საუბრები ბიბლიაზე - წმიდა წერილის რთული ადგილების განმარტება_დაბადების წიგნი - აპოკალიფსისი

განვსჯით, რომ ამ გრძნობისმიერ სამყარომდე თუ რამე არსებობდა, აშკარად, ის ნათელში იყო; რადგან ანგელოზთა დასები და უხორცო ძალთა მთელი მხედრობა ბნელში როდი იყვნენ, არამედ ნათელსა და ყოველგვარ სულიერ მხიარულებაში. და ამაში არავინ შემოგვედავება, ვინც კი აღთქმულ სიკეთეთა შორის მოიაზრებს იმ ზეციურ ნათელს, რომელზეც მეტყველებს სოლომონი: "მართალთა ნათელი მხიარულობს" (იგავნი 13:9). მოციქულმა კი თქვა: "სიხარულით ჰმადლობდეთ ღმერთსა და მამას, რომელმაც იმის ღირსნი გვყო, რომ წმიდათა ხვედრს ვზიარებოდით ნათელში" (კოლას. 1:12).

_____________

ამრიგად, რადგან ზეცა, ღმრთის განკარგულებით, უეცრად გადაიშალა ყოვლისმომცველ მის საკუთარ შემოწირულობაზე, ხოლო ზეციურ კამარას აქვს სიმყარე, საკმარისი იმისთვის, რათ განყოს გარეგანი შინაგანისგან; ამ ზეციურმა კამარამ, აუცილებლობით, გადაჰკვეთა რა გარეგანი სხივები, ჩამოაყალიბა მისით მოცული ბნელი ადგილი. რადგან ჩრდილის წარმოსაქმნელად საჭიროა შეერთდეს სამი რამ: სინათლე, სხეული და გაუნათებელი ადგილი. ამიტომაც ეს მსოფლიო ბნელი წარმოიქმნა ზეციური კამარის მიერ.

ნათელი და ბნელი ურთიერთსაწინააღმდეგონი არიან, მაგრამ აუცილებელნი კაცთათვის. ნათელი ადამიანებს შეეწევა საქმიანობასა და შრომისმოყვარეობაში, აჩვენებს ხილულ საგნებს, და აღძრავს მას შემოქმედის სადიდებლად. ხოლო ბნელი ამშვიდებს და განაახლებს ადამიანებს, ბოლოს უღებს დაღლილობას, რომელსაც წარმოქმნის სამუშაო, და ადამიანებს ჰკრებს სახლებში, მხეცებს კი აძლევს თავისუფლებას ეძებონ საკვები. ამას ნათლად გვასწავლის ღვთაებრივი დავითი; რადგან ის ამბობს: "დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე, მას შინა ვიდოდიან ყოველნი მჴეცნი მაღნარისანი, ლეკუნი ლომთანი მყჳრალნი ტაცებად და თხოვად ღმრთისაგან საზრდელსა მათსა. აღმოუბრწყინდა მზე, და შეკრბეს და სადგურთავე თჳსთა დაადგრიან. გამოვიდეს კაცი საქმესა თჳსსა და შრომასა თჳსსა მიმწუხრადმდე" (ფსალმ. 103:20-24). ამის შემდეგ, შემოქმედის საქმეებით გაკვირვებული, აგრძელებს: "ვითარ განდიდნენ საქმენი შენნი, უფალო, და ყოველივე სიბრძნით ჰქმენ; აღივსო ქუეყანაჲ დაბადებულითა შენითა" (ფსალმ. 103:24). ამგვარად, ზუსტად დადგენილია ჩვენ მიერ, რომ სიბნელეც აუცილებელია კაცთათვის.

იმის გაგება, ბნელი რომ არანაირი არსი არ არის და ნაწარმოებია შემთხვევით, იოლი გასაგებია; რადგან ის არის ჩრდილი, რომელსაც იძლევა ცა და მიწა, ამიტომაც ქრება სინათლის გამოჩენისთანავე. ხოლო სინათლე არსია, და დამოუკიდებელი; ის ჩადის, მაგრამ კვლავ ჩნდება, გვშორდება და კვლავ გვიბრუნდება.

როგორც ჩვენი სხეული არის ერთგვარი არსი, მის მიერ წარმოქმნილი ჩრდილი კი - შემთხვევითობა, და არა არსი: ასევე ცა და მიწაც; ეს უდიდესი სხეულები, განსხვავებულნი არიან არსით, მაგრამ მათ მიერ წარმოქმნილი ჩრდილი, სანამ სინათლე არ არის, ბნელად იწოდება. როგორც კი გამოჩნდება სინათლე ქრება ბნელი. ამისი დამტკიცება სხვაგვარადაც შეიძლება.

სახლი, რომელშიც არ არის ფანჯრები, ჩაბნელებულია, მაგრამ სანთლის შეტანისთანავე ნათდება; ამ დროს ბნელი სადმე სხვაგან კი არ გადადის, რადგან მას არ გააჩნია დამოუკიდებლობა და არის არარსობრივი; ის სრულიად იფანტება ნათლის შემოსვლისთანავე, რადგან ის არის ჩრდილი, რომელსაც წარმოქმნიან ჭერი, იატაკი და კდლები, შემდეგ კი გაიფანტება სინათლის სხივების შემოსვლით. და ეს ყოველდღიურად მეორდება.

სინათლის დაშორებით, ცისა და მიწის ჩრდილი წარმოქმნის სიბნელეს, ხოლო სინათლის გამოჩენისთანავე, სიბნელე იფანტება. ამიტომაც სიბნელე არ არის რაიმე შეუქმნელი არსი, ისევე როგორც რაიმე შექმნილი არსება; პირიქიტ, ის არის გარდაუვალი მოვლენა, რომელსაც წარმოქმნიან შექმნილი საგნები და ღმრთის სიბრძნე.

წინასწარმეტყველი მასშიც ხედავს ყოვლის შემოქმედი ღმერთის განდიდების მიზეზს, რადგან ამბობს: "მე ვარ, რომელმან ვქმენ ნათელი და შევმზადე ბნელი" (ეს. 45:7). ფრიად შესაფერისად გამოიყენა ერთი გამონათქვამიც და მეორეც, როდესაც ნათელზე თქვა - ვქმენ, ხოლო ბნელზე - შევამზადე, რადგან ბნელი შემთხვევითი რამეა, რომელიც საგნებზეა დამოკიდებული და იფანტება. სამი ნეტარი ყრმაც, რომლებმაც მთელ ქმნილებას მოუწოდეს ღმრთის ქებისკენ, დღეს ღამეს მიუმატეს და ნათელს ბნელიც. მათი მონაცვლეობით იზომება დრო, და მოეწყობა ადამიანური ცხოვრება.

ზოგიერთის აზრით, ყოვლადწმიდა სული, რომელიც ცხოველყოფს წყლის ბუნებას და წინასწარ მოასწავებს ნათლისღების მადლს. მაგრამ უფრო სამართლიანად მიმაჩნია აზრი, რომ მწერალი აქ სულში ჰაერს გულისხმობს. რადგან ჯერ თქვა, რომ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა, და უფსკრულში იგულისხმა წყლები, აუცილებლობით ახსენა ჰაერიც, რომელიც განფენილია წყალთა ზედაპირიდან ცამდე, რადგან ჰაერის თვისებაა იძვროდეს იმ სხეულებზე ზემოთ, რომლებიც ქვემოთ არიან.

ფრიად შესაფერისად თქვა მწერალმა: იძვროდა, და არა ჰფარავდა, რადგან სიტყვით იძვროდა, გამოიხატება ჰაერის ადვილად მოძრავი არსი. ხოლო თუ ვინმე ამგვარ აზრს არ დაეთნხმება, რადგან წერილ არს: "სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ", ისმინოს, რას ამბობს ნეტარი დავითი ყოვლის შემოქმედ ღმერთზე: "ქროდის სული მისი და დიოდიან წყალნი" (ფსალმ. 147:7). და რომც არაფერი ვთქვა, თავისთავად ნათელია, რომ ღმრთის სული დავითმა ქარს უწოდა; რადგან, როგორც კი დაუბერავს სამხრეთის ქარი, გაყინული წყალი ჩვეულებისამებრ დნება.

სხვას კი არ უბრძანებს შექმნას, არამედ არარსებულს არსებობისკენ მოუწოდებს. აქ ბრძანება არის ნებელობა. რადგან ნათქვამია: "ღმერთმან ჩუენმან ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა ყოველივე, რაცა უნდა, ქმნა" (ფსალმ. 113:11). თუკი მან ასე ბრძანა, მაშინ, ცხადია, არა უსულო სტიქიათა გამო, არამედ უხილავ ძალთა მიმართ, რათა უწყოდნენ მათაც, რომ მისი ბრძანებით მოდის ყოველივე ყოფიერებად.

რათა დაარწმუნოს უმადურნი, არ გმონ ის, რასაც ღმერთი კეთილს უწოდებს.

რადგან საღმრთო წერილი გვასწავლის, რომ "თავდაპირველაღ ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა" (დაბ. 1:1), შემდეგ ამბობს, რომ ნათლის შექმნის შემდეგ, მეორე დღეს შეიქმნა მყარი; აქედან ეს შეკითხვა გვიჩვენებს შემკითხველთა დიდ უგუნურებას. შესაქმის დროითაც და მეთოდითაც უნდა გულისხმავყოთ ცათა განსხვავება: ერთი შეიქმნა ნათლამდე, მეორე კი - ნათლის შემდეგ; ერთი - არაფრისგან, მეორე კი - წყალთაგან. რადგან ნათქვამია:  "თქვა ღმერთმა: იყოს წყალთა შორის მყარი და გაჰყაროს წყლები" (დაბ. 1:6).

შემდეგ თქვა, რომ სიტყვა საქმედ იქცა (რადგან ამას ნიშნავს სიტყვები: "და იქმნა ასე" (დაბ. 1:7). ამით მწერალი გვასწავლის, როგორ დამყარდა ეს ყველაფერი, რადგან ამბობს: "გააჩინა ღმერთმა მყარი და გაჰყარა ერთმანეთისგან წყალი, რომელიც არის მყარს ქვემოთ, და წყალი, რომელიც არის მყარს ზემოთ. მყარს ღმერთმა უწოდა ცა" (დაბ. 1:7, 8).

პირველი ცა არ იწოდება მყარად, რადგან ის თავიდანვე იყო ცა. მეორე ცამ კი თავისი სახელწოდება თვით საგნისგან მიიღო, რადგან ის წყალთა მიმდინარე არსისგან შედგა, და თხევადი ნივთიერება გაუმჭვალავი და მყარი გახდა; ამიტომაც იწოდა ის მყარად. შემდეგ, რადგან ის ზემოთაა, და ჩვენთვის ჩაანაცვლებს პირველ ცას, იწოდება კიდეც ამ სახელით.

წყლის ბუნება კი ყოველთა შემოქმედმა ღმერთმა ორ ნაწილად დაჰყო: ერთი ნაწილი მოათავსა მყარს ზემოთ, მეორე კი ქვემოთ დატოვა, რათა წყლები, რომლებიც ზემოთაა, თავისი ნესტიანობითა და სიცივით გადაეღობონ მნათობთა ცეცხლს, რომ ზიანი არ მიადგენს მყარს, ხოლო წყლები, რომლებიც ქვემოთ დარჩნენ, თავიანთი ანაორთქლით ჰკვებავდნენ ჰაერს, რომელიც ზემოთ მყოფი ცეცხლით ხურდება და შრება. ამიტომაც, ვინც დასაშვებად არ მიიჩნევს მეორე ცას, ის არასწორი გზით მიდის; ხოლო ვინც ცდილობს მრავალი ცის დაშვებას, ის მისდევს ზღაპრებს, და უგულებელყოფს სულის ღვთაებრივ სწავლებას.

საღმრთო წერილი ცას მრავლობითში ახსენებს: "ცანი ცათანი" (ფსალმ. 148:4), რადგან ებრაულ ენაზე არც ცა და არც წყალი მხოლობით რიცხვში არ მოიხსენიებიან. მრავალი მსგავსი მაგალითი შეიძლება ვპოვოთ ბერძნულ ენაში. ასე, მაგალითად, ათენას არავინ ხმობს მხოლობით რიცხვში, არამედ მრავლობითში, და ქალაქ დელფოსსაც დელფებს უწოდებენ მრავლობითად. ასე ხდება ეს არა იმიტომ, რომ ცა ბევრია, არამედ ინარჩუნებს რა ებრაული ენის თვისებას, საღმრთო წერილი ცას მრავლობითად გამოხატავს.

სხვა ფსალმუნი, უფრო ნათლად გვასწავლის რა ამის შესახებ უკან იხევს ენის თვისებისგან და ასე ბრძანებს: "ცა ცათანი უფლისანი არიან" (ფსალმ. 113:24). აქედან ჩანს, რომ, როგორც ეს ცა წარმოადგენს ჩვენს თავშესაფარს, მიწა კი კვარცხლბეკს, ასევე ხილულ ცას თავის თავშესაფრად აქვს ზეცა.

წყალთა შეგროვება ერთია, რადგან ზღვები ერთმანეთთან შეერთებულნი არიან - ერთნი წყალქვეშა დინებებით, სხვები - ზედაპირულად. მწარალმა კი ახსენა მრავალი შეგროვებანი, რადგან სხვა არის ინდოეთის ოკეანე, სხვა - პონტოეთისა, სხვა - ტირენიისა; სხვა არის პროპონტიდის ყურე, სხვა - ჰელეოსპონტისა; სხვაა ასევე - ეგეოსის ზღვა, და სხვა - იონიის. მათ მიღმა კიდევ არსებობს უდიდეს ზღვა, რომელსაც ზოგიერთი ატლანტიკურს უწოდებს, სხვები კი - ოკეანედ ხმობენ მას. ამიტომაც მწერალმა, რადგან ეს ზღვები ურთიერთშეკავშირებულნი არიან, მათ ერთი კრებითი სახელი უწოდა, რადგან ისინი აიღებიან ცალ-ცალკე, მაგრამ შეგროვებად იწოდებიან.

მრავალია პირუტყვთა სახეობა, რომელთაც ხან მხეცებს უწოდებენ, ხან საქონელს, ხან ქვეწარმავლებს, ხან კიდევ ფრინველთ. ღმერთმა საჭმელი ყველას გაუმზადა, ისინი კი ადამიანთა სასარგებლოდ შექმნა; ამიტომაც ითქმის, რომ ისინი იკვებებიან ჩვენთვის. რამეთუ ნათქვამია: "აღმოუცენა თივა პირუტყუთა, და მწუანე სამსახურებელად კაცთა" (ფსალმ. 103:14).

ამიტომაც ის, რაც უსარგებლოა ერთისთვის, სასარგებლოა მეორისთვის, და ადამიანთათვის არასაჭირო საჭიროა მათთვის, რაც კაცთათვის შეიქმნა. გარდა ამისა, უფალმა, განჭვრიტა რა, რომ ადამიანები, თავიანთი შეცოდების გამო დაექვემდებარებოდნენ სიკვდილს და დაავადდებოდნენ, მიწას უბრძანა აღმოეცენებინა არა მარტო ისეთი ბალახი, რომელიც საჭმლად გამოდგებოდა, არამედ ისეთიც, რაც სამკურნალოდ იქნებოდა სასარგებლო. და ეს უდიდესი სიზუსტით შეგვიძლია გავიგოთ მათგან, ვინც სწავლობს სამკურნალო ხელოვნებას, კერძოდ, ის რაც მავნედ გვეჩვენება სნეულებებს კურნავს, რადგან სხვა ბალახებთან შერევისას დამცავ საშუალებად იქცევა და ჯანმრთელობას გვიბრუნებს.

უფალი ღმერთი ქმნის არაფრისგან და ააღორძინებს არსებულისგან: პირველი ცა მან არაფრისგან შექმნა, მეორე კი წყალთაგან. ასევე ყოფიერებად მოიყვანა მან არარსებული მიწა, ხოლო მას ხეებისა და თესლების აღმოცენება უბრძანა. ამიტომაც შექმნა ნათელი, როგორც სურდა. მაგრამ რადგან მყარით განყო წყალთა ბუნება, ნაწილი მყარის ზემოთ მოაქცია, ნაწილი კი მყარს ქვემოთ. ასე, საკუთარი ნებით, განჰყო მან ეს ნათელი, და მოაწყო დიდი და მცირე მნათობები.

მზე თავისი აღმოსვლითა და ჩასვლით წარმოქმნის დღეებს, და აღასრულებს რა მსვლელობას სამხრეთითა და ჩრდილოეთით, წლიურ წრეს შემოივლის. ის აკეთებს მოხვევებს, რასაც წმიდა წერილი დრო-ჟამს უწოდებს. რადგან, ბუნიობიდან გადადის რა ჩრდილოეთით, წარმოქმნის გაზაფხულს, შემდეგ, იქიდან იწყებს მობრუნებს იმავე საზღვრამდე, და აკეთებს საზაფხულო მოხვევას: ხოლო როდესაც ბუნიობა გადადის სამხრეთით, მაშინ დგება შემოდგომა, სამხრეთიდან მობრუნების შემდეგ კი წარმოქმნის ზამთარს. მთვარის მოძრაობის მიხედვით კი შევიტყობთ თვეთა რიცხვებს: რადგან მთვარე თავის მოძრაობას ოცდაათ დღეში ექვსი საათის ნაკლულებით აღასრულებს; ამიტომაც ასეთ დღეთა რიცხვს თვეს უწოდებენ, ამიტომ ეწოდება ამ მნათობს მთვარე.

ხოლო გამოთქმა "დროჟამის აღმნიშვნელად" ჩვენ გვესმის არა უგუნურ ადამიანთა მსგავსად. რადგან არც პითაგორას, არც სოკრატეს, არც პლატონს, არც სტოიკოსებს არ მიუღიათ ვარსკვლავთმრიცხველობის ფუჭმეტყველება დაბადების დღეების აღსანიშნად. თუკი მეზღაპრეობაში აღზრდილები უგულებელყოფდნენ ამ ზღაპარს, საღმრთო სიტყვისადმი რომელი მორწმუნე შეიწყნარებს მას, რომელიც არა თუ ბოროტსიტყვაობაა, არამედ უკიდურესად უაზროც?

ამრიგად, საღმრთო წერილი "დროჟამის აღნიშვნას" უწოდებს იმას, რითაც იცნობა დრო იმისა, თუ როდის რა დაითესოს, დაირგოს და ხომალდებისა და სახლების ასაშენებლად ვარგისი ხე მოიჭრას. აქედან სწავლობენ ზღვაოსნობის ხელოვნებას დაუფლებულნი, თუ როდის დაძრან ნავი, როდის მიადგნენ ნაპირს, როდის აუშვან აფრები და როდის ჩამოუშვან; რადგან გამოცდილებამ ასწავლა მათ ვარსკვლავთა ამოსვლა და ჩასვლა. ჩვენც, არცთუ იშვიათად, როდესაც ვნახავთ კომეტას ან კუდიან ვარსკვლავს, წინასწარ ვიგებთ მტრის მოახლებას ან კალიის შემოსევას, ნახირის ჭირსა და ადამიანების სნეულებას. აი ამას უწოდა მწერალმა "დროჟამის აღნიშვნა", და არა ყოველგვარი უგუნურებითა და უსჯულოებით აღსავსე მკითხაობას.

ცხოველებს აქვთ თვალები, და ისინი ვერ აიტანდნენ ნათლის სიჭარბეს; ხოლო ნათელი, რომელიც დაიყო მცირე და დიდ მნათობებად, ცხოველთა მხედველობის შესაბამის ბრწყინვალებას გამოსცემენ; მცენარეთა ბუნება კი მოკლებულია ამგვარ მგრძნობელობას.

ღმერთმა, როდესაც ინება, დაუყოვნებლივ აღავსო მთელი დედამიწა მინდორ-ველებით, ყანებითა და ჯეჯილებით, ათასგვარი ბალახებითა და ხეებით, ხოლო პირუტყვი ცხოველები მან წყვილ-წყვილად შექმნა; თანაც უმიზეზოდ როდი მისცა მათ კურთხევა, რათა განაყოფიერებულიყვნენ და ზოგს აღევსო ზღვები, ტბები და მდინარეები, ზოგს - საჰაერო სივრცე და სხვებსაც - დედამიწა.

ბავშვებისთვის ზოგჯერ საჭირო ხდება დაშინება, წკეპლა და კვერთხი: ზოგიერთი მათაგნით ვაშინებთ, ზოგით ვსჯით, სხვებით ვზრდით, და ვაჩვევთ კეთილწესიერებას. რადგან უფალმა ღმერთმა წინდაწინ იცოდა, რომ სიზარმაცისკენ გადავიხრებოდით, მხეცები წინდაწინ მოამზადა, როგორც ერთგვარი წკეპლა და საშიშროება, რათა მათით შევშინებულიყავით, (და, როგორც ბავშვებს, ასეთ დროს მშობლებს რომ აფარებენ თავს), ჩვენც ღმერთი მოგვეწოდებინა შემწედ და მუდამ მის გვერდით ყოფნა გვდომოდა. მაგრამ, როგორც ზრდასრულები არაფრად აგდებენ წკეპლას და საფრთხობელებს: ასევე სათნოების ბინადრებს უკვე აღარ ეშინიათ მხეცებისა, რადგან ადამს ცოდვის ჩადენამდე ყველა მხეცი ემორჩილებოდა და აღიარებდა ადამიანისადმი მონობას; ასე იყო ნოეც, რომლის მოწოდებას ყველა პირუტყვმა უსმინა კიდობანში შესვლისას და ცხვრებივით მოთვინიერდნენ ლომიც, ჯიქიც და ყველაზე მძვინვარე ქვეწარმავლებიც. როდესაც დანიელი ლომებით სავსე ორმოში ჩააგდეს, ლომებმა მასთან მიკარება ვერ გაბედეს; რადგან მასში ღმრთის ხატებას ხედავდნენ. ასევე გველმაც ჩაასო კბილები მოციქულის ხელს, და მასში ცოდვისმიერი მოდუნება და უძლურება რომ ვერ იგრძნო, იმწამსვე განეშორა მას და აგიზგიზებულ ცეცხლში გადავარდა, თითქოსდა თავი დაისაჯაო, რომ მიუახლოვდა სხეულს, რომელსაც თავს არ უნდა დასხმოდა. ჩვენ კი გვეშინია მხეცების, რადგან ჩვენი ცხოვრება არაკეთილსინდისიერია. ამიტომაც ღმერთი, რომელიც უდარდელებზეც ზრუნავს, ცხოველებს უდაბური ადგილები განუკუთვნა, და საკვების მოსაპოვებლად ღამე დაუწესა: რადგან წერილში ნათქვამია, "დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე, მას შინა ვიდოდიან ყოველნი მჴეცნი მაღნარისანი" (ფსალმ. 103:20). ქვეწარმავლებს კი ღმერთმა მიწის ხვრელებსა და ნაპრალებში დაუდო ბინა, რათა კაცთა მოდგმისთვის ვნება არ მიეყენებინათ. სრულიად უზრუნველნი რომ ვყოფილიყავით, და შეგვზიზღებოდა ისინი, რომელთაც ყველაზე ნაკლებად ძალუძთ ჩვენთვის ზიანის მოყენება.

ღმერთი, რომელიც ბრძნულად განაგებს ჩვენს ცხოვრებას, ზოგჯერ დაუშვებს, რათა მრავალი ათასი ადამიანიდან ორი ან სამი მოწყლულ იქნას მორიელების თუ სხვა ქვეწარმავლების მიერ, რათა შევშინდეთ (როგორც ბავშვები), მოვუწოდოთ მამას და ვევედროთ მას დაგვიცვას თავისი ყოვლადძლიერი განგებით.

გარდა ამისა სხვა მიმართებითაც სასარგებლონი არიან ჩვენთვის მხეცები; რადგან ექიმები მათგან მრავალ დამცავ წამლებს ამზადებენ. ამიტომაც ნურავინ გაკიცხავს შემოქმედს მხეცთა გამო, და ნურავინ მხოლოდ იმას ნუ მიიღებს მხედველობაში, თუ როგორები არიან ისინი თავისთავად, არამედ გამოიძიონ რა სარგებლობას ვიღებთ მათგან.

ადამიანის სხეულშიც მრავალი სილამაზეა, სიმწყობრეა, ურთიერთშეხამებაა ასოებისა, მაგრამ ამავდროულად არის სისველე, ნერწყვი და მყრალი განავალი. თუმცა ამის გამო არავინ ამცირებს ცოცხალ არსებებს; რადგან ამის გარეშე მისი სიცოცხლე შეუძლებელია; ამ ნესტიანობით იზრდება ის ძალებში. მას სჭირდება ლორწოც, სისხლიც, და ორივე ნაღველი; მაგრამ როგორც განმტკიცდებიან მათით, ასევე მათითვე ნადგურდებიან; რადგან სიჭარბე ან უკმარობა რაიმე თქმულისგან ანგრევს ცოცხალ არსებას. კვლავაც, თუკი ვინმე მოიკვეთს თითის სახსარს, სრულიად უსარგებლოს გახდის მას, მაგრამ სახსარს, სანამ ის ჯანსაღია, საკმაო სარგებლობა მოაქვს სხეულისთვის. ამიტომ ისე უნდა მოვიქცეთ, რომ ყოველი ქმნილება განვიხლოთ არა ცალკეულად, თუ როგორია ის თავისთავად, არამედ გამოვიკვლიოთ, რამდენად სასარგებლოა ის მთელი სამყაროსთვის.

ცეცხლი წვავს, და არა მარტო ანგრევს ჩვენს სხეულებს, არამედ წვავს სახლებს, ხომალდებს, ყანებს, თუმცა ის ერთ-ერთია ოთხ სტიქიათაგან, რომლითაც ყველაფერი წესრიგში მოდის, და მოკვდავ ბუნებას არ შეუძლია იარსებოს ცეცხლის გარეშე.

წყალი ტბორავს მთელ დედამიწას, ანგრევს სახლებს, ღუპავს მეზღვაურებს, მათაც კი ვნებს, რომლებიც მას უდროოდ და უზომოდ სვამენ; მაგრამ არავინ, თუ უგუნურ არ არის, წყალს დამღუპველს არ უწოდებს; რადგან ის რწყავს მიწას, ზრდის მცენარეებს, და სიცოცხლეს ანიჭებს უამრავ პირუტყვს, თვით კაცთა მოდგმასაც კი. ამიტომ ასევე უნდა განვიხილოთ ყოველი სხვა ქმნილებაც და არ დავიწყოთ იმისი მტკიცება თავისთავად მავნეა იგი თუ სასარგებლო, არამედ ვიხილოთ როგორი სარგებლობა მოაქვს მას ბუნების შემადგენლობაში. მხეცებსაც ეშინიათ ადამიანის მისთვის დასაბამიდანვე ბოძებული ძალაუფლების გამო, მაგრამ ზოგჯერ ეზიზღებათ იგი, როგორც საღმრთო რჯულის დამარღვეველი; მზაკვარ მონებსაც ჩვეულებად აქვთ ეზიზღებოდეთ ისინი, ვისაც ბატონებმა მათზე მბრძანებლობა დაავალეს, რადგან ხედავენ, თავიანთი საქციელით, თავისუფლად ყოფნის შესაძლებლობა როგორ დაკარგეს.

ზოგიერთი ღვთითსაძაგელი მწვალებელი ამტკიცებდა, თითქოსდა ღმერთმა ეს სიტყვები ანგელოზებს და ბოროტ დემონებს უთხრა; ამ ჭკუანაღრძობ ხალხს არ ესმოდა ნათქვამი: "ხატებისაებრ ჩვენისა". რადგან ღმერთსა და ანგელოზებს ერთი და იგივე არსი როდი აქვთ და არც ხატება აქვთ ერთი და იგივე: ღმრთის ბუნება მარადიულია, ხოლო ანგელოზები თვით შემოქმედმა ღმერთმა შექმნა, მისგან მიიღეს ყოფიერება, დემონები კი მზაკვარებად მიიქცენენ ნებაყოფლობით. ამიტომაც უკიდურესი სიშლეგის ნიშანია - ივარაუდო, თითქოსდა ერთი ხატება ჰქონდეთ ბოროტ დემონებს და მოწყალების ზღვას.

იუდეველები სხვა უკიდურესობაში ვარდებიან: ისინი ამტკიცებენ, თითქოსდა ღმერთმა საკუთარ თავს უთხრა: "ვქმნათ კაცი", იმათი მიბაძვით, ვისაც მიენდობა უზენაესი ხელისუფლება. რადგან ქალაქთა მმართველებს და მხედართმთავრებს აქვთ ჩვეულება მრავლობით რიცხვში წარმოთქვან: ჩვენ ვბრძანებთ, ვწერთ, ვადგენთ და მათი მსგავსნი. მაგრამ ამ ჭკუანაკლულებმა ვერ გულისხმაყვეს, რომ ყოველთა ღმერთი მრავალ ადგილას საკუთარ თავზე მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობს, მაგალითად: "მოაწია ყოველი ხორციელის აღსასრულმა ჩემს წინაშე" (დაბ. 6:13); და კიდევ: "შეიგონა ღმერთმა, რომ შექმნა ადამიანი" (დაბ. 6:6); და: "მიწის პირისაგან აღვგვი ადამიანს" (დაბ. 6:7); და კვლავ: "არ გაიჩინოთ ჩემს გარდა სხვა ღმერთები" (გამ. 20:3); და კიდევ: "აჰა, ახალს მოვიმოქმედებ, ახლავე აღმოცენდება" (ეს. 43:19); ასევე: "გავხსნი ნაკადულებს ხმელგორებზე და წყაროებს ტრამალებში" (ეს. 41:18).

და საერთოდ, წმიდა წერილში ყველგან შეიძლება დავინახოთ, რომ ყოველთა ღმერთი საკუთარ თავზე მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობს, იშვიათად - მრავლობითში, რითაც სამ იპოსტასზე მიანიშნებს. ასე, მაგალითად, ენათა აღრევის დროს არ თქვა მხოლობითში: "ჩავალ და ენებს ავურევ", არამედ: "მოვედით, გარდავიდეთ და შევურიოთ მათ ენანი" (დაბ. 11:7). ამიტომ, აქაც, რადგან ისეთ გონიერ ცხოველ არსებას ქმნიდა, მრავალი მოდგმის შემდეგ ნათლისღების წმიდა საიდუმლოთი რომ უნდა განეახლებინა და, რომელიც წმიდა სამების მოწოდებით აღსრულდება; იზრახავდა რა ამ ბუნების შექმნას, რომელსაც უნდა მიეღო ეს საიდუმლო, საიდუმლოდ გამოხატა არსებათა იგივეობა და პირთა რაოდენობაც, რადგან სიტყვებით: "თქვა ღმერთმა", საღმრთო ბუნების ერთობაზე მიგვანიშნა, ხოლო დამატებით: "ვქმნათ", პირთა რაოდენობა დაგვანახა. ასეა შემდეგაც, სიტყვა "ხატება" გამოყენებულია მხოლობით რიცხვში (რადგან არ უთქვამს "ხატებებისამებრ", არამედ "ხატებისაებრ", რითაც კვლავ ბუნების ერთობა აჩვენა, ხოლო სიტყვით "ჩვენისა", კვლავ იპოსტასთა რიცხვი წარმოაჩინა.

ყოველთა ღმერთმა, რომელიც წინასწარ ხედავს რა ყოველივეს, როგორც აღსრულებულს, წინასწარ ჭვრეტს მომავალ განხორციელებას და მხოლოდშობილის განკაცებას, იცის, რომ ქალწულისგან მიიღებს კაცობრივ ბუნებას, შეუთავსებს და შეაერთებს მას თავისთან ისე, რომ იქნება ერთი იპოსტასი ღმრთისა და კაცისა, და მისდამი ერთი თაყვანისცემა დაუწესდება მთელ ქმნილებას, - სრულიად სამართლიანად, მოდგმის თვით საფუძველიც უდიადესი პატივით შემოსა. (ადამიანის) შექმნას წინ თათბირი წაუმძღვარა, რათა მიენიშნებინა შესაქმნელი ბუნების გონიერება, შემდეგ კი (შემოქმედ) პირთა რაოდენობის გულისხმისყოფაც მოგვცა, რათა ისინი, ვინც დედამიწაზე აღავლენდნენ გალობას, ჩაწვდომოდნენ ღვთისმეტყველების დაფარულ აზრს, რათა  საკუთარი ხელებით შექმნილი ამ არსებისადმი განსაკუთრებული სიყვარული ეჩვენებინა. ამის შესახებ ღაღადებს სახელოვანი იობიც, როდესაც ღმერთს ეუბნება: "ხელთა შენთა შემქმნეს მე და დამბადეს მე" (იობი 10:8).

იგივე სიტყვებით გამოხატა ეს ჭეშმარიტება დავითმა: (ფსალმ. 118:73). ეს ნათალად უწყის მანაც, ვისაც წმიდა ნათლისღება ეღირსა, კერძოდ, რომ შემოქმედმა გვაცხოვნა, და მაცხოვარმა შეგვქმნა. მეტიც, თვით შემოქმედი იერემიას და ესაიას პირით ამბობს, რომ ჩვენ ვართ თიხა, ის კი ჩვენი შემოქმედია (ეს. 64:8; იერ. 18:6). თანაც არ ვამტკიცებთ, რომ ღვთაებას ხელები აქვს, და რომ მას თათბირი და წინასწარი განსჯა სჭირდება, რათა, პლატონისეული მეზღაპრეობით, ქნილება განზრახული იდეით შექმნას. პირიქით, ეს ყველაფერი გვაფიქრებინებს მხოლოდ ღმრთის განსაკუთრებულ მზრუნველობაზე ცოცხალი ქმნილებების მიმართ.

ზოგიერთი სულის უხილავობას ღმრთის ხატებას უწოდებდა, მაგრამ ამას უსამართლოდ ამბობდნენ. თუკი სულის უხილავობა ღმრთის ხატებაა, მაშინ ღმრთის ხატებად უმეტესწილად წოდებულ იქნებოდნენანგელოზები, მთავარანგელოზები და ყველა უხორცო ძალნი, წმიდა ბუნებანი, როგორც სრულიად თავისუფალნი სხეულებისგან და წმიდად უხილავნი.

სხვები თავიანთი სიმარტივით ამტკიცებენ, რომ ადამიანის სხეულია შექმნილი ღმრთის ხატად, რადგან ესმათ ღმრთის სიტყვა, რომელიც ამბობს: "ყური მოაპყარ, უფალო, და ისმინე, თვალი გაახილე და დაინახე" (4 მეფ. 19:16); და კიდევ: "იყნოსა უფალმა კეთილსურნელება" (დაბ. 8:21); ასევე: "უფლის ბაგენი მეტყველებენ" (ეს. 1:20) და "მის ხელთაა სიღრმენი მიწისა" (ფსალმ. 94:4), და კიდევ მრავალი ამდაგვარი.

მაგრამ ამ უკიდურესად ლიტონმა ადამიანებმა ვერ გაიგეს, რომ უფალი ღმერთი, როდესაც ადამიანებს ადამიანთა მეშვეობით ელაპარაკება, თავის სიტყვებს მსმენელთა უძლურებას შეუხამებს. და რადგან ჩვენ თვალების მეშვეობით ვხედავთ, მის მხედველობით ძალას წერილი თვალებს უწოდებს; სმენადობის ძალას - ყურებს, რადგან ჩვენ სხეულის ამ ნაწილით ვისმენთ; განკარგულებას კი ბაგეებს უწოდებს. მაგრამ მათ უნდა სმენოდათ, რომ წერილში არა მარტო ეს გამონათქვამებია, არამედ ისინიც, რომლებიც ღმრთის გარეშეუწერლობას გვიცხადებენ. რადგან ნათქვამია: "საით, წავუვალ შენს სულს და შენს სახეს სად გავექცევი? ზეცაში რომ ავიდე, შენ იქა ხარ, ქვესკნელში ჩავიდე და - იქაც ხარ!" (ფსალმ. 138:7, 8). სამარიელ ქალს უთხრა უფალმა: "ღმერთი სულია და მისი თაყვანისმცემელნიც სულითა და ჭეშმარიტებით უნდა სცემდნენ თაყვანს" (იოანე 4:24).

მაშ, ღმერთი თუ სულია, მაშინ ის მარტივია, შეუდგენელია, გარეშემოუწერელია. მაგრამ ზედმეტობად მიჩნს ამაზე საუბრის გაგრძელება, რადგან ამ ადამიანთა უგუნურება აშკარაა. ამიტომაც სიტყვები: "ვქმნეთ კაცი ხატებისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ" (დაბ. 1:26) ზოგიერთ მოძღვარს ასე ესმოდა: ყოველთა ღმერთმა, შექმნა რა გრძნობითი და გონიერი ქმნილება, შემდეგში ადამიანიც შექმნა, და დააყენა იგი, როგორც საკუთარი ხატი არასულდგმულთა და სულდგმულთა შორის, გრძნობიერ და გონიერ ქმნილებათა შორის, რათა არასულდგმულ და სულდგმულ ქმნილებებს, როგორც ერთგვარ ხარკი, სიკეთე მოეტანათ მისთვის, ხოლო გონიერთ ადამიანზე მზრუნველობით შემოქმედისთვის თავიანთი ერთგულება დაემტკიცებინათ. ეს თქვა ღვთაებრივმა მოციქულმა: "განა ყველანი მომსახურე სულები არ არიან, მათდა სამსახურად მოვლინებულნი, რომელთაც უნდა დაიმკვიდრონ საუკუნო სიცოცხლე?" (ებრ. 1:14). და უფალიც ბრძანებს სახარებაში: "ეკრძალეთ, ნუ შეურაცხყოფთ ნურცერთ ამ მცირეთაგანს, რადგანაც გეუბნებით თქვენ, რომ მათი ანგელოზები ცაში თვალს არ აშორებენ ჩემი ზეციერი მამის სახეს" (მთ. 18:10). სხვები კი ამბობდნენ, რომ ადამიანი ღმრთის ხატებად შექმნილია მისი უფლობის გამო და, ამის ყველაზე ნათელ დადასტურებად შემოქმედის სიტყვები მოჰყავთ, რომელმაც ბრძანა: "ეპატრონოს ზღვაში თევზს, ცაში ფრინველს, პირუტყვს, მთელს დედამიწას და ყველა ქვემძრომს, რაც კი მიწაზე დახოხავს" (დაბ. 1:26).

ღმერთი, რომელიც თვითონ მეუფებს ყოველივეზე, ასევე ადამიანსაც აძლევს პირუტყვებზე ბატონობის უფლებას. მაგრამ შეიძლება ვიპოვოთ სხვა ნიშნებიც, რომლებიც პირველხატისადმი მსგავსებას წარმოგვიჩენს. რადგან ადამიანიც, მისი შემოქმედი ღმერთივით, აშენებს სახლებს, გალავნებს, ქალაქებს, ნავთსაყუდელთ, ხომალდებს, ეტლებს და კიდევ მრავალთ, როგორც არის მაგალითად ცის, მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების დახატვა, ადამიანთა და პირუტყვთა გამოქანდაკება. მაგრამ უსასრულოა განსხვავება ამ შემოქმედებაში. ყოველთა ღმერთი ყოველ არსებულს ქმნის არარსებულისგან, თანაც ყოველგვარი შრომისა და დროის ხანგრძლივობის გარეშე. მხოლოდ ისურვებს და უკვე გაჩენილია ის, რაც მას სურს, ხოლო ადამიანს მის მიერ შექმნილისთვის სჭირდება ნივთიერება, იარაღი, ინსტრუმენტები, სინათლე, მოფიქრება,დრო, შრომა და სხვადასხვაგვარი ხელოვნება.

სახლის მშენებელს ხურო სჭირდება, ხუროს მეშახტე და მენახშირე, ყველა მათგანს მეტყევე, ამათ კიდევ მიწათმოქმედნი; ასე რომ, ყოველი ხელოვნება მისთვის საჭიროს სხვა ხელოვნებათაგან იღებს. მაგრამ ამგვარი შემოქმედებითაც ადამიანი გარკვეულწილად ემსგავსება შემოქმედს, როგორც ხატი პირველხატს. რამეთუ ყოველ ხატს აქვს მსგავსება პირველხატთან; მაგრამ, გააჩნია რა მისი ნაწილების გარეგნობა, არა აქვს მოქმედება, რადგან არა აქვს სული, რომლითაც სხეული მოძრაობს.

კვლავაც, ადამიანი ღმრთის მსგავსად მეფობს და აწარმოებს სამართალს. მაგრამ როდესაც ღმერთი სჯის, მას არც ბრალმდებლები სჭირდება და არც მოწმეები; ასე განსაჯა მან კაენი, როგორც დანაშაულის თვითმხილველმა. ხოლო ადამიანი, როდესაც სჯის, მოწმეებიც სჭირდება და ბრალმდებლებიც, რადგან არ იცის, როგორ და რა მოხდა. ასე რომ ადამიანიც იწოდება ღმერთად, რადგან ღმრთის ხატად არის შექმნილი, ვინაიდან ნათქვამია: "კაცი თავდაუბურავი უნდა იყოს, ვინაიდან ხატია და დიდება ღვთისა" (1 კორ. 11:7).

და კვლავ, ყოველთა ღმერთს აქვს ღვთაებრივი ბუნება, და არა მარტო სახელწოდება; ხოლო ადამიანი, როგორც ხატი, ოდენ იწოდება ასეთად, მაგრამ თვით საგანს მოკლებულია. ასევე უსასრულობა ნამდვილი და საკუთრივი აზრით ეკუთვნის მხოლოდ ყოველთა ღმერთს; მას გარკვეულწილად ემსგავსება ადამიანის გონება, რადგან ერთ წამში მოიცავს აღმოსავლეთსაც და დასავლეთსაც, ჩრდილოეთსაც და სამხრეთსაც, ზეცასაც და ქვესკნელსაც, მაგრამ არა არსით, არამედ მხოლოდ გონებრივი წარმოსახვით. ღმერთი კი შეუზღუდავია თავისი არსებით, სიბღზნით და ძალმოსილებით.

არიან ისეთებიც, რომლებიც ადამიანის სულში კიდევ სხვა უფრო ზუსტ მსგავსებას პოულობენ; რადგან მას საკუთარ თავში აქვს გონიერი და მაცოცხლებელი ძალა. გონება შობს სიტყვას, სიტყვასთან ერთად კი გამოდის სუნთქვა, არა შობილი, როგორც სიტყვა, არამედ ისეთი, რომელიც ყოველთვის ახლავს სიტყვას და ნაშობ სიტყვასთან ერთად გამოვალს. თუმცა ადამიანში ეს მხოლოდ ხატებისაებრ ხდება, რადგან სიტყვა და სუნთქვა თვითმოქმედნი როდი არიან. წმიდა სამებაში კი ვგულისხმობთ სამ იპოსტასს, შეურევნელს და დამოუკიდებელთ. რადგან სიტყვა ღმერთი მამისგან იშვება უწინარეს საუკუნეთა, და ის განუყოფელია მშობელისგან. ღმრთისა და მამისგან გამოდის სულიწმიდა, და მას საკუთარი იპოსტასი გააჩნია. რადგან ნათქვამია: "ყოველივე ამის მოქმედია ერთი და იგივე სული, რომელიც იმას უწილადებს თვითეულს, რაც თვითონ ნებავს" (1 კორინთ. 12:11). მაგრამ ამის შესახებ არ არის საჭირო სიტყვის გაგრძელება, რადგან საღმრთო წერილში შეგვიძლია ამის დამამტკიცებელი ათასობით მოწმობის მოძიება.

ყველა სხვა დღეს ღმერთმა რაღაც განსაკუთრებული შექმნა. რადგან მეშვიდე დღემდე ღმერთმა მთელი ქმნილება გააჩინა, მეშვიდე დღეს აკურთხა კიდევაც იგი, რათა ეს ერთი დღე სხვათაგან განსხვავებით ჯილდოს გარეშე არ დარჩენილიყო. ამიტომაც ითქვა: "აკურთხა ღმერთმა მეშვიდე დღე" (დაბ. 2:3) ნაცვლად - "გამოჰყო"-სი. რადგან მრავალ ადგილას შეიძლევა ვიპოვოთ, რომ სწორედ ასე გაიგება ეს სიტყვა საღმრთო წერილში. მიდიანელთა შესახებ ნათქვამია: "განწმენდილნი არიან, და მე შევკრიბნე იგინი" (ეს. 13:3), ანუ ამისთვის არიან განკუთვნილნი. შემდეგში, იგივეს წერდა რა იუდეველთ, აუცილებლობის გამო მოსემ თქვა: "აკურთხა უფალმან დღე მეშვიდე და წმიდა-ყო იგი" (გამ. 8:11), რათა უდიდესი პატივი მიეგოთ შაბათისთვის. რადგან, აწესებდა რა რჯულს, თქვა: "რადგან ექვს დღეში შექმნა უფალმა ცა და მიწა (გამ. 20:11) და მეშვიდე დღეს შეისვენა; ამიტომაც აკურთხა უფალმა შაბათი დღე და წმიდაჰყო იგი" (გამ. 20:11), "დაისვენა მეშვიდე დღეს ყოველი საქმისგან, რაც გააკეთა" (დაბ. 2:2), და "აკურთხა ღმერთმა მეშვიდე დღე და წმიდაჰყო იგი" (დაბ. 2:3).

მწერალი მოკლედ იმეორებს ნათქვამს შესაქმის შესახებ, და გვასწავლის, რომ ღმერთმა არაფრისგან შექმნა სტიქიონები, განყო ისინი ერთი მეორისგან და ყოველი მათგანი მოიყვანა იმ წყობაში, რომელიც მას ენება. მიწა, სანამ მას ადამიანი არ ამუშავებდა და ღრუბლები არ რწყავდნენ წვიმით, როგორც ამას მალევე ინებებს უფალი, მიწიდან ამომავალი ორთქლითა და სინოტივით, ასევე მასში წყალთა გამოყოფის შემდეგ დარჩენილი წყაროებით ირწყვებოდა. ასე გადმოთარგმნა აკილამაც: "წყარო აღმოვიდოდა მიწიდან და რწყავდა მთელ ქვეყანას".

ასეთი აზრი აღსავსეა უკიდურესი უკეთურებითა და გმობით. რადგან წმიდა წერილი სიტყვით: "შთაბერა" (დაბ. 2:7) აჩვენებს შესაქმის სიადვილეს; მეტიც, გვაძლევს აზრს, თუ როგორ გულისხმავყოთ სულის ბუნების შესახებ, კერძოდ, იმას, რომ ის არის შექმნილი სული, უხილავი, გონიერი, სხეულებრივი სისავსისგან. ასევე უნდა შევნიშნოთ, რომ თუკი ამ სიტყვაში ჩვეულებრივ სუნთქვას ვიგულისხმებთ, მაშინ თავიდან ჯერ უნდა წარმოვიდგინოთ ფილტვები, კუნთები, რომლებიც იკუმშებიან და იჭიმებიან, და შეერთებულნი არიან სისხლძარღვებთან, ყელთან და პირთან. ხოლო ღვთაება თუ უსხეულოა, მაშინ "შთაბერვაც" ღმრთითსაკადრისად უნდა გავიგოთ.

ჯერ-ერთი, უფალი ღმერთი არავის განსჯის წინასწარმცოდნეობის მიხედვით. მან წინასწარ იცოდა ადამის შეცოდების შესახებ, მაგრამ მაინც მიანიჭა სიკეთენი. შემდეგ, ღმერთს ენება, რათა ადამს შეეცნო ღმრთის ნიჭები, რის შედეგადაც, როდესაც დაკარგავდა, შეეძულებინა ცოდვა, რომელმაც განაშორა მას ესოდენი ნეტარება. მეტიც, ღვაწლის დამფუძნებელმა საჭიროდ ჩათვალა სათნოებებში მოღვაწეთათვის შეეთავაზებინა ჯილდოები გამარჯვებისთვის. ამიტომაც სასუფევლის შესახებ თქვა: "მოდით, კურთხეულნო მამაჩემის მიერ, და დაიმკვიდრეთ სასუფეველი, თქვენთვის გამზადებული ქვეყნის დასაბამიდან" (მთ. 25:34).

რადგან საღმრთო წერილი ამბობს: "აღმოაცენა უფალმა ღმერთმა მიწიდან ყოველი ხე, სანახავად საამო და საჭმელად ვარგისი..." (დაბ. 2:9); ძალიან საშიშია, მიატოვო სულიწმიდის სწავლება, და მიჰყვე საკუთარ გამონაგონს.