აპოკალიფსისი > განმარტება
წმ. მოციქულ იოანე ღვთისმეტყველის აპოკალიფსისი
ისაგოგიური გამოკვლევა
განყოფილება I
აპოკალიფსისი ახალაღთქმისეულ კანონში
აპოკალიფსისის წარმომავლობასთან და მნიშვნელობასთან დაკავშირებულ მთელ რიგ მოწმობათა შორის პირველი ადგილი უჭირავთ გარეგან მოწმობებს. მათში რომ ყოფილიყო საკმაოდ ძველი წყაროები, მაშინ წმიდა წიგნის ნამდვილობის საკითხში მათ ექნებოდათ გადამწყვეტი მნიშვნელობა. რაც შეეხება უფრო გვიანდელ სამეცნიერო შეხედულებებს, მათ განხილვას აქვს მხოლოდ განმსაზღვრელი საწყისის მნიშვნელობა ჩვენი გამოკვლევის შემდგომი ეტაპებისთვის, რომელთა მიზანი კრიტიკულია. ყოველივე აქედან გამომდინარე, აპოკალიფსთან დაკავშირებული სხვადასხვა შეხედულებების განხილვა, უძველესი დროებიდან მოყოლებული ვიდრე თანამედროვე დროებამდე, ჩვენ წინამდებარე ნაშრომის პირველ განყოფილებაში მოვათავსეთ.
რადგან მიზნად ასეთ ამოცანას ვისახავთ, განსაკუთრებულ ნაყოფიერ სამეცნიერო შედეგებს აპოკალიფსისის შესახებ არსებული კრიტიკული მოწმობების განხილვისგან ველოდებით, რომლებიც ეკლესიის ძველ მამათაგან და მოძღვართაგან მომდინარეობენ. მაგრამ ამ შემთხვევაში ჩვენ ვაწყდებით სამეცნიერო შეხედულებათა მრავალგვაროვნებას ჩვენთვის ცნობილ ძველ მოწმეთა მნიშვნელობასთან ან მათგან მომდინარე მოწმობებთან დაკავშირებით. ასეთ სხვადასხვაობას ვხვდებით უკვე ძველ საეკლესიო მწერლებთან წმ. ეგნატესთან და პაპიას იერაპოლელთან მიმართებაში.
I–III სს.
ეგნატე და პაპიასი
წმ. ეგნატე და პაპიასი (1). წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილის ეპისტოლეებს ხშირად უყურებენ, როგორც უარყოფითი დასკვნების საფუძველს "იოანეს საკითხის" გადაწყვეტაში (2). ეფუძნებიან იმას, რომ, ჯერ-ერთი, ეფესელთა მიმართ ეპისტოლეში, რომელთა შორისაც, გადმოცემის მიხედვით, დიდხანს ცხოვრობდა მოციქული იოანე ღვთისმეტყველი, ეს უკანასკნელი სულაც არ არის ნახსენები და, პირიქით, ლაპარაკობს მოციქულ პავლეზე; და მეორეც, არ მოჰყავს ციტატები ზებედეს ძის წერილებიდან. ეს ყველაფერი, თითქოსდა, გაუგებარია, თუკი მხედველობაში მივიღებთ, რომ ეგნატეს მოგზაურობის დროს, საეკლესიო გადმოცემის სიმართლის შემთხვევაში, ხსოვნა მოციქულ იოანეს შესახებ, რომელიც ტრაიანეს მეფობის დასაწყისში გარდაიცვალა, ცოცხალი უნდა ყოფილიყო. მაგრამ პირველი არგუმენტის ძალა საკმაოდ სუსტდება წმ. ეგნატეს ლიტერატურული საქმიანობის ვითარებებზე მითითებით. ცნობილია, რომ ის თავის ეპისტოლეებს წერდა რომისკენ მიმავალი, სადაც ის უნდა დაესაჯათ. მოციქულ პავლეს კი იმიტომ ახსენებს, რომ პოულობს მსგავსებას მის ხვედრსა და საკუთარ ხვედრს შორის. გარდა ამისა, ეფესელთა მიმართ ეპისტოლეში შეიძლება ვიპოვოთ ამ მოციქულებრივი კაცის მითითება და აღიარება იმ ფაქტისა, რომ ეფესელ ქრისტიანებს შეხება ჰქონდათ არა მარტო ერთი მოციქულთან. ეს მითითება მოცემულია მის სიტყვებში Ad Ephes XI, 2: ἵνα ἐν κλήρφ Ἐφεσίων εὑρεθῶ τῶν Χριστιανῶν οἱ καὶ τοῖς ἀποστόλοις πάντοτε συνῄνεσαν ἐν δυνάμει Ἰησοῦ Χριστοῦ (3).
რაც შეეხება წმ. ეგნატის ლიტერატურულ დამოკიდებულებას მოციქულ იოანეზე შეიძლება დადებითად ვთქვათ, რომ წმ. ეგნატეს ეპისტოლეები ერთგვარად დატვირთულია იოანესეული წერილების ტერმინოლოგიით (4), თუმცა ამ ფაქტის მნიშვნელობაზეც ორგვარი მსჯელობა არსებობს. ერთნი აქ ხედავენ ეგნატეს ნამდვილ დამოკიდებულებას წმ. იოანეზე, ხოლო სხვები (5) ამტკიცებენ, რომ ეგნატეს ეპისტოლეებსა და წმ. იოანეს ეპისტოლეებს აქვთ თავიანთი დროის საერთო თეოლოგიური წყარო (6). ჩვენი აზრით, წმ. ეგნატემ იცოდა მოც. იოანეს სახარება. ის პირველი მოწმეა აპოკალიფსისის არსებობისა. სხვა არაფრით, თუ არა ამ უკანასკნელი წიგნისადმი დამოკიდებულებით, აიხსნება მოციქულებრივი კაცის გამოთქმა Ad Ephes XV, 3: ἵνα ὦμεν αὐτοῦ ναοὶ καὶ αὐτός ἐν ἡμῖν θεὸς ἡμῶν – შეად. გამოცხ. 21:3; Ad Philad: οὖτοι ἐμοὶ στῆλαί εἰσιν καὶ τάφοι νεκρῶν, ἐφ’ οἷς γέγραπται μονον ὀνόματα ἀνθρώπων – შეად. გამოცხ. 3:12 (7).
ამრიგად, ეგნატე ღმერთშემოსილი აპოკალიფსისის არსებობის უძველესი მოწმეა.
ახალი აღთქმისეული კანონისთვის შეუდარებელი მნიშვნელობა გააჩნია პაპიასის მოწმობებს, რომლის თხზულებისგან Λογίων κυριακῶν ἐξηγήσεις შემორჩა მხოლოდ მცირედი ნაწყვეტები. პაპიასის მნიშვნელობა განპირობებულია მისი დამოკიდებულებით სამოციქულო საუკუნისადმი, რომელსაც კარგად განსაზღვრავს ირინეოსი სიტყვებში: Παπίας ὁ Ἰωάννου μὲν ἀκουστής, Πολυκάρπου δὲ ἑταῖρος γεγονώς, ἀρχαῖος ἀνήρ. (8).
შევჩერდეთ უკანასკნელ განსაზღვრებაზე. არავის პრესვიტერთაგან, გარდა პაპიასისა, ირინეოსი არ უწოდებს ἀρχαῖος ἀνήρ. ამ სახელწოდების აზრი კი სხვა არაფერში მდგომარეობს, თუ არა იმაში, რომ პაპიასი მიეკუთვნებოდა უფრო ადრეულ თაობას, ვიდრე ყველა სხვა პრესვიტერი, რომელსაც ირინეოსი იცნობდა, პოლიკარპეს ჩათვლით. თუკი ირინეოსი არ ლაპარაკობს პაპიასის გამოჩენილ ხანდაზმულობაზე, მაშინ მისი სიკვდილი შეიძლებოდა აღნიშნულიყო საკმაოდ ადრინდელი თარიღით (9), ხოლო მისი სიცოცხლე შემოფარგლულიყო 60-140 წლებით (10).
ეს "ძველი კაცი", როგორც წერს ირინეოსი, იყო იოანეს მსმენელი, ანუ მოციქულ იოანესი, ზებედეს ძისა. თუკი მხედველობაში მივიღებთ პაპიასის ცხოვრების დროს, ამ ცნობას არა მარტო არ შეუძლია აღძრას რაიმე შეცბუნება, არამედ, პირიქით, ირინეოსის მოწმობის გარეშე, a priori შეიძლებოდა ვარაუდი იმისა, რომ პაპიასს ურთიერთობა ჰქონდა უკიდურეს შემთხვევაში მოციქულ იოანესთან. მაგრამ ევსები, რომელიც პაპიასის მიმართ იჩენს უკიდურეს ტენდენციურობას, უარყოფს ირინეოსის მოწმობის უეჭველობას და ამასთან ეყრდნობა თვით პაპიასის სიტყვებს ამ უკანასკნელის თხზულების წინასიტყვაობიდან (11).
მაგრამ, ევსების მიერ მოტანილი ამონარიდი, მისივე თეზისის წინააღმდეგ მოწმობს. მასში პაპიასი ნათლად განასხვავებს თავისი ცნობების ორ წყაროს. პირველ და, აშკარად, ყველაზე მთავარ წყაროს წარმოადგენდნენ პრესვიტერების სიტყევბი, რომლებიც შეუთვისებია თვით პაპიასს: οὐκ ὀκνήσω δέ σοι καὶ ὅσα ποτὲ παρὰ τῶν πρεσβυτέρων καλῶς ἔμαθον καὶ καλῶς ἐμνημόνευσα, συγκατατάξαι ταῖς ἑρμηνείαις, διαβεβαιούμενος ὑπὲρ αὐτῶν ἀλήθειαν (12).
ხოლო პაპიასის მეორე წყაროს წარმოადგენდნენ პირები, რომლებიც ურთიერთობდნენ პრესვიტერებთან: Εἰ δέ που καὶ παρηκολουθηκώς τις τοῖς πρεσβυτέροις ἔλθοι, τοὺς τῶν πρεσβυτέρων ἀνέκρινον λόγους (13). პრესვიტერებში, რომლებზეც აქ არის ლაპარაკი, ყველაზე სავარაუდოდ, მოციქულები იგულისხმებიან; თუმცა, ეს ფაქტი, სიმართლე უნდა ითქვას, ზოგჯერ აეჭვებთ (14), თუმცა არასაკმარისად დამაჯერებელი საფუძვლებით.
ჩვენთვის მნიშვნელოვანია ის ვითარება, რომ თვით ევსები ვერ პოულობს წინაღობას პაპიასის πρεσβύτεροι გააიგივოს ἀπόστολοι-თან. "Καὶ ό νῦν δὲ ἠμῖν δηλούμενος Παπίας, говорит он, τοὺς μὲν τῶν ἀποστόλων λόγους παρὰ τῶν αὐτοῖς παρηκολουθηκότων ὁμολογεῖ παρειληφέναι, Ἀριστίωνος δὲ και τοῦ πρεσβυτέρου Ἰωάννου αὐτήκοον ἑαυτόν φησι γενέσθαι (15).
პაპიასთან πρεσβύτεροι-სა და ἀπόστολοι-ის შორის კავშირის უახლესი უარმყოფელი Prof. W. Larfeld იძულებულია აღიაროს ის ფაქტიც, რომ პაპიასი იყო მოციქულ იოანეს მოწაფე, ასევე ისიც, რომ ხსენებული მოციქული იწოდებოდა პრესვიტერად (πρεσβύτερος) და ასიაში სახელგანთქმული იყო, როგორც πρεσβύτερος κατ’ ἐξοχήν (16).
ამრიგად, ევსევბის მიერ მოტანილი ამონარიდი არ მეტყველებს მისავ სასარგებლოდ. ხოლო თუ მხედველობაში მივიღებთ იმას, რომ თავისი განმარტებით მან უდიდესი ბუნდოვანება შეიტანა ბიბლიურ კრიტიკაში და, ჰქონდა რა ყოველგვარი შესაძლებლობა ყოველივე წარმოეჩინა სრული სიცხადით, მაგრამ ტენდენციურად დაიდუმა (17), ეჭვგარეშე იქნება ის, რომ ევსების მიერ ირინეოსის მოწმობის უარყოფა, რომ პაპიასი იყო მოციქულთა თვითმხილველი, სრულიად უფასურია, რადგან ამისთვის არ არსებობს არანაირი საფუძველი არც პაპიასის თხზულებაში, არც სხვა წყაროებში მოციქულთა შემდგომი საუკუნის ისტორიისთვის. შეიძლება კიდევ შევნიშნოთ, რომ ევსებიმ აქ ვერ მოახდინა გავლენა შემდგომ საეკლესიო მწერლებზე, რომლებიც ყოველთვის მიიჩნევდნენ პაპიასს მოციქულთა მოწაფედ (აპოლინარი ლაოდიკიელი, ანდრია კესარიელი, მაქსიმე აღმსარებელი, ანასტასი სინელი).
რაც შეეხება სპეციალურად აპოკალიფსისს, ევსები არ გვაძლევს მკაფიო ცნობებს მისდამი პაპიასის დამოკიდებულების შესახებ. მაგრამ, საბედნიეროდ, ეპისკოპოსი ანდრია კესარიელი (VI ს.) აპოკალიფსისის მისეული განმარტების შესავალში წერს: "შემდგომი მსჯელობა ამ ღვთითშთაგონებულ წიგნზე სრულიად ზედმეტად მიგვაჩნია, რადგან მისი უტყუარობა დაადასტურეს ნეტარმა გრიგოლ ღვთისმეტყველმა და კირილემ, და კიდევ უფრო ძველებმა: პაპიასმა, ირინეოსმა, მეთოდემ და იპოლიტემ" (18). ამ ამონარიდიდან ვხედავთ, რომ პაპიასი აქ განეკუთვნება აპოკალიფსისის ღირსების თავდებთა რიგს. ანდრია კესარიელის მოწმობას უდიდესი ფასეულობა გააჩნია, რადგან ის, რა თქმა უნდა, თვითონაც კითხულობდა პაპიასის თხზულებას, რომლის არსებობის ნაკვალევი ბევრად უფრო გვიანდელ დროშიც მოიპოვება.
მართლაც, აპოკალიფსისის 12:7-8 მუხლების განამრტებაში ის პაპიასს ბუკვალურადაც კი ციტირებს. "და პაპიასი ამბობს: ზოგიერთ მათგანს, ანუ ადრინდელ ღვთაებრივ ანგელოზთაგან, - დედამიწის ფლობისა და მართვის უფლება მისცა და დაავალა კარგი უფროსობა"; მაგრამო, ამბობს შემდეგ, "მოხდა ისე, რომ არაფრად ჩააგდეს თავიანთი წოდება" (19).
არ შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ანდრიამ დასკვნა პაპიასის აპოკალიფსისთან ნაცნობობაზე გააკეთა მისი ქილიაზმიდან გამომდინარე, რადგან, ჯერ-ერთი, როგორც ბარნაბას ეპისტოლეს ავტორის, ასევე პაპიასის ქილიაზმი უფრო გასაგებია, თუკი მათში მის წარმომავლობას უმთავრესად აპოკალიფსისიდან ვივარაუდებთ. მეორეც, ჩვენი აზრი პაპიასის ქილიაზმის წარმომავლობის შესახებ არ გამოირიცხება თვით ევსების სიტყვებიდანაც. აი ამ საკითხთან დაკავშირებული მისი მსჯელობა: "Καὶ ἄλλα δὲ ὁ αὐτὸς ὡσὰν ἐκ παραδόσεως ἀγράφου εἰς αὐτὸν ἥκοντα παρατέθειται, ξένας τὲ τινας παραβολὰς τοῦ σωτῆρος καὶ διδασκαλίας αὐτοῦ, καὶ τινα ἄλλα μυθικώτερα. Ἐν οἷς καὶ χιλίαδα τινά φησιν ἐτῶν ἔσεσθαι μετὰ τὴν ἔκ νεκρῶν ἀνάστασιν, σωματικῶς τῆς Χριστοῦ βασιλείας ἐπὶ ταυτησὶ τῆς γῆς ὑποστησομένης. Ἃ καὶ ἠγοῦμαι τὰς ἀποστολικὰς παρεκδεξάμενον διηγήσεις ὑπολαβεῖν τὰ ἐν ὑποδείγμασι πρὀς αὐτῶν μυστικῶς εἰρημένα μὴ συνεωρακότα" (20).
ამ სიტყვებიდან გამომდინარე, სულაც არ ვართ იძულებულნი ვიფიქროთ, თითქოსდა პაპიასის ქილიაზმი ევსების მხოლოდ დაუწერელი გადმოცემიდან გამოჰყავდა. არსებობს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ διηγήσεις, რომელიც ევსების მიხედვით, პაპიასს არასწორად განუმარტავს, ცნობილი იყო პირველისთვისაც, და, რომ, შედეგად, ისინი დაწერილი ფორმითაც არსებობდნენ, ასეთ შემთხვევაში კი ეს იყო იოანე ღვთისმეტყველის აპოკალიფსისი (21). და ბოლოს, შევნიშნავთ იმასაც, რომ ანდრიას სხვა წყაროები მის გაცნობიერებულობასა და სინამდვილეზე მოწმობენ.
ანდრია კესარიელი არ ლაპარაკობს დეტალურად და ცხადად, რომ სწორედ პაპიასმა დაამოწმა აპოკალიფსისთან დაკავშირებით. მაგრამ, თუ გავიხსენებთ, რომ პაპიასმა მოგვცა საკმაოდ ზუსტი ანგარიში მათეს და მარკოზის სახარებათა წარმომავლობასთან დაკავშირებით, მაშინ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ "იოანეს, უფლის მოწაფის" მიერ აპოკალიფსისის დაწერა, დადასტურებულია პაპიასის მიერ (22). ეს დასტურდება იპოლიტეს თხზულების De antichristo-ს სომხური ამონაწერებიდანაც, რომლებიც წარწერილია ორი სახელით პაპიასისა და იპოლიტესი.
უთითებენ, როგორც ფაქტს, რომ იპოლიტე დანიელის წინასწარმეტყველების კომენტარებში პაპიასის თხზულებას ყოველგვარი ციტაციის გარეშე იყენებდა. ასეთ შემთხვევაში საკმაოდ სავარაუდოა პაპიასის გავლენა იპოლიტეზე თხზულებაში De antichristo, - მით უმეტეს, რომ პაპიასი შეისწავლიდა ესქატოლოგიის საკიტხებს და ამ შემთხვევაში ავტორიტეტი გახლდათ, ასე რომ თვით ევსებიც მიიჩნევს მას სხვა საეკლესიო მწერალთა, მაგალითად, ირინეოსის ქილიასტური შეხედულებების მიზეზად (23).
მაგრამ იპოლიტე ჩვეულებისამებრ მცირე ცვლილებებით იწერდა პაპიასიდან ადგილებს და მათ ყოველგვარი ციტაციის გარეშე იყენებდა, - ხოლო სომხებმა, რომელთა შორისაც პაპიასის შრომა ძალიან დიდხანს ინახებოდა, შედარებების საფუძველზე შენიშნეს ნამდვილი წარმომავლობა იპოლიტეს ზოგიერთი მონაკვეთისა, და მათ ამ უკანასკნელისა და პაპიასის სახელები წააწერეს (24). მათში, სხვათა შორის, ლაპარაკია გამოცხადების 11-ე და 12-ე თავებზე, და რაც მთავარია, ორჯერ არის იოანეს სახელი ხსენებული აპოკალიფსისის ციტირებამდე: λέγει γὰρ Ἰωάννης. Ἰωάννης φησίν.
ამრიგად, პაპიასის მიერ აპოკალიფსისის ღირსების დადასტურების ფაქტი უეჭველია, ამიტომაც სრულიად ბუნებრივია, რომ ის მიაწერს მას "იოანეს, უფლის მოწაფეს".
______________________
1. წმ. ეგნატე ღმერთშემოსილი ეწამა ტრაიანეს მეფობის დროს (27 იანვ. 117 წ.), 107 წ. შემდეგ (იხ. Gregory, Canon and Text of the N. Testament, p. 71; Prof. O. Bardenhewer, Patrologie, Freiburg i. B. 1910, S. 27). პაპიასის ქრონოლოგია მხოლოდ სავარაუდოა. Zahn მისი ცხოვრების საზღვრებს ათავსებს 60-140 წლებში (Forschungen, VI, S. 112). Gregory-ის მიხედვით, ის დაიბადა დაახლ. 80 წ.-ს, (Canon and Text of the N. T., p. 97); Larfeld’-ის მიხედვით კი, პაპიასის დაბადების თარიღია დაახლ. 70 წ., წერდა დაახლ. 125 წ., გარდ. დაახლ. 130–140 (Die beiden Johannes von Ephesus, S. 15). Bardenhewer’-ის მიხედვით კი პაპიასი წერდა დაახლ. 130 წ. (Patrologie, S. 104). მაგრამ Harnack’-მა მოგვცა მხოლოდ 140-160 წლები (Chronologie I, S. 357).
2. ასე მაგალითად, Lützelberger, Die kirchliche Tradition über den Apostel Johannes, S. 42–69; Scholten, Der Apostel Johannes in Kleinasien, S. 34–35; Keim, Geschichte Jesu von Nazara B. I. (Zürich 1867) S. 161; Pfleiderer, Urchristentum, B. II, S. 413–414; Moffatt, Introduction to the Literature of the N. Testament, p. 613–614.
3. Funk, Patres apostolici, vol I, p. 222.
4. იხ. Н. Д. Молчанов. Подлинность четвертого Евангелия, стр. 90–93. Prof Gregory-ის აზრით, მათეს და იოანეს სახარებები ეგნატესთვის ან ყველაზე საყვარელი სახარებები იყო ან მისთვის ყველაზე უკეთესად ცნობილნი (Canon and Text of the N. T. p. 72).
5. მაგალითად, Lützelberger, op. cit., S. 47–48; Pfleiderer, Urchristentum II, S. 413.
6. სხვათა შორის, იხ. დWestcott, A General Survey of the History of the Canon of the New Testament, р. 35-36.
7. Funk, vol. I, p. 224–226, 268. Ср. Bousset, Die Offenbarung Johannis, S. 19.
8. Adv. haer. V, 33. M. gr. VII, col. 1214. "პაპიასი, იოანეს ყოფილი მსმენელი, მეგობარი პოლიკარპესი და ძველი კაცი".
9. Zahn, Forschungen VI, S. 109–112 სავარაუდოდ განაკუთვნებს მას 135 წელს. Chronicon paschale-ს ცნობა 164 წ-ს პაპიასის მოწამეობის შესახებ არასწორია. ეს ცნობა სინამდვილეში მომდინარეობს ევსევისგან H. E. IV, 15, 48, თანაც სახელი Παπίας ჩასმული იქნა სახელ Πάπυλο-ის ნაცვლად, როგორც ეს უეჭველი სიცხადით შენიშნა Lightfoot-მა: Essays on the Work entitled Supernatural Religion, p. 147–149.
10. Zahn, Forschungen VI, S. 112. Ср. Lightfoot, Essays, p. 150.
11. Euseb., H. E. III, 39 p. 147-148.
12. "უყოყმანოდ დავურთავ განმარტებებს, რაც კი ოდესღაც კარგად შემისწავლია პრესვიტერთაგან და კარგად დამიმახსოვრებია, რადგან დარწმუნებული ვარ მათ ჭეშმარიტებაში".
13. "ხოლო თუ საიდანმე მოვა ვინმე მიმდევარი ხუცესთა, გამოვკითხავ პრესვიტერების სიტყვებს...".
14. ტერმინ "πρεσβύτερος"-ის მნიშვნელობაზე ძველ საეკლესიო ლიტერატურაში იხ. Lightfoot, p. 145; Zahn, Forschungen VI, S. 78–88. ის, რომ პაპიასის ფრაგმენტში მოხმობილი პრესვიტერები მოციქულები არ არიან, - ამას ამტკიცებენ Lützelberger, op. cit., S. 80–81, 84–85; Scholten, op. cit., S. 53; Moffatt, p. 599. Ср. Chapman, John the Presbyter, p. 10–11.
15. H. E. III, 39, 7. p. 148. "ახლაც ჩვენს მიერ ხსენებული პაპიასი აღიარებს, რომ მოციქულთა სიტყვები მათ მიმდევართაგან მიიღო, იგი თავის თავზე ამბობს, რომ იყო არისტიონისა და იოანე პრესვიტერის უშუალო მსმენელი".
16. Die beiden Johannes von Ephesus, S. 40, 143-144, 165-167.
17. იგულისხმება საკითხი პრესვიტერ იოანაზე, რაზეც სპეციალურად ვისაუბრებთ ქვემოთ, განყოფილებაში აპოკალიფსისის მწერალზე.
18. Funk, vol. I, p. 362: Περὶ μέντοι τοῦ θεοπνεύστου τῆς βίβλου περιττὸν μηκύνειν τὸν λόγον ἡγούμεθα, τῶν μακαρίων Γρηγορίου φημὶ τοῦ θεολόγου καὶ Κυρίλλου, προσέτι δε καὶ τῶν ἀρχαιοτέρων Παππίου, Εἰρηναίου, Μεθοδίου καὶ Ἱππολύτου ταύτῃ προσμαρτυρούντων τὸ αξιόπιστον. Андрей Кесарийский, Толкование на Апокалипсис, Ярославль 1892, стр. 3. То же, перевод П. М. Б., Москва 1884, стр. 5.
19. Funk ibid., p. 362; русск. пер. стр. 92 (101-102).
20. Euseb., H. E. III, 39, 11–12, p. 149. "იგივე მწერალი (პაპიასი) მოგვითხრობს სხვასაც, როგორც დაუწერელი გადმოცემით მასთან მოღწეულს, მაცხოვრის უცხო რამ იგავებსა და მის სწავლებებს, და სხვა რამ უფრო ზღაპრულ ამბებს. მათ შორის იგი ამბობს, რომ მკვდართა აღდგომის შემდეგ იქნება ათასი წელი, რომლის განმავლობაშიც ქრისტეს სამეფო ხორციელად დამყარდება ამავე მიწაზე. ვფიქრობ, მოციქულთა თხრობა შერყვნილი სახით მიიღო, მაგთან იგავებით საიდუმლოდ ნათქვამი ვერ გაიგო..."
21. Lücke, Versuch einer vollständigen Einleitung in d. Off. Joh., S. 268-269.
22. Ср. Zahn, Forschungen VI, S. 118. Anm. 2. რაც შეეხება სახელს "უფლის მოწაფე", საჭიროა ყურადღება მივაქციოთ მითითებას, რომ იოანეს, როგორც მოციქულის აღნიშვნა, ეფესოს ეკლესიას არ ახასიათებდა, რადგან ატრიბუტი "მოციქული" არსებითად პავლინისტურია. პაპიასი არ იყენებს ამ უკანასკნელ სახელწოდებას, ირინეოსი კი იოანეს უცვალებლად უწოდებს "უფლის მოწაფეს", მაშინ როდესაც პეტრეს ხმობს მოციქულად (Larfeld, Die beiden Johannes von Ephesus, S. 167–168).
23. H. E. III, 39, 13, p. 149.
24. Zahn, Forschungen VI, S. 128–129. S. 128. Anm. 2. Самые места из Ипполита см. в Hippolytus’ Werke, изд. Achelis’a, Leipzig 1897, p. 7, 2-9; 29, 19–30, 15; 39, 12-40, 13.
______________________
პოლიკარპე და ირინეოსი
წმმ. პოლიკარპე (69 – 155 წ.) და ირინეოსი (დაახლ. 130 – 202 წ) (25). იმ რგოლთა რიგში, რომლებიც მოციქულთა საუკუნეს იმ მომდევნო თაობებთან აკავშირებენ, ვისაც ურთიერთობა არ ჰქონია მოციქულებთან, პირველი ადგილი წმ. პოლიკარპე სმირნელს უჭირავს. ის არის სამოციქულო გადმოცემის უმთავრესი და უშუალო მოწმე თავისი მოწაფე ირინეოსისთვის, ამ უკანასკნელის მეშვეობით კი მთელი ეკლესიისთვისაც (26). ირინეოსი მოწმობს, რომ პოლიკარპე არა მარტო მოციქულთა მიერ იყო განსწავლული და მრავალ უფლის მხილველთანაც ურთიერთობაც ჰქონდა, არამედ მოციქულთა მიერვე იყო ხელდასხმული სმირნის ეპისკოპოსად. ამ მოწმობის სინამდვილეს დამაჯერებლად ვერაფერი სერიოზული ვერ შეარყევს. ის შესაბამისია პოლიკარპეს ცხოვრების ქრონოლოგიასთან და მოციქულთა ისტორიასთანაც; რადგან, შესაძლებელია, არსებობდეს ისტორიული საფუძველიც კი მურატორის ფრაგმენტის მონათხრობისა იმის შესახებ, რომ მოციქული ანდრია მცირე აზიაში იყო იოანეს სახარების დაწერისას.
მოციქულთაგან პოლიკარპე განსაკუთრებულად ახლოს წმ. იოანესთან იყო, რასაც ირინეოსიც ადასტურებს ფლორინესა და ვიქტორ რომაელისადმი მიწერილ ეპისტოლეებში (28). პოლიკარპეს მთელი მნიშვნელობა ეფუძნება მის ურთიერთობას იოანესთან და უფლის სხვა თვითმხილველებთან, შემდეგ კი იმ ფაქტსაც, რომ ირინეოსი, რა თქმა უნდა, წარმოადგენს პოლიკარპესა და სხვა პრესვიტერთა ბაგეებს. შედეგად, ირინეოსის ცნობა აპოკალიფსისზე ჩვენ შეგვიძლია დავუკავშიროთ იმავე წყაროს. პოლიკარპეს აქ უპირველესი ადგილი უნდა მივაკუთვნოთ; ეს იქიდანაც გამომდინარეობს, რომ მთელი რიგი პრესვიტერებიდან ირინეოსი მას მიაწერს განსაკუთრებულ როლს, როგორც იოანეს მოწაფეს, რომელიღაც განსაკუთრებული და უპირატესი მნიშვნელობით.
ირინეოსის ავტორიტეტის შესარყევად (29), როგორც მოციქულთა გადმოცემის გამტარებლისა, მოჰყავთ მის თხზულებაში პრესვიტერთა მოწმობანი პაპიასის ნაწარმოებთან მიმართებაში, ამ შემთხვევაში ეფუძნებიან არა ირინეოსის სიტყვებს, არამედ რაღაც სხვას, საკმაოდ სუბიექტურს. ლიონის ეპისკოპოსი ნათლად განასხვავებს პრესვიტერების ზეპირ გამონათქვამებს პაპიასის წერილობითი მოწმობებისგან; განასხვავებს იმასაც, რაც პაპიასთან ზედმეტია პრესვიტერთა გამონათქვამებთან შედარებით. აღწერს რა პრესვიტერთა მონათხრობის საფუძველზე ქრისტეს მომავალი სამეფოს უჩვეულო ნაყოფიერება, ირინეოსი ამატებს: ταῦτα δὲ καὶ Παπίας… ἐγγράφως ἐπιμαρτυρεῖ ἐν τῇ τετάρτῃ τῶν αὐτοῦ βιβλίων - აქ ზეპირი გადმოცემები დასტურდება პაპიასის წერილობითი მოწმობებით; მომდევნო სიტყვებში: et adjecit, dicens, ისიც კი აღინიშნება, რომ პაპიასის თხზულება შეიცავს ზედმეტობებს პრესვიტერთა გადმოცემებთან შედარებით (30).
ყოველივე ზემოთთქმულის საფუძველზე, ირინეოსის მოწმობა ჩვენ შეგვიძლია ჩავთვალოთ სანდოდ და ჭეშმარიტად, როგორც პირველცნობა, და არა როგორც უბრალო გადმოცემა. თანაც, ირინეოსის ერთ-ერთ პრესვიტერთაგან, კერძოდ პოლიკარპესგან შემონახულ იქნა ეპისტოლე ფილიპელთა მიმართ, თუმცა, მასში ჩვენ ვერ ვპოულობთ გასაოცარ პარალელებს აპოკალიფსისის გამონათქვამებთან, ხოლო Tiefenthal’-ის მიერ ნაპოვნი არ შეიძლება დამაჯერებლად ჩაითვალოს (31).
რაც შეეხება თვით ირინეოსს, ის წარმოადგენს მოწმეს აპოკალიფსისის ღმრთითშთაგონებულობის აღიარებისა, როგორც მომდინარესი სულიწმიდისგან (32). მის მწერლად ის მიიჩნევს "უფლის მოწაფეს, იოანეს", - რომელიც სტერეოტიპული ფრაზაა იოანე მოციქულის აღსანიშნად. ამ წმიდა წიგნის მწერალი და მეოთხე სახარების მწერალი ერთი და იგივე პიროვნებაა. ირინეოსს მოჰყავს ბუკვალური ამონაწერები აპოკალიფსისიდან (33).
შემდეგ წმ. ირინეოსი რიცხვ 666-ის სინამდვილეში გვარწმუნებს და მსჯელობს მის მნიშვნელობაზე, გამოთქვამს რა აზრს უფრო სახელ τειτάν-ის სასარგებლოდ და მოჰყავს კიდევ სხვა შესაძლო სახელწოდებები ანტიქრისტესი: εὐανθάς და λατεῖνος. თუმცა, ანტიქრისტეს სახელთან დაკავშირებით რაიმეს დაბეჯითებით თქმა არ შეიძლება: აქ ირინეოსთან მოცემულია თავშეკავების რეკომენდაცია. ბოლოს, წმ. ირინეოსი გამოთქვამს აზრს აპოკალიფსისის წარმოშობის დროზე: οὐδὲ γὰρ πρὸ πολλοῦ χρόνου ἐωράθη, ἀλλὰ σχεδόν ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς, πρὸς τῷ τέλει τῆς Δομετιανοῦ ἀρχῆς (34).
______________________
25. მრავალი იზიარებს წმ. ირინეოსის დაბადების უფრო გვიანდელ თარიღს. ასე, მაგალითად, Harnack-ი მას განაკუთვნებს 135–142 წლებს., ხოლო 130 წ-ს უკიდურეს საზღვრად მიიჩნევს (Chronologie I. S. 329). Bardenhewer’-ის მიხედვით, ის დაიბადა დაახლ. 140 წ. (Patrologie, S. 96), ხოლო Gregor-ის მიხედვით, ისევე, როგორც Harnack’-ის მიხედვით, ეს თარიღი 135-142 წლების შუალედში მერყეობს (Canon and Text, p. 147).
26. შეად. Prof. C. R. Gregory წმ. პოლიკარპეს შესახებ: he is the keystone of the arch that supports the history of Christiansty, and therefore of the books of the New Testament, from the time of the Apostles to the close of the second sentury (Canon and the Text of the N. T., p. 74) - პოლიკარპე, მხოლოდ ირინეოსის მეშვეობით აერთიანებს უფლის მხილველ მოციქულ იოანეს მესამე საუკუნის დასაწყისთან (ibid., p. 75).
27. Adv. haer. III, 3–4. M. gr. VII, col. 851–852.
28. Euseb., H. E. V, 20, 6 (p. 246); V, 24, 16 (p. 253).
29. Harnack-ი სრულიად ჩამოშორებულად მიიჩნევს ირინეოსის ავტორიტეტს იოანეს საკითხის სფეროსგან (Chronologie I. S. 657).
30. Adv. haer. V, 33, 4. M. gr. VII, col. 1214. См. Zahn, Forschungen VI, S. 88–90
31. Tiefenthal, Die Apokalypse d. hl. Johannes, S. 4–5.
32. Adv. haer. V, 30, 4. M. gr. VII, col. 1207.
33. Ibid., IV, 20, 11. M. gr. VII, col. 1040 и дал.
34. Adv. haer. V, 30–1–3. M. gr. VII, col. 1203–1207. "რამეთუ ის (გამოცხადება) ნანახი იყო არა დიდი ხნის წინათ, არამედ თითქმის ჩვენს საუკუნეში, - დომიციანეს მეფობის მიწურულს".
წყარო: Апокалипсис св. апостола Иоанна Богослова. Исагогическое исследование / В.В. Четыркин. - Петроград : Тип. М. Меркушева, 1916. - XVII, 514 с.
მასალა ითარგმნა საიტ "აპოკალიფსისის" რედ. მიერ. თბილისი. 2023 წ.