIII, 33. С. 51-53); დანიელისა და ეზეკიელისა იმავე საგანზე (XVIII, 34. С. 53-54); ანგიასი, ზაქარიასი და მალაქიასი ქრისტიანულ ეკლესიასა და მის გავრცელებაზე (XVIII, 35. С. 54-58).

ბაბილონის ტყვეობიდან დაბრუნების შემდეგ იუდეველთა შორის წინასწარმეტყველები არ ყოფილან. მაგრამ, ნეტ. ავგუსტინეს აზრით, სულიწმიდის გამოცხადებას ამ დროშიც ჰქონდა ადგილი. სამოცდაათთა მიერ წმიდა წერილის გადათარგმნა ებრაულიდან ბერძნულ ენაზე - ამისი უეჭველი დადასტურებაა. და თვით კომენტატორთა გადახრა ებრაული ტექსტიდან სულიწმიდის მოქმედებით აიხსნება, რომელიც ტექსტს ასე ასწორებდა.

შემდეგ ნეტ. ავგუსტინესთან მოდის - ბაბილონის ტყვეობის შემდგომ ებრაელთა ცხოვრების მოვლენათა ჩამოთვლა და მათი შესვლა მადლის ახალაღთქმისეულ სამეფოში. მოკლე, მაგრამ ძლიერი მონახაზებით აღწერს ავგუსტინე მაცხოვრის შობას, რომელიც ძველი აღთქმის ყველა წინასწარმეტყველებისა და წინასახეების ცენტრი იყო, იუდეველთა განთესვას ყველა ხალხთა შორის ქრისტეზე წინასწარმეტყველებების საქადაგებლად (XVIII, 46. С. 77-79), ეკლესიის შემადგენლობას დღევანდელ ბოროტ საუკუნეში და მის დიდებას (XVIII, 48-49. С. 80-83), ქრისტეს მიერ უბრალო, არაწარჩინებულ, უსწავლელ მოციქულთა არჩევას სახარების საქადაგებლად, სულიწმიდის გარდამოვლას მათზე ქრისტეს ვნების, სიკვდილის, აღდგომისა და ზეცად ამაღლების შემდგომ (XVIII, 49. С. 82-83), ეკლესიის გავრცელებას ყველა ხალხში მოწამეობრივი ღვაწლის თანაშეწევნით (XVIII, 50. С. 83-84) და მისი წუთისოფლის მძლეველ ძლიერებას ჟამთა აღსასრულამდე (XVIII, 51. С. 84-87).

სამყაროს აღსასრულით იწყება ღმრთის სამეფოს ახალი პერიოდი. ეს არის სამეფო დიდებისა, როდესაც ღმრთის სამეფოს ყველა წევრი, რომელიც აქ დედამიწაზე ყარიბად ცხოვრობდა, შეუერთდება ანგელოზებს, და ღმერთი ყველაფერი იქნება ყოველივეში.

როდის იქნება სამყაროს აღსასრული მარტო ღმერთმა უწყის. ჩვენ ამისი ცოდნა არ მოგვნიჭებია (XVIII, 53. С. 90-92). ცნობილია მხოლოდ ის, რომ მაშინ, სამყაროს აღსასრულის დროს, დიდების სამეფოსკენ გადასვლისას, იესუ ქრისტეს მიერ აღსრულდება უკანასკნელი სამსჯავრო, მანამდე კი მოვა - ილია თეზბიტელი, მოხდება იუდეველთა მოქცევა, ანტიქრისტე დაიწყებს ქრისტიანთა დევნას, და მოვა ქრისტე ყოველთა განსასჯელად, იქნება აღდგომა მკვდართა, კეთილთა გამოყოფა ბოროტთაგან, სამყარო დაიწვება და განახლდება (XX, 29. С. 237; 30. С. 239-245).

ამის შემდეგ დადგება ღვთისმოსავ ადამიანთა ნეტარი ცხოვრება, იმათი, ვინც აქ, დედამიწაზე ჭეშმარიტებისთვის იღვწოდა და მარადიულ ცხოვრებაში გადავიდა. იქ იქნება სრული და მარადიული სიმშვიდე არა მარტო სულისა, არამედ სხეულისაც. მაშინ ჩვენ გავთავისუფლდებით ყოველგვარი საკვრელებისგან, რომლებითაც ახლა შებოჭილები ვართ, და დავინახავთ უფალს, ანგელოზებს და თავისუფალ, ნეტარ ცხოვრებას მათთნ ერთად, დავინახავთ და შვიყვარებთ, რომ შევიყვარებთ - განვადიდებთ. აი ის, რაშიც ვიქნებით უსასრულოდ (XXII, 30. С. 398-404) (4).

ასეთები არიან ღმრთის სამეფოს წევრები, ასეთია მათი განწყობა. ღმრთის სამეფოს წევრია - ყველა ღვთისმოსავი ადამიანი ანგელოზებთან ერთად. მათ განწყობაში მთავარია - სიყვარული ღმრთისა და ერთმანეთისადმი (ХIV, 13. С. 36). როგორც შვილებს უყვართ თავიანთი მამა, ყველაფრისთვის მას მიმართავენ და ცდილობენ ასიამოვნონ მას, ასევე ღმრთის სამეფოს ყველა შვილს ეყვარება მათი მოყვარე მეფე, რომლისგანაც ელიან ყველაფერს, მისკენ ილტვიან, ცდილობენ მხოლოდ მას ესათნოვონ და მხოლოდ მისი ნებით იცხოვრონ (X, 3. С. 108).

ყოველივე ნათქვამის შემდეგ ღმრთის სამეფო ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებით შეიძლება ასე განვსაზღვროთ. თუკი ახალაღთქმისეული ღმრთის სამეფო არის ადამიანთა შვილებრივი ერთობა ღმერთთან და ღმერთში ცხოვრება, როგორც ნიჭი, ბოძებული ღმრთისგან, და როგორც ამოცანა ადამიანისთვის, მაშინ ღმრთის სამეფო, ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებით, ეს არის თავისუფალ-გონიერ არსებათა საზოგადოება, რომლებიც გაერთიანებულნი არიან შვილებრივი სიყვარულით ღმრთისადმი.

ღმრთის სამეფოს ორივე განსაზღვრების შეფარდებით საკმაოდ იკვეთება მათ შორის განსხვავებაც. როგორც უკვე ვნახეთ და ვთქვით, ორივე სამეფოს შინაგანი არსი ერთი და იგივეა. მაგრამ, რადგან ამ შინაგან მხარეს, რომელიც სახარებებში იხსნება, ნეტ. ავგუსტინე ნაკლებად განმარტავს, რადგან უმთავრესად სამეფოს შინაგან მატარებლებს, ანგელოზებსა და უპირატესად ადამიანებს მიჰყვება, ღმრთის სამეფოს განსაზღვრება ნეტ. ავგუსტინესთან უფრო გარეგან ხასიათს ატარებს მის სახარებისეულ განსაზღვრებასთან შედარებით.

თავის განსაზღვრებაში ღმრთის სამეფო უფრო უახლოვდება იმ სახარებისეულ სამეფოს, რომელიც განისაზღვრება, როგორც ღმრთის უფლობა, მისი მეუფება - ეს უკანასკნელი, ღმრთის სახარებისეული სამეფოს განსაზღვრება ადრე მითითებულისგან უფრო გარეგანი ხასიათით განსხვავდება.

ღმრთის სამეფოს საიდუმლოებანი, რომლებიც სახარებაში იხსნება, ნათელყოფილია ნეტ. ავგუსტინეს თხზულებებშიც, ანუ ნეტ. ავგუსტინეს ნაშრომებში, ისევე როგორც სახარებებში, ჩვენ ვპოულობთ არა მარტო ღმრთის სამეფოს არსის, ბუნების განსაზღვრებას, არამედ მისი კერძო მხარეების განმარტებასაც.

ასე, მაგალითად, როგორც სახარების, ასევე ნეტ. ავგუსტინეს სწავლებით, ღმრთის სამეფო, უეჭველად, - ღმრთის ნიჭია, ღმრთის საბოძვარია. კაცმა თვითონ კი არ იხსნა საკუთარი თავი ცოდვით დაცემის შემდეგ, არამედ ღმერთმა აღმოიყვანა დაცემული კაცობრიობის განსაზღვრული რაოდენობა თავისი სამეფოს შესავსებად, და ეს მან მართალთა დამსახურებების გამო კი არ გააკეთა, არამედ ოდენ საკუთარი მადლითა და სიყვარულით (XIV, 26. С. 60-61).

ღმრთის სამეფო - ღმრთისგანაა. ღმრთის ნიჭი სამეფოს შესახებ სწავლებაში და ავგუსტინესთან ღმრთის სამეფოს სხვადასხვა მხარეს ეხება: სახარების მიხედვით - შინაგან მხარეს, განწყობას, ავგუსტინესთან კი - გარეგანს, საკუთრივ საწყისს, სამეფოს საფუძვლებს. მაგრამ ეს უკანასკნელი ხდება ოდენ ნეტ. ავგუსტინეს მიერ ღმრთის სამეფოს შესახებ არსებული სწავლების მითითებული განსაკუთრებულობის ძალით, რომლის მიხედვითაც ის უფრო სამეფოს გარეგან მხარეზე ჩერდება შინაგანი მხარის საზიანოდ.

როგორც თავისუფალ-გონიერ არსებათა, ანუ კეთილ ანგელოზთა და ასეთივე ადამიანთა საზოგადოება, ღმრთის სამეფო ორ ნაწილად იყოფა. ერთი ნაწილი - ცაშია, ანგელოზებია; მეორე ნაწილი - დედამიწაზეა და ადამიანები არიან (Х, 7. С. 115; ХI, 28. С. 222; XII, 9. С. 250). ერთნი, ადამიანები, ჯერაც მწირობენ, იღვწიან; სხვები შეეწევიან (Х, 7. С. 115). ანგელოზთა მეშვეობით მიეცათ ადამიანებს წმიდა წერილი (იქვე); ანგელოზები ადამიანებთან ერთად ხარობენ, შეეწევიან და ეხმარებიან მათ შეწირონ მსხვერპლი ღმერთს საკუთარ გულებში (Х, 19. С. 139).

ასეთია ღმრთის სამეფოს ორივე ნაწილის ურთიერთობა.

როგორც ღვთისმოსავ ადამიანთა საზოგადოება ღმრთის სამეფო ერთია, მაგრამ მისი პერიოდები განსხვავებულია. ერთი პერიოდია - ღმრთის სამეფოს დასაბამიდან ვიდრე სამყაროს აღსასრულამდე; მეორე - მთელი მომავალი საუკუნე, რომელიც მკვდართა აღდგომისა და საშინელი სამსჯავროს შემდეგ დადგება. პირველ პერიოდში ღმრთის სამეფოს წევრები ჯერაც მწირობენ, როგორც უცხო მოგზაურნი ამ დედამიწაზე (I, предисловие. С. 1; X, 7. С. 115; XV, 26. С. 130; XII, 9. С. 250; XI, 28. С. 222; XVII, 16. С. 265), ტვირთულობენ ნებაყოფლობით სიღარიბეს, რათა უფრო იოლად და დაუბრკოლებლად მიაშურონ თავიანთ სამშობლოს (V, 18. С. 275-277), იღვწიან ღმრთის ქალაქისთვის, იცავენ მას მწვალებლურ ცდომილებათაგან (V, 18. С. 277), ითმენენ ლანძღვას ღმრთის ქალაქისთვის (V, 16. С. 272), ღვრიან სისხლს მტერთათვის (V, 18. С. 276), ცხოვრობენ რწმენით (ამბაკ. 2, 4), მოთმინებით ელიან (რომ. 8, 25) მარადიულ მკვიდრობას, რადგან "სიმართლესთან დაბრუნდება სამართალი" (ფსალმ. 93:15) (I, предисловие. С. 1), ნუგეშისცემულ იქნებიან ზენა სამშობლოს სასოებით (I, 9. С. 15), ჭეშმარიტი, მტკიცე და ურყევი იმედით (I, 29. С. 52); მიწიერი სიკეთეებით სარგებლობენ, მაგრამ არ ატყვევებს მათ ეს სიკეთე ყოველივე მიწიერისგან განდგომილების გამო, ხოლო ბოროტების მიერ ან გამოიცდებიან ან კიდევ სწორდებიან (იქვე). ამის საპირისპიროდ მეორე პერიოდი - მარადიული მკვიდრობის ჟამია (I, предисловие. С. 1), მამულია, მიწიერ მოგზაურთა სამშობლოა (I, 9. С. 15), დროა მიგებისა და ჯილდოს მიღებისა ღვაწლისთვის (I, 29. С. 53; V, 16. С. 272; V, 18. С. 277), სასოებათა აღსრულებაა (I, 9. С. 15; I, 29. С. 52), რომელიც სავსეა მშვიდობითა და ნეტრებით (XIX, 1-13. С. 96-133). იქ არის ჭეშმარიტი და სრული ბედნიერება; იქ არავინ კვდება; იქ ბრწყინავს მზე სიმართლისა; იქ არის ყველასთვის საერთო სიმდიდრე ერთგული და ნამდვილი ჭეშმარიტებისა (V, 16. С. 272).

ამრიგად, პერიოდების ხასიათები სრულიად განსხვავებულია. ერთში - ტანჯვაა, მშფოთვარებაა, შრომა და ღვაწლია; მეორეში კი - მშვიდობა და სიმყუდროვეა, ჯილდო და სიხარულია.

ამ უკანასკნელ პერიოდში ღმრთის სამეფო ცნობილი აზრით - იდეალია, და არა კერძო სინამდვილე. თუმცა, ღმრთის სამეფო ახლაც არსებობს; მისი პირველი პერიოდი კაცობრიობის მიწიერი ცხოვრების დროებას მოიცავს. მაგრამ ამ პერიოდში ღმრთის სამეფო არ წარმოჩნდება მთელი თავისი ძალითა და დიდებით. ასეთად ის მომავალ საუკუნეში გამობრწყინდება.

თავის წევრთა განწყობასთან მიმართებაშიც ღმრთის სამეფო გარკვეული აზრითაც - იდეალია. სიყვარული, რომელიც დღეს ერთ საზოგადოებად აერთიანებს ადამიანებს, არ არის დასრულებული და ერთხელ და სამუდამოდ დამყარებული რამ. არა, აქ მხოლოდ მისი საწყისებია; აქ, დედამიწაზე მისი დაკარგვაც შესაძლებელია ან შეიძლება საერთოდაც არ გქონდეს იგი, აღზარდო შენში და აქედან გამომდინარე შეიძლება გამოხვიდე ღმრთის სამეფოდან, და, პირიქით, თუკი ადრე მას მტრობდი, შეხვიდე მასში (I, 35. С. 58-59).

ამრიგად, ღმრთის სამეფო შინაგანი მხრიდან განვითარებას ექვემდებარება. აქ დედამიწაზე ის მუდმივად იზრდება მორწმუნეთ სულებში.

მაგრამ ღმრთის სამეფო იზრდება და ვითარდება გარეგანი მხრიდანაც. "არა მარტო ქრისტეს ხორციელი ცხოვრებისა და მოციქულთა მოღვაწეობის ეპოქიდან, არამედ თვით აბელის, ძმის მიერ მოკლული პირველი მართლის დროიდან", ღმრთის სამეფო თავის საზღვრებში ფართოვდება და "წუთისოფლის აღსასრულამდე" გაფართოვდება" (ХVIII, 51. С. 87).

მისი დანიშნულებაა - თავის წიაღში შეიფაროს დედამიწის ყველა ხალხი (ХVIII, 49. С. 83). ყველა ადამიანი მასში შესვლისკენ არის მოწოდებული (VIII, 24 c. 52; XVII, I6. С. 265-266; XIX, 17. С. 140). ამ მიმართებით ღმრთის სამეფო არის უნივერსალური.

მაგრამ მისი საზღვრები მარტოდენ ადამიანებით როდი შემოიფარგლება; ისინი ვრცელდება მთელ უქვემოეს, მშვინვიერ და არა მშვინვიერ ბუნებაზეც. ღმრთის სამეფოში ნორმალური წესრიგი ასეთია: ადამიანი ექვემდებარება ღმერთს  (XIX, 27. С. 159), ადამიანს ემორჩილება მისი უქვემოესი ქმნილება, რომელიც ცხოვრობს დედამიწაზე და დაფრინავს ჰაერში, - თვით ღმერთმა მისცა ადამიანს ასეთი ძალაუფლება (XIX, 15. С. 136). მაშასადამე, საკუთრივ ღმერთი ფლობს მთელ დედამიწას და მის ყველა ბინადარს.

ღმრთის სამეფო - ერთია ყველა ადამიანისთვის; ყველა მისკენ არის მოწოდებული. მაგრამ ამ სამეფოში შედიან მხოლოდ ისინი, ვინც მასში შესვლის პირობებს აკმაყოფილებს. ხოლო ეს პირობებია - სულიერი აღორძინება, რომელიც აუცილებელია ბუნებითი დაბადების დროინდელი ხრწნილებისგან თავდასაღწევად (ХV, 16. С. 106); ბოროტი ნების შეცვლა სიკეთისკენ (I, 9. С. 17); ყალბი შეხედულებების შეცვლა ჭეშმარიტით (XIX, 19. С. 142-143) — ნამდვილი ღვთისმოსაობა, მართალი ცხოვრება ღმრთის მცნებათა დაცვით (V, 14. С. 269; XIX, 19. С. 142-143). ეს უკანასკნელი კი მდგომარეობს იმაში, "რათა ღმერთი განაგებდეს მისდამი დამორჩილებულ ადამიანს, სული - სხეულს, ხოლო გონება ჯერაც ჯიუტად მდგომ ან თითქმის დათრგუნულ ვნებებს; და, რომ თვით ღმერთს შევთხოვდეთ მადლს, ცოდვათა მიტევებას, და მასვე შევწირავდეთ მადლობას მიღებულ სიკეთეთათვის" (XIX, 27. С. 159).

ჩვენ ვნახეთ ორივე სამეფოს წევრთა დახასიათებანი. მიწიერი სამეფოს წევრები მხოლოდ მაშინ შევლენ ღმრთის სამეფოში, როდესაც რადიკალურად შეცვლიან თავიანთ განწყობას. თუკი ახლა, მიწიერ სამეფოში, ისინი თავიანთთვის და საკუთარი სურვილების შესაბამისად ცხოვრობენ, ღმრთის სამეფოში შესასვლელად თავიანთი ცხოვრების ცენტრად უნდა დასახონ არა საკუთარი მოსურვებანი, არამედ ღმერთი და მისი წმიდა ნება.

ნათქვამიდან ჩანს, რომ ღმრთის სამეფო - სულიერი სამეფოა. მასში შესვლისთვის საჭიროა არა გარეგანი ცვლილება, მაგალითად, კანონების, უფლებების, დაწესებულებებსი, ტანისამოსის, ცხოვრების გარეგნული წესის, არამედ შინაგანი განწყობის შეცვლა. მას, ღმრთის სამეფოს, არ სჭირდება ადამიანთა ცხოვრების ფორმა და ჩვეულებები, რა თქმა უნდა, თუ ეს არ ეწინააღმდეგება რწმენასა და ღვთისმოსაობას (XIX, 19. С. 142-143). ის მნიშვნელობას არ ანიჭებს უფლებებს, კანონებს და დაწესებულებებს, და ამ ყოველივეს არა თუ არ უარყოფს, არ ანგრევს, არამედ, პირიქით, მხარს უჭერს და იცავს; და კვლავ, თუკი ეს ყველაფერი არ ეწინააღმდეგება რწმენასა და ღვთისმოსაობას (XIX, 17. С. 139-141); ის ლოცულობს მეფეთა და მთავართათვის (XIX, 26. С. 158); ემორჩილება მიწიერი ქალაქის კანონებს, თუკი ისინი არ ანგრევენ მის რელიგიას (XIX, 17. С. 140); სარგებლობს ქვეყნიერებით (XIX, 17. С. 140-141; XIX, 26. С. 158). საერთოდ, მნიშვნელობას არ ანიჭებს, როგორც პოლიტიკურ, ასევე სამოქალაქო მოწყობას, და ადამიანთა ცხოვრების გარეგნულ პირობებს, ღმრთის სამეფო მხოლოდ ღმრთისადმი რწმენას და მის შესაბამის ცხოვრებას ითხოვს.

მაგრამ ეს არ ნიშნავს, თითქოსდა ღმრთის სამეფო თავისთავად უცხო იყოს ყოველგვარი ორგანიზაციისა. არა, მას აქვს იგი, ოღონდ საკუთარი, მიწიერი სამეფოს ორგანიზაციისგან განსხვავებული. თუკი ამ უკანასკნელში მეფეები თავიანთ ქვეშევრდომებზე მბრძანებლობენ, ქვეშევრდომები ემსახურებიან მთავრებს, ღმრთის სამეფოში პირიქით: "მმართველები იქ ემსახურებიან იმათ, ვისაც, როგორც ჩანს, მართავენ. რადგან მართავენ ისინი არა ბატონობის მოსურვებით, არამედ მათზე მზრუნველობის მოვალეობის გამო, და არც თავიანთი მთავრული მდგომარეობის სიამაყით, არამედ თანამგრძნობელობითი წინდახედულობის გამო" (XIX, 14. С. 135).

ამგვარად, მმართველთა გულის წადილი სრულიად სხვადასხვაა ღმრთისა და მიწიერ სამეფოებში.

მონები, ღმრთის სამეფოში, რა თქმა უნდა, თუკი ისინი არსებობენ, მიწიერი სამეფოს მონების მსგავსნი კი არ არიან, არამედ მათი საწინააღმდეგონი, რადგან თავისუფალნი არიან თავიანთი მონური მდგომარეობისგან. მიწაზე "ისინი მსახურობენ არა მოჩვენებითი შიშით, არამედ გულწრფელი განწყობით, სანამ გარდაივლის უსამართლობა, გაუქმდება ყოველგვარი მმართველობა და კაცობრივი ძალაუფლება, და ღმერთი იქნება ყველაფერი ყოველივეში" (ХIХ, 15. С. 137).

ამრიგად ღმრთის სამეფოში მონების საქმიანობის მოტივები სრულიად განსხვავებულია მიწიერი სამეფოს მონათა მოსურვებებისგან. ასევე განსხვავებულია ღმრთის სამეფოსა და მიწიერ სამეფოში მმართველობის დასასრული: პირველში - ეს არის კაცობრივი ძალაუფლების გაუქმება და ყველა ადამიანის დამორჩილება ღმრთისადმი, მეორეში კი - ადამიანთა ერთი ჯგუფის მმართველობის განვითარება და სხვათა მონობა.

თვით პრინციპიც კი, რომელიც აყალიბებს ღმრთის სამეფოს, რულიად განსხვავებულია მიწიერი სამეფოს ანალოგიური პრინციპისგან. არა ბატონობის ვნება, არა დიდებისა და მიწიერი სარგებლობის ძიება, როგორც მიწიერ სამეფოშია, აყალიბებს ღმრთის სამეფოს, არამედ ყველა მის წევრთა რწმენა, რომელიც ღმრთისა და მოყვასისადმი, როგორც საკუთარი თავისადმი, ჯეროვან სიყვარულში ვლინდება, რომლის ძალით ღმერთი ადამიანთა სულებს ეუფლება, ხოლო ადამიანები მზადყოფნით და მონდომებით ერთმანეთს ემსახურებიან.

ამრიგად, თავისი ხასიათით და ორგანიზებით ღმრთის სამეფო სრულიად განსხვავდება მიწიერი სამეფოსგან.

ღმრთის სამეფოს ჰყავს მტრები. ეს უკანასკნელნი - ცალკეული პიროვნებები კი არ არიან, რომელთაც ერთმანეთში საერთო არაფერი აქვთ, არამედ მთელი ორგანიზებული სამეფოა (ХVII, 16. С. 265), რომელსაც თავისი განსაკუთრებული სახელი გააჩნია და, რომელსაც თავისი მეფეები მართავენ. თავიანთი შემადგენლობით, საკუთარი ისტორიით ისინი ღმრთის სამეფოს პარალელურად ვითარდებიან, მისდევენ თავიანთ მიზანს და ამისგან საკუთარი შეფერილობასა და დახასიათებას იღებენ. თუკი მიწიერი სამეფოს ისტორიას აღვწერთ, მონაცემთა ზოგიერთი დამატებით თხზულების პირვეილ ათი თავიდან, მაშინ ამ მიწიერ სამეფოზე ნათელი წარმოდგენა შეგვექმნება. მაგრამ მოდი, ჯერ ორიოდე სიტყვა ამ სამეფოს სახელწოდებაზეც ვთქვათ.

ღმრთის სამეფოსთან პარალელში მიწიერი სამეფო "ქალაქად" იწოდება და, რა თქმა უნდა, იმავე მოსაზრებით, როგორითაც იწოდება ღმრთის სამეფო იმავე სახელწოდებით. მაგრამ ღმრთის სამეფოსგან განსხვავებით, მიწიერი სამეფო იწოდება "მიწიერ ქალაქად", და ისიც, როგორც ვფიქრობ, იმ მიზნით, რათა ნაჩვენები იქნას მისი არსებითი ხასიათი, მისი მიდრეკილება მიწისადმი და ღმრთისგან გაუცხოებისა.

მიწიერი სამეფოს ყველა სახელწოდებას ჩვენ არ ჩამოვთვლით, არამედ მხოლოდ მის სხვა დამახასიათებელ სახელწოდებას ვახსენებთ - "ბაბილონი", რაც "აღრევას" და უწესივრობას ნიშნავს (იქვე). ნორმალური წესრიგი, ნეტ. ავგუსტინეს შეხედულებით, გონიერ არსებათა ისეთი წყობაა, სადაც ღმერთი უბრძანებს სულებს, სული სხეულს და ყოველს თავისი მოყვასი უყვარს, როგორც საკუთარი თავი. ხოლო მიწიერ სამეფოში სწორედაც რომ პირიქითაა, მასში ღმერთი უარყოფილია, და სამეფოს ყოველი წევრი ცხოვრობს არა სულის ზენაარსისადმი ლტოლვით და მოყვასისადმი სიყვარულით, არამედ თავისი მდაბიო ხორციელი მიდრეკილებებითა და ეგოიზმით.

სახელწოდება "ბაბილონი" შეიძლება კიდევ უფრო განსაზღვრულად გვაჩვენებდეს მიწიერი სამეფოს ხასიათს. ბაბილონი - ეს არის სულიერი და ხორციელი სიძვა-მრუშობის სინონიმი. აქედან გამომდინარე, მიწიერი სამეფო ეს გარყვნილების, სიცრუის და ყოველგვარი ცოდვის სამეფოა, როგორც ის მართლაც არის ნეტ. ავგუსტინეს აღწერილობებში.

ახლა კი მიწიერი სამეფოს ისტორიაზე გადავიდეთ.