პაპიზმის მეტასტაზები მართლმადიდებლობაში
და ეკლესიის კრებითობაბიზანტიური პატრიარქიზმი, პენტარქიული მწვალებლობა, ბერძნული ეთნოფილეტიზმი, რუსული ნიკონიანელობა, სინოდალური ოლიგარქიზმი, სერგიანელობა
ნაწილი III
1. კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს აღზევება
ჩვეულებისამებრ მიღებულია პაპიზმის გამოგონებისთვის კიცხონ რომის ეკლესია, მაგრამ ასეთი ბრალდება არცთუ უადგილოა კონსტანტინოპოლის ეკლესიისთვისაც. პაპიზმის მწვალებლობა პირველად სწორედ დასავლეთის წარმომადგენლის - წმ. გრიგოლ დიალოგოსის (590-604) მიერ იქნა მხილებული - პაპიზმის ამ უდიდესი მტრის მიერ, რომელიც, როგორც ამას ვნახავთ, აღმოსავლეთში ჩამოყალიბდა.
"მკაცრად იცავდა რა თავისი კათედრის მორალურ ავტორიტეტს, პაპს თავისი მწყემსობა ესმოდა, უფრო როგორც მსახურება, ვიდრე ძალაუფლება. წერილებში, რომელიც მიმართულია კართაგენის არქიეპისკოპოს დომინიკესადმი, ის ოფიციალურად აღიარებს მის უფლებებს, ანუ აფრიკის ეკლესიის სრული დამოუკიდებლობის კანონიკურობას... მაგრამ გრიგოლსა და კონსტანტინოპოლის ეკლესიებს შორის გარკვეული პრობლემები აღმოცენდა.
595 წელს პაპმა ოფიციალურად გააუქმა პატრ. იოანე მმარხველის მიერ ბერძენ კლირიკოსთა იოანეს და ათანასეს მსჯავრი, რომლებსაც ბრალად მწვალებლობა ედებოდათ და, რომლებიც უშუალოდ აპელირებდნენ პაპისადმი... მაგრამ, ნიშანდობლივია, რომ ის არ უარყოფდა კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსის კათედრის ადგილს მთავარ კათედრებს შორის - მეორეს რომის შემდეგ, ალექსანდრიაზე მაღლა... თუმცა პაპის ამ რეალიზმს "ახალი რომის" მდგომარეობასთან მიმართებაში ხელი არ შეუშლია წმ. გრიგოლისთვის გაეპროტესტებინა "საყოველთაო პატრიარქის" (კათალიკოს-პატრიარქის - "აპოკ." რედ.) ტიტული, რომელსაც იყენებდა იოანე მმარხველი.
გრიგოლ დიდის წინამორბედის, პელაგიოს II-ის მიერ 588 წელს უკვე გაპროტესტებული ეს ტიტული კვლავ გაიმეორა პატრ. იოანემ... გრიგოლმა ამ საკითხს მიანიჭა ეკლესიოლოგიური განზომილება, და ეს, ერთი მხრივ, აჩვენებს, რომ კონსტანტინოპოლში ხანგრძლივი ყოფნისდა მიუხედავად მისი პირდაპირი ლათინური გონებისთვის უცხო იყო ბიზანტიელთა მიერ ტიტულების გადაჭარბებული გამოყენება, მეორე მხრივ, - მას ესმოდა ყოველგვარი პირველობა, მათ შორის საკუთარიც, რომელიც, ამ აზრით გამორიცხავდა სხვა "საყოველთაო" (კათოლიკე - "აპოკ." რედ.) ეპისკოპოსის არსებობას...
ის პატრ. იოანეს ბრალს დებდა მიუტევებელ სიამაყესა და ძალაუფლების მოყვარეობაში: "გთხოვ განსაჯო იმის შესხებ, რომ ამ უგუნური მედიდურობით დარღვეულია მთელი ეკლესიის მშვიდობა და, რომ შენ კადნიერად ხელყოფ მადლს, რომელიც საზოგადოდ ყველაზეა გადმოღვრილი. ამ მადლში წარმატება შენ შეგიძლია მხოლოდ იმ ზომით, რა ზომითად დაიმდაბლებ თავს საკუთარ თავში; შენ მით უფრო დიდი იქნებ, რაც უფრო შორს დადგები აზრისგან მიიტაცო ეს მედიდური და უგუნური ტიტული. თუკი წმ. მოციქულ პავლეს არ სურდა, რათა უფლის სხეულის წევრები ქრისტეს გარდა კიდევ დაქვემდებარებოდნენ რომელიმე კერძო თავებს, თუნდაც ისინი მოციქულები ყოფილიყვნენ, რაღას ეტყვი ქრისტეს, ანუ საყოველთაო ეკლესიის თავს, რას ეტყვი მას უკანასკნელ სამსჯავროზე შენ, რომელიც საყოველთაოს (კათალიკოსის - "აპოკ." რედ.) სახელწოდებით ცდილობ დაიქვემდებარო მისი სხეულის ყველა წევრი? ამ უკეთური და ქედმაღლური ტიტულით, რომლის მიღებასაც გირჩევენ, - ვისი მიბაძვა გნებავს, თუ არა იმისა, ვინც, უგულებელყო რა ანგელოზთა ყველა დასი, რომელთაც ერთი და იგივე ბუნება მიეღოთ მასთან ერთად, მარტომ ისურვა ასულიყო პატივის ყველაზე უმაღლეს მწვერვალზე და ამაყად განაცხადა: "ცად ავხდები, ღვთის ვარსკვლავთა ზემოთ ტახტს დავიდგამ და დავჯდები საკრებულო მთაზე, ჩრდილო კალთებზე. მაღლა ღრუბლებში ავიჭრები, უზენაესს გავუტოლდებიო" (ეს. 14:13-14)? მართლაც, რას წარმოადგენენ, ძმებო, საყოველთაო ეკლესიის ეპისკოპოსები, თუ არა ზეციურ ვარსკვლავებს? და როდესაც შენ ცდილობ ამაღლდე მათზე უფრო ამ ესოდენ ქედმაღლური სახელწოდებით და საკუთარით დაფარო მათი ტიტულები, ასეთ შემთხვევაში - სხვას რას ამბობ შენ თუ არა იმავე სიტყვებს: "ცად ავხდები, ღვთის ვარსკვლავთა ზემოთ ტახტს დავიდგამ..." (ეს. 14:13-14)?
შემდეგ წმიდა პაპი წერს: "ჭეშმარიტად მოციქული პეტრე პირველი წევრია საყოველთაო ეკლესიის, ხოლო პავლე, ანდრია და იოანე სხვა ვინღა არიან თუ არა კერძო ხალხთა მეთაურები? თუმცა, ისინი ერთი თავის (ანუ იესუ ქრისტეს) ქვეშ ყველანი ეკლესიის წევრები არიან" (ციტ.: К. О. Де-Скроховский. მითითებული თხზულება გვ. 137-138).
"ყოველი, - წერდა ის იმპერატორს, - ვისაც საყოველთაო "უნივერსალური ეპისკოპოსობა" სურს, ანტიქრისტეს როლს თამაშობს, რადგან თვით მოციქულმა პეტრემაც კი, რომელსაც ქრისტემ მიანდო თავისი ცხვრები, არასოდეს უწოდებდა თავს "საყოველთაო უნივერსალურ მოციქულს"... არსებობს ამაო საგნები, მაგრამ უვნებელნი, და არსებობენ საგნები, საკმაოდ მავნენი: ასე, მაგალითდ, როდესაც ანტიქრისტე მოვა და თავს ღმერთად გამოაცხადებს, ეს ამაო ქმედება იქნება, მაგრამ ყველაზე დამღუპველი. ხოლო ის, ვინც თვითონ უწოდებს თავს ან ისურვებს, რათა სხვებმა უწოდონ მას საყოველთაო ეპისკოპოსი, ამგვარი მედიდურობის მეშვეობით, - და თამამად ვიტყვი ამას, - თვითონვე ხდება ანტიქრისტეს წინამორბედი, რადგან გაბედა და საკუთარი თავი დააყენა სხვებზე მარლა". თუკი ერთი ეპისკოპოსი უნივერსალურია, მაშინ სხვები არც კი არიან ეპისკოპოსები.
ის ცდილობდა ეს უკანასკნელი აზრი შთაეგონებინა პატრიარქებისთვის ანასტასი ანტიოქიელისა და ევლოგი ალექსანდრიელისთვის" (Цит. по: Мейендорф И. Указ. соч., стр. 223-224; Де-Скроховский К. О. Указ. соч., стр. 138). "ამ სახელწოდების დაშვება (კათალიკოს-პატრიარქი, ანუ საყოველთაო პატრიარქი), ნიშნავს დაამდაბლო ყველა პატრიარქი, - წერს პაპი გრიგოლი ზემოთხსენებულ პატრიარქებს, - და თუკი ის, ვისაც საყოველთაო ეპისკოპოსს უწოდბენ, ჩავარდება ცდომილებაში, მაშინ, უკვე აღარ იქნება სხვა ეპისკოპოსი, რომელიც დარჩებოდა ჭეშმარიტებაში... ის ახლოს არის იმასთან, ვისზეც დაწერილია: "ის მეფობს სიამაყის ყველა შვილზე" (ანტიქრისტე). ძალიან ვწუხვარ, რომ იძულებული ვარ ეს სიტყვები გამოვიყენო იოანეს, ჩვენი ძმისა და თანაეპისკოპოსის მიმართ, რომელიც, უგულებელყოფს რა უფლის მცნებებს, მოციქულთა განკარგულებებს და მამათა კანონებს, უკანონოდ მისაკუთრებული ტიტულის მეშვეობით სიამაყით სხვებზე ამაღლებას ელტვის" (Цит. по: Де-Скроховский К. О. Указ. соч., стр. 138).
თუკი ანასტასი პასუხში კიცხავდა პაპს, და მიანიშნებდა, რომ ის მოქმედებს შურის გამო (ვისდამი?), ევლოგი, მისი გულის მოგების მიზნით, არა მარტო ჰპირდება უკვე აღარასოდეს გამოიყენოს საკუთარ თავთან მიმართებაში მსგავსი ტიტული, არამედ თვითონაც მიმართავს მას როგორც "საყოველთაო პაპს". მაგრამ, წმ. გრიგოლმა კვლავ გააპროტესტა: "მე გთხოვ, რათა აწ არასოდეს მოვისმინო ეს სიტყვა. რადგან ვიცი, ვინ ხარ შენ და ვინ ვარ მე. მდგომარეობით - შენ ძმა ხარ ჩემი, ხასიათით - მამა ჩემი. ამიტომაც მე როდი გიბრძანებ, არამედ მხოლოდ მიგითითებ იმაზე, რაც არასასურველია ჩემთვის... მე ვთქვი, რათა შენ არ გამოგეყენებინა ასეთი ტიტული, როდესაც მე მწერ რაიმეს ან ვინმე სხვას. თუმცა, ამ შენს ბოლო წერილში, მიუხედავად ჩემი აკრძალვისა, კვლავ მომმართავ საყოველთაო პაპის ამაყი ტიტულით. მე ვთხოვ შენს სიწმიდეს, რომელიც ასე მიყვარს, მომავალში ასე აღარ გააკეთო... მე პატივად არ მიმაჩნია არავისთვის, რაც ჩემს ზმებს მათთვის ღირსეულ პატივს ართმევს. ჩემი პატივი არის საყოველთაო ეკლესიის პატივი, ჩემი პატივი ეს ჩემს გაერთიანებულ ძმათა ძალაა. მხოლოდ და მხოლოდ მაშინ ვიქნები მე ჭეშმარიტად პატივდებული, როდესაც არავინ არის დამცირებული თავის პატივში, რომელიც მას სამართლიანად ეკუთვნის. მაგრამ თუკი შენი სიწმიდე მე უნივერსალურ (საყოველთაო) პაპს მიწოდებს, მაშინ გამოხვალ იმისვე უარმყოფელი, რასაც მომაწერ, - უნივერსალურობის. დაე ღმერთმა აკრძალოს იგი! დაე შორს იყოს ჩვენგან ტიტულები, რომლებიც ადიდგულებენ ადამიანის სიამაყეს და გულს სტკენენ სიყვარულს" (იქვე).
მაგრამ, კონსტანტინოპოლის ეკლესიაზე ამგვარმა შეგონებებმა სულაც არ იმოქმედა. იოანე მმარხველის მემკვიდრე კირიაკე (596-606) აგრძელებდა ტიტულ "საყოველთაო პატრიარქის" (ანუ "კათალიკოს პატრიარქის") გამოყენებას,ხოლო იმპ. მავრიკიუსმა განკარგულებით უბრძანა პაპს შეეწყვიტა დავა ამ საკითხზე. ასევე ყველა მომდევნო საუკუნეში კონსტანტინოპოლის პატრიარქებმა უფრო განიმტკიცეს "საყოველთაოს" ტიტული, მიუხედავად ამ წოდების აბსურდულობისა არა მარტო ყოველი ეპისკოპოსისთვის, არამედ თვით ცალკე აღებული პატრიარქისთვისაც კი.
წმ. პაპ გრიგოლის მსჯელობიდან გამომდინარე ნათელი ხდება, რომ ტიტულ პატრიარქს მის გაგებაში არ ჰქონდა იერარქიული განსხვავების მნიშვნელობა ეპისკოპოსებს შორის, არამედ აღნიშნავდა მხოლოდ პირველობის პატივს, მაშინ როდესაც თანამედროვე გაგებით პატრიარქს ენიჭება ზესრულუფლებიანობა და ძალაუფლება სხვა ეპისკოპოსებზე თვით კრების მოწვევის გარეშეც. წმ. პაპ გრიგოლის ეს სწავლება სამუდამოდ უნდა დამკვიდრდეს ღმრთის წმ. ეკლესიის დოგმატთა შორის. თუმცა, სანამ კონსტანტინოპოლის პატრიარქი საკუთარ თავს აღიარებდა "საყოველთაო" პატრიარქად, მას სჭირდებოდა დაეძლია ალექსანდრიის არქიეპისკოპოსის წინააღმდეგობა, ასევე რომისაც, რომლებიც "პაპის" ტიტულს ატარებდნენ. ალექსანდრიისა და კონსტანტინოპოლის წინამძღვართა პრეტენზიებმა სათავე დაუდო ბრძოლას აღმოსავლეთში პატრიარქთა შორის.
ალექსანდრიის არქიეპისკოპოსმა შორს გადაწია ყველა ნებადართული თუ ნებადაურთველი გადაჭარბებების ზღვარი საყოველთაო ეკლესიაში თავის ადგილთან მიმართებაში და ყოველგვარი მორიდებისა და შეზღუდვების გარეშე საკუთარ თავს უწოდა "მსოფლიოს მსაჯული" (κριτης της οικουμενος). "შეგნებული ჰქონდა რა, რომ ნიკეის კრებამ (მე-6 კანონით) "ძველ ჩვეულებზე" დაფუძნებით დააწესა განსაზღვრული პარალელი ალექსანდრიასა და რომს, როგორც განსაკუთრებულ "პრივილეგიათა" მფლობელებს შორის, ეგვიპტის დედაქალაქის არქიეპისკოპოსებმა თავიანთი ესეთი მდგომარეობა განმარტეს, როგორც ეგვიპტის კულტურული მემკვიდრეობა და თავიანთი უძველესი უფლება ყოველწლიურად დააწესონ პასექის თარიღი ყველა სხვა ეკლესიისთვის, ასევე ათანასესა და კირილეს გამარჯვებებით მათზე, ვისაც ისინი ქრისტიანობისთვის ყველაზე საშიშ მწვალებლობად მიიჩნევდნენ, კერძოდ: არიანელობასა და ნესტორიანელობაზე. ისინი პრეტენზიას აცხადებდნენ არა მარტო ეგვიპტეზე, ლიბიასა და პენტაპოლისზე (როგორც ეს ნიკეაში იყო განსაზღვრული), არამედ მთელ აფრიკაზე, ეთიოპიის, არაბეთის, კართაგენისა და ზოგჯერ იერუსალიმის ჩათვლით. ისინი მწარედ დრტვინავდნენ კონსტანტინოპოლში "ახალი რომის" დაფუძნების გამო და, სადაც კი შეეძლოთ, ცდილობდნენ შეეზღუდათ ეს დაუპატიჟებელი საეკლესიო მეტიჩარა.
ამრიგად, ალექსანდრიის ეპისკოპოსს თავისი როლი წარმოედგინა არა როგორც უბრალო ეგვიპტური "ეგზარქოსად", არამედ უფრო ფართედ - როგორც იმპერიაში და მთელ ქრისტიანულ სამყაროში მართლმადიდებლობისა და საეკლესიო წესრიგის დამცველად (Мейендорф И. Указ. соч., стр. 200-201). ეს პრეტენზიები ვერ განვითარდა, რადგან კონსტანტინოპოლის 381 წლის კრებამ "დაგმო ალექსანდრიის არქიეპისკოპოსის ჩარევა ანტიოქიისა და კონსტანტინოპოლის ეკლესიათა საქმეებში; მან განაცხადა, რომ აღმოსავლეთის ეკლესიათა კომპეტენცია შემოიფარგლება იმ სამოქალაქო ეპარქიის ტერიტორიით, რომლებშიც ისინი იმყოფებიან (მე-2 კანონი) (Мейендорф И. Указ. соч., стр. 98). მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანია ის, რომ ამ კრებამ კონსტანტინოპოლს მიანიჭა პატივის პირველობა ალექსანდრიაზე უმეტესად. თუმცა, ალექსანდრიელი პაპები არასოდეს აღიარებდნენ აღმოსავლეთში 381 წლის დადგენილებებს საკუთარ კათედრასთან მიმართებაში. ეს ყველაფერი გამოიხატა, მაგალითად, ალექსანდრიის კათედრის წარმომადგენელთა, წმიდა კირილესა და თეოფილეს ზიზღში წმ. იოანე ოქროპირისადმი, რომელსაც ისინი ნახევრად არიანელად მიიჩნევდნენ, და ფაქტობრივი განხეთქილებაც კი მოაწყვეს ამ პატრიარქთა შორის.
თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ალექსანდრიის პრეტენზიაც კონსტანტინოპოლისადმი არც თუ უსაფუძვლო იყო. "კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსის აღზევება პირდაპირ აკნინებდა ალექსანდრიის პატრიარქის უფლებებს. ამიტომაც, როდესაც დაიწყო ისეთი ერთეულის ჩამოყალიბება, რომლის ავტორიტეტი ეფუძნებოდა არა სიძველეს, არამედ საერო ხელისუფლებასთან სიახლოვეს, ალექსანდრიაში შეშფოთდნენ... ბრძოლა, რომელსაც კონსტანტინოპოლის წინააღმდეგ ეწეოდნენ ალექსანდრიელი არქიეპისკოპოსები, იმდენად მტკიცედ, რამდენადაც უნაყოფოდ - რადგან, ისინი ამაში მარტოკანი იყვნენ. კონსტანტინოპოლის კათედრის მნიშვნელობა არ იყო მის ცალკეულ წარმომადგენელთა პირადი ნიჭის საქმე: ის გახლდათ აღმოსავლეთის საეკლესიო მდგომარეობის ნაყოფი, ან უფრო ზუსტად - ბერძნული რასის ნაკლოვანებათა საქმე. ალექსანდრიელ იერარქებს შეეძლოთ ნებისმიერი ბრძოლა ბრწყინვალედ მოეგოთ, მაგრამ კონსტანტინოპოლის მზარდი მნიშვნელობის ფესვი მდგომარეობდა აღმოსავლეთის მოსახლეობის სამართლებრივ ინსტინქტთა უძლურებაში და მოქმედების ერთობის არქონაში. ამ ბოროტების წინააღმდეგ კი უძლური იყო ალექსანდრიის პატრიარქთა სტრატეგიული ტალანტები" (Болотов В. В. Указ. соч. Т. 3, стр. 234-235, 223).
IV ს-დან იერუსალიმის კათედრის აღზევებას ჰქონდა ყოველგვარი სულიერი საფუძველი და იერუსალიმის ეკლესიას სამართლიანად ეკუთვნის "ყველა ეკლესიის დედის" სახელწოდება. მაგრამ ამგვარ აღზევებას წინ ეღობებოდა აღმოსავლეთში უკვე ადრიდანვე დამყარებული ეკლესიათშორისი ურთიერთობები, სადაც აღმატებული მნიშვნელობა ჰქონდა ანტიოქიის კათედრას. ამ საპატრიარქოთა შორის უცილობლივ უნდა გაჩენილიყო ბრძოლა საეკლესიო ოლქებზე გავრცელებადი ძალაუფლებისთვის.
უპირველეს ყოვლისა გაჩნდა მრავალწლიანი დავა პალესტინის კესარიის მიტროპოლიის კანონიკური დაქვემდებარების გარშემო, რომელსაც ადრე მეთაურობდნენ იერუსალიმელი ეპისკოპოსები. დასასრულ, ეფესოს III კრებამ ძალაუფლება პალესტინის კესარიაზე წაართვა ანტიოქიას და გადასცა იგი იერუსალიმის საპატრიარქოს, ხოლო იმპერიის მთვარ საყდართაგან ანტიოქიამ მე-3 ადგილიდან მე-4-ზე გადაინაცვლა. რამოდენიმე ოლქი, რომელიც ადრე ანტიოქიის არქიეპისკოპოსის დაქვემდებარებაში იყო, კრების დადგენილების თანახმად, იერუსალიმის განმგებლობაში აღმოჩნდა.
თავის მხრივ, ანტიოქია ცდილობდა საკუთარი ძალაუფლება გაევრცელებინა კვიპროსის ეკლესიაზე, რომლის მიტროპოლიტებს ყოველთვის ჰქონდათ სრული თვითმყოფადობა და დამოუკიდებლობა. ეფესოს კრებამ დაადასტურა კვიპროსის ეკლესიის ავტოკეფალია, რითაც შეაჩერა ანტიოქიის ეპ. იოანეს ძალაუფლებისმოყვარეობითი ღონისძიებანი, რომელიც უკანონოდ შეიჭრა მისთვის დაუქვემდებარებელი ეპარქიის შიდა საქმეებში.
ამის შემდეგ არქიეპ. იუვენალი იერუსალიმელმა საქმე იმდენად პრინციპულად წაიყვანა, რომ თავის ძალაუფლებას დაუქვემდებარა არა მარტო პალესტინის ეპარქიები, არამეფ ფინიკიაც და არაბეთიც, რამაც იოანე ანტიოქიელის პროტესტი გამოიწვია. მაგრამ, იუვენალის უზურპატორული მოქმედებები შემაგრებული იყო იმპერატორის ედიქტით, რომელმაც იოანეს დადუმება აიძულა.
მაშინ ამგვარი დაპყრობის წინააღმდეგ გამოვიდა კირილე ალექსანდრიელი, რომელიც აჯანყებისკენ თვით რომის პაპს მოუწოდებდა, მაგრამ მას ხელი შეუშალა დოგმატურმა დავამ, რომელმაც ეს პრობლემები მეორე რიგში გადაწია. საბოლოო მშვიდობა ანტიოქიასა და იერუსალიმის ეპისკოპოსებს შორის მიღწეულ იქნა მხოლოდ ქალკიდონის IV მსოფლიო კრებაზე, თანაც იუვენალი იძულებული გახდა ანტიოქიის წინამძღვრისთვის დაებრუნებინა მის დაქვემდებარებაში მყოფი არაბეთი და ფინიკია (См.: Болотов В. В. Цит. соч. Т. 3, стр. 244-245).
რომის ტახტის აღზევებას ხელს უწყობდა არა იმპერიის დასავლეთი ნაწილის პოლიტიკური მდგომარეობა, როგორც მეცნიერთა უმრავლესობა ფიქრობს, არამედ აღმოსავლეთში აღმოცენებული მონოთელიტური, შემდეგ კი ხატმებრძოლური კრიზისი, როდესაც ბიზანტიის მწვალებელმა იმპერატორებმა დაკარგეს უშუალო გავლენა რომის ეკლესიის წინამძღვრებზე, რომელიც V ს-დან VII ს-მდე გრძელდებოდა. რა თქმა უნდა, იდეოლოგიურად ის გაფორმდა უფრო ადრე, რეალურად კი მოხდა არა V, არამედ VII-VIII სს-ში.
დროის მიხედვით რომის აღზევება დაემთხვა კონსტანტინოპოლის პატრიარქის აღზევებას ხატმებრძოლეობის პერიოდში, ანუ 784-847 წლებში, წმ. პატრიარქების ტარასის, ნიკიფორესა და მეთოდეს აღმსარებლობითი მოქმედებების წყალობით, რომლებიც სათავეში ედგნენ ანტიხატმებრძოლურ მოძრეობას და ბევრწილ განსაზღვრეს მართლმადიდებლობის გამარჯვება ამ მწვალებლობაზე. თუმცა, უკვე 634 წ.-ს, იმის შემდეგ რაც დაიწყო აღმოსავლეთის ისლამური დაპყრობანი, რომლებმაც დაიმორჩილეს სირია, პალესტინა და ეგვიპტე, როდესაც ანტიოქიის, იერუსალიმის და ალექსანდრიის ეკლესიებმა ფაქტობრივად დაკარგეს თავიანთი დამოუკიდებლობა, მთელი საეკლესიო ძალაუფლება კონსტანტინოპოლის, როგორც იმპერიის აღმოსავლეთი ნაწილის ერთადერთი დამოუკიდებელი პოლიტიკური და სულიერი ცენტრის ხელში მოექცა.
დაპყრობილი ეკლესიები, ერთი მხრივ, გარდაუვალად კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო საყდრის სულიერი დამოკიდებულების ქვეშ მოექცნენ, ხოლო მეორე მხრივ, პოლიტიკური მიმართებით, ისლამის ხალიფებზე დამოკიდებულნი აღმოჩნდნენ.
ყველასთვის ცნობილია ლათინური სწავლება მღვდლობის მეოთხე ხარისხის შესახებ, რომელსაც თითქოსდა რომაელი მღვდელმთავრები ფლობენ. მაგრამფ, ასეთი სწავლება უცხო არც აღმოსავლური ღვთისმეტყველებისთვის ყოფილა. პირველად ის ჩამოაყალიბა კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა წმ. მეთოდემ (843-847) ხატმებრძოლური ეპოქის ცნობილ აღმსარებელთან ღირ. თევდორე სტოდიელთან († 826) პოლემიკისას, რომელიც პატრიარქის საეკლესიო პოლიტიკას არ ეთანხმებოდა. თავის გაპატრიარქებამდე მეთოდემ 5 წელი დაჰყო რომში, სადაც გაეცნო დასავლეთის ახალი ეკლესიოლოგიური დოქტრინის ასპექტებს. ეს დოქტრინები იქნა გამოყენებული სწორედ მის მიერ სტოდიელ ბერებთან მიმოწერის დროს.
"ამ ტექსტების უმთავრესი ეკლესიოლოგიური მოტივი არის მტკიცებულება იმის შესახებ, რომ პატრიარქი არ არის პირველი ეპისკოპოსთა შორის, არამედ ხარისხობრივად სხვა, მღვდლობის უმაღლესი ხარისხია და ამ მიმართებით ის უტოლდება მოციქულებს. აი რამოდენიმე ციტატა:
"ხოლო რაც მღვდლებისთვის არიან ეპისკოპოსები, ანუ მღვდელმთავრები, ხოლო მღვდელმთავრებისთვის მოციქულები და მოციქულთა მემკვიდრეები, ანუ პატრიარქები, განსაზღვრავენ იმას, რაც მათ ღირსებით ეკუთვნით, მთელი სიცხადით (?) აჩვენებენ ღვთითგანბრძნობილ დიონისეს თხზულებებს და კანონთა (რომელ კანონთა? - ავტ.) განწესებებს. რადგან მაღლა მდგომი ხარისხები მათი ღირსებისამებრ განსაზღვრავენ ქვემდგომთა წინაშე, ვიდრე მოციქულებამდე - ხოლო მათი მემკვიდრეები, ანუ პატრიარქები, ასევე მოციქულები არიან" (Посл. 2, 90-96).
"... ვეტყვით ეპისკოპოსებსაც, რომლებიც ვალდებულნი არიან დაემორჩილონ მოციქულებს, ანუ პატრიარქებს..." (იქვე, 144-145).
"ეპისკოპოსი არის სახელიც და ჩვეულებრივი (!?) საქმეც, ხოლო მოციქულები და მათი მემკვიდრეები არიან - იშვიათნი და საკმაოდ მცირერიცხოვანნი, მწყემსმთავრულნი და თვითუფლებრივნი (!). რადგან როგორც ჩვენ გვმართავს ღვთაების ერთიანი საწყისი, ძალაუფლება, და ძალა, ხოლო მის მიერ წარმოიშვა და მას ემორჩილებიან მრავალნი, ასევე მოციქულთა და მათ მემკვიდრეთა შემდეგ არსებობენ წმიდა ხარისხები და წოდებანი; ისინი მრავალრიცხოვანნი არიან და განსხვავებულნი თვისებით, რომლებიც აიყვანებიან მცირერიცხოვნებთან, ანუ მოციქულებთან და მათ მემკვიდრეებთან" (იქვე, 167-174).
პატრიარქები მოციქულთა მემკვიდრეებად არიან წოდებულნი კიდევ ერთ ადგილას (იქვე, 113-114) და კიდევ ორჯერ პირდაპირ გათანაბრებულნი არიან მოციქულებთან (იქვე, 161 და 181). რამდენადაც ცნობილია, ეს დოქტრინა, ამგვარი სახით, ბიზანტიურ ნიადაგზე აქ ფორმულირებულია პირველად. ნახევარი საუკუნის განმავლობაში განვლილი გზის შესაფასებლად საკმარისია გავიხსენოთ ტარასის სიტყვები, რომლებიც თავის დროზე მიმართული იყო დაუმორჩილებელი კლირიკოსებისადმი: "კონსტანტინოპოლს ჰყავს ეპისკოპოსი". მეთოდე კი უკვე აღარ ერიდება თქმას: "თქვენ, ეპისკოპოსებს, გყავთ მოციქული, და ეს ვარ მე, პატრიარქი".
საინტერესოა ამისი შედარება თევდორე სტოდიელის რეაქციასთან, როდესაც 809 წლის კრებაზე იყო მცდელობა დაემტკიცებინათ მღვდელმთავართა (ყველასი, და არა მარტო პატრიარქის) ავტორიტეტი კანონიკურ საკითხებში: "... თუკი დავუშვებთ ამას, მაშინ ამაო ხდება სახარება, ამაო გახდებიან კანონები, და ყოველი თავისი მღვდელმთავრობის პერიოდში... გახდება ახალი მახარობელი, სხვა მოციქული...". შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რას იტყოდა თევდორე სტოდიელი მეთოდეს თეორიებზე. მაგრამ... პატრიარქი კიდევ უფრო შორს მიდის და საკუთარ წინამორბედებს, ტარასისა და ნიკიფორეს მთელ ეკლესიას ადარებს: "რადგან ისინი იყვნენ ეკლესია, ისინი, ვინც ის შეკრიბა". როგორც ჩანს, რომში გატარებულ წლებს ამაოდ არ ჩაუვლია" (Афиногенов Д. Е. Константинопольский Патриархат и иконобореческий в Византии (784-847). М. 1997, стр. 107-108).
სრულიად ცხადია, რომ თავის სწავლებას, რომელიც რომაული პაპიზმიდან ისესხა, მეთოდე ვერაფრით დაადასტურებდა. როგორც უკვე ადრე ითქვა, ძველ ეკლესიაში მოციქულთა ადგილი, მათი მისიის დასრულების შემდეგ, დაიკავეს ეპისკოპოსებმა. არავითარი პატრიარქები და არც რაიმე მათი მსგავსი მაშინ ხსენებაშიც კი არ ყოფილა. მოციქულთა მემკვიდრეები - ეპისკოპოსები არიან, ხოლო თუ კიდევ უფრო ფართედ შევხედავთ, - ყველა ქრისტიანი, ვინც კი ნათლისღების საიდუმლოში მოციქულებრივი ნიჭი მიიღო. მეთოდეს სწავლების მსგავსი კი არ არსებობს არც კანონებში, არც წმ. დიონისე არეოპაგელის წიგნში "საეკლესიო იერარქიის შესახებ", სადაც ლაპარაკია მის მოწყობაზე ზეციური წეს-განგებისა და იერარქიულობის მსგავსად (1).
________________
1. თუმცა, წმ. დიონისეს ეპისტოლეში მონაზონ დემოფილესადმი არის ასეთი სიტყვები: "ამრიგად, შენ თვით დაუნიშნე ჯეროვანი შენს მოსურვებით, გაღიზიანებით და გონიერ ძალებს, შენ კი დაგინიშნავენ მღვდელდიაკვნები, მათ - მღვდლები, მღვდლებს - მღვდელმთავრები, მღვდელმთავრებს - მოციქულები და მათი მემკვიდრეები". მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ წმ. დიონისე ცხოვრობდა სწორედ მოციქულთა საუკუნეში, მაშინ ნათელია, რომ აქ "მოციქულთა მემკვიდრეებში" იგულისხმებიან არა პატრიარქები (რომლებიც მაშინ ჯერაც არ იყვნენ), არამედ მოციქულთა უახლესი მოწაფეები, ან მოციქულებრივი კაცები, რომელთა ძალაუფლება მხოლოდ ავტორიტეტს ეფუძნებოდა.
________________
ნიშანდობლივია ასევე, რომ მეთოდეს თეორიაში ადგილს ვერ ჰპოვებს კრებაც, როგორც საეკლესიო მმართველობის უმაღლესი ორგანო, რომლის წინაშეც ანგარიშვალდებულნი არიან თვით პატრიარქებიც.
რაოდენი პატივისცემაც გინდ გვქონდეს წმ. პატრ. ფოტიოსისადმი ((857-867 და 877-886), რომელიც მეთოდეს ერთ-ერთი უახლოესი მემკვიდრე იყო კონსტანტინოპოლის კათედრაზე, ჩანს, რომ მისთვისაც უცხო არ იყო ეკლესიის მმართველობის პაპისტური პრეტენზიები. ფოტიოსი ქმედითი პატრიარქი გახლდათ, რომელიც საკმაოდ წარემატა პატრიარქობის რეფორმაში. როდესაც 881 წ.-ს იმპერატორი ბასილ მაკედონიანელი მიეცა სიგიჟეს, ფოტი ფაქტობრივ საკუთარ მხრებზე იღებს სახელმწიფო მმართველობას. ბასილის მიერ გამოცემულ კანონთა კრებულ ეპანაგოგას ფოტიოსმა მიუძღვნა წინასიტყვაობა, რომელშიც გამოაცხადა, რომ "მოქალაქეთა მშვიდობა და აყვავება, ხორციელი და სულიერი სიმტკიცე, დამოკიდებულია სამეფო ხელისუფლებისა და სასულიერო დასის თანხმიერებაზე". მაგრამ, ფოტიოსი არა თუ არ ანიჭებს სამეფო ძალაუფლებას რაიმე უპირატესობას საპატრიარქოს წინაშე, არამედ ზედმეტადაც კი აღამაღლებს პატრიარქს საეკლესიო მმართველობის საქმეში, რომელსაც ანიჭებს მხოლოდ საეკლესიო კანონებისა და კრებითი დადგენილებების განმარტების უფლებას" (См. Рансимен С. Восточная схизма. Византийская теократия. М. 1998, стр. 191).
ბოლო უდიდეს კონსტანტინოპოლელ პატრიარქთატან, რომელიც გამორჩეულია თავისი საეკლესიო დამსახურებებით და, რომლისთვისაც ამავდროულად უცხო არ არის პაპისტური მენტალიტები, იყო მიქაელ კერულარიოსი (1043-1058). კერულარიოსის პატრიარქობის ხატება გვაიძულებს შევადაროთ იგი პატრ. ნიკონს, "პაპიზმის" პირველდამწყებს რუსეთში. მიქაელ კერულარიოსი უპირველესად ცნობილია თავისი შეურიგებელი ბრძოლით ლათინურ ეკლესიასთან, რომლის წყალობითაც წარმოიშვა 1054 წლის სქიზმა. თითქმის ყველა საეკლესიო ისტორიკოსი აღნიშნავს, რომ ეს სქიზმა უფრო პოლიტიკური ბრძოლის გამო წარმოიშვა, ვიდრე სარწმუნოებრივი საკითხების გამო, რადგან დოგმატიკისა და საწესჩვეულებო განსხვავების ყველა საკითხი, რომლებიც XI ს-ის შუაწლებში წამოიჭრა ორივე ეკლესიას შორის, ამ კონფლიქტამდე დიდი ხნით ადრეც არსებობდა, მაგრამ ამას ხელი არ შეუშლია მათთვის შეენარჩუნებინათ ქრისტიანული ერთობა.
განსახილველ დროში კონსტანტინოპოლის პატრიარქის ძალაუფლების ამაღლებას ხელს უწყობდა დასავლეთში პაპისტური ძალაუფლებისმოყვარების წარმოუდგენელი აღზევება, რომელიც იყო რომაელ პონტიფიკოსებზე საერო ხელისუფლების კონტროლის შესუსტების შედეგი. მაგრამ, კერულარიოსს, რომელიც ელტვოდა ყოფილიყო პაპიზმის ერთგვარი ექვივალენტი აღმოსავლეთში, მოუწია ერთდროულად ებრძოლა პაპიზმის პრეტენზიებთანაც, და საიმპერატორო ხელისუფლების ზეწოლასთანაც.
1054 წელს პაპის ლეგატებთან საბოლოო კონფლიქტისა და ურთიერთ ანათემების შემდეგ, მიქაელ კერულარიოსი აქტიურადერევა წმიდად სახელმწიფოებრივ საქმეებში და თავის პოლიტიკას თავს ახვევს მთავრობას. ხანში შესულ იმპერატორ მიქაელ VI-ს ის აშკარად უგულებელყოფდა, მიითვისა მეწამული ფეხსაცმელების ტარების უფლება, რაც მხოლოდ იმპერატორთა პრეროგატივა გახლდათ, და მონაწილეობაც მიიღო მის (იმპერატორის - "აპოკ." რედ.) წინააღმდეგ ისააკ კომნენის მიერ მოწყობილ შეთქმულებაში. როდესაც ეს უკანასკნელი ტახტზე ავიდა, ქედმაღალმა პატრიარქმა ამოწურა მისი მოთმინება, და იმპერატორმა ნაბიჯები გადადგა ამ ძალაუფლებისმოყვარე პატრიარქის უსწრაფესი დამხობისთვის. მონასტერში ჩამწყვდეული კერულარიოსი ისე გააფთრდა, რომ დაემართა აპოპლექსიური დარტყმა, რომლისგან გარდაიცვალა კიდეც (См. там же, стр. 196-198; также Лебедев А. П. Очерки внутренней истории византийско-восточной церкви в IX, X и XI веках. М. 1902, стр. 56-57).
კიდევ რა უწყობდა ხელს პატრიარქების აღზევებას კონსტანტინოპოლში XII საუკუნიდან XV ს-ის ჩათვლით? – 1) ბიზანტიის იმპერიის დაკნინება, რომელიც იძულებული იყო ანგარიში გაეწია კონსტანტინოპოლელი პატრიარქებისათვის, რომელთა იურისდიქციული ძალაუფლება უკვე რამოდენიმეჯერ აღემატებოდა ტერიტორიებს,რომლებიც უშუალოდ იმპერატორის ძალაუფლებას იყო დაქვემდებარებული. ამ უკანასკნელთა მცდელობა დაემყარებინათ პოლიტიკური და საეკლესიო უნია დასავლეთთან, მტკიცე წინააღმდეგობას შეხვდა პატრიარქთა მხრიდან. 2) ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის ოკუპაციის შემდეგ მონარქიული წყობის დაცვა და იმპერატორის ოჯახის ლეგიტიმურობის უზრუნველობა.
ცრუსწავლებანი და პრეტენზიები, რომლებიც მომდინარეობდა კონსტანტინოპოლის საკმაოდ ავტორიტეტული მღვდელმთავრებისგან, ვერ შეუწყობდა ხელს აღმოსავლეთში კრებითი საწყისების განმტკიცებას, არამედ იწვევდა პაპიზმის დამყარებას დასავლური საეკლესიო-იერარქიული აბსოლუტიზმის ნიმუშის მიხედვით, რომელიც რომის ეპისკოპოსის "უცდომელობით" აბსურდამდეა დაყვანილი.
ამ თავის ბოლოს შევნიშნავთ, რომ მეოთხე სასულიერო ხარისხის შესახებ რომაული სწავლების გამოძახილი აღმოსავლეთში გამოიხატა შემდეგ მომენტებში: 1) პატრიარქებმა დაიწყეს განსაკუთრებული შესამოსელის ტარება, რომელიც განსხვავდება იმისგან, რასაც ატარებენ დანარჩენი ეპისკოპოსები; 2) მიიღეს სტავროპიგიული უფლებები, ანუ საეკლესიო მმართველობის ზეეპისკოპოსური უფლებები; 3) კრებით ღვთისმსახურებაზე ეპისკოპოსებთან ერთად მხოლოდ პატრიარქი იმოსება ტაძრის შუაგულში, სხვა ეპისკოპოსები - საკურთხეველში; 4) როდესაც პატრიარქი ჯდება ამაღლებულ ადგილას, ეპისკოპოსები უნდა იდგნენ; 5) პატრიარქი ეპისკოპოსებს აზიარებს საკუთარი ხელით; 6) მოსკოვის 1675 წლის კრების მიხედვით, საპატრიარქო ღვთისმსახურებაზე ყველა ეპისკოპოსმა უნდა მოიხსნას ჯვარი და დატოვოს კვერთხი. ეს ყველაფერი შემოტანილ იქნა განსაზღვრული მიზნით: კერძოდ, ნაჩვენები ყოფილიყო, რომ პატრიარქი არ არის ეპისკოპოსების თანასწორი.
შეუძლებელია იდავო იმ სწავლების წინააღმდეგ, რომლის მიხედვითაც მღვდლობა ხელმწიფებაზე მაღალია, როგორც სულია ხორცზე უმეტესი. რადგან ეკლესიას ღმრთისგან მიენიჭა მორწმუნეთა წინამძღოლობა მარადიული ცხონების გზაზე, სახელმწიფოს კი მხოლოდ გარეგანი მცველი ფუნქციები მიენდო და ასევე ზრუნვა ქრისტიანთა პოლიტ-ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე. ასეთ აზრს ამ საგანზე გამოთქვამდნენ წმ. იოანე ოქროპირი და ეკლესიის სხვა დიდი მამები. მაგრამ ამან საეკლესიო ცხოვრებაში არანაირად არ უნდა გააჩინოს ისეთი დამახინჯებული მოვლენა, როგორიცაა პაპიზმი და ცეზარო-პაპიზმი, როდესაც ეკლესიის მთავარი წინამძღვარი უკანონოდ ისაკუთრებს უფლებებს, რომელიც მისთვის არავის მიუნიჭებია, როგორც საეკლესიო, ასევე სახელმწიფო აღმშენებლობაში.
სწორედ მეფობისა და მღვდლობის შეხმატკბილებაში (სიმფონიაში) არის შესაძლებელი დედამიწაზე ქრისტიანული იმპერიის იდეალის მიღწევა, და არა მათ შორის ხელისუფლებისთვის ბრძოლაში. სამწუხაროდ, მაგალითებს, რომლებიც ოდნავ მაინც მიუახლოვდებოდა ამ იდეალს, ისტორია ძალზედ ცოტას გვთავაზობს და ამისი მიზეზს არცთუ იშვიათად წარმოადგენდნენ უმაღლესი საეკლესიო მსახურები.
ზემოთ ფოტოზე: თურქი სულთანი მეჰმედ II და ქრისტიანი მწყემსმთავარი გენადი სქოლარიუსი
2. თურქეთის უღლის ქვეშ მყოფი კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს შემდგომი აღზევება
ბიზანტიის იმპერიის მზის ჩასვლა და დაცემა, უფრო ზუსტად, იმისა, რაც მისი დიდებული და ბრწყინვალე წარსულიდან დარჩა XV ს-თვის, კიდევ უფრო მეტად უწყობდა ხელს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ჰეგემონიის გაფართოვებას მართლმადიდებლურ ოიკუმენაში. შეიძლება ისიც ვთქვათ, რომ თურქების მიერ 1453 წელს კონსტანტინოპოლის აღებამ რადიკალურად შეცვალა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო საყდრის იურიდიული მდგომარეობა მისი უფლებამოსილებების გაფართოვების თვალსაზრისით.
სულთანმა მუჰამედ II ფატიჰმა გადაწყვიტა დაპყრობილი კონსტანტინოპოლისთვის დაებრუნებინა ადრინდელი წესრიგი, და ის ისლამური იმპერიის დედაქალაქად გადააქცია; საკუთარ თავს კი, რაოდენ პარადოქსულად გინდ ჟღერდეს ეს ყველაფერი, უყურებდა, როგორც ბიზანტიელ იმპერატორთა მემკვიდრეს. ისლამის სამართლებრივი წყობის დამახასიათებელ ნიშანს წარმოადგენს, ყურანის მოთხოვნების შესაბამისად გამომუშავებული, სამოქალაქო, სამხედრო და რელიგიური ხელმძღვანელობის იდენტობა, რომელიც ხორციელდება მაჰმადიან ხალიფთა, როგორც წინასწარმეტყველ მუჰამედის მემკვიდრეთა მეშვეობით. მართალია, მუსლიმური რელიგიის დამფუძნებელი პრინციპულად ითხოვდა ყველა დამორჩილებული ხალხის ისლამისკენ მოქცევას, ქრისტიანობასთან, იუდაიზმთან და ზოროასტრიზმთან, ანუ "წერილობით რელიგიებთან" (ahl al-kitad) მიმართებაში, გამონაკლისი კეთდებოდა. ამასთანავე თურქეთის მთავრობას კარგად ესმოდა, რომ ისლამისკენ, იმპერიის საზღვრებში მცხოვრები ასეთი რაოდენობის ქრისტიანი მოსახლეობის მასობრივი მოქცევა შეუძლებელია, ამიტომაც გაჩნდა აუცილებლობა ეპოვნათ "ურწმუნოთა" ისლამის ძალაუფლების ქვეშ მყოფთა სამართლებრივი რეგულირება. ასეთ ვითარებაში არცთუ უკანასკნელ როლს თამაშობდა პოლიტიკური თვალსაზრისი, რომელიც განაპირობებდა "იოლად ასატანი" არსებობის უზრუნველყოფას დაპყრობილი ქრისტიანი ხალხებისთვის, რომლებსაც თურქები სამხედრო და ეკონომიკური მიზნებისთვის იყენებდნენ.
"ასეთი შორს მიმავალ გეგმებთან დაკავშირებით მუჰამედ II-მ ბრძანა უპირველესად აერჩიათ პატრიარქი კონსტანტინოპოლის ვაკანტურ კათედრაზე. თანაც ფორმალურად ის დაბეჯითებით ითხოვდა კანონიკურ არჩევას და ხელდასხმას, ფაქტიურად კი სინოდს უბრალოდ დაუწესდა კანდიდატი. არჩევის დამტკიცების შემდეგ, როგორც მანამდე აკეთებდნენ ბიზანტიელი იმპერატორები, სულთანმა ახალ პატრიარქ გენადი II სქოლარიოსს გადასცა არა მარტო მთელი იმპერიის ქრისტიანთა საეკლესიო მეთაურობის უ ფლება, არამედ მას, როგორც millet-baschi-ს სამოქალაქო უფლებამოსილებებიც უბოძა.
განსაკუთრებული სახელმწიფო რესკრიპტის მეშვეობით კონსტანტინოპოლის პირველიერარქი შეყვანილი იყო ოსმალეთის იპმერიის სამსახურეობრივ იერარქიაში და ვეზირის რანგი გააჩნდა, რომელიც მას უფლებას აძლევდა გამოსულიყო იმპერიის მართლმადიდებელი მოსახლეობის სახელით და თავის განკარგულებაში ჰყოლოდა იანიჩარების (2) სპეციალური რაზმიც
________________
2. იანიჩარები - ისლამში გადასული ქრისტიანი-განდგომილები, რომლებიც ოსმალეთის იმპერიის სამხედრო სამსახურში გამოიყენებოდნენ.
________________
რელიგიურ სამსჯავროსთან ერთად მას ასევე გადაეცა სამოქალაქო სამართალწარმოების კომპეტენცია. სულთანთან და სახელმწიფო ადმინისტრაციასთან მიმართებაში მისი პერსონა ხელშეუხებლად იყო გამოცხადებული (Дымша С. Константинопольская Православная Церковь перед лицом истории и священных канонов. // “Вестник Ленинградской Духовной Академии”. 1990. № 1, стр. 118-119), რა თქმაუნდა, თუკი პატრიარქი იმოქმედებდა ნებადართულის ფარგლებში და თავისი უფლებამოსილებების ჩარჩოებს არ გასცდებოდა, როგორც ეს ესმოდათ თურქებს.
ამრიგად, კონსტანტინოპოლის მეუფე თავისი ახალი ბატონების პირობებში ნამდვილი პატრიარქი გახდა, ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით. ტერმინი მილეთ-ბაში შეესაბამება ბერზნულ ცნებას εθνάρχης (ეთნარხი), რაც ნიშნავს ხალხთა ჯგუფის (millet) მეთაურს (baschi), ანუ ისლამის რელიგიური რჯულმდებლობის თანახმად პატრიარქი გახდა ქრისტიანთა საერო და სულიერი ძალაუფლების სისავსის მფლობელი მთელ დაპყრობილ ქრისტიანულ სამყაროში.
გარდა ამისა, ყოველი კონსტანტინოპოლელი პატრიარქი (ასევე ყველა მღვდელმთავარი) სულთნისგან თავისი აღსაყდრების დროს იღებდა განსაკუთრებულ "ბერათებს", ერთგვარ ხელდასხმის სიგელებს. ბერათები პატრიარქებს აძლევდა ისეთ უფლებებს, როგორიც მათ ადრე არასოდეს ჰქონიათ. "ბერათში ნათქვამი იყო, რომ პატრიარქი განკარგავს ყველა მიტროპოლიტს და ეპისკოპოსს იმპერიის ყველა ქალაქში, ასევე იღუმენებს, მღვდლებს და ბერ-მონაზვნებს, ასევე ბერძნული რიტუალის (ანუ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს - "აპოკ." რედ.) ყველა ქვეშევრდომს... პატრიარქსა და სინოდს უფლება აქვთ დააწესონ მიტროპოლიტები, არქიეპისკოპოსები და ეპისკოპოსები, თავისუფლად განკარგონ ეს საქმეები საკუთარი შეხედულებისამებრ და აწარმოონ ყველაფერი რაც კი მღვდლებსა და მონაზვნებს ეხება: შეუძლიათ დააწესონ ისინი კონკრეტულ ადგილას და შეუძლიათ წაართვან მათ ადგილები, თავიანთი შეხედულებისამებრ გადააყენონ და გადააადგილონ ისინი... ეპარქიების, სამრევლოების და მონასტრების ყველა საქმე საპატრიარქო კათედრის კომპეტენციას განეკუთვნება. პატრიარქს უფლება აქვს დანიშნოს თავისი კომისრები და გაგზავნოს ისინი პროვინციებში ხარკის ასაკრებად, სადაც ყველა ეპარქიალური მღვდელმთავარი ვალდებულია გადაიხადოს საპატრიარქო კათედრის სასარგებლოდ. ბერათის შინაარსით პატრიარქი სრული ბატონ-პატრონია თავისი საპატრიარქოს მთელი სასულიერო დასის, პატრიარქის პიროვნება იღებდა განსაკუთრებულ პრესტიჟს როგორც გინდ ყოფილიყო იგი" (Лебедев А. П. История Греко-византийской Церкви под властью турок. СПб. 1903).
ამრიგად, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა, როგორც იქნა მიიღო საკმაოდ ხელსაყრელი ნიადაგი თავისი ოდითგანვე ნალოლიავები პაპისტური გეგმების განსახორციელებლად. და მართლაც, "კონსტანტინოპოლის პატრიარქის ძალაუფლება თურქეთის იმპერიის უზენაესი სასულიერო დასისადმი არ იყო ნომინალური, არამედ გამოიხატებოდა მთელი თავისი ძალით, სულთანის ბერათის ძალის შესაბამისად. პატრიარქს საკუთარი ნებით შეეძლო ერთი ადგილიდან მოეხსნა და სხვა ადგილას გადაეყვანა ეპისკოპოსები, მხოლოდ მისი შუამავლობით შეიძლებოდა ეპისკოპოსს კვლავ მიეღო სულთანის უმაღლესი კარისგან (პორტა) ისეთი მნიშვნელოვანი დოკუმენტი, როგორც იყო ბერათი.
თურქეთის უღელქვეშ კონსტანტინოპოლის ეკლესიამ ისეთი ძალაუფლება მიიღო, რომელიც სრულიად მიუღწეველი ჩანდა ბიზანტიის იმპერიის ყველაზე ბედნიერ პერიოდებში. სულთანის მიერ ოტომანთა იმპერიის ყველა ქრისტიანის მეთაურად გამოცხადებული კონსტანტინოპოლის პატრიარქი აღმოსავლეთის სხვა ეკლესიათა მეთაურობასაც წაეპოტინა" (იქვე). ის გახდა თურქეთის ძალაუფლების ქვეშ მყოფი ყველა საპატრიარქოს, ავტოკეფალიებისა და ავტონომიების მეთაური, ნამდვილი პაპი.
გასაგებია, თუ რის ფასად იქნა მიღწეული მართლმადიდებელი პატრიარქის ასეთი მდგომარეობა ისლამურ სახელმწიფოში, რომელიც თავის მიზნად მთელ მსოფლიოში ქრისტიანობის ამოძირკვას ისახავდა მიზნად. ასევე გასაგებია, როგორი "ავტორიტეტით" სარგებლობდა ასეთი "პატრიარქი" თავისუფალ ქრისტიან ხალხებში, რომლებმაც სწრაფად იაზრეს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს პოლიტიკის მიმართულება.
გაუგებარია მხოლოდ ერთი: როგორ გაუჩნდათ თურქების მიერ ახალგამომცხვარ "პატრიარქ-ეთნარქებს" შთაბეჭდილება, რომ ისინი არიან კანონიკური, სულიერი, კულტურული, პოლიტიკური და (რაც უკვე სასაცილოა) ეთნიკური უპირატესობის მქონენი იმ მართლმადიდებლურ ავტოკეფალიებზე, რომლებსაც აშკარად არათავისუფალი, მაგრამ მაღალჩინოსანი საეკლესიო წარმომადგენლებისადმი მორჩილებით, არ სურდათ ყოფილიყვნენ თურქეთის პოლიტიკის უნებლიე გამტარებლები, იქნებოდა ეს ბალკანეთზე თუ სხვაგან? არ არსებობს ამისი სხვაგვარი ახსნა გარდა ბერძნებისთვის დამახასიათებელი თავხედობისა, კადნიერებისა და ამპარტავნებისა.
დაპყრობილი ბერძნების აზრით, მართალია მათი სამეფო დაეცა, მაგრამ ელინიზმი რჩება. სამეფო, მათი კონცეფციის თანახმად, თავის გაგრძელებას პოულობს ეკლესიაში და მის ცოცხალ განხორციელებას წარმოადგენს კონსტანტინოპოლის პატრიარქი, რომელიც თურქეთის სულთანთან არის სრულ მორჩილებაში. შუასაუკუნეების ერთი ავტორი, სხვათა შორის, წერდა: "მღვდელმთავრები თაყვანს სცემდნენ მას (პატრიარქს), როგორც თავიანთ მბრძანებელსა და მეფეს" (Дымша С. Указ соч., стр. 122). ხოლო ცნობილი რუსი ბიზანტიოლოგი ა. პ. ლებედევი ამასთან დაკავშირებით კიდევ უფრო მკაფიოდ მსჯელობდა: "პატრიარქმა თავის ხელში მოაქცია საეკლესიო და სამოქალაქო მმართველობის ყველა ძაფი, ის წარმოადგენდა ბიზანტიელ იმპერატორთა ერთგვარ მემკვიდრეს; ხოლო დანარჩენი ეპისკოპოსები იყვნენ როგორც მინისტრები პატრიარქ-მეფის მმართველობის პირობებში" (Лебедев А. П. История Греко-византийской Церкви под властью турок, стр. 122).
ასე აზროვნებდნენ ბერძნები, მაგრამ ასე არ ესმოდათ პრობლემის არსი სლავური წარმომავლობის ქრისტიან ხალხებს, რომლებმაც საეკლესიო და პოლიტიკური დამოუკიდებლობისთვის მძიმე და მარავალსაუკუნოვანი გზა განვლეს. კარდინალური სხვაობა კონსტანტინოპოლის პატრიარქის მიზნებისა და ამოცანების გაგებაში მიზეზი გახდა სასტიკი და მტანჯველი შეჯახებისა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოსა და სლავურ ეკლესიებს შორის, რომელმაც საგრძნობი ზიანი მიაყენა, როგორც სრულიად მართლმადიდებლური ერთობის საქმეს, ასევე მართლმადიდებლური სამყაროს წინააღმდეგობას მუსლიმი დამპყრობლებისადმი. მაგრამ ამის შესახებ უფრო დეტალურად ვიტყვით ქვემოთ, ამჯერად კი დავუბრუნდეთ თურქეთის უღელქვეშ მყოფი ბერძნული იერარქიის დასანან მდგომარეობას.
თურქეთის უღლიდან მოყოლებული ბერძნული ეკლესია საშინელ მოვლენას წარმოადგენს. "აგარიანული" მონობის სამასწლიანი პერიოდის განმავლობაში კონსტანტინოპოლის საყდარზე შეიცვალა 150 პატრიარქი. ანუ საშუალოდ ერთ პატრიარქს თავისი საყდარი ეპყრა დაახლოებით ორი წლის განმავლობაში. მაგრამ ეს ვითარება სულაც არ ყოფილა დევნულებით გამოწვეული.
"ბერძენი იერარქები თავისი ინტრიგებით ხშირად აძლევდნენ მიზეზს თურქებს მათი ნებისამებრ განეგოთ საპატრიარქო საყდარი... როგორც კი სულთანს ან დიდ ვეზირს დასჭირდებათ ფული, - ისინი დაამხობენ ერთ პატრიარქს და მის ნაცვლად აიყვანენ სხვას, რომელსაც, ჩვეულებისამებრ, შემოაქვს ფეშქეში. თუ პატრიარქი არ შეიტანს ყოველწლიურ ხარკს (ხარაჯს), - მას ამხობენ და ნიშნავენ სხვას, რომელთანაც იგივე მეორდება... ამგვარი პოლიტიკით თურქეთის მთავრობამ საპატრიარქო პატივი უკიდურესად დააკნინა. პატრიარქის თანამდებობა გახდა რიგითი ჩინოვნიკის მსგავსი, რომელსაც ნიშნავს და აუქმებს მთავრობა" (Н. Тальберг. История Христианской Церкви. Т. 2. М. 1991, стр. 58).
ერთი სიტყვით, ყველგან ჰყვაოდა სიმონია - დაწყებული პატრიარქიდან და მთელი ეპისკოპატიდან, უქვემოესი კლირით დამთავრებული. პატრიარქები და ეპისკოპოსები ერთმანეთისგან ყიდულობდნენ საყდრებს და კათედრებს (ზოგ შემთხვევაში რამოდენიმეჯერ) და სრულიად იყვნენ დამოკიდებულნი მაჰმადიანთა ნებაზე.
"იყო დრო (1622 წლიდან 1700 წლამდე), როდესაც 77 წლის განმავლობაში კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო საყდარზე შეიცვალა 48 პატრიარქი, თუმცა ზოგიერთი მათგანი ორჯერ, სამჯერ და ხუთჯერაც კი იყო აყვანილი ამ საყდარზე და ჩამოქვეითებულიც...
XVII ს-ში თურქეთის მთავრობამ შემოიღო პატრიარქთა დანიშვნისა და დამტკიცების პროცედურა, რაც ფრიად დამამცირებელი იყო პატრიარქებისთვის. უპირველეს ყოვლისა ახალარჩეული ან დანიშნული პატრიარქი პირადად უნდა წარმდგარიყო სულთანის წინაშე და მისგან მიეღო თავისი ღირსების დამადასტურებელი ნიშნები. მაგრამ 1657 წელს ასეთი წარდგენა გაუქმდა, და პატრიარქთა დამტკიცება დაევალა დიდ ვეზირს. ასეთი თანმიმდევრობა არსებობდა ყველაზე გვიანდელ პერიოდამდე" (Е. Смирнов. История Христианской Церкви. СПб. 1891, с. 17-18). ზოგიერთი პატრიარქი ძალაუფლებას ინარჩუნებდა არა უმეტეს რამოდენიმე თვისა, რის შემდეგაც გადაყენდებოდნენ უფრო მდიდარ პრეტენდენტთა მცდელობით.
რუსეთის ადგილობრივი ეკლესიის კრებამ შეახსენა ბერძნებს, თუ ვინ განკარგავდა კონსტანტინოპოლის საყდარს თურქეთის ბატონობის პერიოდში: "... პატრიარქი მარკოზი ჩამოაგდეს საყდრიდან, როდესაც მისი ჩამოშორების მსურველებმა სულთანს დიდი თანხა შესთავაზეს. მის ადგილას დაინიშნა სიმეონი, რომელმაც სულთანს პირველი "ფეშქეშის" სახით უბოძა 1000 ოქრო, მაგრამ ისიც ჩამოაგდეს, როდესაც სულთანშამ (ქრისტიანმა მარიამმა) ინება, რათა პატრიარქი ყოფილიყო დიონისე, რომელმაც სულთანს შესთავაზა 2000 ფეშქეში (ოქრო), ამის გამო პატრიარქი სიმეონი გააგდეს, მის ნაცვლად კი დანიშნეს დიონისე.
ამ დროიდან პატრიარქად დანიშვნა ფულადი ანაზღაურებით მიდის იქამდე, რომ პატრიარქად ინიშნება ის, ვინც მეტს გადაიხდის. თუმცა, სულთანის კართან სიახლოვე დიონისეს დამხობის მიზეზი გახდა. ის შემჩნეულ იქნა იმაში, რომ მიიღო წინადაცვეთა, რის გამოც უარი უნდა ეთქვა საყდარზე, პატრიარქი კი კვლავ სიმეონი გახდა, რომელმაც ისევ შეიტანა 2000 ოქრო. ასე ხდებოდა მოგვიანებითაც" (Деяния Свящ. Собора РПЦ 1917-1918 гг. Кн. II. Вып. 1. Пг. 1918, стр. 376. Деяние ХХIХ).
აღსანიშნავია, რომ თავიდან პატრიარქს სახელმწიფო ხაზინიდან ენიშნებოდა ხელფასი. მაგრამ სიმეონმა, - ვინც საპატრიარქო საყდარზე ავიდა მოსყიდვების გზით, - პირველმა თქვა უარი სახაზინო რჩენაზე. ეს სულთან მუჰამედ II ძალიან მოეწონა და დასცინა რა ბერძნების სიბრიყვეს, გამოსცა კანონი, რომლის საფუძველზეც ახალი პატრიარქი, თავისი არჩევის დროს, პირობას დებდა, რომ აუცილებლად გადაიხდიდა ფეშქეშს.
როდესაც 1475 წელს პატრიარქი გახდა სერბი ბერი მიქაელი, რომელმაც სულთანს შესთავაზა, რომ ყოველწლიურად გადაიხდიდა 2000 ჩერვონეცს; ამ დროიდან პატრიარქებს უკვე ყოველწლიურ გადასახადსაც უწესებენ ხარკის სახით. აქედან ცხადი ხდება, რომ სიმონიის მიზეზნი იყვნენ არა თურქები, არამედ თვით ბერძნები, რომლებიც ძველთაგანვე გამოირჩეოდნენ ინტრიგებისადმი და ხრიკებისადმი განსაკუთრებული ვნებით (იხ. Тальберг Н. დასახ. თხზულება. გვ. 73).
"მომდევნო პერიოდში, - გვიყვება საეკლესიო ისტორიკოსი, - ფეშქეში და ხარკი მუდმივად იზრდებოდა, რადგან საპატრიარქო ტახტის მოსურნენი მუდმივად იყვნენ, რომლებიც მუდმივად ზრდიდნენ ხარკსაც და ფეშქეშსაც. ასე, მაგალითად, XVI ს-ის დასასრულს, როდესაც დაამხეს იერემია II (1584 წ.), უმეცარმა ბერმა პახომიმ საპატრიარქო საყდარი იყიდა 10 000 ოქროდ, ხოლო პახომის დამხობის შემდეგ (1585 წ.), მიტრ. თეოლიპტეს საპატრიარქო კათედრა დაუჯდა 20 000 ოქრო...
იყო შემთხვევები, როდესაც საპატრიარქო ტახტის მიღება პატრიარქს უჯდებოდა 100 000 და 150 000 ოქროც კი, რადგან, სულთანისთვის მირთმეული საჩუქრების გარდა, კვლავ დანიშნული პატრიარქები საჩუქრებს აძლევდნენ დიდ ვეზირს, კარის ჩინოვნიკებს, ევნუქებს, სულთანის ცოლებს და ა. შ. პატრიარქობის მსგავსი მეძიებლობა დამღუპველი იყო ბერძნული ეკლესიისთვის. სიმონიამ მიიღო წარმოუდგენელი მასშტაბები. ყველა პატრიარქი, ღირსეული პატრიარქების ჩათვლითაც კი, ხარისხს იღებდნენ ფულით.
პატრიარქები, საყდრის მიღების დროს დახარჯული თანხები უკან რომ დაებრუნებინათ, ფულზე ყიდიდნენ საეპისკოპოსო კათედრებს, ხოლო მიტროპოლიტები და ეპისკოპოსები, თავის მხრივ, ფულზე იძლეოდნენ მღვდლებისა და დიაკვნების ხელდასხმებს. საპატრიარქო კათედრას, მისი გადაყენების ასეთი მეთოდის პირობებში, ხშირად ეუფლებოდნენ უღირსი ან უმაქნისი ადამიანები. დადებითი ძალიან ცოტა იყო. მუდმივად ხდებოდა კარგი და ცუდი შენაცვლებები. შეუძლებელი იყო მტკიცე სამოძღვრო მეთვალყურეობისა და ხელმძღვანელობის არსებობა.
უღირსი პატრიარქები მხოლოდ საკუთარი პატივმოყვარეობისა და ვერცხლისმოყვარეობის დაკმაყოფილებაზე ზრუნავდნენ. საპატრიარქო სულ უფრო და უფრო ღარიბდებოდა. ტახტის მეძიებლობა გარდაუვალად მიდიოდა თურქეთის ხელისუფლების დესპოტურ და ზიზღიან დამოკიდებულებამდე პატრიარქებთან და ქრისტიანებთან. ასე, მაგალითად, 1671 წელს, საპატრიარქოში არსებული უწესივრობების გამო, დიდმა ვეზირმა თავს უფლება მისცა პატრიარქი და მისი კლირი "ურწმუნო და ურჯულო ძაღლებად" მოეხსენიებინა" (იქვე, გვ. 73-74).
ბერძენი ეპისკოპოსების უმთავრესი მოვალეობა იყო მათდამი დაქვემდებარებული "რაიასგან" (ნახირი) თურქებისთვის ხარკის (ხარაჯას) აკრეფა. ასე დამამცირებლად, ნახირს უწოდებდნენ თურქები ქრისტიანებს. სხვათა შორის, ხარკში შედიოდა "ქრისტიანი ბავშვების მეათედის" თავისებური გადასახადი, რომელშიც ბერძნები ვალდებულებას იღებდნენ თურქებისგან, რომ თავიანთ ბავშვებს აღზრდიდნენ მაჰმადიანობაში.
ღალა თურქული ხაზინის სასარგებლოდ იმდენად დიდი იყო, რომ ყველგან ხალხებში, და უმეტესწილად ბალკანეთის ქვეყნებში, ბერძენი ეპისკოპოსები, რომლებიც არსებითად მეზვერეების ფუნქციას ასრულებდნენ, საყოველთაო ზიზღის იწვევდნენ. ისინი არა თუ არაფრით განსხვავდებოდნენ თურქული ადმინისტრაციისგან, არამედ თვითონაც ამ რეპრესიული აპარატის წარმომადგენელები იყვნენ. თურქული "მართლმადიდებლობის" მთელი არსი მდგომარეობდა იმაში, რომ სულთანები თავიანთი "მილეთ-ბაშებისგან" ხარკს კრეფდნენ, ხოლო ისინი ამ ხარკს საკუთარი ქრისტიანი "ნახირისგან" იღებდნენ.
რა თქმა უნდა, სამწყსო სულაც არ იყო აღფრთოვანებული ამგვარი იერარქებით, რომლებიც უფრო დაქირავებულ მსახურებს წარმოადგენენ, ვიდრე კეთილ მწყემსებს, ამიტომაც დრო და დრო თურქეთის იმპერიის სხვადასხვა ადგილებში ჩნდებოდა ზილოტთა (მოშურნეთა) აჯანყებები, რომელთაც არ სურდათ დაქვემდებარებოდნენ კონფორმისტებს.
აშკარაა, რომ პატრიარქ-სიმონიანელებს მრავალ ადგილას კანონიკურ მწყემსებად არ აღიარებდნენ. ამ ზილოტთა ნარჩენები დღემდე არიან თურქეთში, საბერძნეთში და ჩვენთან კავკასიაშიც ე. წ. ბერძენ-პონტოელთა სახით, რომლებიც კანონიკურად არ მიიჩნევენ არც ერთ ბერძნულ ეკლესიას, რომელიც თავისი წარმომავლობით მომდინარეობს ბერძენი პატრიარქებისგან, რომლებმაც ძალაუფლება მიიღეს თურქეთის ბატონობის პერიოდში.
ასევე თურქეთის ბატონობის დროს კონსტანტინოპოლის ეკლესიის ისტორიის განმავლობაში ჩვენ ვაწყდებით თანამედროვე სერგიანობის მსგავს მოვლენას, ოღონდ ბერძნული შესრულებით. როგორი ეპითეტებსა და საქებარ სიტყვებს აფრქვევდნენ ბერძენი პატრიარქები სულთანთა მისამართით, როგორ პანეგირიკებს უთხზავდნენ ურჯულოთ! ადიდებდნენ მათ, როგორც "ქრისტიანთა კეთილისმყოფელთ", და "ეკლესიის მფარველთ", ასევე უწოდებდნენ მათ "უბრწყინვალეს მთავრობას", და თვით "სამყაროს მზესაც" კი. მოკლედ ეს საკითხი განხილულ იქნება მოგვიანებით.
3. კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მცდელობა დაიმონოს ავტოკეფალური მართლმადიდებლური ეკლესიები
ისტორიკოსები ერთხმად აღნიშნავენ, რომ გახდნენ რა ეთნარქები, "მიიღეს რა ეს ძალაუფლება, უკვე არა იმდენად საეკლესიო, რამდენადაც "სახალხო", რომლის მსგავსი მათ არ გააჩნდათ იმპერიის ბოლო საუკუნეებში, ბიზანტიელმა პატრიარქებმა გააკეთეს ყველაფერი, რათა საბოლოოდ დაემკვიდრებინათ ბერძენთა ბატონობა ყველა სლავურ "ავტოკეფალიაზე", რომლებიც ადრე იძულებულნი იყვნენ ეღიარებინათ.
თურქული საუკუნეები აღინიშნება სამარცხვინო შიდაომებით თვით მართლმადიდებლობის "სამოთხეში" - და რის გამო? მხოლოდ იმავე სტიქიური, ვნებიანი ნაციონალიზმის გამო... ვაი, რომ, რელიგიის თურქული გაგება უკვე დიდი ხანია ქრისტიანული გახდა. აი ასე, უმტკივნეულოდ, უშფოთველად შეიწყნარეს აკრძალვა ქრისტიანობისკენ მოექციათ მაჰმადიანები - რითაც, უარი თქვეს ეკლესიის მსოფლიო მოწოდებაზე, სამაგიეროდ - მაჰმადიანთა დახმარებით - ესოდენი ძალა შეალიეს თავიანთი ერთმორწმუნე ძმების დამცირებას, დამონებას და დაქვემდებარებას. თვით დამცირებულნი, დევნილნი და მოწყვლადნი, ხშირად უფრო "პაიკები" მდიდარ "ფანარიოტთა" ხელში (ფანარიოტები - ბერძნები, რომლებიც გამდიდრდნენ თურქეთის სამსახურში) კონსტანტინოპოლელი პატრიარქები სისტემატურად ელტვიან არა მარტო დაიმორჩილონ აქამდე ავტოკეფალური სლავური ეკლესიები, არამედ "გააბერძნულონ" ისინი, და გაანადგურონ თვით ხსენებაც კი მათ სლავურ წარსულზე.
ტირნოვოს საპატრიარქო თითქმის მაშინათვე იქნა განადგურებული, როგორც კი თურქებმა დაიპყრეს ბულგარეთი. უკვე 1394 წელს კონსტანტინოპოლიდან გაგზავნილ იქნა ბერძენი მიტროპოლიტი და ტირნოვოს საპატრიარქო კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს რიგით ეპარქიად გადაიქცა. სხვა ბულგარულმა ავტოკეფალიამ - ოხრიდისამ, რომელიც დაფუძნებული იყო 1018 წელს, როდესაც ბერძნებმა გაანადგურეს პირველი ბულგარული სამეფო, იარსება 1767 წლამდე, ცნობილ კონსტანტინოპოლელ პატრიარქ სამუილ I-მდე, რომელიც არის მართლმადიდებლური ეკლესიის ამ "გაერთიანები" დამამთავრებელი.
მანამდე ერთი წლით ადრე მან მოახერხა "გაეუქმებინა" პეჩის საპატრიარქო სერბეთში, კერძოდ მისი ვალები თურქეთის ხაზინას გადაუხადეს. ყველგან ბუნებით ბულგარელი და სერბი წარმომავლობის ყოფილი მღვდელმთავრები იდევნებოდნენ, მათ ადგილზე კი აწესებდნენ ბერძნებს... ასეთივე სევდიანი სურათი იხატებოდა აღმოსავლეთშიც - იერუსალიმის, ანტიოქიის და ალექსანდრიის საპატრიარქოებში - სადაც ამ ძალადობრივი "გაერთიანების" მსხვერპლნი ხდებოდნენ მართლმადიდებელი არაბები.
ყველა ეს დაგროვილი და ჩამალული წყენა, ყველა ეს ანგარიში და ინტრიგა თავს გამოაჩენს მაშინ, როდესაც დაიწყება თურქეთის უღლის შესუსტება და დადგება სლავი ხალხების ეროვნული აღორძინების ჟამი" (Шмеманн А. Исторический путь Православия. Н.-Й. 1954, стр. 327-328).
უფრო დეტალურად კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს კონფლიქტების ისტორია ადგილობრივ ეკლესიებთან შემდეგნაირად გამოიყურება:
სერბეთის ეკლესია. სერბებმა ქრისტიანობა მიიღეს VII საუკუნეში. მაგრამ, სახარების პირველი მარცვლები ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე მიიტანეს თვით მოციქულებმა. გადმოცემის თანახმად, აქ მოღვაწეობდა წმ. მოც. ანდრია, რომელიც მოწამეობრივად აღესრულა აქაიაში, ქრისტიანულ თემებს აქ აფუძნებენ წმ. მოც. პავლე და მისი მოწაფე ტიტე. ასე, რომ სერბეთის ეპარქიებს სამოციქულო წარმომავლობა ჰქონდათ.
732 წლამდე სერბები დასავლეთის ეკლესიის იურისდიქციაში იმყოფებოდნენ, რომლის მღვდლებმა მრავალი სერბი მოაქციეს ქრისტიანობისკენ. მაგრამ 732 წელს ხატმებრძოლმა იმპერატორმა ლეონ ისავრიელმა პაპ გრიგოლ III-ს წაართვა აღმოსავლეთი ილირია, სადაც ცხოვრობდნენ სერბები და ის კონსტანტინოპოლის იურისდიქციას დაუქვემდებარა, რის შემდეგაც სერბთა შორის გავრცელება იწყო აღმოსავლურმა წეს-ჩვეულებამ. მაგრამ, სერბეთში ქრისტიანობა საბოლოოდ დამკვიდრდა მხოლოდ IX ს-ში, როდესაც ძმებმა მისიონერებმა კირილემ და მეთოდემ დაიწყეს თავიანთი ქადაგება ხალხისთვის გასაგებ ენაზე.
პირველად სერბული თემები შედიოდნენ რომის, საბერძნეთის და ოხრიდის (მაკედონია) იურისდიქციაში და ერთიანი ორგანიზაცია არ გააჩნდათ. ბულგარელი მეფის სამუელის (XI ს. დასაწყისი) მმართველობის დროს, როდესაც სერბეთი ბულგარეთის პოლიტიკური დამოკიდებულების ქვეშ იმყოფებოდა, სერბეთის რაშის ეპისკოპოსი ბულგარეთის არქიეპისკოპოსის ძალაუფლების ქვეშ იყო.
იმის შემდეგ, რაც ბულგარეთი ბიზანტიელმა იმპერატორმა ბასილიმ დაიპყრო სერბეთის ეკლესიები კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს დაქვემდებარებაში გადავიდნენ. მაგრამ, XIII ს-ში, როდესაც ბიზანტიის იმპერია დაეცა ჯვაროსანთა დარტყმების შედეგად და ჩამოყალიბდა ე. წ. ნიკეის სამეფო, ნიკეის პატრიარქმა მანუილ I-მა 12229 წელს ხელი დაასხა პირველ სერბ არქიეპისკოპოს საბას, და ამავდროულად სერბეთის ეკლესია ავტოკეფალურად აღიარა.
1346 წელს სკოპიეს საეკლესიო კრებაზე სერბეთის ეკლესია, რომელსაც შეეძლო თავისი საეკლესიო საქმეები დამოუკიდებლად მოეწყო, საპატრიარქოს რანგში იქნა აყვანილი, საპატრიარქო კათედრით პეჩში, ხოლო ცალკეული ეპარქიები გადაკეთდა მიტროპოლიებად.
პეჩის საპატრიარქო აღიარა ტირნოვის პატრიარქმა სიმეონმა და ოხრიდის არქიეპისკოპოსმა. მაგრამ, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა კალისტემ არა მარტო არ აღიარა პეჩის საპატრიარქო, არამედ 1352 წელს ანათემას გადასცა იგი მთელი მისი მეფითა და სერბეთის მიწა-წყალზე მცხოვრები ხალხითურთ". ამასთან სერბეთის მეფე სტეფან დუშანს ცილი დასწამა თითქოსდა ის დასავლეთის ეკლესიის თანამოაზრე ყოფილიყო. სინამდვილეში კალისტე უბრალოდ არაკანონიერად მიიჩნევდა პეჩის საპატრიარქოს, რადგან მიჰყვებოდა პენტარქიალურ მწვალებლობას (იხ. ზემოთ). ანათემირებისთვის კი იპოვა სხვა, უფრო ხელსაყრელი მიზეზი.
ბერძნული კლიროსი სერბეთში ასევე კალისტეს შეხედულებებს მიჰყვებოდა, არ აღიარებდა პეჩის საპატრიარქოს, ამიტომაც სტეფან დუშანმა ისინი გაასახლა. მხოლოდ 1374 წელს, აღიარა რა თავისი შეცდომა, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა მოუხსნა თავისი ანათემა სერბეთის ეკლესიას.
1459 წელს სერბეთის დაცემის შემდეგ, თურქეთის დარტყმების გამო პეჩის საპატრიარქომ შეწყვიტა თავისი არსებობა და ოხრიდის არქიეპისკოპოსს დაექვემდებარა. მაგრამ 1557 წელს კვლავ აღდგა, თუმცა საპატრიარქო ტახტზე იგზავნებოდნენ ბერძნები, ხოლო 1766 წელს სულთანმა მუსტაფა III-მ, კონსტანტინოპოლის პატრიარქის სამუელის დაჟინებითი თხოვნით, პეჩის საპატრიარქოს დამოუკიდებლობა გაუუქმა, მიტროპოლიის რანგამდე ჩამოაქვეითა და სამუელის სრულ დაქვემდებარებაში გადაიყვანა.
უკანასკნელი სერბი პატრიარქი კალინიკე (1765-1766), თუმც ბერძენი იყო, მაინც გადააყენეს, მასვე მიაყოლეს თავიანთი კათედრებიდან სერბი ეროვნების ეპისკოპოსები. სანაცვლოდ მათ ადგილას დანიშნეს ბერძნები. სერბეთის ეკლესიის ძალდატანებითმა ელინიზაციამ შედეგად გამოიწვია ის, რომ თავიანთი კათედრებჩამორთმეული სერბი მიტროპოლიტები იძულებულნი გახდნენ 1776 წელს კონსტანტინოპოლის ეკლესიის ძალმომრეობის აღსაკვეთად დახმარებისთვის რუსეთის ეკლესიის პატრიარქისთვის მიემართათ, მაგრამ ამან ვერანაირი შედეგი ვერ გამოიღო, რადგან ეს უკანასკნელი, ჯერ კიდევ პატრ. ნიკონის დროიდან, დაუოკებელი გრეკოფილიით იყო დასნებოვნებული.
"სერბეთის ეკლესიის ისტორიის პერიოდი, კონსტანტინოპოლისადმი მისი დაქვემდებარების დროიდან, ხასიათდება ბერძნული იერარქიის განსაკუთრებული აქტიური მისწრაფებით მოეხდინათ სერბების ელინიზირება: საეკლესიო პოსტებზე ინიშნებოდნენ ბერძნები, რომლებმაც არ იცოდნენ სერბული ენა, ბერძნული ენა მკვიდრდებოდა ქადაგებაში, სასწავლო დაწესებულებებში და მწერლობაშიც. "სლავური წიგნებისადმი უპატივცემობა, - წერს ბალკანელი სლავების ჩაგრული ცხოვრების ერთი თვითმხილველი, - მათი განადგურების მიზეზი გახდა. სლავური წიგნი ან შეიცავს იმას, რასაც ბერძნული, ან დაწერილია ბულგარელის ... ან სერბის მიერ, შედეგად, - ასე ასკვნიდნენ ელინიზმის მომხრეები, - ის არაფერი ღირს". ყოველივე ამის ბუნებრივი შედეგი გახლდათ სერბების სულიერი განათლების დაკნინება, ასევე სხვა ხალხებისაც, რომლებიც თურქეთის უღლის ქვეშ მოექცნენ" (Скурат К. Е. История Поместных Православных Церквей. М. 1994. Т. 1, стр. 109-110) და, სადაც ბერძნები აფუძნებდნენ პანელინიზმის ქიმერას.
1830-31 წლებში სერბეთმა მიიღო პოლიტიკური და საეკლესიო ავტონომია, რამაც მდგომარეობა გააუმჯობესა, ხოლო 1878 წელს - სრული დამოუკიდებლობა. 1879 წ-ს კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა იოაკიმე III-მ, ანტი-თურქული კოალიციის პოლიტიკური ზეწოლის შედეგად, გამოსცა სიგელი, რომელიც სერბეთის ეკლესიას კვლავ უბრუნებდა ავტოკეფალიას.
XVII ს-ის მიწურულს ავსტრო-უნგრეთის ტერიტორიაზე მართლმადიდებელი სერბები კარლოვაცის მიტროპოლიის მეთაურობით გაერთიანდნენ, რომელიც შემდეგ საარქიეპისკოპოსო გახდა, ხოლო 1848 წელს - საპატრიარქოდ გადაკეთდა. მის დაქვემდებარებაში იმყოფებოდა დალმაციის, ბოსნიის და ჰერცოგოვინის ეპარქიები. მაგრამ, მალე ავსტრიის ხელისუფლებამ პატრიარქის უფლებები მიტროპოლიტობამდე შეკვეცა. 1880 წელს, კვლავ, ავსტრიის ხელისუფლების მოლაპარაკებით პორტასთან, ბოსნიასა და ჰერცოგოვინაში დაფუძნდნენ ავტონომიური მიტროპოლიები, თანაც განსაკუთრებულად იყო აღნიშნული, რომ "მის საიმპერატორო და სამეფო სამოციქულო უდიდებულესობას უფლება აქვს დანიშნოს ახალი მიტროპოლიტი ვაკანტურ კათედრაზე" (იხ. იქვე, გვ. 118-119).
როგორც ვხედავთ, ამ ავტოკეფალიათა ჩამოყალიბებასა და გაუქმებაში ჭარბობს პოლიტიკური ფაქტორი, რომელიც ისლამური და კათოლიკური სახელმწიფოების ინტერესთა შორის ბრძოლამდე დადიოდა. ასეთი მდგომარეობა, ბალკანური ქვეყნების მართლმადიდებლურ მოსახლეობაში, არანაირად არ უწყობდა ხელს კონსტანტინოპოლის პატრიარქთა და მათ მონობაში მყოფ იერარქთა ავტორიტეტის გამყარებას.
რუმინეთის ეკლესია. ქრისტიანობის პირველი მარცვლები თანამედროვე რუმინეთის საზღვრებში შემოიტანეს წმ. მოციქულმა ანდრიამ და წმ. მოციქულ პავლეს მოწაფეებმა, ანუ კათედრებს რუმინეთის ტერიტორიაზე ასევე მყარი სამოციქულო საფუძველი ჰქონდათ. II და III საუკუნეებში ქრისტიანობა აქ უპირატესად დასავლეთიდან შემოვდა. V ს-ში ქრისტიანობას აქ ავრცელებდა მისიონერი ნიკიტა რემესიანელი, რომელიც იმდროიდან იწოდება დაკიის მოციქულად, და რომლის მთავარი საეპისკოპოსო კათედრა განთავსებული იყო ტომაში.
თავიდან დაკია სირმიელი არქიეპისკოპოსის განმგებლობის ქვეშ იყო, რომელიც ეკუთვნოდა რომის იურისდიქციას, ხოლო V ს-ში ჰუნების შემოსევის შემდეგ ის შევიდა თესალონიკის არქიეპისკოპოსის მმართველობაში, რომელიც ხან რომს იყო დაქვემდებარებული და ხან კონსტანტინოპოლს.
თავდაპირველად დაკია იმყოფებოდა სირმიელი არქიეპისკოპოსის გამგებლობაში, რომელიც რომის იურსიდიქციას ექვემდებარებოდა, ხოლო V ს-ში ჰუნების შემოსევის შემდეგ ის შევიდა თესალონიკის საარქიეპისკოპოსოს გამგებლობაში, რომელიც ხან რომს ექვემდებარებოდა, ხან კიდევ კონსტანტინოპოლს. VI ს-ში დაკია და სხვა მიმდებარე ტერიტორიები დაექვემდებარა ქ. იუსტინიანა პრიმას კათედრას, რომელიც საპატრიარქოს უფლებებით სარგებლობდა. ყველა ეს ოლქი VIII ს-ში იმპერატორმა-ხატმებრძოლმა ლეონ ისავრიელმა სრულიად დაუქვემდებარა კონსტანტინოპოლის წინამძღვარს.
XIV ს-ში ყალიბდება ორი მიტროპოლია: ვალახეთსა და მოლდავეთში. ვალახიის მიტროპოლიტი თავდაპირველად იმყოფებოდა ტირნოვოს (ბულგარეთი) საპატრიარქოს გამგებლობაში, შემდეგ კი ის კვლავ კონსტანტინოპოლზე დამოკიდებული აღმოჩნდა, თუმცა, სრულ ავტონომიურობას ინარჩუნებდა. თურქების მიერ რუმინეთის დაპყრობამ დაარღვია საეკლესიო ცხოვრების ნორმალური მდინარება. 1711 და შემდეგ 1716 წლებში თურქებმა მოლდავეთი და ვალახეთი განუსაზღვრელი ბატონობის უფლებით გადასცეს ბერძენ თავადებს. "მართლმადიდებელ" ბერძენთა ბატონობის ისტორია საკმაოდ ნიშანდობლივია სლავური ქვეყნების "ელინიზაციის" პრობლემის გაგებით.
"სტამბოლში, მის იმ ნაწილში, რომელიც ცნობილია ფანარას სახელწოდებით, ცხოვრობდა ბერძენთა განსაკუთრებული კლასი, რომლებიც საკუთარ თანამემამულეებსაც კი სძულდათ (სხვათა შორის, იმავე კვარტალში იმყოფებოდა საპატრიარქო რეზიდენციაც - ავტ.). უხეში მლიქვნელობითა და თურქების წინაშე დამცირებით, მზად მყოფნი პირადი გამორჩენის გამო გაეყიდათ არა მარტო თავიანთი თანატომელნი, არამედ მშობელი მამაც კი, მათ თავიანთი უხეში დამპყრობლების წინაშე დიდი ყურადღება და ნდობა მოიპოვეს. სწორედ ამ ფანარიოტებს გადასცეს თურქებმა გამოსასყიდად დუნაის სათავადოები" (История Православной Церкви в XIX веке. Т. 2. СПб. 1901, стр. 440).
"ფანარიოტების მმართველობა, რომელიც ასწლეულებზე მეტი ხნით გრძელდებოდა, - ერთ-ერთი ურთულესი პერიოდია მართლმადიდებელი რუმინელი ხალხის ისტორიაში. ყიდულობდნენ რა ძალაუფლებას ქვეყანაზე, ფანარიოტელი თავადები ესწრაფოდნენ დიდი სარგებლით აენაზღაურებინათ გაწეული დანახარჯები; მოსახლეობა დაქვემდებარებული იყო სისტემატურ ღალას, რომელსაც გაღატაკებამდე მიჰყავდა ისინი" (Там же, стр. 184-185).
"ხელმძღვანელობდნენ რა მხოლოდ ცხოველური ინსტინქტებით, ფანარიოტებმა თავიანთ უხეშ თვითნებობას დაუმორჩილეს თავიანთ ახალ ქვეშევრდომთა ქონება და სიცოცხლე... მათი მმართველობის დროს რუმინელთა არცთუ მცირე სისხლია დაღვრილი; ისინი საქმეში იყენებდნენ ყოველგვარ ტანჯვას და წამებას; ყველაზე მსუბუქი გადაცდომაც კი ისჯებოდა, როგორც დანაშაული; კანონი შეიცვალა თვითნებობით; ბატონს შეეძლო ერთსა და იმავე საქმეზე ოცჯერ დაედანაშაულებინა და გაესამართლებინა ადამიანი; არ გააჩნდათ რა არავითარი ძალა და მნიშვნელობა, სახალხო წარმომადგენლები მხოლოდ ფორმალურად იკრიბებოდნენ. რუმინელი ხალხი ძლიერ იყო შეურაცხყოფილი და განაწყენებული ფანარიოტების ამაზრზენი სისტემით, დესპოტიზმით, რომელიც ქელავდა ეროვნებას და უმეცრებაში ტოვებდა მთელ ქვეყანას, ამოწურა რა მისი საშუალებები თვითნებური გადასახადებით, რომლებითაც ისინი აკმაყოფილებდნენ პორტას (ე. ი. თურქების - ავტ.) მოხელეთა სიხარბეს, ამდიდრებდნენ საკუთარ თავს და ანაყრებდნენ თავიანთ მუცელს, ელტვოდნენ რა თავადობას დიდი მონაგებისთვის. ზნეობრივი გარყვნა, რომელიც ფანარიოტებმა მოიტანეს, მოედო რუმინელი ხალხის ყველა ფენას" (Еп. Арсений. Изследования и монографии по истории Молдавской церкви. СПб. 1904, стр. 25-26 в прим).
თუკი ადრე მოლდავეთისა და ვალახეთის ეკლესიის დამოკიდებულება კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოზე მინიმალური იყო, ახლა ეპისკოპოსებად ბერძნებს ნიშნავდნენ, ღვთისმსახურება ქალაქებში აღესრულებოდა ბერძნულ ენაზე და ა. შ. ... საეკლესიო ცხოვრების ნორმალურ დინებას არღვევდა ქვეყანაში აყვავებული სიმონია... ბერძენი ეპისკოპოსები, მიიღებდნენ რა სასყიდელით სარფიან ადგილს, ცდილობდნენ აენაზღაურებინათ თავიანთი დანახარჯები, და საეკლესიო თანამდებობებზე ნიშნავდნენ ყოველს, ვისაც კი მათ ხაზინაში მნიშვნელოვანი თანხის შეტანა შეეძლო. მისდევდნენ რა ანგარებას, მათ ქვეყანაში იმდენ მღვდელს დაასხეს ხელი, რამდენის ხელდასხმა რეალური საჭირობით არ იყო გამოწვეული" (Скурат К. Е. Указ. соч., стр. 185-186).
XVIII ს-ის მეორე ნახევარში რუსეთ-თურქეთის პირველმა და მეორე ომმა არსებითად შეამსუბუქა რუმინელთა მძიმე მდგომარეობა, რომლებიც ბერძნულ-თურქული ძალმომრეობისგან სრულ განთავისუფლებას ესწრაფოდნენ. ახალი რუსულ-თურქული ომის (1806-1812) შედეგად მოლდავეთისა და ვალახეთის ეპარქიები დროებით მიუერთდნენ რუსეთის ეკლესიას და ამრიგად გათავისუფლებულნი იქნენ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოსადმი საძულველი დაქვემდებარებისგან. მაგრამ 1812 წელს, რუსეთის ჯარების გაყვანის შემდეგ, მოლდავეთი და ვალახეთი კვლავ თურქულ-ფანარიოტული უღლის ქვეშ აღმოჩნდა, რის შედეგადაც კვლავ განახლდა იგივე უმსგავსობანი. თავიანთი ქცევით ფანარიოტებმა რუმინელებში ისეთი აღშფოთება გამოიწვიეს, რომ შურისძიების სახით რუმინელებმა ბერძენ მორეელთა აჯანყების დროს (1821) თურქებს მხარი დაუჭირეს ამბოხების ჩახშობაში. ამის ფასად რუმინელებმა თურქებისგან გარკვეული პოლიტიკური შეღავათები მიიღეს, რომელმაც საბოლოო ჯამში რუმინეთის სრულ დამოუკიდებლობამდე მიიყვანა ისინი. საბოლოოდ, 1865 წელს, კონსტანტინოპოლთან სრული შეთანხმების გარეშე გამოცხადებულ იქნა რუმინეთის ეკლესიის ავტოკეფალია. ყველა უბედურების შედეგი, რაც კი "მართლმადიდებელმა" ფანარიოტებმა მიაყენეს რუმინელებს, გახდა ამ უკანასკნელთა მასობრივი ზიზღი თვით მართლმადიდებლობისადმი.
კონსტანტინოპოლის რეაქციამ არ დააყოვნა. პატრიარქი სოფრონი მძაფრი პროტესტით გამოეხმაურა რუმინეთის ეკლესიის ავტოკეფალურობას. რუმინეთში, ბუნებრივია, კონსტანტინოპოლელი პაპისადმი დაქვემდებარების გაგონებაც კი არ სურდათ, და მაშინ, მან რუსეთის ეკლესიის სინოდს გაუგზავნა ეპისტოლე, სადაც მოუწოდებდა დახმარება გაეწია მისთვის თურქეთის უღლისგან გათავისუფლებული ხალხის საეკლესიო დამორჩილების საქმეში, და კადნიერად აცხადებდა, თითქოსდა მისდამი დაუმორჩილებლობა "დაღუპავდა" ქრისტიან რუმინელ ხალხს, "რომლის სისხლს, - აშკარად გაშმაგებული პატრიარქის აზრით, - ღმერთი ჩვენ მოგვკითხავს" (იქვე. გვ. 191).
გრეკოფილობით დაავადებულმა უწმინდესმა სინოდმა უცნაური გადაწყვეტილება მიიღო. კონსტანტინოპოლისადმი მიწერილ ოფიციალურ პასუხში რუსებმა პატრიარქს განუცხადეს, რომ რუმინეთის ეკლესიის სინოდის დაწესება რუმინეთის საერო ხელისუფლების მიერ, ასევე ის, რომ მასში თავმჯდომარეობს რუმინელი მიტროპოლიტი, - "ანტიკანონიკურია" და "ანტისახარებისეულია" (თითქოსდა ბერძნული ეროვნების მღვდელმთავართა დანიშვნა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოდან, რუმინელის ხალხის ნებისა და სურვილის საწინააღმდეგოდ, კანონიკური ყოფილიყოს!).
თუმცა, რუმინეთის მთავრობის აშკარად პროდასავლური და მოდერნისტული პოლიტიკის გამო, რუმინეთის ეკლესიის იერარქიის მთელი რიგი წარმომადგენლები იძულებულნი გახდნენ ზურგი ექციათ ახალჩამოყალიბებული სინოდისთვის, მაგრამ არავინ მათგან, ბუნებრივია, არ ელტვოდა კვლავ ჩახუტებოდა კონსტანტინოპოლს. რუმინეთის ეკლესიის ავტოკეფალიის აღიარების საქმის გაგრძელება გადაწყდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოსთან მშვიდობიანი მოლაპარაკებების გზით. თუმცა, ავტოკეფალიის მიღება მოხერხდა მხოლოდ 1877-1878 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის შემდეგ, როდესაც რუმინეთმა მიიღო სრული პოლიტიკური დამოუკიდებლობა სულთანისგან და პატრ. იოაკიმე III-ეს არაფერი დარჩენოდა გარდა იმისა, რომ ეს ავტოკეფალია ფორმალურად მაინც ეღიარებინა (თუმცა აქტი ამის შესახებ მაინც არ გაიგზავნა).
ძალიან მალე ორ ეკლესიას შორის გაჩაღდა ახალი კონფლიქტი. ამჯერად კონსტანტინოპოლის პატრიარქი აღაშფოთა სრულიად უბრალო შემთხვევამ. როდესაც გაიგო, რომ რუმინელმა იერარქებმა დამოუკიდებლად აკურთხეს წმიდა მირონი (მირონის კურთხევის უფლება პატრიარქმა, როდესაც აღიარებდა რუმინელების ავტოკეფალურობას, ცალმხრივად თვითონ დაიტოვა), მან დაუყოვნებლივ დაგმო ეს საქციელი, რომელსაც თითქოსდა განხეთქილება შეჰქონდა "დიდი ეკლესიის" ერთობაში (ასეთ პატივს მიაგებდნენ საკუთარ თავს თვით ბერძნები). კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი ოფიციალურ პასუხში რუმინელმა ეპისკოპოსებმა ხაზი გაუსვეს იმას, რომ მის პროტესტში ხედავენ უკანონო პრეტენზიებს მსოფლიო ეკლესიის მეთაურობისადმი და აღნიშნეს, რომ "საეკლესიო კანონები მირონის კურთხევას არანაირად უკავშირებენ რომელიმე ერთ პატრიარქს", რადგან "მირონის კურთხევა ეს არის საიდუმლო, ეკლესია კი უნდა ფლობდეს ყოველ საშუალებას საიდუმლოს აღსასრულებლად და ქრისტიანული ცხოვრების ასამაღლებლად. კურთხევის ამ საშუალების ძიება სხვა ეკლესიებში ნიშანი იქნებოდა იმისა, რომ ეს ეკლესია არ ფლობს კურთხევისა და ცხონების საშუალებათა მთელ სისრულეს. ამიტომაც მირონის კურთხევა ეს არის ყოველი ავტოკეფალური ეკლესიის განუყოფელი ატრიბუტი" (იქვე, გვ. 196). საქმე განხეთქილებამდე არ მისულა, რადგან პატრ. იოაკიმე III მალე გარდაიცვალა. დასასრულ, 1885 წ.-ს ახალმა პატრიარქმა - იოაკიმე IV-მ - რუმინეთის ეკლესიაში გააგზავნა ტომოსი მისი ავტოკეფალურობის აღიარების შესახებ.
