ანტიერეტიკონი - მართლმადიდებლობისა და იუდაიზმის ურთიერთობის მოკლე მიმოხილვა - აპოკალიფსისი

ადრინდელი დროიდან ქრისტიანი ავტორები, მათ შორის წმიდა მამები, წერდნენ თხზულებებს, რომლებიც ეძღვნებოდა რაბინისტული იუდაიზმის გააზრებას და მასთან პოლემიკურ-მისიონერულ დიალოგს.

ყველაზე ადრინდელი წმიდა მამებისეული მსგავსი თხზულება, რომელმაც ჩვენს დრომდე მოაღწია, გახლავთ წმ. იუსტინე ფილოსოფოსის "დიალოგი ტრიფონ იუდეველთან" (ქართულად იხ. გამომცემლობა "სულიერი ვენახი". თბ. 2019 წ. – "აპოკ." რედ.). წმ. მამა ამტკიცებს, რომ ქრისტეს მოსვლით სულიწმიდის ძალებმა იუდეველებში შეწყვიტეს მოქმედება (ტრიფ. 87). ის უთითებს, რომ ქრისტეს მოსვლის შემდეგ მათ უკვე არც ერთი წინასწარმეტყველი აღარ ჰყავდათ. ამასთან წმ. იუსტინე ხაზს უსვამს სულიწმიდის ძველაღთქმისეული მოქმედებების გაგრძელბას ახალაღთქმისეულ ეკლესიაში: "ჩვენთან გადმოვიდა ის, რაც ადრე თქვენს ხალხში არსებობდა" (ტრიფ. 82); ასე რომ "შეგვიძლია ჩვენთან ნახოთ ქალებიც და კაცებიც, რომელთაც ღმრთის სულის ნიჭები გააჩნიათ" (ტრიფ. 88).

ტერტულიანე († 220/240) თავის ნაშრომში "იუდეველთა წინააღმდეგ" ქრისტეს ღვთაებრიობას ასაბუთებს ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველებათა, ახალაღთქმისეული სასწაულების და ეკლესიის ცხოვრების მეშვეობით. ძველი აღთქმა იყო მომზადება ახალი აღთქმისთვის, მასში არსებობს წინასწარმეტყველებათა ორი რიგი ქრისტეზე: ერთნი გვამცნობენ მის მოსვლას მონის ხატში და ტანჯვას კაცთა მოდგმის გამოსახსნელად, ხოლო მეორე ეხება მის მომავალ მობრძანებას დიდებით. უფალ იესუ ქრისტეს პიროვნებაში შეერთებულია ორივე აღთქმა: მასთან მივყავართ წინასწარმეტყველებებს, და მას თვითონ მოჰყავს აღსრულებაში ძველაღთქმისეულ წინასწარმეტყველთა სასოება.

წმ. მღვდელმოწ. კვიპრიანე კართაგენელმა († 258) დაგვიტოვა "მოწმობათა სამი წიგნი იუდეველთა წინააღმდეგ". ეს არის ძველი და ახალი აღთქმის ციტატების კრებული. პირველი წიგნი შეიცავს მოწმობებს იმის შესახებ, რომ "იუდეველები, წინასწარმეტყველებათა თანახმად, განუდგნენ ღმერთს და დაკარგეს მადლი, რომელიც ადრე ჰქონდათ... და რომ მათი ადგილი დაიკავეს ქრისტიანებმა, რომლებიც ღმერთს რწმენით ესათნოვნენ და მიეახლნენ მას ქვეყნიერების ყველა ხალხისგან და მხარისგან". მეორე ნაწილში ნაჩვენებია, თუ როგორ აღსრულდნენ ძირითადი ძველაღთქმისეული წინასწარმეტყველებანი იესუ ქრისტეში. ხოლო მესამე ნაწილში წმიდა წერილზე დაფუძნებით მოკლედ არის გადმოცემული ქრისტიანული ზნეობრიობის მცნებები.

წმ. იოანე ოქროპირმა († 407) IV ს-ის მიწურულს წარმოთქვა "ხუთი სიტყვა იუდეველთა წინააღმდეგ", რომლებიც მიმართულია იმ ქრისტიანთადმი, რომლებიც სინაგოგებში დაიარებოდნენ და აღიარებდნენ იუდაურ რიტუალებს. წმიდა მამა განმარტავს, რომ ქრისტეს შემდეგ იუდაიზმმა დაკარგა თავისი მნიშვნელობა, და ამიტომაც მისი წეს-ჩვეულებების დაცვა ღმრთის ნების საწინააღმდეგოა და ამჯერად ძველაღთქმისეული განწესებების შესრულებას არანაირი საფუძველი არ გააჩნია.

ნეტ. ავგუსტინემ († 430) V ს-ის დასაწყისში დაწერა თხზულება "მსჯელობა იუდეველთა წინააღმდეგ" ("Tractatus adversus Judaeos"), რომელშიც ამტკიცებს, რომ, მართალია, იუდეველები ყველაზე მკაცრ სასჯელს იმსახურებენ ქრისტეს ჯვარცმისთვის, ისინი, როგორც ერი, ღმრთის განგებით მაინც შენარჩუნებულ იქნენ, რათა თავიანთ წერილთან ერთად უნებლიე მოწმეები ყოფილიყვნენ ქრისტიანობის ჭეშმარიტებისა.

ღირ. ანასტასი სინელმა († დაახლ. 700) დაწერა "დისპუტი იუდეველთ წინააღმდეგ". აქაც მითითებულია ძველაღთქმისეული რჯულის დასრულებაზე; გარდა ამისა, ყურადღება ეთმობა იესუ ქრისტეს ღვთაებრიობის დასაბუთებას, ასევე ხატთაყვანისცემის მართებულობას, რის შესახებაც ღირსი მამა ასე მსჯელობს: "ჩვენ, ქრისტიანები, თაყვანს ვცემთ ჯვარს, ხეს კი არა, მასზე გაკრულ ქრისტეს".

წმ. გრგენტი ტაფრელმა (იგივე გრიგოლ ომირიტელი) (Γρηγέντιος Ταφάρ; გარდ. დაახლ. 560) შეადგინა თავისი დისპუტის ჩანაწერი იუდეველ ჰერბანთან - დისპუტი მიმდინარეობდა ომირიტის მეფის თანდასწრებით. ჰერბანი, წმინდანის არგუმენტაციის მიუხედავად ჯიუტად თავისას ამტკიცებდა, მაშინ წმინდანის ლოცვით მოხდა სასწაული: დისპუტში მონაწილე იუდეველებს ხილული სახით გამოეცხადათ ქრისტე, რის შემდეგაც რაბინმა ჰერბამნამ ხუთი ათასზე მეტი იუდეველითურთ ქრისტიანობა მიიღო და მოინათლა.

წმ. ლეონტი ნეაპოლიტანელმა († დაახლ. 652/653) დაწერა აპოლოგია იუდეველთა წინააღმდეგ. ის ამბობს, რომ იუდეველები, ხატთაყვანისცემაზე მითითებით, ქრისტიანებს კერპთაყვანისმცემლობაში ადანაშაულებენ, და იმოწმებენ აკრძალვას: "არ გაიკეთო კერპები, არც რამე ხატი..." (გამ. 20:4-5). პასუხად წმ. ლეონტი, წმიდა წერილზე,  კერძოდ, გამ. 25:18 და ეზეკ. 41:18-ზე დაყრდნობით წერს: "თუკი ებრაელები განგვიკითხავენ გამოსახულებათა გამო, მაშინ მათ ღმერთი უნდა გაკიცხონ იმისთვის, რომ შექმნა ისინი" (Kuzler A. Disputationes Graecae contra Iudaeos. Stuttgard und Leipzig, 1999. P. 287), და - შემდეგ წერს: "ჩვენ თაყვანს ვცემთ არა ხეს, არამედ იმას, ვინც ჯვარზე იყო გაკრული", და "ხატები - ეს გადაშლილი წიგნია, რომელიც ღმერთს შეგვახსენებს".

ღირ. ნიკიტა სტიფატმა (XI ს.) დაწერა მცირე "სიტყვა იუდეველთა მიმართ", რომელშიც შეახსენებს მათ ძველაღთქმისეული რჯულის მოქმედების შეწყვეტაზე და იუდაიზმის უარყოფაზე: "ღმერთმა შეიძულა და უარყო იუდეველთა მსახურება, მათი შაბათები და დღესასწაულები", რის შესახებაც ჯერ კიდევ წინასწარმეტყველები იუწყებოდნენ.

XIV ს-ში იმპერატორმა იოანე კანტაკუზენმა დაწერა "დიალოგი იუდეველთან". აქ, სხვათა შორის, ის იუდეველ ქსენოსს უთითებს, რომ, წინასწარმეტყველ ესაიას თანახმად, ახალი აღთქმა გამოვა იერუსალიმიდან: "რჯული სიონიდან გამოვა და უფლის სიტყვა - იერუსალიმიდან" (ეს. 2:3). შეუძლებელია იმის დაშვება, თითქოსდა ეს ნათქვამი იყოს ძველ რჯულზე, რადგან ის ღმერთმა მოსეს უბოძა სინაზე და უდაბნოში. აქ კი ნათქვამია არა "მიეცა", არამედ "გამოვა" სიონიდან. იოანე ეკითხება ქსენოსს: თუკი იესუ მატყუარა იყო, როგორ მოხდა, რომ ვერც ღმერთმა, ვერც წარმართმა იმპერატორებმა ვერ გაანადგურეს ქრისტიანობა, რომელიც მთელ მსოფლიოს ექადაგა?! დიალოგი მთავრდება იმით, რომ ქსენოსი მართლმადიდებლობისკენ მოექცევა.

წმიდა მამათა თხზულებებში მრავლადაა მკაცრი სიტყვები იუდეველთა შესახებ, მაგალითად: "ყველა მათგანი (იუდეველები) წაბორწიკდა, ყველგან ბოროტმოქმედებად იქცნენ და გამყიდველებად ჭეშმარიტებისა, აღმოჩნდნენ ღმრთისმოძულენი, და არა ღმრთისმოყვარენი" (წმ. იპოლიტე რომაელი. დანიელის წინასწარმეტყველების განმარტება).

მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ჯერ-ერთი, ეს სრულიად შეესაბამებოდა პოლემიკის წარმოების იმდროინდელ ცნებებს, და მეორეც, იმავე დროის იუდაური თხზულებები, მათ შორის რელიგიურად ავტორიტეტულებიც, არანაკლებ და ზოგჯერ მეტად მძაფრ გამოხდომებს შეიცავდნენ ქრისტიანთა მიმართ.

მთლიანობაში თალმუდი ნერგავს მკვეთრად ნეგატიურ, ამაზრზენ დამოკიდებულებას ყველა არა-იუდეველისადმი, მათ შორის ქრისტიანების მიმართაც. გვიანდელი გალაჰისეულ დადგენილებათა წიგნი "შულხან-არუხი" განაწესებს შეძლებისდაგვარად გაანადგურონ ქრისტიანთა ტაძრები და ყველაფერი, რაც კი მათ კუთვნილებაშია (Шулхан-арух. Иоре де́а 146); ასევე იკრძალება ქრისტიანის გადარჩენა სიკვდილისგან, მაგალითად, თუ ის წყალში ჩავარდება და მთელი თავისი ქონებაც რომ შეჰპირდეს გადამრჩენელს, იუდეველმა მას ხელი არ უნდა გაუწოდოს (Иоре де’а 158, 1); ნებადართულია ქრისტიანზე სამედიცინო ექსპერიმენტები, მაგალითად, მოაქვს ამა თუ იმ წამალს სარგებლობა თუ არა; კურნავს ესა თუ ის წამალი თუ კლავს; და, ბოლოს, იუდეველს ევალება მოკლას ებრაელი, რომელიც შეუერთდა ქრისტიანობას (Иоре де́а 158, 1; Талмуд. Абода зара 26).

თალმუდი შეიცავს მრავალ შეურაცხმყოფელ და მკრეხელურ გამონათქვამებს უფალ იესუ ქრისტეს და ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის შესახებ. ადრინდელ შუასაუკუნეებში იუდეველთა შორის ფართოდ გავრცელდა ანტიქრისტიანული თხზულება "თოლდოთ იეშუ" ("იესუს გენეოლოგია"), რომელიც აღსავსეა მკრეხელური გამონაგონებით იესუ ქრისტეს შესახებ. გარდა ამისა, შუასაუკუნეობრივ იუდაურ ლიტერატურაში არსებობდა სხვა ანტიქრისტიანული ტრაქტატებიც, კერძოდ "სეფერ ზერუბაბელი" (უფრო დეტალურად იუდეველთა პოლემიკის შესახებ ქრისტიანობის წინააღმდეგ იხ.: Lasker D.J. Jewish Philosophical Polemic against Christianity in the Middle Ages. New York, 1977; Biale D. Counter-History and Jewish Polemics Against Christianity // Jewish Social Studies. 1999. Vol. 6. 1. P. 130145).