სწავლანი > ღვთისმეტყველება
მართლმადიდებლური ჭეშმარიტების დამახინჯება
რუსულ საღვთისმეტყველო აზროვნებაში
ავტორი: არქიეპ. სერაფიმე (სობოლევი)
წინასიტყვაობა
თავის სტატიაში "გამოსყიდვის დოგმატი" (გამოიცა ცალკე ბროშურის სახით 1917 წ.) მიტრ. ანტონი (იგულისხმება მიტრ. ანტონი ხრაპოვიცკი - "აპოკ." რედ.) უარყოფს მართლმადიდებლური სარწმუნოების ძირითად დოგმატს გამოსყიდვის შესახებ. წმიდა ეკლესია, საღმრთო გამოცხადებისა და წმიდა მამათა თხზულებების საფუძველზე, ასწავლის, რომ უფალმა ჩვენი გამოსყიდვა აღასრულა ჯვარზე თავისი სიკვდილით, ანუ პატიოსანი სისხლით, რომელიც მან ჯვარზე დაღვარა. ხოლო მიტროპოლიტი ანტონი ამტკიცებს, რომ ჩვენი გამოსყიდვა აღსრულდა არა ჯვარზე ქრისტეს ვნებითა და სისხლით, არამედ მისი სულიერი ტანჯვით გეთსემანიის ბაღში. უკვე ეს განსხვავება აჩვენებს, რაოდენ დიდი ცდომილებაა მ. ანტონის სწავლება გამოსყიდვის შესახებ!
მართალია, მეუფე მიტროპოლიტი აცხადებს, რომ ის არ უარყოფს უფლის მიერ ჯვარზე ვნების მნიშვნელობას, მაგრამ ეს მნიშვნელობა მის მიერ დაიყვანება იქამდე, რომ მაცხოვრის გოლგოთასეული ტანჯვა მხოლოდ ეხმარება, როგორც ის ამბობს, გეთსემანიის ბაღში მისი სულიერი ტანჯვის ძალას. ისინი არ შედიან ჩვენი ცხონების არსში. გამოსყიდვის არსის ამ თვალსაზრისიდან, მათ არანაირი მნიშვნელობა არა აქვთ, რადგან ჩვენი გამოსყიდვა აღსრულდა არა გოლგოთაზე, არამედ გეთსემანიაში. ამიტომაც მ. ანტონის სწავლების განსხვავება მართლმადიდებლური სწავლებისგან, ამავდროულად კი მთელი მისი ცდომილი სწავლების სიმძიმე გამოსყიდვის შესახებ, ზემოთხსენებული მისი განცხადების მიუხედავად, მთელი თავისი ძალით ცდომილებადვე რჩება.
ეს სიმძიმე კიდევ უფრო იზრდება და რთულდება იმ შეუსაბამო დასკვნებით, რომლებიც მ. ანტონის სწავლებიდან მომდინარეობენ და, რომელთა შესახებაც მისი სტატიის განხილვაში ვლაპარაკობთ. მათზე წარმოდგენა რომ გვქონდეს საკმარისია მივუთითოთ ზოგიერთი მათგანი.
თუკი ჩვენი გეთსემანიის ბაღში ქრისტეს სულიერი ტანჯვით აღსრულდა, მაშინ, აქედან გამომდინარე, მისი ჯვარზე სიკვდილი საჭირო არ ყოფილა; მაშინ ის ჩვენთვის ხდება ზედმეტი და არა მაცხოვნებელი. ასეთ შემთხვევაში, ჩვენ დღემდე ვრჩებით პირველშობილი ცოდვის, წყევლისა და სიკვდილის გავლენის ქვეშ, რადგან ეს გამოხსნა, როგორც ამას ჩვენი მართლმადიდებლური ეკლესია ასწავლის, მოგვენიჭა მხოლოდ ჯვარზე იესუ ქრისტეს ვნებითა და სიკვდილით.
შემდეგ, უფალმა თქვა: "ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: თუკი არ შეჭამთ კაცის ძის ხორცს და არ შესვამთ მის სისხლს, არ გექნებათ სიცოცხლე თქვენში. ხოლო, ვინც ჭამს ჩემს ხორცს და სვამს ჩემს სისხლს, ექნება საუკუნო სიცოცხლე, და აღვადგენ მას უკანასკნელ დღეს. ... ვინც ჭამს ჩემს ხორცს და სვამს ჩემს სისხლს, ის ჩემშია, ხოლო მე - მასში" (იოანე 6:53 - 54, 56). ამ ღვთაებრივი სიტყვებიდან ნათელი ხდება, რომ წმიდა ზიარების გარეშე ვერ შევძლებთ ერთობას იესუ ქრისტეში და მარადიულ ნეტარ ცხოვრებას ვერ დავიმკვიდრებთ. მაგრამ მ. ანტონის სწავლებიდან გამოდის, რომ ქრისტეს ამ სისხლს ჩვენთვის არანაირი მაცხოვნებელი მნიშვნელობა არ ჰქონია. ის რჩება მხოლოდ გარეგან, დამხმარე საშუალებად მაცხოვრის გეთსემანიისეული სულიერი ტანჯვის გასააზრებლად.
აი ამდენად დიდია ცდომილებანი, რომლებიც მომდინარეობენ მიტრ. ანტონის სწავლებიდან თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ.
აქედან გასაგებია, რატომ გამოიწვია პროტესტი საზღვარგარეთ მართლმადიდებლური სარწმუნოების მოშურნეებში მიტრ. ანტონის სტატიის გამოჩენამ გამოსყიდვის შესახებ და ასევე მისმა კატეხიზმომ (М. Антоний. «Опыт христианского православного катехизиса». 1924 г. Сремския Карловци. Сербия).
ჩვენ მხედველობაში გვაქვს ათონელთა ბროშურა, რომელიც 1931 წ-ს გამოსცეს მთაწმინდელმა პატრიოტებმა სათაურით: "მართლმადიდებლობა და სიახლენი" და "მ. ანტონის ბროშურის "გამოსყიდვის დოგმატის" შესახებ"; ასევე მ. ელეფთერის წერილები, რომლებიც მან მიწერა მიტრ. ანტონის 1925-1935 წლების პერიოდში და 1937 წელს გამოიცა ცალკე წიგნად სათაურით: "გამოსყიდვის შესახებ". ჩვენთვის ცნობილია, რომ იყვნენ სხვებიც, თუმცა გამოუქვეყნებელნი, რომლებმაც წერილობით მიმართეს მიტრ. ანტონის მისი ცრუ დოგმატური სწავლების მხილებით.
ძნელი იყო ჩემთვის გულგრილი დავრჩენილიყავი მოცემული სწავლებისადმი. 1927 წ-ს რუსეთის სამღვდელმთავრო სინოდის ოფიციალურ სხდომაზე, რომელიც სრემსკი კარლოვცებში შედგა და, რომელსაც თავმჯდომარეობდა თვით მიტრ. ანტონი, მოისმინეს აწ გარდაცვლილი არქიეპისკოპოსის თეოფანე პოლტაველის მოხსენება გამოსყიდვის დოგმატზე მიტრ. ანტონის სწავლებასთან დაკავშირებით და ჩემი მოხსენება მიტრ. ანტონის კატეხიზმოსთან დაკავშირებით (1).
_________________
1. ეს მოხსენება თითქმის უცვლელად არის განთავსებული წინამდებარე წიგნში სათაურით: "მ. ანტონის კატეხიზმოსთან დაკავშირებით".
_________________
ამის შემდეგ, ძალიან მალე, რუსეთის სამღვდელმთავრო სინოდის ოფიციალურ სხდომაზე, არქიეპ. თეოფანემ თავისი და ჩემი სახელით მიმართა მიტრ. ანტონის თხოვნით არ გაევრცელებინა თავისი დოგმატური სწავლება, რათა არ წამოგვეწია ეს მტკივნეული თემა რუსეთის საზღვარგარეთული ეკლესიის მღვდელმთავართა მომავალ კრებაზე.
მიტრ. ანტონი დათანხმდა ჩვენს თხოვნას. მაშინვე, რაც მას გაეცნო ჩვენი სინოდის რამოდენიმე წევრი, სინოდალურ კანცელარიას ჩავაბარე გამოსყიდვის შესახებ მიტრ. ანტონის სტატიასთან დაკავშირებული ჩემი მოხსენება (2).
_________________
2. მითითებული მოხსენება წინამდებარე წიგნში შევიდა გადამუშავებული სახით.
_________________
მიტრ. ანტონისთვის უცხო იყო მწვალებელთათვის დამახასიათებელი მისწრაფება, რაც უნდა დაჯდომოდა გაევრცელებინა თავისი სწავლება. მან შეასრულა ჩვენი თხოვნა და შემდეგში გამოსყიდვის შესახებ საკუთარი შეხედულების დასაცავად არაფერი დაუბეჭდავს. სამწუხაროდ, თავისი სულის სიღრმეში, მან ეს სწავლება არ უარჰყო. 1933 წელს პირისპირ ვესაუბრე მის დოგმატურ სწავლებასთან დაკავშირებით და კვლავ განვუცხადე, რომ ის ეწინააღმდეგება წმიდა წერილისა და წმიდა მამათა სწავლებას. მან მიპასუხა, რომ მისი სწავლება საღმრთო გამოცხადების თანხმიერიცაა, და ეკლესიის წმიდა მამათა სწავლებისაც. ამის შემდეგ მიტრ. ანტონისთან ამ თემაზე საუბარმა აღარ მომიწია.
მაგრამ, თუ თვით მიტრ. ანტონი დაბეჯითებით არ ითხოვდა თანაგრძნობითი სიყვარულის, როგორც ჩვენი გამოსყიდვის საშუალების შესახებ თავისი სწავლების გავრცელებას, ამაზე მისმა მიმდევრებმა იზრუნეს.
იმის გამო, რომ მიტრ. ანტონის ცდომილება, და თანაც ასეთ მნიშვნელოვან დოგმატურ საკითხზე, საშიშია მართლმადიდებლური სარწმუნოებისთვის და უკვე თავისი მიმდევრებიც ჰპოვა, საკუთარ წმიდათაწმიდა მოვალეობად ჩავთვალეთ დაგვებეჭდა წინამდებარე ჩვენი გამოკვლევა მიტრ. ანტონის დოგმატური სწავლების შესახებ.
ამ გამოკვლევის მთელი შინაარსი დავყავით სამ ნაწილად:
მათგან პირველში ჩვენ ვლაპარაკობთ მიტრ. ანტონის მიერ გამოსყიდვაზე იურიდიული შეხედულების უარყოფაზე და ღმრთითგამოცხადებულ და წმიდა მამათა მოწმობებიდან მოგვყავს მაგალითები მისი ამ აზრის უარსაყოფად.
მეორე ნაწილის საგანია თვით მიტრ. ანტონის სწავლების გადმოცემა, რომლის თანახმადაც ჩვენი გამოსყიდვა მოხდა ქრისტეს თანაგრძნობითი სიყვარულით, გეთსემანიის ბაღში მისი სულიერი ტანჯვით. ეს სწავლება ასევე უარყოფილია წმიდა წერილისა და ეკლესიის წმიდა მამათა სწავლებების მონაცემებით.
და ბოლოს, ჩვენი წიგნის მკითხველთა გულებში რომ უფრო ჩაიბეჭდოს სწავლება გამოსყიდვის შესახებ, ვიძლევით მის მოკლე გადმოცემას საღმრთო გამოცხადებაზე, წმიდა მამათა სწავლებაზე და საღვთისმსახურებო წიგნებზე დაყრდნობით, რაც საკუთრივ შეადგენს ჩვენი წინამდებარე გამოკვლევის მესამე ნაწილს.
სანამ მიტრ. ანტონის ნაშრომის განხილვაზე გადავიდოდეთ, გვსურს აღვნიშნოთ, თუ რატომ ვლაპარაკობთ პირველ ნაწილში მიტრ. ანტონის მიერ გამოსყიდვაზე იურიდიული შეხედულების უარყოფაზე, და არა თვით მის სწავლებაზე თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ. მიტრ. ანტონი, თუმც კი აცხადებს, რომ "გამოსყიდვის საქმე - თანაგრძნობითი სიყვარულის ღვაწლია... ის არ უნდა არღვევდეს ცხოვრების სხვა კანონებს, ანუ სამართლიანობას" ("Догмат искупления", стр. 44), მიუხედავად ამისა აქვე მეორეხარისხოვანს უწოდებს გამოსყიდვასთან დაკავშირებულ იურიდიულ თვალსაზრისს ("Догмат искупления", стр. 44). მაგრამ, ის ამითაც არ შემოიფარგლება. გამოსყიდვასთან დაკავშირებული საღმრთო მართლმსაჯულების დაკნინებაში მიტრ. ანტონი კიდევ უფრო შორს მიდის. მის მიერ მითითებული მეორეხარისხოვანი თვალსაზრისი სრულიად ნადგურდება მისივ შეხედულებით თანაგრძნობით სიყვარულზე, რომელიც არა მარტო უმთავრესია, არამედ ერთადერთი მიზეზია გამოსყიდვისა, რადგან დასაშვებად არ მიიჩნევს საღმრთო მართლმსაჯულების არანაირ არსებით მონაწილეობას ამ საქმეში, არც მის მოთხოვნილებას ჯვარზე ქრისტეს სიკვდილისა, როგორც საღმრთო სამართლიანობის დამაკმაყოფილებელ მსხვერპლს.
ამრიგად, მიტრ. ანტონი სრულიად უარყოფს იურიდიულ შეხედულებას ჩვენი გამოსყიდვის საქმეში და ასწავლის, რომ აქ მოქმედებდა მხოლოდ თანაგრძნობითი სიყვარული.
საინტერესოა გავარკვიოთ, სად არის მიტრ. ანტონის ამგვარი სწავლების საფუძველი? ჩვენს გამოკვლევაში გამოვარკვევთ, რომ ამ სწავლებისთვის არ არსებობს არანაირი საფუძველი არც წმიდა წერილში და არც წმიდა მამათა თხზულებებში. მაშ, სად არის ეს საფუძველი?
ათონელთა მითითებულ ბროშურაში თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ მიტრ. ანტონის სწავლების მიზეზად დასახელებულია მისი უკიდურესი გატაცება ფ. მ. დოსტოევსკით. ამ უკანასკნელმა 1849 წლის 21 დეკემბერს საშინელი სულიერი ტანჯვა განიცადა ეშაფოტზე. ამ ზნეობრივმა რყევამ უბიძგა მას თავის წიგნში "იდიოტი" თავად მიშკინის პირით ეთქვა, რომ სულიერი ტანჯვა ხორციელზე უმძიმესია და უსაშინელესი. აი საიდან იღებს, ათონური ბროშურის ავტორის აზრით, მიტრ. ანტონში დასაბამს შეხედულება, რომ ქრისტეს სულიერი ტანჯვა გეთსემანიის ბაღში გოლგოთაზე უმძიმესია და ამიტომაც, სწორედ მათით და არა ჯვარზე ვნებით და სიკვდილით გამოისყიდა უფალმა ჩვენი ცოდვები ("Православие и новшество" и "По поводу брошюры М. Антония "Догмат искупления"", стр. 22–23.).
ჩვენ ვიცით, როგორ იტაცებდა მიტრ. ანტონის დოსტოევსკის პიროვნება და თხზულებები. მაგრამ, ამ გატაცებაში როდი ვხედავთ თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ მისი სწავლების აღმოცენების საფუძველს. ეს მიზეზი უნდა ვეძებოთ ხელისუფლების კანონიერებისა და დანაშაულისთვის დასჯის უარყოფის იმ სულში, რომლითაც იზრდებოდა და ყალიბდებოდა ჩვენი რუსული ინტელიგენცია. ჩვენი თანამედროვეებიდან მცირდენი თუ პოულობდნენ საკმარის სულიერ ძალას, რათა წინააღმდეგობა გაეწიათ ამ დამანგრეველი სულისთვის.
უარყოფის გამხრწნელმა სულმა, თავის უკიდურეს გამოვლინებაში, რუსი ადამიანები რევოლუციამდე და სამშობლოს დაღუპვამდე მიიყვანა. მაგრამ ყველაში ერთნაირად როდი ვლინდებოდა იგი. უეჭველად, უარყოფის ეს სული მოქმედებდა იმ რუსი ადამიანების ცხოვრებაშიც, რომლებიც გატაცებით ქადაგებდნენ ღვთაებრივ სიყვარულს, როგორც ჩვენი ზნეობრივი ცხოვრებისა და საქმიანობის ერთადერთ საწყისს, მაგრამ აშკარად ან ფარულად უარყოფდნენ სიცოცხლის სხვა აუცილებელ საწყისს - საღმრთო მართლმსაჯულებას, უკეთურთა დასჯის მისეულ მოთხოვნილებას. უდავოდ, ამ სულის გავლენა იმდენად ძლიერი იყო, რომ მისგან ვერ გათავისუფლდა ვერც მიტრ. ანტონი, რომელიც უარყოფის ეპოქის შვილი იყო.
აქედან გასაგები ხდება, თუ რატომ დაეუფლა მას, როგორც თვითონ ამბობდა, ჯერ კიდევ ცამეტი წლის ყმაწვილს აზრი თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ. ეს აზრი, რომელიც მას დროების სულმა ჩაბერა, მთელი თავისი ძალით გამოვლინდა მის სწავლებაში გამოსყიდვის შესახებ. უარყოფის ამ სულისგან, როგორც თავისი პირველმიზეზისგან, აღმოცენდა კიდევაც იგი. მიტრ. ანტონი თავისუფალი რომ ყოფილიყო ამ გავლენისგან, მაშინ მას არ ექნებოდა გოლგოთის მსხვერპლის გამომსყიდველობითი მნიშვნელობის უარყოფა, რომელიც ქრისტემ საღმრთო მართლმსაჯულების დასაკმაყოფილებლად გაიღო. მაშინ არ იქნებოდა მისი სწავლებაც თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ.
აი რატომ დავიწყეთ წინამდებარე ნაშრომი მიტრ. ანტონის მიერ გამოსყდივაზე იურიდიული შეხედულების უარყოფის განხილვით. ის იყო უახლოესი საფუძველი მისი სწავლებისა თანაგრძნობითი სიყვარულის შესახებ.
ნიშანდობლივია, რომ გამოსყიდვაზე იურიდიული შეხედულების მისეულ უარყოფაში, მიტრ. ანტონი იმოწმებს არქიმანდრიტ სერგის, დღეისთვის მოსკოვის მიტროპოლიტს, კიევის უნივერსიტეტის პროფესორს, დეკანოზ სვეტლოვს, მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორს, არქიმანდრიტ ილარიონს (ტროიცკი) და მღვდელმონაზონ ტარასის.
ამ მოწმობებმა წაგვაქეზა ამ წიგნის გვერდებზე განგვეხილა მიტრ. ანტონის მიერ მითითებულ ავტორთა თხზულებებიც. მათი განხილვიდან ჩანს, რომ შეუძლებელია რომელიმე მათგანი საერთოდ რაიმე საღვთისმეტყველო ავტორიტეტს წარმოადგენდეს და, კერძოდ, გამოსყიდვის შესახებ სწავლებაში. გარდა ამისა, მარტოდენ გამოსყიდვის იურიდული შეხედულების უარყოფით, ისინი, მიტრ. ანტონის მსგავსად, ჩვენი დროების იმავე სულისგამხრწნელი სულისკვეთების მსხვერპლად წარმოჩინდებიან.
ნაწილი I
მიტრ. ანტონის მიერ გამოსყიდვის იურიდიული შეხედულების უარყოფა
თავი პირველი
გამოსყიდვის შესახებ მიტრ. ანტონის სწავლების უსაფუძვლობა წმიდა წერილსა და წმიდა მამათა თხზულებებზე მისი დაუფუძნებლობის გამო. მიტრ. ანტონის მოწმობები იმგვარ პირთა თხზულებებზე, რომელთაც არ გააჩნიათ საღვთისმეტყველო ავტორიტეტი. ეპ. თეოფანე დაყუდებულის არასწორი შეხედულება, როგორც პირველშობილი ცოდვის სქოლასტიკური კომენტატორისა. მიტრ. ანტონის უარყოფითი დამოკიდებულება ცნებებისადმი: "დაკმაყოფილება" და "ქრისტეს გამომსყიდველობითი დამსახურებანი".
გამოსყიდვის დოგმატის შესახებ მიტრ. ანტონის სწავლების არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ჩვენი გამოსყიდვა თითქოსდა აღსრულდა არა ჯვარზე, გოლგოთის მსხვერპლით, არამედ ქრისტეს სულიერი ტანჯვით გეთსემანიის ბაღში (М. Антоний. "Догмат искупления", стр. 31). ასეთ შეხედულებას შეუძლებელია სხვა რამე ვუწოდოთ, თუ არა სიახლე, რადგან მას არ გააჩნია საფუძველი არც წმიდა წერილში და არც წმიდა მამათა თხზულებებში. მარტო ეს ვითარება უკვე აჩვენებს მოცემული დოგმატური შეხედულების უსაფუძვლობას, რადგან მართლმადიდებლურ სწავლებას თავის საფუძველში ყოველთვის გააჩნია საღმრთო გამოცხადება და წმიდა მამებისეული სწავლება.
ამგვარ უსაფუძვლობაზე მეტყველებს საკუთარი სწავლების დასამტკიცებლად მ. ანტონის მიერ დამოწმებული წყაროებიც. ის ეყრდნობა არქიმანდრიტ სერგის, დღეისთვის მოსკოვის მიტროპოლიტს (იგულისხმება სერგი სტრაგოროდსკი - "აპოკ." რედ.), პროფესორ დეკანოზ სვეტლოვს, მღვდელმონაზონ ტარასის და არქიმანდრიტ ილარიონს, მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორს ("Догмат искупления", стр. 2-3, 13). ეს პიროვნებები, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, შეუძლებელია იყონ საღვთისმეტყველო ავტორიტეტები, ღმრთითგამოცხადებულ და წმიდა მამათა სწავლებათაგან მათი განდგომილების გამო, რაც აისახა ცდომილებებში, რომლებიც მოცემულია ქვემოთ, ჩვენ მიერ განხილულ მათ თხზულებებში.
მ. ანტონის ახალი თეორიის სასარგებლოდ არ მეტყველებს მისი არასათანადო დამოკიდებულება ეპ. თეოფანე დაყუდებულისადმიც, როგორც ღვთისმეტყველისადმი, რომელიც პირველშობილ ცოდვაზე სამოციქულო სწავლების თითქოსდა სქოლასტიკურ განმარტებებს გვაძლევს (რომ. 5:12; "Догмат искупления", стр. 52.).
აქ, ისევე, როგორც წმიდა წერილის სხვა ადგილების განმარტებისას, ეპ. თეოფანე დაყუდებული მკაცრად მისდევს წმიდა მამებისეულ სწავლებას. ჩვენთვის ეპ. თეოფანე არის მადლიანი კომენტატორი, რომელიც თავისი ცხოვრებისა და იმის ძალით, რომ სრულად იყო გამსჭვალული წმიდა მამებისეული სულით, საღმრთო წერილის თავის განმარტებებში არაფერს ამბობდა თავისით, არამედ წმიდა მამებისეული სწავლებით მეტყველებდა. მტკიცება იმისა, რომ ეპ. თეოფანე წმიდა წერილის მითითებულ ადგილას მისდევს სქოლასტიკურ განმარტებებს, ნიშნავს იმის თქმას, რომ ეკლესიის წმიდა მამებიც, რომელთა განმარტებები მოჰყავს ეპ. თეოფანეს, ასევე სქოლატიკური კომენტატორები იყვნენ, და, ამგვარად, აკნინებს წმიდა მამებისეულ ავტორიტეტს. ჩვენ ამას არასოდეს დავეთანხმებით. ჩვენი ღრმა რწმენით, მხოლოდ მაშინ გავიგებთ წმიდა წერილს და არ შევცოდავთ ჭეშმარიტების წინაშე, თუკი ყოველთვის მივყვებით ეკლესიის წმიდა მამებს.
სწორედ ამაში მდგომარეობს ჩვენთვის ეპ. თეოფანე დაყუდებულის უდიდესი მნიშვნელობა. ის თავისი თხზულებებით, სახარების საოცარი და გასაგები გადმოცემით, გვიძღვის წმიდა მამებისკენ, ნერგავს რა ჩვენს გონებაში საღმრთო გამოცხადების წმიდა მამებისეულ მადლისმიერ გაგებას.
ამიტომ მ. ანტონი ერთნაირად მოწმობს თავისი საღვთისმეტყველო თეორიის უსაფუძვლობაზე, როდესაც ღვთისმეტყველების სფეროში ავტორიტეტებად მიიჩნევს იმათ, ვინც დაცილებულია წმიდა მამათა სწავლებებს, და მაშინაც, როდესაც არასოდეს აღიარებს ამგვარ ავტორიტეტს იმ ადამიანში, ვინც რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიაში უდიდეს საღვთისმეტყველო ავტორიტეტს წარმოადგენს და არის ეკლესიის დიდება და მშვენება სწორედ იმიტომ, რომ თავისი გულითა და გონებით, მთელი თავისი ცხოვრებით შეერწყა წმიდა მამებს.
რა თქმა უნდა, მ. ანტონის სწავლების უსაფუძვლობა გამოსყიდვის შესახებ იმხილება არა მარტო იმაში, რომ ის თავის სწავლებაში ეფუძნება საღვთისმეტყველო ავტორიტეტის არმქონე თხზულებებს, და ეპ. თეოფანე დაყუდებულს ეპყრობა, როგორც ღმრთითგამოცხადებული ტექსტის (რომ. 5:12) სქოლასტიკურ კომენტატორს. ეს უსაფუძვლობა უმთავრესად წარმოჩინდება მისი უარყოფითი დამოკიდებულებით ჩვენი გამოსყიდვის იურიდიული შეხედულებისადმი, რომლის განხილვასაც ჩვენ შევუდგებით.
აუცილებელია აღინიშნოს, რომ მართლმადიდებლური ეკლესია გამოსყიდვას უყურებს, როგორც საღმრთო მართლმსაჯულებისა და საღმრთო სიყვარულის ერთდროულ გამოვლენას. თავისთავად იგულისხმება, რომ გამოთქმები: "იურიდიული" და "სამართლებრივი", ესოდენ მიღებული ადამიანურ ურთიერთობებში, თავისი შინაარსით ყოველთვის როდი ემთხვევა გამოთქმებს: საღმრთო სიმართლე, საღმრთო მართლმსაჯულება. საკმაოდ შორსაა ადამიანური სიმართლე საღმრთო სიმართლისგან. მაგრამ ჩვენ სხვა ტერმინი არ გვაქვს ღმერთსა და ადამიანებს შორის საღმრთო მართლმსაჯულების საფუძველზე აგებული ურთიერთობის აღსანიშნად, გარდა სიტყვისა - იურიდიული ან სამართლებრივი. და თუ ჩვენ ამ ტერმინით ვსარგებლობთ, მით იმის თქმა კი არ გვსურს, რომ ღმერთსა და ადამიანებს შორის შესაძლებელია ისეთივე იურიდიული ურთიერთობა, როგორიც არსებობს ადამიანებს შორის. კერძოდ, სწავლებაში გამოსყიდვისა და ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილით ჩვენი ცხონების შესახებ, ტერმინ "იურიდიულის" ან "სამართლებრივის" გამოყენებით მხოლოდ ქრისტეს გამომსყიდველობით საქმეზე მივანიშნებთ, რომელშიც საღმრთო მართლმსაჯულების თვისება გამოვლინდა.
ეს ცნობილია მ. ანტონისთვის. მან იცის, რომ გამოსყიდვის იურიდიული თეორია, რომელსაც ის სრულიად ანადგურებს (1), არსებითად, არის ღმრთითგამოცხადებული და წმიდა მამათა სწავლება საღმრთო მართლმსაჯულების დასაკმაყოფილებლად ჯვარზე ქრისტეს სიკვდილით ჩვენი გამოსყიდვის შესახებ. მიუხედავად ამისა, ის ღიად უარყოფს მართლმადიდებლური ეკლესიის ამ იურიდიულ შეხედულებას გამოსყიდვის საქმეზე, და ამტკიცებს, რომ უკანასკნელში მოქმედებს მხოლოდ ღმრთის სიყვარული, თანაც თანაგრძნობითი სიყვარული.
___________________
1. "კარგი იქნებოდა იმ იურიდიულ თეორიას, ამბობს მ. ანტონი, მოჩვენებითი ლოგიკურობა მაინც ჰქონოდა, რადგან მისი შინაგანი წინააღმდეგობის მხილება უკვე "საერთო ადგილი"* ხდება, და მისი ამასწინანდელი მცველი (Левитов. «Вера и Разум» 1916 г.) მას თვითონვე უარყოფს და ერთგვარად "აუქმებს მის უკიდურესობებს", რომლის შემდეგ იმ თეორიისგან აღარაფერი რჩება" (დედანში: "И добро бы та юридическая теория, говорит М. Антоний, имела за себя хотя бы кажущуюся логичность, а то обличать ее внутреннее противоречие теперь уже становится «общим местом», и ее недавний защитник (Левитов в «Вера и Разум» 1916 г.) сам же ее опровергает, как бы «устраняя ее крайности», за устранением которых от той теории ничего не остается") ("Догмат искупления", стр. 11.).
* საერთო ადგილი (ბერძნ. τόπος κοινός, ლათ. locus communis) - ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ტერმინი კლასიკურ რიტორიკასა და ლიტერატურულ თეორიაში, რომელიც აღნიშნავს წარმოსახვით თემას, რომელიც განაპირობებს მრავალთაგან მოცემული აზრის, მოცემული ხატების არჩევას (wikipedia).
___________________
ამ უარყოფას, მ. ანტონი, უპირველეს ყოვლისა ავლენს თავის დამოკიდებულებაში ტრადიციული ღვთისმეტყველებისადმი, რომელიც თითქოსდა სქოლასტიკურია, ასევე ამ ღვთისმეტყველების სწავლებისადმი ჩვენი ცხონების საღმრთო აღმშენებლობის შესახებ, დაწყებული პირველმშობელთა ცოდვით დაცემით და დამთავრებული ქრისტეს გამომსყიდველობითი სიკვდილით.
გადმოსცემს რა ირონიით ამ სწავლებას, მ. ანტონი ამბობს: "... შუასაუკუნეობრივმა და გვიანდელმა სქოლასტიკურმა ღვთისმეტყველებამ... სცადა სწორედ დუელის კუთხით გაერკვია თვით კაცთა მოდგმის გამოსყიდვა ქრისტეს ვნებებით. ღმრთის უზენაესი არსება შეურაცხყოფილია ადამის დაუმორჩილებლობით და პირველ ადამიანთა უნდობლობით საღმრთო სიტყვებისადმი, რომელიც ეხებოდა შემეცნების ხეს; ეს ზღვარგადასული შეურაცხყოფაა: ის დაისაჯა არა მარტო დამნაშავეთა, არამედ მთელი მათი მოდგმის დაწყევლით. მაგრამ უკანასკნელის ტანჯვა და საშინელი სიკვდილი, რომელიც იწევს ადამის შვილებზე, არასაკმარისია საშინელი შეურაცხყოფის ჩამოსაბანად: ამისთვის საჭიროა არა მონის, არამედ იმ არსების სიკვდილი, რომელიც შეურაცხყოფილი ღმრთაების თანასწორია, ანუ ღმრთის ძისა, რომელმაც ნებაყოფლობით მიიღო საკუთარ თავზე ადამიანთა სასჯელი და მით განრისხებული შემოქმედისგან გამოითხოვა მიტევება, რომელიც დაკმაყოფილდა ღმრთის ძის მიერ დაღვრილი სისხლით და მისი სიკვდილით. უფალმა აქ აჩვენა თავისი მოწყალებაც, და თავისი სამართლიანობაც. - ძნელია შეეპასუხო სკეპტიკოსებს, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ეს განმარტება გამოცხადების შესაბამისი რომ ყოფილიყო, უკანასკნელში, პირიქით, აისახებოდა უმოწყალობა და უსამართლობა" ("Догмат искупления", стр. 6–7).
ყოველი ჭეშმარიტად მორწმუნე ადამიანისთვის ძნელი არ არის გარკვევა იმისა, რომ მ. ანტონის მიერ აქ გადმოცემული, თუმც დამახინჯებული სახით, სწავლება ტრადიციული დოგმატური ღვთისმეტყველებისა წარმოადგენს არა სქოლასტიკურ, არამედ ჭეშმარიტ ღვთისმეტყველებას, რომელიც ეფუძნება წმიდა წერილისა და წმიდა მამების მოწმობებს. ეს ღვთისმეტყველება არასოდეს ცდილობდა კაცთა მოდგმის გამოსყიდვა გამოერკვია ჯვარზე ქრისტეს ვნებისა და სიკვდილს შორის დუელის, ან სატისფაქციის თვალსაზრისით, რომელიც აღებულია ფეოდალური ხანის რაინდთა სამართლიდან, რომელიც შურისძიებით ან გარდაუვალი სისხლისღვრით ითხოვდა დაკმაყოფილებას მიყენებული შეურაცხყოფისთვის (იხ. "Догмат искупления", стр. 4–5).
გონებისთვის მიუწვდომელია, როგორ გაბედა მ. ანტონიმ ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველებისთვის თავს მოეხვია გამოსყიდვის საიდუმლოს ასეთი სულელური ახსნა და მისთვის დუელი ეწოდებინა?! ამ შედარების აქ გამოყენება შეუძლებელია. დუელი ეს არის დავის შედეგი იმ ორ ადამიანს შორის, რომლებიც თანასწორნი არიან თავიანთი საზოგადოებრივი მდგომარეობით. მაგრამ ჭეშმარიტ მორწმუნეთაგან ვის შეუძლია ილაპარაკოს ქმნილების თანასწორობაზე ღმერთთან? თანაც, ყოველი დუელიანტი ბოროტი გრძნობის დასაკმაყოფილებლად მხოლოდ თავისი მოწინააღმდეგის სიკვდილს ელტვის. მაშინ როდესაც ჯვარზე ქრისტეს სიკვდილი შეწირულ იქნა ღმრთის რისხვისა და სამართლიანობის დასაკმაყოფილებლად, რომელიც შეუდარებელია ადამიანურ ცოდვილ მრისხანებასთან და ადამიანის არასრულყოფილ სიმართლესთან. თანაც, ეს მსხვერპლი შეწირულ იქნა არა ბრაზით, არამედ ჩვენდამი ღმრთის გამოუთქმელი სიყვარულით, არა ადამიანთა დასაღუპად, არამედ მათ საცხონებლად. გვიწევს კონსტატირება იმ ფაქტისა, რომ მ. ანტონი, დუელის კუთხით გამოსყიდვის დოგმატური ჭეშმარიტების განმარტებაში, ტრადიციულ ღვთისმეტყველებას ადანაშაულებს მხოლოდ დაკმაყოფილების ცნებასთან მისი გარეგანი მსგავსების გამო, რომელიც წარმოიშვა ჩვენი გამოსყიდვის დროს და, როგორც ეს ხდება ხოლმე დუელშიც.
გამოსყიდვაზე იურიდიული შეხედულების უარყოფიდან გამომდინარე, მ. ანტონი ძლიერ ილაშრებს ისეთი ცნებების წინააღმდეგ, როგორიცაა: "ღმრთის სიმართლის დაკმაყოფილება" და "გამოსყიდვითი დამსახურებები". ის ამბობს: "რაც შეეხება ზნეობრივ თვალსაზრისს... ყველაზე ამოზნექილად გამოხატა იგი სასულიერო აკადემიის პროფესორმა ილარიონმა, ამჟამად არქიეპისკოპოსმა, რომელმაც ერთ შესავალ ლექციაში მსმენელს მოუწოდა ჯვაროსნული ლაშქრობისკენ ისეთ გამონათქვამთა (და იდეათა) წინააღმდეგ, როგორებიცაა: გამომსყიდველობითი დამსახურებები და ღმრთის სიმართლის დაკმაყოფილება, რომლებიც სრულიად არაეკლესიურია, თუმცა მათით აჭრელებულია ჩვენი სასულიერო სახელმძღვანელოები" ("ეს ლექცია დაბეჭდილია ჟურნალში Богословский Вестник, 1914 ან 1915 წ-ის გამოცემაში. "Догмат искупления", стр. 3).
მაგრამ ტერმინი "დაკმაყოფილება" ჩვენმა ღვთისმეტყველებამ აიღო არა ფეოდალური ეპოქის რაინდთა სამართლიდან, არამედ წმ. მოციქულ პავლეს სიტყვებიდან: "ყველანი უსასყიდლოდ მართლდებიან მისი მადლითა და იესუ ქრისტესმიერი გამოსყიდვის წყალობით, ქრისტესი, რწმენის მეოხებით წინასწარ რომ დაადგინა ღმერთმა შენდობის მსხვერპლად, რათა ეჩვენებინა მისი სიმართლე უწინდელ ცოდვათა მიტევების გზით" (რომ. 3:25) (ძვ. ქართ.: "რომელი-იგი წინაწარ განჰმზადა ღმერთმან სალხინებელად სარწმუნოებითა თჳსითა მით სისხლითა, გამოჩინებად სიმართლისა მისისა, მოტევებითა მით პირველთა ცოდვათაჲთა" – "აპოკ". რედ.).
მოციქულის ამ სიტყვების განმარტებისას ეპ. თეოფანე დაყუდებული ამბობს: "განწმენდა - ίλαστηιον - განსაწმენდელი. ასე იწოდებოდა ოქროს დაფა, რომელიც ფარავდა კიდობანს... ღმერთი უხილავად მყოფობდა განსაწმენდელზე და იღებდა ამ სისხლს, როგორც მოწყალების მსხვერპლს... რასაც განსაწმენდელი წინასახეობრივად ერთჯერადად იძლეოდა და ერთი წლით ის, უფალში, მისი სისხლით, განუწყვეტლივ გვეძლევა უკუნითი უკუნისამდე. ამ ჭეშმარიტებას შთაგვაგონებს მოციქული, როდესაც ამბობს, რომ ღმერთმა საუკუნითგან განამზადა უფალი იესუ ქრისტე, რათა ყოფილიყო ჩვენთვის განსაწმენდელი ან მომალბობელი" (დედანში: "Сию истину и внушает апостол, когда говорит, что Бог от века положил быть Господу Иисусу Христу для нас очистилищем, или умилостивилищем" – "აპოკ."რედ.) (Епископ Феофан Затворник. Толкование I-VIII гл. послания апостола Павла к Римлянам, стр. 230. М. 1890). ამგვარად, მოციქულის სიტყვებიდან, როგორც მას განმარტავენ ეპ. თეოფანე და ეკლესიის წმიდა მამები, რომელთაც ეფუძნება ის მოცემულ შემთხვევაში (Епископ Феофан Затворник. Толкование I-VIII гл. послания апостола Павла к Римлянам, стр. 230–231. М. 1890), ნათელი ხდება, რომ განწმენდა ანუ მოწყალება არსებითად სხვა არაფერია, თუ არა ღმრთის სიმართლის, ან საღმრთო მართლმსაჯულების დაკმაყოფილება.
აქ მოციქული პავლე სწორედ საღმრთო სიმართლის დაკმაყოფილებაზე რომ ლაპარაკობს დასტურდება ეპ. თეოფანეს შემდგომი სიტყვებითაც მისი განმარტებიდან მოციქულ პავლეს რომაელთა მიმართ ეპისტოლეზე: "რათა ეჩვენებინა მისი სიმართლე უწინდელ ცოდვათა მიტევების გზით" (რომ. 3:25). ეპ. თეოფანე ამბობს: "ღმერთმა ჩვენთვის "მისი სიმართლის საჩვენებლად" მოაწყო გამართლების მოცემული სახე, რათა ყველასთვის ნათელი ყოფილიყო, რომ ის წყალობს და ამართლებს არა უმისამართოდ, ან სახიერების სიჭარბით, არამედ სამართლიანად. წყალობას, - როდესაც სიმართლე დაკმაყოფილებული არ არის, - არ დაუშვებდა სიმართლე; მაგრამ, როდესაც სიმართლე დაკმაყოფილებულია, თვით სიმართლე ითხოვდა შეწყალებას. სიმართლისადმი დაკმაყოფილება განმზადებულია ღმრთის დამოუკიდებელი სახიერებით. არსებობს თავისუფალი მადლი, რომელიც უსასყიდლოდ გაიცემა. ხოლო დაკმაყოფილების შემდეგ გამართლება მოქმედებს არა მხოლოდ სახიერების სიუხვის, არამედ სიმართლის მიხედვითაც. სწორედ ამის შესახებ ლაპარაკობს აქ მოციქული, - რომ ჩვენი გამართლებით, ანუ უფალ იესუ ქრისტეს სისხლში ჩვენი განწმენდით, ღმერთი ავლენს თავის სიმართლეს" (Епископ Феофан Затворник. Толкование I-VIII гл. послания апостола Павла к Римлянам, 231–232. М. 1890).
რაც შეეხება ქრისტეს გამომსყიდველი დამსახურებების ცნებას, ისიც ჩვენი ღვთისმეტყველების მიერ აღებულია საღმრთო გამოცხადებიდან. არსებითად, სრულიად ერთნაირი იქნება, ჩვენ ქრისტეს გამომსყიდველ საქმეებზე ვილაპარაკებთ, ან ჯვარზე მის ვნებებსა და სიკვდილზე, თუ ქრისტეს გამომსყიდველ დამსახურებებზე, რომლებშიაც მისი ვნება და სიკვდილი იგულისხმება. პირველთ გააჩნიათ მეორეთა მნიშვნელობა; მეორეთ კი - პირველთა. ქრისტეს ამ საქმეთა და ამ დამსახურებათა გამო ჩვენ ჩვენი ცოდვებისგან გამოსყიდულები ვართ და მოგვენიჭა ცხონება. ამავე აზრით განმარტავს ჩვენი ღვთისმეტყველება მოციქულ პეტრეს სიტყვებს: "რაკიღა იცით, რომ ხრწნადი საფასით - ოქრო-ვერცხლით როდი ხართ გამოსყიდულნი მამათა მიერ მოცემული ამაო ცხოვრებისაგან, არამედ უმანკო და უბიწო ტარიგის - ქრისტეს ძვირფასი სისხლით" (1 პეტრე 1:18-19). ასევე მოციქულ პავლეს სიტყვებს: "სასყიდლითა ხართ ნაყიდნი" (1 კორინთ. 6:20).
ძვირფასი საფასურის ან სასყიდლის აზრით ქრისტეს გამომსყიდველობითი დამსახურებების ასეთი გაგება, ქრისტემ თავისი სისხლით რომ გადაიხადა, უეჭველად მხედველობაშია მიღებული წმ. იოანე ოქროპირის მიერაც, რომელმაც თქვა: "ქრისტემ იმაზე მეტი მეტი გადაიხადა, ვიდრე ჩვენ გვემართა და იმდენად ბევრი, რამდენადაც უსაზღვროა ზღვა პატარა წვეთთან შედარებით. მაშ, ნუ გეეჭვება, ადამიანო, მადლის ასეთი სიუხვის შემხედვარე, ნუ იკითხავ, სიკვდილისა და ცოდვის ნაპერწკალი როგორ ჩაქრაო, რადგანაც მადლის ნიჭების ზღვამ დაშრიტა იგი" (Св. Иоанн Златоуст. Толкование на послание к Римлянам беседа X, п. 2, стр. 211–212. М. 1894).
განმარტავს რა ჩვენთვის ქრისტეს გამომსყიდველი დამსახურებების მნიშვნელობას, მ. მაკარი თავის დოგმატურ ღვთისმეტყველებაში ამბობს: "მან (უფალმა) არა მარტო სრულიად გადაიხადა ჩვენი ვალი თავისი ფასდაუდებელი სისხლით, არამედ მისით ჩვენთვის იყიდა და შეიძინა მარადიული სიკეთენიც. ამ ჭეშმარიტებას ნათლად ქადაგებს წმიდა მოციქული, როდესაც ამბობს: "მაგრამ მადლი ისე როდია, როგორც ცოდვა, ვინაიდან თუ ერთის შეცოდებით მრავალი მოკვდა, მით უმეტეს, მადლი და ნიჭი ღვთისა, ერთი კაცის - იესუ ქრისტეს მადლით, მრავალსაც მოსჭარბდა სიუხვით. ... რადგან თუ ერთის შეცოდებით სიკვდილი სუფევდა ერთის მიერ, მით უმეტეს, მადლისა და სიმართლის ნიჭის უხვად მიმღებნი იმეფებენ სიცოცხლეში ერთის - იესუ ქრისტეს მიერ" (რომ. 5:15-17).
"ამიტომაც, - აგრძელებს მ. მაკარი, - გვწამს, რომ ჩვენი მაცხოვრის ვნებასა და სიკვდილს გააჩნია არა მარტო ჩვენი გამოსყიდვისა და ჩვენი ვალის გადახდის, არამედ უდიდესი დამსახურების მნიშვნელობაც მარადიული სიმართლის სამსჯავროს წინაშე, რომლისთვისაც ღმერთი "მოგვანიჭებს ყოველს" (რომ. 8:32); ან შეიძლება კიდევ ვთქვათ მართლმადიდებლური კატეხიზმოს სიტყვებით: "მისი (ანუ იესუ ქრისტეს), როგორც უცოდველისა და ღმერთკაცის ნებაყოფლობითი ვნება და ჯვარზე სიკვდილი, წარმოადგენს რა უსასრულოდ ღირებულსა და ღირსეულს, სრული დაკმაყოფილებაა ღმრთის მართლმსაჯულებისა, რომელმაც სიკვდილით დაგვსაჯა ცოდვისთვის, და უზომო დამსახურებაა, რომელმაც შესძინა მას უფლება, მართლმსაჯულების შეურაცხყოფის გარეშე მოგვანიჭოს ჩვენ ცოდვილთ ცოდვათა მიტევება და მადლი გამარჯვებისა ცოდვასა და სიკვდილზე" (Господь Иисус имеет естество человеческое... IV, стр. 54) (24 Догматическое Богословие митр. Макария, т. II, стр. 53–54).
თავი მეორე
მიტრ. ანტონის არასწორი სწავლება გამართლების შესახებ და წმიდა მოციქულ პავლეს ეპისტოლეებზე მისი დამოწმებების უსაფუძვლობა.
რა თქმა უნდა, მიტრ. ანტონისთან საქმის არსი თვით ღმრთის სიმართლის დაკმაყოფილების ცნებისა და ქრისტეს გამომსყიდველობითი დამსახურებების უარყოფაში როდია, არამედ მის შეხედულებაში, რომლის მიხედვითაც ჩვენი გამოსყიდვა და გამართლება შედგა არა ჯვარზე, არამედ გეთსიმანიაში ("Догмат искупления", стр. 31). ამგვარი შეხედულების ძალით, ნადგურდება ქრისტეს მიერ ჯვარზე გაღებული მსხვერპლის მთელი მაცხოვნებელი მნიშვნელობა, ამასთან უქმდება საღმრთო მართლმსაჯულების დაკმაყოფილების საჭიროება ამ მსხვერპლის მიერ. ასეთ შემთხვევაში, ლაპარაკიც კი არ შეიძლება მაცხოვრის გამომსყიდველობით დამსახურებებზე, რომელიც მან ჯვარზე აღასრულა.
აქ, მიტრ. ანტონის ამ შეხედულებაშია მოცემული გამართლების შესახებ მისი სწავლების მთელი ცდომილება. რამდენად ცდომილია მიტრ. ანტონის სწავლება, მოწმობს თვით მისი სიტყვები, რომლებშიც ის, გადმოსცემს რა საკუთარ მონაწილეობას მ. სერგის სამაგისტრო დისპუტში, ჯერ კიდევ არქიმანდრიტად ყოფნის დროს ამბობდა: "მაღალუსამღვდელოეს სერგის აწ განსხვენებული პროფესორი მურეტოვი დისპუტზე მეგობრულად, მაგრამ მხურვალედ შეეპასუხა თითქოსდა (კურსივი ჩვენია - არქ. ს. ს.) ცხონების ცნება უფრო რთულია, ვიდრე პირადი (სუბიექტური) სიწმიდის ცნება: რადგან აქვე უნდა მივუერთოთ მას გამართლების (კურსივი მ. ანტონისაა) ცნებაც, ანუ გამართლებულობის (კურსივი მ. ანტონისაა) მდგომარეობა - ადამისთვის გამოტანილი სადამსჯელო განაჩენიდან, - რის გარეშეც პირადი სიწმიდე ცათა სასუფეველს ვერ მიაღწევდა. მახსოვს აქ მეც ჩავერთე საუბარში და განვაცხადე, რომ ახალ აღთქმაში, კერძოდ, მოციქულ პავლესთან, გამართლების ცნებას სულაც არ გააჩნია ასეთი განსაკუთრებული მნიშვნელობა, არამედ ის სიმართლის ცნების, ანუ უბიწოების, უვნებობის, სათნოების ტოლმნიშვნელოვანია (კურსივი ჩვენია - არქ. ს. ს.), რაც გამოიხატება კიდევაც ბერძნული სიტყვით διχαιоσύνη ("Догмат искупления", стр. 14).
ამ სიტყვებიდან ჩანს, რომ მ. ანტონის არასწორად წარმოუდგენია ცხონება. ეს უკანასკნელი მას მხოლოდ პირად სიწმიდემდე დაჰყავს. ხოლო გამართლებას, - რაც საღმრთო მართლმსაჯულებით ადამის ცოდვისთვის გამოტანილი სადამსჯელო განაჩენისგან ჩვენი გათავისუფლების იგივეობრივია, - მიტრ. ანტონი ცხონების ცნებიდან გამორიცხავს იმდენად, რომ ამ ჩვენს გამართლებას, რომელიც უფალმა ჯვარზე აღასრულა, ის პირად სიწმიდესთან აიგივებს, რადგან მისი აზრით გამართლებისა და სიმართლის ცნებები თანაბარმნიშვნელოვანია ("Догмат искупления", стр. 14).
მაგრამ ჩვენ ვერ მივაღწევდით პირად სიწმიდეს, უფალი ნათლისღებისა და მირონცხების საიდუმლოებებში რომ არ გვანიჭებდეს სულიწმიდის შინაგანად ამაღორძინებელ მადლს. ხოლო ეს მადლი ჩვენ მოგვეცა ოდენ ქრისტეს მიერ ჯვარზე გაღებული მსხვერპლის ძალით, და მისივე ნაყოფია (ინ. 16:7). შედეგად, ჩვენი ცხონება შედგება, ჯერ-ერთი ჩვენი გამართლებისგან, რომელიც ჯვარცმული მაცხოვრის სისხლმა მოგვანიჭა პირველდაწყებითი ცოდვის განბანვით და, მეორეც, ჩვენთვის მონიჭებული ამაღორძინებელი მადლით, რომელიც ანადგურებს ყველა ჩვენს პიროვნულ ცოდვას და სიწმიდის მიმღებებად გვქმნის, რა თქმა უნდა, ჩვენი თავისუფალი ნების ქმედითი მონაწილეობის პირობებში.
ნათელია, რომ გამართლების ცნება, ადამის პირველქმნილი ცოდვისგან ჩვენი გამართლების აზრით ან ჩვენი გათავისუფლებისა ამ ცოდვის ჩადენის პასუხისმგებლობისგან არ შეიძლება გამოვრიცხოთ ცხონების ცნებიდან; ასევე ნათელია ის, რომ ამ გამართლების გარეშე შეუძლებელია თვით სიწმიდის მოხვეჭა, რომელიც სულიწმიდის ამაღორძინებელი მადლით მიიღწევა, როგორც ნაყოფი ჯვარცმული უფლის სიკვდილისა. გამართლება არის საფუძველი, სიწმიდე კი მისი შედეგია.
აქედან გასაგებია, რატომ ეწინააღმდეგებოდა ასე მხურვალედ პროფ. მ. დ. მურეტოვი, როგორც ოპონენტი მაგისტრანტს, ასევე მ. ანტონისაც, როდესაც სამართლიანად უთითებდა ერთსაც და მეორესაც, რომ ცხონების ცნება უფრო რთულია, ვიდრე ცნება პირადი (სუბიექტური) სიწმიდისა. პროფ. მურეტოვი არკვევდა მართლმადიდებლურ შეხედულებას ცხონებაზე, და მასში მოიაზრებდა არა მარტო ჩვენს პირად სიწმიდეს, არამედ საღმრთო მართლმსაჯულებით ადამისთვის გამოტანილი სადამსჯელო განაჩენისგან გამართლებასაც ("Догмат искупления", стр. 14).
ძალზედ გულსატკენია, რომ სამეცნიერო მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების სულიერი წარმომადგენლები ამ დისპუტში არამართლმადიდებლური შეხედულებებით გამოდიოდნენ, ხოლო ჩვენი საღვთისმეტყველო მეცნიერების საერო წარმომადგენელი იძულებული გახდა წინააღმდეგობა გაეწია მათთვის და წარმოეჩინა მართლმადიდებლური ჭეშმარიტებისგან მათი გადახრა.
მ. ანტონი სრულიად ამაოდ, გამართლების შესახებ საკუთარი მცდარი სწავლების განსამტკიცებლად, იმოწმებს ტექსტებს მოც. პავლეს ეპისტოლეებიდან. ეს მოწმობები უსაფუძვლოა. თუმცა, ჩვენი ნათქვამი ლიტონად რომ არ მოეჩვენოს ვინმეს, მივმართოთ თვით მ. ანტონის სიტყვებს:
"ჩვენი ოთხეულის საუბარი სიმართლესა და გამართლებაზე, ანუ ეთიკურ (ზნეობრივ) და იურიდიულ გაგებაზე გამოსყიდვისა, თვით ოპონენტებისთვისაც კი (ანუ მ. დ. მურეტოვისთვის) მოულოდნელი აღმოჩნდა; მაგრამ შემდეგში მე შევამჩნიე, რომ ჩვენს მხარეს იყო შეუდარებლად მძლავრი აზრები, ვიდრე ეს გამონათქვამთა უბრალო განმარტებებია საუბრის კონტექსტის შესაბამისად. საქმე იმაშია, რომ ბიბლიის რუსული ტექსტიც კი, რომელიც საერთოდ პროტესტანტული გავლენის ნიშნებს ატარებს (რაც შეგიძლიათ ნახოთ ახალი აღთქმის თითქმის ყველა კურსივში, ანუ მთარგმნელთა ნავარაუდევნი და ძველ აღთქმაში ებრაული ტექსტისთვის უპირატესობის მინიჭება ბერძნულთან შედარებით), მხოლოდ 7-ჯერ ათქმევინებს პავლეს სიტყვას "გამართლება", ხოლო სიმართლე (ანუ სამართლიანობა) მასთან 61-ჯერ მეორდება. მეტიც, შვიდი შემთხვევიდან "გამართლება" რუსულ ტექსტში შეცდომით არის შემოტანილი "სიმართლის" ნაცვლად, როგორც ეს ბერძნულსა და სლავურშია. ეს უკანასკნელი არც ერთხელ არ გადმოგვცემს ბერძნულ სიტყვა δικαιοσύνη-ს, როგორც "გამართლებას", არამედ ყოველთვის, როგორც "სიმართლეს" (სამართლიანობას), ხოლო სიტყვით "გამართლება" სლავური მთარგმნელები თარგმნიდნენ ბერძნულ სიტყვას δικαίωμα - ცნებას, რომელიც მსჯავრის დადების, ბრალდების საპირისპიროა და მოციქულს ის სწორედ ამ ცნებებთან (ანუ მისჯის, მსჯავრის დადების) კონსტრასტში მოჰყავს (იხ. რომ. 4:25; 5:16, 18; 8:4)".
როგორც ვხედავთ, ღვთითგამოცხადებული სწავლების გაგებაში რაოდენობრივი პრინციპი მ. ანტონისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა. რადგან რუსული თარგმანი მოციქულ პავლეს სიტყვა "გამართლებას" მხოლოდ 7-ჯერ ათქმევინებს, ხოლო სიტყვა "სიმართლეს" (ან "სამართლიანობას") 61-ჯერ, მ. ანტონის აზრით, ეს ვითარება საკმარისია იმისთვის, რათა გამოსყიდვა გავიგოთ არა იურიდიული, არამედ ეთიკური აზრით.
ჩვენს წმიდა ეკლესიას წმიდა წერილის შემეცნებაში ჭეშმარიტების კრიტერიუმად არასოდეს უღიარებია რაოდენობრივი პრინციპი. ამგვარი კრიტერიუმი მისთვის ოდითგანვე იყო ეკლესიის წმიდა მამები და საღმრთო გამოცხადების მამებისეული მადლმოსილი განმარტება. და თუ ჩვენ მივმართავთ წმიდა მამებს, დავინახავტ, რომ მათი გაგება "პავლესეული სიმართლისა" პირქვე ამხობს მ. ანტონის შეხედულებას ამ სიმართლეზე, როგორც სიწმიდეზე.
ჩვენ არ დავიწყებთ მოციქულ პავლეს ყველა იმ გამონათქვამის წმიდა მამებისეულ განმარტებათა დამოწმებას, რომლებიც სიტყვა სიმართლეს ან სამართლიანობას 61-ჯერ შეიცავენ, რასაც მთელი წიგნის შედგენა დასჭირდებოდა. მართლმადიდებელ მორწმუნეთათვის მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, თუ რა უნდა ვიგულისხმოთ ამ სიმართლეში წმიდა მამათა გონიერების შუქზე? ამ მიზნით მოვიტანთ ეპ. თეოფანე დაყუდებულის განმარტებას მოციქულ პავლეს ზოგიერთ გამონათქვამზე, სადაც ნახსენებია სიტყვა სიმართლე, რადგან ეს განმარტება, რომელიც ეკლესიის სწავლებებს ეფუძნება, წმიდა მამებისეულია.
აქვს რა მხედველობაში რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-3 თავის 25-ე მუხლი, სადაც წერია: "წინასწარ რომ დაადგინა ღმერთმა შენდობის მსხვერპლად, რათა ეჩვენებინა მისი სიმართლე..." ეპ თეოფანე დაყუდებული იძლევა ასეთ განმარტებას: "რწმენით ყველა იზიდავს თავისკენ ქრისტეს განმწმენდელ მსხვერპლს. ქრისტეს სისხლმა, თავისი ძალით, უკვე განწმინდა მთელი ქვეყნიერების ცოდვები; მაგრამ ყოველი ადამიანი პირადად განიწმინდება მისით, როდესაც რწმენით მიიღებს საკუთარ თავზე ქრისტეს სისხლით მორწყულობას. საიდუმლოდ ეს აღსრულდება ნათლისღების ემბაზში და შემდეგ სინანულის ცრემლისეულ ემბაზში... იხილა ღმერთმა, რომ ადამიანებს... არ ძალუძთ... სიმართლის გზაზე შედგომა; რის გამოც გადაწყვიტა თავისი სიმართლე შთაეღვარა მათში, როგორც ახალ სისხლს ჩაასხამენ ხოლმე გახრწნილ სხეულში, - და ამგვარად წარმოეჩინა იგი. ამისი აღსრულება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, ღმერთმა მისცა თავისი მხოლოდშობილი ძე, რათა ის გამხდარიყო განწმენდა ყოველი მორწმუნისთვის, - არა მხოლოდ ისე, რომ მის გამო მიტევებულიყო ცოდვები, არამედ ისე, რომ მორწმუნენი შინაგანად შექმნილიყვნენ წმინდად სულიწმიდის მადლის რწმენისებრი მიღების მეშვეობით" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послания святого апостола Павла к Римлянам, стр. 231, 234).
იმავე ეპისტოლეს მე-9 თავის 30-ე მუხლის განმარტებაში, რომელ მუხლშიც წერია: "რას ვიტყვით? წარმართნი, რომელნიც არ ეძებდნენ სიმართლეს, ეწივნენ სიმართლეს, სიმართლეს რწმენის მიერ" (რომ. 9:30), ეპ. თეოფანე ამბობს: "სიმართლეში აქ უნდა ვიგულისხმოთ ქრისტე იესუს ყოველი სულიერი სიკეთე: ცოდვათა მოტევება, მადლის მოფენა, მისით გულის კეთილგანწყობა და ყოველი სათნოება, - ყოველივე ამით აღდგება სიმართლე ადამიანის ბუნებაში, რომელიც დაიხატა შექმნისას და დღემდე გაქელილია" (Епископ Феофан Затворник. Толкование IX-XVI гл. послания святого апостола Павла к Римлянам, стр. 82).
ჩერდება რა მოციქულ პავლეს სიტყვებზე: "ღვთის სასუფეველი არის სიმართლე, მშვიდობა და სიხარული სული წმიდაში" (რომ. 14:17). ეპ. თეოფანემ სიტყვა სიმართლე ასე განმარტა: "სიმართლე - მარტო გამართლება და ცოდვათა მიტევება როდია, არამედ შინაგანი სიმართლე... სიწმიდე" (Епископ Феофан Затворник. Толкование IX-ХVI гл. послания святого апостола Павла к Римлянам, стр. 325).
რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-5 თავის 18-ე მუხლის განმარტებაში, რომელ მუხლშიც ნათქვამია: "ვინაიდან, როგორც ერთი კაცის ურჩობით მრავალი გახდა ცოდვილი, ისე ერთი კაცის მორჩილებით მრავალნი გახდებიან მართალნი", ეპ. თეოფანე ამბობს: "როგორც ერთი კაცის შეცოდებით ყველა ადამიანს დაედო მსჯავრი, - იგულისხმება მსჯავრად სიკვდილის გამოტანა, - ასევე ერთის გამართლებით ყველა ადამიანში შემოვიდა სიმართლე სიცოცხლისთვის". ნეტ. თეოდორიტე წერს: "ადამის შემხედვარენი, ამბობს მოციქული, ნუ შეეჭვდებით ჩემს ნათქვამში (ანუ იმაში, რომ ღმერთი ყველას აცხოვნებს ერთ უფალ იესუ ქრისტეში). რადგან თუ ჭეშმარიტებაა ის, - და ნამდვილად ჭეშმარიტებაა, - რომ ადამის მიერ მცნების დარღვევით მთელმა მოდგმამ მიიღო სასიკვდილო განაჩენი, აშკარაა, რომ მაცხოვრის სიმართლე ყველა ადამიანს ანიჭებს სიცოცხლეს".
"მოციქულმა, განმარტავს ეპ. თეოფანე, თქვა: "ერთი კაცის მორჩილებით მრავალნი გახდებიან მართალნი", რითაც გვასწავლა, რომ მადლის მაცხოვნებელი ძალები უკვე შემოვიდნენ კაცობრიობაში, მიღებულნი არიან მათ მიერ და დაიწყეს აღდგენითი მოქმედებანი... ნუ ეჭვობ, რომ უკვე შემოვიდა ეს მადლი, არამედ იჩქარე ისარგებლო მისით, რათა გაანადგურო პირველი ცოდვის წარმწყმედელი შედეგები" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIIИ гл. послания святого апостола Павла к Римлянам стр. 323).
კორინთელთა მიმართ პირველი ეპისტოლეს 1-ლი თავის 30-ე მუხლის განმარტებაში ეპ. თეოფანესთან ვპოულობთ ასეთ სიტყვებს: "უფალი იესუ ქრისტე არის ჩვენი სიმართლე, რადგან მისი სახელით გვეძლევა ცოდვათა მიტევება და მადლი, რომელიც გვამტკიცებს ყოველი სიკეთის ქმნაში" (Епископ Феофан Затворник. Толкование I послание святого апостола Павла к Коринфянам стр. 86, М. 1893. сравн.: его же: Толкование 21 ст. 5 гл. II послание к Коринфянам стр. 210, М. 1894; его же: Толкование 21 ст. 3 гл. послание к Галатам стр. 269, М. 1893; его же: Толкование 9 ст. 3 гл. послание к Филиппийцам стр. 127–128, М. 1895).
როგორც ვხედავთ, ეპ. თეოფანე სიმართლეში, რომლის შესახებაც მოციქული პავლე ასწავლის თავისი ეპისტოლეების დამოწმებულ ადგილებში, გულისხმობს ჯვარზე, მაცხოვრის მიერ გაღებულ მსხვერპლზე, დაფუძნებულ განწმენდას ან ჩვენს გამართლებას პირველშობილი ცოდვისგან, შემდეგ კი ყველა ჩვენი პირადი ცოდვისგანაც, და ჩვენ მიერ სიწმიდის მიღწევას სულიწმიდის ამაღორძინებელი მადლის მეშვეობით.
ამიტომაც მ. ანტონის აზრი, რომ გამოსყიდვა უნდა გავიგოთ არა იურიდიული, არამედ მხოლოდ ეთიკური აზრით იმის საფუძველზე, რომ მოციქული პავლე სიტყვა სიმართლეს წარმოთქვამს 61-ჯერ, ხოლო სიტყვა გამართლებას 7-ჯერ, და რომ ეს "პავლესეული სიმართლე" თითქოსდა ნიშნავს მხოლოდ სიწმიდეს, და არა ჩვენს გამართლებულობას ადამის პირველშობილი ცოდვისგან, უსაფუძვლოდ უნდა მივიჩნიოთ.
რაც შეეხება მ. ანტონის განცხადებას, რომ სიტყვა "გამართლება" მოციქულმა პავლემ მხოლოდ 7-ჯერ წარმოთქვა, აქ ყურადღება უნდა მივაქციოთ რაოდენობრივი პრინციპის უსუსურობას, რომლის შესახებაც უკვე ვისაუბრეთ. შვიდჯერ არა და, ჭეშმარიტების დასამოწმებლად ერთხელაც რომ წარმოეთქვა მოც. პავლეს სიტყვა "გამართლება", რომ გამოსყიდვა უნდა გავიგოთ იურიდიული თვალსაზრისითაც, ეს, ეთიკურის გარდა, დაგვავალდებულებდა გამოსყიდვის საქმე გაგვეგო და მიგვეღო იურიდიული გაგებითაც და ეკლესიასთან ერთად გვეღიარებინა, რომ გამოსყიდვაში ღმერთმა გამოავლინა არა მარტო მისი ღვთაებრივი სიყვარული, არამედ ღვთაებრივი მართლმსაჯულებაც.
თუმცა, მ. ანტონი ამ შვიდ რიცხვთან დაკავშირებული თავისი განცხადებისგანაც უკან იხევს. ის ამბობს, რომ "შვიდი შემთხვევიდან გამართლება რუსულ ტექსტში სამჯერ შეცდომით არის წარმოთქმული ნაცვლად სიმართლისა, როგორც ეს ... სლავურშია" ("Догмат искупления", стр. 15). ამის დასამტკიცებლად ის უთითებს მოც. პავლეს ეპისტოლეებიდან სამ ტექსტს: რომ. 3:24; 2 კორ. 3:9 და გალატ. 2:21. ამრიტად, მ. ანტონის აზრით, თურმე, მის მიერ მითითებული შვიდივე ტექსტი არ მეტყველებს იურიდიული გაგების სასარგებლოდ. მისი თქმით, სამი მათგანი გამოსყიდვის საქმის ეთიკურ გაგებაზე მოწმობს.
მაგრამ პირველ ტექსტთან - რომ. 3:24-თან დაკავშირებით მ. ანტონი თვითუ უშვებს შეცდომას, რადგან ამ ტექსტს სლავურ თარგმანში არ გააჩნია სიტყვა "სიმართლე". აქ დგას სიტყვა: "оправдаеми" (2).
___________
2. ძვ. ქართ.: "განმართლდებიან". შეად.: სლავ. – "оправда́еми ту́не благода́тiю Его́, избавле́нiемъ, е́же о Христѣ́ Иису́сѣ" (Рим.3:24). ძვ. ქართ.: - "ხოლო განმართლდებიან უსასყიდლოდ მადლითა მისითა და გამოჴსნითა მით იესუ ქრისტესითა" (რომ. 3:24).
___________
თუმცა, მ. ანტონის ამ შეცდომაში როდია საქმის არსი. ასევე მნიშვნელობა არა აქვს იმ ვითარებასაც შეცდომითაა თუ უშეცდომოდ მოცემული რუსული თარგმანის ორ სხვა ტექსტში (2 კორ. 3:9 და გალატ. 2:21) მოცემული სიტყვა: "გამართლება" სიტყვა "სიმართლის" ნაცვლად. ჩვენთვის აქ მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, როგორ არის გაგებული მოც. პავლეს ეპისტოლეთა ეს სამი ტექსტი წმიდა მამათა მიერ. ამიტომაც კვლავ მივმარტოთ ეპ. თეოფანე დაყუდებულის განმარტებას.
მხედველობაში აქვს რა მითითებულ ტექსტთაგან პირველი: "оправдаеми туне благодатию Его, избавлением, еже о Христе Исусе" (რომ. 3:24) (ძვ. ქართ.: - "ხოლო განმართლდებიან უსასყიდლოდ მადლითა მისითა და გამოჴსნითა მით იესუ ქრისტესითა" – "აპოკ." რედ.), ეპ. თეოფანე იძლევა ასეთ განმარტებას: Оправдаеми (განმართლდებიან) – διχαιούμενοι - ნიშნავს: იღებენ ცოდვათა მიტევებას, - არიან რა ბრალდებულნი, და, იღებენ სიმართლეს, ხდებიან რა მართალნი (კურსივი ავტორისაა - "აპოკ." რედ.). ცხონების საქმე გარდაუვალად მდგომარეობს ერთშიც და მეორეშიც; ამიტომ ერთიც და მეორეც შეიძლება და უნდა შევათავსოთ ამ ერთ სიტყვაში ("оправдаеми" – "განმართლდებიან")..."
"Избавлением, еже о Христе Исусе" ("გამოჴსნითა მით იესუ ქრისტესითა" – "აპოკ." რედ.). გამოხსნით – διἀ τῆς άπολυτοώσεως, ანუ გამოსყიდვის მეშვეობით. გამოსყიდვა - აი გამართლების ერთადერთი საშუალება (3).
___________
3. თავისთავად ცხადია, რომ გამოსყიდვაში ეპ. თეოფანეს ესმის მაცხოვრის ვნებები ჯვარზე და მისი სიკვდილი.
___________
გამოსყიდვა მაშინ ხდება, როდესაც ვინმესთვის ფულს იხდიან და ათავისუფლებენ მას მონობისგან. კაცთა მოდგმა პირველმშობელთა დაცემის მეშვეობით ცოდვისა და ეშმაკის მონობაში აღმოჩნდა, რომლებმაც ის შეიპყრეს მისი დანაშაულის გამო, და რომელმაც მასზე ღმრთის წყევლა გამოიწვია. ცხონებისთვის საჭირო იყო ამ წყევლის მოხსნა, რათა სამართლიანი საფუძველი მისცემოდა მისთვის დანაშაულის მოხსნას, და შემდეგ მასში ჩაღვრილიყო ახალი ძალა ცოდვის ძალის მოსაასპობად, ამის მიერ კი მოგერიებულ ყოფილიყო ეშმაკის ძალაუფლება.
ეს ყველაფერი აღასრულა უფალმა იესუ ქრისტემ, მხოლოდშობილმა ძემ ღვთისამ და ღმერთმა, როდესაც საკუთარ თავზე მიიღო კაცობრივი ბუნება და ჯვარზე მოკვდა, შემდეგ კი აღდგა, ამაღლდა ზეცად და დაჯდა მარჯვენით მამისა, და სულიწმიდა გარდამოავლინა წმიდა მოციქულებზე, მათ მიერ კი მთელ კაცობრიობაზე.
ეს ყველაფერი ერთობლივად არის სწორედ ჩვენი ცხონების განგებულება, ანუ კაცთა მოდგმის გამოსყიდვა. ვინც რწმენით მიეახლება მას მიიღებს ცოდვათა მიტევებას, შემდეგ კი სულის მადლს საიდუმლოთა მეშვეობით, და იქნება არა მარტო უდანაშაულო, არამედ მართალიც... გამოსყიდვით ზოგჯერ აღინიშნება არა ცხონების მთელი საღმრთო განგებულება, არამედ მხოლოდ მისი მოქმედება, რომ უფალმა ჯვარზე თავისი სიკვდილით გავათავისუფლა ჩვენზე დაკისრებული და ჩვენი დამამძიმებელი საღმრთო წყევლა. ხოლო ჩვენთვის - უსახსრო მევალეთათვის - მან გაიღო საკუთარი სისხლი. ის აბელის სისხლზე უფრო მეტად ღაღადებს, მაგრამ ზემოდან სასჯელს კი არ იწვევს, არამედ ყოველი მორწმუნის სრულ გამართლებას (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 226-228).
ეპ. თეოფანეს დამოწმებული განმარტებებიდან ნათლად ჩანს, რომ გამართლებაში, რომელზეც ლაპარაკობს მოც. პავლე, არ შეიძლება ვიგულისხმოთ მხოლოდ სიმარტლე, რომელსაც სულიწმიდის მადლით მოვიპოვებთ. ეს გამართლება ასევე გულისხმობს იმას, რომ საღმრთო მართლმსაჯულებამ კაცობრიობას ჯვარზე ქრისტეს ვნებით მოუხსნა ბრალეულობა პირველდაწყებით ცოდვაში და მისი შედეგებიც, ანუ - ღმრთისგან შეჩვენებულობა. ეპ. თეოფანე განსაკუთრებულად უსვამს ხაზს მოციქულის სიტყვების სწორედ ასეთ გაგებას. ამიტომაც ის ორჯერ ლაპარაკობს ამის შესახებ: დასაწყისშიც, როდესაც განსაზღვრავს გამართლების მნიშვნელობას, და მოცემული განმარტების ბოლოში, როდესაც ამბობს, რომ ვინც რწმენით მიეახლება ჩვენი ცხონების განგებულებას არა მარტო გათავისუფლებულია ბრალდებისგან, არამედ მართალიცაა.
სლავურ სიტყვა "правда"-ზე (რუსულ თარგმანში "оправдание"), ეპ. თეოფანეს განმარტებით, მოწმობს მ. ანტონის მიერ მითითებული ორი სხვა ტექსტიც: "Аще бо служение осуждения слава, много паче избыточествует служение правды (რუსულ თარგმანში оправдания) в славе ("Догмат искупления", стр. 31. 3, 9.). Не отметаю благодати Божия. Аще бо законом правда (რუს. თარგმანში оправдание), убо Христос туне умре» (Гал. 2:21).
პირველ ტექსტთან დაკავშირებით, ეპ. თეოფანე ამბობს: "ძველაღთქმისეული დაწესება იყო მსჯავრდების მსახურება, რადგან რჯული მხოლოდ ამხელდა ცოდვას და კიცხავდა (მსჯავრს ადებდა) ცოდვილს... ამის იქით ვერ მიჰყავდა... ხოლო მადლის აღთქმა, პირიქით, თუმც ასევე ყოველმხრივი მსჯავრდებით გვეხსნება მისდამი მოწოდებულთ, მაგრამ ამბობს: "მოინანიეთ და ყოველმა თქვენგანმა ნათელ იღოს იესო ქრისტეს სახელით ცოდვათა მისატევებლად, და მიიღებთ სული წმიდის ნიჭს" (საქმე 2:38). ანუ მასში პირველივე ნაბიჯიდან არის მოცემული ცოდვათა მიტევება... და გვეძლევა ახალი სიცოცხლე, შემძლე იმისა, განუხრელად ვიაროთ ღმრთის მცნებებში, - მართალი სული განახლდება წიაღში, რომელიც მისმიმღებს ანიჭებს შინაგანსიმართლეს ან გამართლებას. ამიტომაც არის ის სიმართლის მსახურება, - δικа ιοσὑиης - სამართლიანობისა, სიწმიდისა.... არა სიტყვით, არამედ არსებითად" (Епископ Феофан Затворник. Толкование 2-го послания святого апостола Павла к Коринфянам стр. 106).
როგორც ვხედავთ, მოციქულის დამოწმებულ სიტყვებში გამართლებაში უნდა ვიგულისხმოთ არა მარტო სიმართლე ან სიწმიდე, არამედ ცოდვათა მიტევებაც, რა თქმა უნდა, იმ გაგებით, რომ თავისუფლები ვართ როგორც პირველდაწყებითი, ასევე ყველა ჩვენი პიროვნული ცოდვებისგან, და ასეთი მიტევება სულიწმიდის მადლით ჯვარზე ქრისტეს ვნების გამო გვენიჭება.
იგივე აზრია გამოთქმული ეპ. თეოფანეს მიერ სიტყვა "правда"-ს (რუსულ თარგმანში "оправдание") განმარტებისას, რომელიც მოცემულია მოციქულთა სიტყვების ბოლო ტექსტში (გალატ. 2:21). ჩერდება რა ამ ტექსტზე, ეპ. თეოფანე ამბობს: "თუ სიმართლე – δικαιοσύνη – ღმრთითსათნო, მაცხოვნებელი ცხოვრება, - რჯულისგანაა, მაშინ ამაოდ მომკვდარა ქრისტე" (გალატ. 2:21). რჯულის რომ იძლეოდეს ცოდვათა მიტევებასაც და შინაგან სიმართლესაც, ასევე განწმენდას, მაშინ ქრისტეს ჯვარზე სიკვდილი არაფერში სჭირდებოდა. ის სწორედ იმიტომაც მოკვდა, რომ მოენიჭებინა ჩვენთვის ეს ორი არსებითი სიკეთე - ცოდვათა მიტევება და განმწმენდელი მადლი, რომელიც, მის გარდა, არავის შეეძლო მოენიჭებინა, და რომლის გარეშე არ არსებობს ცხონება... უფალი მაცხოვარი მოკვდა ჩვენთვის და ჩვენი ცოდვები ჯვარს მიამსჭვალა. შემდეგ, ამაღლდა რა ზეცად, მამისგან სულიწმიდა გარდამოავლინა. რის გამოც მისდამი მორწმუნეთ ეძლევათ ცოდვათა მიტევებაც და სულიწმიდის მაცხოვნებელი მადლიც. ამ ორის გარეშე არ არსებობს ჩვენი ცხონება. შედეგად, ქრისტე, რომელმაც ეს მოგვცა, ამაოდ არ მომკვდარა... შედეგად სიმართლე არ არის რჯულისგან" (Епископ Феофан Затворник. Толкование послания святого апостола Павла к Галатам стр. 204–205, М. 1893).
შემდეგ ეპ. თეოფანეს მოჰყავს წმ. იოანე ოქროპირის და ნეტ. იერონიმეს სიტყვები: "რადგან თუკი ქრისტე მოკვდა, - გვასწავლის წმ. იოანე ოქროპირი, - ცხადია იმიტომ, რომ რჯული უძლური იყო გავემართლებინეთ..." "თუკი რჯულისგანაა გამართლება, - ამბობს ნეტ. იერონიმე, - მაშინ ქრისტე ამაოდ მოკვდა... მაგრამ ამაოდ არ მომკვდარა ქრისტე, შედეგად რჯულისგან არ არის გამართლება" (Епископ Феофан Затворник. Толкование послания святого апостола Павла к Галатам стр. 205, М. 1893).
ამრიგად, მოციქულთა ყველა განხილულ გამოთქმათაგან, სადაც მოც. პავლე სიმართლეზე ლაპარაკობს, ნათელი ხდება, რომ ამ სიმართლეში უნდა ვიგულისხმოთ არა მარტო სიწმიდე, არამედ ჩვენი გამართლება პირველშობილი ცოდვისგან და ყველა ჩვენი პირადი ცოდვებისგან.
იმის გამო, რომ მ. ანტონი, როგორც ეს ჩანს მისი სტატიის ჩვენ მიერ დამოწმებული ბოლო ამონაწერიდან, ცდილობს რა დაამტკიცოს გამოსყიდვის მისეული გაგება ეთიკური, და არა იურიდიული აზრით, გულმოდგინედ ცდილობს გამიჯნოს ცნება "სიმარტლე" ცნება "გამართლებისგან". ცოტა ქვემოთ ჩვენს ყურადღებას შევაჩერებთ გამართლების შესახებ მოც. პავლეს სწავლებაში სიტყვა "გამართლების" წმიდა მამებისეულ განმარტებაზე. ამჯერად კი არ შეგვიძლია არ აღვნიშნოთ, რომ ეპ. თეოფანე ბოლო ტექსტის (გალატ. 2:21) მისეულ განმარტებაში იმოწმებს წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებს, რომელიც, პირიქით, აახლოვებს გამართლების ცნებას სიმართლის ცნებასთან, რადგან ამბობს, რომ რჯული უძლური იყო გავემართლებინეთ, და იქვე აცხადებს, რომ რჯულით კი არ არის გამართლება, არამედ მხოლოდ ქრისტე გვანიჭებს მას, რადგან მხოლოდ მან მოგვანიჭა სიმართლე.
როდესაც მითითებულ ცნებათა დაახლოვებაზე ვმსჯელობთ, შორსა ვართ იმ აზრისგან, რომ ერთი მცნება გავაერთიანოთ მეორეში. ჩვენ მხოლოდ იმის თქმა გვსურს, რომ გამართლება და სიმართლე ჩვენს დოგმატურ სწავლებაში გამოსყიდვის შესახებ იმდენად ახლოს არიან ერთმანეთთან, რომ შეუძლებელია ერთზე ლაპარაკი მეორის უგულებელყოფით. არ შეიძლება ლაპარაკი გამართლებაზე ისე, რომ დაიდუმო სიმართლეზე. და პირიქით: არ შეიძლება ვასწავლოთ სიმართლეზე, როგორც ჩვენს სიწმიდეზე, და უგულებელვყოთ ჩვენი გამართლება ადამის პირველშობილი ცოდვისგან. ორივე ეს ცნება ამ სწავლებაში განუყოფელია. ჩვენი გამართლების გარეშე სიმართლეც არ იქნებოდა. და თუკი დავიწყებთ მტკიცებას, რომ გამომსყიდველობითი საქმის მთელი არსი მდგომარეობს სიმართლეში, და არა გამართლებაში, ამით ქვედავამხობთ ღმრთითგამოცხადებულ და წმიდა მამებისეულ სწავლებას გამოსყიდვის შესახებ.
აი რატომ ლაპარაკობდნენ ეკლესიის წმიდა მამები ერთდროულად სიმართლეზეც, - ჩვენი მადლისმიერი სიმართლის ანუ სიწმიდის აზრით, - და გამართლებაზეც, - როგორც ჩვენი გამართლებისა პირველშობილი ცოდვისგან და ყველა პირადი ცოდვისგან, - როდესაც ისინი, ღმრთითგამოცხადებულ მოწმობათა საფუძველზე გადმოგვცემდნენ დოგმატურ სწავლებას გამოსყიდვის შესახებ. ეს ყველაფერი ვაჩვენეთ, როდესაც ეპ. თეოფანეს განმარტებები დავიმოწმეთ სიმართლის შესახებ მოციქულის გამონათქვამებზე.
მაგრამ გადავიდეთ მ. ანტონის სიტყვების განხილვაზე, სადაც ის მსჯელობს მოც. პავლეს რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს ოთხ ტექსტზე: რომ. 4:25, 5:16, 18 და რომ. 8:4. ეს ტექსტები მის მიერ მითითებულია მოც. პავლეს იმ ტექსტების საპირწონედ, რომელთა რიცხვი 61-ია, და სადაც სიტყვა "სიმართლე", მ. ანტონის აზრით, ნახსენებია თითქოსდა მხოლოდ ეთიკური აზრით. ნათელია, რომ ოთხი მითითებული ტექსტი, როგორც დაპირისპირებული 61 ტექსტს, მ. ანტონის თვალში, იურიდიული მნიშვნელობისაა.
გამართლება - სიმართლის ასეთი დაპირისპირების შესახებ მოწმობს მ. ანტონის შემდეგი სიტყვებიც, სადაც ის ამბობს, რომ სლავური თარგმანი "არც ერთხელ არ გადმოსცემს ბერძნულ სიტყვა δικαιοσύνη-ს, როგორც გამართლებას, არამედ ყოველთვის, როგორც სიმართლეს" ("Догмат искупления", стр. 15). მაგრამ როდესაც ასე განასხვავებს ამ ცნებებს, მ. ანტონი თავისივე სიტყვებს ეწინააღმდეგება, რომელშიც ის აცხადებს, რომ ეს ცნებები თანაბარმნიშვნელოვანია ("Догмат искупления", стр. 14).
არის კიდევ ერთი შეუსაბამობა, რომელსაც აქ მ. ანტონი უშვებს. როგორც ვნახეთ, ის ამბობს, რომ "სიტყვით... გამართლება სლავმა მთარგმნელებმა გადათარგმნეს ბერძნული διχαίωμα, διχαίωαις - ცნება, რომელიც საპირისპიროა განკითხვისა და ბრალდებისა, რომელიც მოციქულს ამ ცნებათა (ანუ განკითხვის) სწორედ ასეთ კონტრასტში მოჰყავს - რომ. 4:25; 5:16, 18 და 8:4" ("Догмат искупления", стр. 15).
თავისთავად იგულისხმება, რომ განკითხვის და ბრალდების საპირისპირო ცნებას წარმოადგენს გამართლება. მაგრამ მ. ანტონი თავისი სტატიის ამ სტროფებში უკვე გაურბის სიტყვა გამართლების წარმოთქმას, თუმცა სულ ახლახან, ამის უწინარეს, დაუპირისპირა რა ერთმანთს ცნებები "სიმართლე" და "გამართლება", არც ეს სიტყვა უარუყვია და არც მისი იურიდიული მნიშვნელობა.
შემდეგ სიტყვებში მ. ანტონი არ მალავს თავის სურვილს გაანადგუროს სიტყვა "გამართლების" ნამდვილი მნიშნელობა და თვით ეს სიტყვაც მის მიერ მითითებულ 4 ტექსტთან მიმართებაში მოციქულ პავლეს რომაელთადმი მიწერილი ეპისტოლედან. ის აცხადებს: "მეტიც, სლავი მთარგმნელები არასწორად თარგმნიან გამართლებით იმავე ბერძნულ სიტყვას... δικαίωμα, მაშინ როდესაც მას აქვს "კანონის, განაწესის" მნიშვნელობა"
მომდევნო სიტყვებში მ. ანტონი არ მალავს თავის სურვილს გაანადგუროს სიტყვა "გამართლების" ნამდვილი მნიშვნელობა და თვით ეს სიტყვაც მის მიერ მოც. პავლეს რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს 4 ტექსტთან მიმართებაში. ის აკეთებს ასეთ განცხადებას: "მეტიც, სლავი მთარგმნელები არასწორად თარგმნიან "გამართლებად" იმავე ბერძნულ სიტყვას... δικαίωμα, მაშინ როდესაც ამ სიტყვას აქვს "კანონის, განწესების" მნიშვნელობა (რომ. 1:32, 2:26; ებრ. 9:1, 10; იხ. ასევე ლკ. 1:6; გამოცხ. 15:4)" ("Догмат искупления", стр. 15).
მაგრამ სიტყვა δικαίωμα, ეპ. თეოფანეს თარგმანით, რომელმაც სრულყოფილად იცოდა ბერძნული ენა, ნიშნავს არა მარტო კანონსა და განაწესს. მას სხვა მნიშვნელობებიც აქვს. თავის განმარტებაში 32- მუხლზე და რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს თავებზე ამ ბერძნულ სიტყვაზე ის ამბობს: "გამართლება, δικαίωμα, - ღვთის სიმართლე ან საღმრთო სიმართლე და მართლმსაჯულება, სამართლიანი მსჯავრი და განკითხვა" (Епископ Феофан. Толкование I-VIII гл. послание апостола Павла к Римлянам стр. 127).
ასეთ მნიშვნელობას მიაწერს ეპ. თეოფანე ამ ბერძნულ სიტყვას მის მიერ 26-ე მუხლის განმარტებაშიც, იმავე ეპისტოლეს მე-2 თავში. ის ამბობს: "გამართლება - δικαιώματα - უფლებები, გადაუდებელი მოთხოვნები" (Епископ Феофан. Толкование I-VIII гл. послание апостола Павла к Римлянам стр. 178).
ამრიგად, ეპ. თეოფანეს თარგმანით ბერძნული სიტყვის δικαίωμα-ს ერთ-ერთი უპირველესი მნიშვნელობა გახლავთ გამართლება. ეს მნიშვნელობა სრულიად შეუფარდებელია სიტყვისთვის გამართლება ტექსტებში: რომ. 1:32 და რომ. 2:26 და სხვა. აქ სიტყვა "გამართლება", მართლაც, შეიძლება გაგებულ იქნას კანონის და მის დადგენილებათა აზრით. მაგრამ სულ სხვა მნიშვნელობით გამოიყენება სიტყვა "გამართლება" ოთხ ტექსტში: რომ. 4:25, 5:16, 18, 8:4. აქ ეს სიტყვა შეიცავს აზრს ჩვენს გამართლებაზე პირველშობილი ცოდვისგან, რომელიც ჯვარზე ქრისტეს სიკვდილით მოგვენიჭა.
აქედან ნათელია, რომ სლავ მთარგმნელებს, მოცემული ბერძნული სიტყვის თარგმნისას, რომელსაც სხვადასხვა მნიშვნელობები გააჩნია, არც ერთ ტექსტში არანაირი შეცდომა არ დაუშვიათ. შეცდომა დაშვებული აქვს თვით მ. ანტონის, რადგან მან სიტყვა δικαίωμα-ს მნიშვნელობა ტექსტებში: რომ. 1:32 და რომ. 2:26 და სხვა, რომლებიც მათი მსგავსია შინაარსით (როგორც კანონისა და განაწესისა), არასწორად გადაიტანა ამ სიტყვის მნიშვნელობებზე რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს ოთხ ტექსტში (რომ. 4:25, 5:16-18 და რომ. 8:4). ამ სიტყვას აქ მოციქული წარმოთქვამს პირველდაწყებითი ცოდვისგან ჩვენი გამართლების აზრით, რომელიც ჯვარზე მაცხოვრის სიკვდილით მოგვენიჭა.
თუმცა, როდესაც ამბობს, რომ სლავმა მთარგმნელებმა არასწორად გადმოთარგმნეს ბერძნული სიტყვა δικαίωμα, მიტრ. ანტონი პირდაპირ და ნათლად არ აცხადებს, თუ რომელ ტექსტებში ხედავს ის ამ შეცდომას. ის ლაპარაკობს ზოგადად, რომ სლავმა მთარგმნელებმა არასწორად გადათარგმნეს ბერძნული სიტყვა δικαίωμα, როგორც "გამართლება", მიუხედავად იმისა, რომ მას, როგორც ეს ჩანს რომაელთა მიმართ ეპისტოლედან (რომ. 1:32 და რომ. 2:26), და შინაარსობრივად სხვა მათი მსგავსი ადგილებიდან, გააჩნია კანონის ან განაწესის მნიშვნელობა. ეს ვითარება სრულ უფლებას გვაძლევს მისი განსჯა ამ შეცდომაზე მივაკუთვნოთ ოთხ ტექსტს: რომ. 4:25, 5:16, 18 და რომ. 8:4, და ამასთანავე, ვთქვათ, რომ მ. ანტონი ამ ოთხი ტექსტიდან გამორიცხავს მოცემული სიტყვის მნიშვნელობას პირველდაწყებითი ცოდვისგან ჩვენი გამართლების აზრით.
შედეგად, თავისი განცხადებით, მიტრ. ანტონი, საკუთარი თავის საწინააღმდეგოდ, აუქმებს ყველაფერს, რაც კი მან ილაპარაკა, დაუპირისპირა რა ცნება "სიმართლე" ცნებას "გამართლება", რომელიც, როგორც ასეთი, თავისი მნიშვნელობით უნდა უთითებდეს გამოსყიდვის გაგებაზე იურიდიული აზრით. აღმოჩნდა, რომ თვით სიტყვა "გამართლება" კი სულაც არ არსებულა მოცემულ ტექსტებში, რადგან, მ. ანტონის თქმით, სლავმა მთარგმნელებმა არასწორად გადათარგმნეს ბერძნული სიტყვა δικαίωμα და ამიტომაც აქ ლაპარაკია არა გამართლებაზე, არამედ რჯულზე, განასწესზე.
როგორც ვხედავთ, მ. ანტონიმ გადაწყვიტა გაეკეთებინა ასეთი უცნაური განცხადება და, პირველდაწყებითი ცოდვისგან ჩვენი გამართლების შესახებ არსებულ ცნებასთან ერთად, სრულიად გაენადგურებინა სიტყვა "გამართლების" იურიდიული აზრი მოცემულ ოთხ ტექსტში, რათა ერთგულად მიჰყოლოდა გამოსყიდვის შესახებ მისეულ გაგებას, რომელიც მას მხოლოდ ეთიკური აზრით აღიქვამს.
აქედან უკვე სრულიად გასაგები ხდება, რატომ ამთავრებს ის თავის განცხადებას სიტყვებით: "ყოველივე აქედან ნათელია, რომ პავლეს "სიმართლემ" δικαιοσύνη-მ ჩვენს აკადემიურ ღვთისმეტყველებში მიიღო იურიდიული ხასიათი არა უშუალოდ წმიდა წერილიდან, არამედ ლუთერანული ღვთისმეტყველებიდან" («Догмат искупления», стр. 15).
ამრიგად, თუკი მ. ანტონის მსჯელობაში, სლავი მთარგმნელების მიერ ბერძნული სიტყვის δικαίωμα - ს არასწორი თარგმანის თაობაზე, არცთუ სრულად არის გამოხატული მისი აზრი მის მიერ სიტყვა "გამართლების" იურიდიული აზრის გაუქმებაზე, და თვით ამ სიტყვის გაუქმებაზეც მისი ჭეშმარიტი გაგებით მითითებულ 4 ტექსტთან მიმართებაში, წინამდებარე მის დასკვნაში ეს აზრი მთელი სიცხადით არის გამოთქმული. აქ მ. ანტონი საერთოდ არ ახსენებს სიტყვას "გამართლება", არამედ ლაპარაკობს მხოლოდ პავლეს "სიმართლეზე", გამოხატავს რა თვის შეხედულებას გამოსყიდვაზე მხოლოდ და მხოლოდ ეთიკური თვალსაზრისით და სრულიად აუქმებს იურიდიულ აზრს ჩვენი გამოსყიდვისა, რომელიც წმიდა წერილიდან მომდინარეობს და, შედეგად, რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს ოთხი ტექსტიდანაც.
საინტერესოა აღინიშნოს, რომ შვიდი ტექსტი მოც. პავლეს რომაელთა მიმართ ეპისტოლედან, რომლებშიც მოიაზრება გამოსყიდვის იურიდიული გაგება, მ. ანტონიმ დაუპირისპირა 61-ე ტექსტს, რომელშიც არის სიტყვა "სიმართლე", რადგან ის შვიდი ტექსტი წინაღობას წარმოადგენდა გამოსყიდვაზე არსებული მისი ეთიკური შეხედულებისთვის.
ამ შვიდ ტექსტში გადმოცემული იურიდიული აზრის გაუქმება, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, მას არ შეეძლო, რადგან ის გარდაუვალად მოწმობს გამოსყიდვის საქმის იურიდიულ გაგებაზე, ნათლად მეტყველებს პირველდაწყებითი ცოდვისგან ჩვენს გამართლებაზე. ამიტომ მ. ანტონიმ სცადა ეჩვენებინა ამ ტექსტებიდან სამის არასწორი სლავური თარგმანი და, აქედან გამომდინარე, ამ მოჩვენებითი ცდომილებით გამორიცხა ხსენებული ტექსტების იურიდიული გაგება. შემდეგ, მ. ანტონი ცდილობს გაანადგუროს იურიდიული გაგება დარჩენილ 4 ტექსტში ბერძნული სიტყვის δικαίωμα - ს ვითომცდა არასწორი თარგმნის გამო, რომელი ცდომილებაც თითქოსდა სლავ მთარგმნელებს დაუშვიათ.
მაგრამ, როგორც ვხედავთ, ეს მცდელობას ამაო გამოდგა, რადგან მითითებული ოთხი ტექსტის შინაარსი ნათლად აჩვენებს, რომ სიტყვა "გამართლება" აქ შეუძლებელია განიმარტოს სხვაგვარად, თუ არა როგორც ჩვენი გამართლება პირველდაწყებითი ცოდვისგან.
რა თქმა უნდა, მ. ანტონიმ აქ მხედველობიდან გაუშვა კიდევ ერთი არსებითი ვითარება, კერძოდ, - ყველა ამ ტექსტის წმიდა მამებისეული განმარტება, რომლებიც მოწმობენ, რომ ჩვენი გამოსყიდვა ერთდროულად უნდა გავიგოთ - იურიდიული და ეთიკური მნიშვნელობით.
მ. ანტონის მიერ ყოველივე აქ თქმულიდან ერთი რამ ნათელია - გამოსყიდვის საქმის ცალმხრივი და ცრუ გაგება, რითაც ის ამხობს ღმრთითგამოცხადებულ და წმიდა მამებისეულ სწავლებას გამოსყიდვის შესახებ, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო ლუთერანულ ღვთისმეტყველებასთან ამ დოგმატურ საკითხთან დაკავშირებით.
მაგრამ, რომაელთა მიმართ მოც. პავლეს ეპისტოლედან მის მიერ მითითებულ ოთხ ტექსტზე ასეთი არასწორი შეხედულების გამო, იძულებულნი ვართ დავიმოწმოთ მათი ჭეშმარიტი წმიდა მამებისეული განმარტება. ამიტომ ამ ტექსტების გასაგებად მივმართავთ ეპ. თეოფანე დაყუდებულს.
მხედველობაში აქვს რა მოციქულის ამ ტექსტებიდან პირველის სიტყვები: "რომელიც გაცემულ იქნა ჩვენი ცოდვების გამო და აღდგა ჩვენს გასამართლებლად" (რომ. 4:25), ეპ. თეოფანე მათ განმარტავს წმ. იოანე ოქროპირის განმარტების საფუძველზე. "გვწამს ჯვარცმული უფლისა, - ამბობს ეპ. თეოფანე, - რომელმაც ჩვენი ცოდვები ჯვარს მიამსჭვალა... - და ვიღებთ ცოდვათა სრულ მიტევებას. გვწამს მკვდრეთით აღმდგარისა... - და ვეზიარებით მის სიცოცხლეს, რომელიც ჩვენს სიბნელეს სიმართლისა და სიწმიდის ბრწყინვალებით განანათლებს.
ერთიც და მეორეც აღესრულება წმიდა ემბაზში, სადაც განიბანება ცოდვები და მოგვენიჭება მართალი ცხოვრება მკვდრეთით აღმდგარი უფლის მიერ, რათა ამის შემდეგ ჩვენც განახლებულ სიცოცხლეში ვიარებოდეთ. ეს გამოხატა მოციქულმაც, როდესაც თქვა: "გაცემულ იქნა ჩვენი ცოდვების გამო და აღდგა ჩვენს გასამართლებლად". გაცემულ იქნა ტანჯვად და სასიკვდილოდ, რათა გადაეხადა ჩვენი ცოდვების საზღაური; ხოლო აღდგა ჩვენს გასამართლებლად, "რათა გავემართლებინეთ" (წმ. ოქროპირი)" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 285-286).
ეპ. თეოფანე, ამ განმარტებაში, ჯვარზე ქრისტეს სიკვდილის ძალით, ცოდვებისგან ჩვენ განწმენდას უმჭიდროვეს კავშირში აყენებს ჩვენს მართალ, ანუ განახლებულ ცხოვრებასთან - რადგან შეუძლებელია ერთი მეორის გარეშე არსებობდეს. თანაც, ამასთან კავშირში ძნელი არ არის დავინახოთ, რომ ცოდვათაგან განწმენდა უფლის სიკვდილით ჩვენი წმიდა ცხოვრების საფუძველია. ჩვენს სიმართლესთან ჯვარზე სიკვდილის ამგვარ შეფარდებაზე მოწმობს აქ დამოწმებული წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებიც.
იგივე შეხედულებას გამოთქვამს ეპ. თეოფანეც მოც. პავლეს სიტყვების განმარტებაში: "და არა ვითარცა ერთისა შეცოდებულისათჳს ნიჭი იგი, რამეთუ საშჯელი იგი ერთისა მისგან დასაშჯელად, ხოლო მადლი იგი მრავალთაგან შეცოდებათა განსამართლებელად" (რომ. 5:18). მოციქულის ამ სიტყვების განმარტებაში ეპ. თეოფანე იმოწმებს წმ. იოანე ოქროპირის შემდეგ სიტყვებს: "რას ნიშნავს მოციქულის ეს გამოთქმა? - იმას, რომ ერთ ცოდვას შეეძლო გარდამოეწვია სიკვდილი და განკითხვა; ხოლო მადლმა აღხოცა არა მარტო ერთი ცოდვა, არამედ სხვა ცოდვებიც, რომლებიც მას მოჰყვნენ... საიდან ჩანს ეს? იქიდან, რომ უამრავი ცოდვის შემდეგ, რომლებიც სამოთხეში ჩადენილ ცოდვას მოჰყვა, ყველაფერი დამთავრდა გამართლებით" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 319-320).
ამრიგად, აქაც ეპ. თეოფანე აღნიშნავს, რომ ერთი მხრივ, - კაცობრიობისგან დანაშაულის მოხსნა, ანუ მისი გამართლება პირველდაწყებითი ცოდვისგან და, მეორე მხრივ, - გამართლება ჩვენი სიმართლის აზრით, განუყოფელ კავშირში არიან ერთმანეთთან და ერთ გამომსყიდველობით საქმედ უნდა იქნენ განხილულნი. ამიტომაც წმინდანი ამბობს: "ნიჭი უფალ იესუ ქრისტესგან არ შემოიფარგლება განკითხვის მოხსნით, არამედ გვაძლევს თვით სიმართლესაც. მადლი მრავალ შეცოდებათა გასამართლებლად - არა მარტო ბრალდების მოხსნაა, არამედ გამართლებაა ანუ სიმართლე..."
"პირველად (წინა 15-ე მუხლში), - იმოწმებს წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებს ეპ. თეოფანე, - მოციქულმა თქვა, რომ, თუკი ერთის ცოდვამ მოაკვდინა ყველა, მითუმეტეს შეუძლია ყველას ცხონება ერთის მადლს. შემდეგ (16-ე მუხლში) შენიშნა ასეთი აზრი, რომ მადლით აღხოცილ იქნა არა მხოლოდ პირველდაწყებითი ცოდვა, არამედ ყველა სხვა დანარჩენიც; მეტიც, არა თუ აღიხოცა ცოდვები, არამედ გვებოძა სიმართლეც; და ქრისტემ არა მარტო გაასწორა ყველაფერი ის, რაც ადამმა დააზიანა, არამედ ყველაფერი უმეტესად და უმაღლეს ხარისხში აღადგინა" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 320).
წმიდა წერილის განხილული ადგილებიდან ნათელი ხდება, რომ მ. ანტონი არა მარტო ავლენს არასწორ შეხედულებას გამართლებაზე, არამედ წმიდა წერილის ტექსტებით სარგებლობის არასწორ მეთოდსაც. უკანასკნელის სიტყვები მის მიერ აღებულია ქვეტექსტიდან მოწყვეტით, მსჯელობის კონტექსტთან დაუკავშირებლად. საღმრთო გამოცხადების ჩვენ მიერ განხილულ არც ერთ ტექსტში, რომელსაც იმოწმებს მ. ანტონი, მოც. პავლე გამართლებაში არ გულისხმობს მხოლოდ სიმართლეს, სიწმიდეს ან მხოლოდ ჩვენს გამართლებას პირველდაწყებითი ცოდვისგან და ყველა ჩვენი პირადი ცოდვისგან ჩვენი გამართლებულობის აზრით. როგორც ვხედავთ, მოციქული გვაძლევს მთლიან, და არა ცალმხრივ შეხედულებას გამართლებაზე, ანუ მასში გულისხმობს არა მხოლოდ მის დასასრულს ანუ მიზანს - სიწმიდეს, არამედ იმასაც, თუ რისი ძალით იქნა ის მოპოვებულ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ის უთითებს ამ გამართლების საფუძველს - ქრისტეს სიკვდილს ჯვარზე, როგორც ჩვენს გათავისუფლებას პირველდაწყებითი ცოდვისგან და ჩვენი პირადი ცოდვებისგან, შემდეგ კი ლაპარაკობს სულიწმიდის მადლზე, რომელიც საკუთრივ შეგვქმნის წმინდანებად.
ეპ. თეოფანეს განმარტებით, ჩვენი გამოსყიდვის საქმეს სწორედ ასე უყურებს მოც. პავლე თავის შემდგომ სიტყვებშიც: "რადგან თუ ერთის შეცოდებით სიკვდილი სუფევდა ერთის მიერ, მით უმეტეს, მადლისა და სიმართლის ნიჭის უხვად მიმღებნი იმეფებენ სიცოცხლეში ერთის - იესუ ქრისტეს მიერ" (რომ. 5:17).
ეპ. თეოფანეს განმარტება მოც. პავლეს რომაელთა მიმართ ეპისტოლეს მე-5 თავის 17-ე მუხლზე უკვე დავიმოწმეთ (Епископ Феофан Затворник. Толкование I-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 323). ეს განმარტება აჩვენებს, თუ რაში მდგომარეობს ჩვენი გამართლება. ის მდგომარეობს იმაში, რომ ქრისტეს ჯვარცმითა და სიკვდილით მოგვეხსნა პასუხისმგებლობა, ანუ სასჯელი პირველდაწყებითი ცოდვისთვის, სადაც სულიწმიდის მადლით აღიხოცა ამ ცოდვის შედეგები: წყევლა და სიკვდილი, სანაცვლოდ კი გვებოძა სიწმიდე.
იგივე აზრია გამოხატული 18-ე მუხლში, რომლის ეპ. თეოფანესეულ განმარტებაზე შეუძლებელია არ შევჩერდეთ, რადგან ეს მუხლი მჭიდროდ არის დაკავშირებული 17-ე მუხლთან: "როგორც ერთი კაცის ურჩობით მრავალი დაისაჯა, ისე ერთი კაცის სიმართლით მრავალნი გამართლდნენ" (რომ. 5:18). "როგორც ... ერთის (ადამის) ურჩობით ყველანი ცოდვილნი გახდნენ, ამბობს ეპ. თეოფანე, ასევე... ერთისადმი (ქრისტესადმი) მორჩილებით ყველანი გამართლდნენ... უკვე დაიწყეს მართლად ყოფნა... ხოლო, რომ დაიწყეს, ეს აშკარა იყო ყველასთვის. ყველას მიეტევება ცოდვები უფლისადმი რწმენით და ყველას იმავე რწმენით ენიჭება სულიწმიდის მადლი, რომელიც ასწავლის მათ ყოველგვარ სიმართლეს და აძლიერებს მათ მართალ საქმეთა საქმნელად" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 324).
აქ, ეპ. თეოფანეს მიერ განმარტებულ მოციქულის სიტყვებში, სამართლიანობის ცნება განიხილება, როგორც ჩვენი გათავისუფლება პირველდაწყებითი და ყველა ჩვენი პირადი ცოდვისგან; და, ასევე, როგორც ჩვენ მიერ ქრისტესადმი რწმენით სულიწმიდის მადლის მიღება სიწმიდის მოსახვეჭად.
ამიტომაც არ შეიძლება გამართლების ცნების ყველა მნიშვნელობა დავიყვანოთ მხოლოდ მის ფილოლოგიურ სიტყვათწარმოებამდე, და უგულებელვყოთ მისი არსებითი მნიშვნელობა. ამ ცნებას, ფილოლოგიურის გარდა, არსებითი დოგმატური აზრი გააჩნია ჩვენი ცხონების საქმესთან საღმრთო გამოცხადების მთლიანი კავშირის თვალსაზრისით.
სიტყვა "გამართლება", გამოსყიდვის შესახებ მოც. პავლესა და წმიდა მამათა სწავლებაში, მოიცავს ჩვენს გამართლებას პირველდაწყებითი ცოდვისგან მაცხოვრის ჯვარცმითა და სიკვდილით, უფრო ზუსტად, ჩვენგან პასუხისმგებლობის მოხსნას პირველდაწყებითი შეცოდებისგან, და სულიწმიდის მადლის მონიჭებას, რათა ყოველგვარი ცოდვისგან განვიწმინდოთ, ანუ ვიყოთ მართლები და წმინდანები.
დასასრულ, რაც შეეხება ეპ. თეოფანეს მიერ რომაელთა მიმართ მოც. პავლეს ეპისტოლეს მე-8 თავის მე-4 მუხლის განმარტებას: "რათა, რჯულის სიმართლე აღესრულოს ჩვენში, რომელნიც ხორციელად კი არ ვცხოვრობთ, არამედ - სულიერად", აქ მღვდელმთავარი ამბობს: "ცოდვისგან გამამართლებელი და ცოდვის მძლეველი ძალა უფალ ქრისტესგან გადადის ყოველ მორწმუნეზე, რომელიც წმიდა ნათლისღებაში შეიმოსება ქრისტეთი და სულიწმიდის ნიჭი მიმღები გახდება მირონცხების საიდუმლოში. სწორედ ამიტომ ნათლისღებისთანავე იწყებს ის უკვე სიარულს არა ხორცით, არამედ სულით. მაგრამ ეს აღსრულდება არა მექანიკურად, არამედ ადამიანის შინაგან განწყობაში თავისუფალი ცვლილებების შედეგად... "არა ხორცით სიარული, არამედ სულით, - წერს ამბროსიასტე", ნიშნავს ემსახურო ღმერთს გონებით, რომელიც არის სული, და არ დაეთანხმო ცოდვას (თვითკმაყოფილებას), რომელიც ხორცის მეშვეობით სულში ვნებას თესავს".
"როგორია ნაყოფი, - აგრძელებს ეპ. თეოფანე, - ამგვარი სიარულისა არა ხორცით, არამედ სულით? - ნაყოფი ის არის, რომ რჯულის გამართლება აღსრულდება ჩვენში, ანუ მხოლოდ ჩვენში, მორწმუნეებში, და არა სხვა ვინმეში: რადგან მხოლოდ ჩვენ ვიღებთ ძალას ამაზე, და ამისთვის შესაბამის განწყობასაც ვაყალიბებთ ჩვენში".
წმ. იოანე ოქროპირი ამბობს: "რას ნიშნავს გამართლება? დასასრულს, მიზანს, წარმატებას. რა სურდა რჯულს და რას აწარმოებდა? რათა ადამიანი ყოფილიყო უცოდველი. სწორედ ეს აღასრულა ჩვენთვის ქრისტემ. მისი საქმე იყო წინააღმდეგობის გაწევა და გამარჯვება, ჩვენი საქმე კი გახლავთ - სარგებლობა ამ გამარჯვებით... ქრისტემ შენთვის აღასრულა ის, რაშიც მდგომარეობდა რჯულისმიერი გამართლება, რათა შენ აღარ დაქვემდებარებოდი წყევლას. ამრიგად, ნუ დაკარგავ ამ ნიჭს, არამედ გაუფრთხილდი ამ არაჩვეულებრივ საგანძურს. ამით მოციქული შთაგაგონებს, რომ ჩვენი ცხოვნებისთვის საკმარისი არ არის ნათლისღება, თუკი ამის შემდეგ არ ვაჩვენებთ ღირსეულ ცხოვრებას, ამ ნიჭის შესაფერისს".
"ის (წმიდა ცხოვრება), - ამბობს ეპ. თეოფანე, - პირველდაწყებითი დანიშნულება იყო ადამიანისა სამყაროში; ის იყო მიზანი ღმრთის ყველა განგებულებითი ქმედებისა რჯულის მოცემამდე; ის ჰყავდა მხედველობაში რჯულს; მისთვისაა ცხონების მთელი ახალაღთქმისეული აღმშენებლობა ჩვენს უფალ იესუ ქრისტეში" (Епископ Феофан Затворник. Толкование И-VIII гл. послание святого апостола Павла к Римлянам стр. 461-464).
ამრიგად, რომ. 4:25, 5:16, 18 და რომ. 8:4 ეპ. თეოფანესეული და წმიდა მამებისეული განმარტებების შუქზე, რომელთაც აქ იმოწმებს ეპ. თეოფანე, ეს ღმრთითგამოცხადებული მოწმობანი ქვედაამხობენ მ. ანტონის მიერ სიტყვა "გამართლების" არამართლმადიდებლურ გაგებას.
ესეც არაფერი. აზრი ჩვენს გამართლებაზე ქრისტეს ჯვარცმითა და მისი სიკვდილით ამ ტექსტებში წარმოჩენილია, როგორც უმთავრესი და ცენტრალური მოვლენა.
შედეგად გამოდის, რომ მ. ანტონი აშენებს ნაგებობას ფუნდამენტის გარეშე, აღიარებს მხოლოდ შედეგს და არ აღიარებს მის მიზეზებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ის ასწავლის გამართლების, როგორც პირადი სიმართლის შესახებ, და ამავდროულად უარყოფს მის საფუძველს, რომელიც შედგებოდა გამართლებაში, ანუ ჩვენს გამოსყიდვაში ყოველგვარი ცოდვისგან მაცხოვრის ჯვარცმითა და სიკვდილით, საღმრთო მართლმსაჯულების დაკმაყოფილებით.
გაგრძელება იქნება.
წყარო: Архиепископ Серафим (Соболев). Искажение православной истины в русской богословской мысли. София, 1943.
ინტერნეტში: https://azbyka.ru/otechnik/Serafim_Sobolev/iskazhenie-pravoslavnoj-istiny-v-russkoj-bogoslovskoj-mysli/#note3
თარგმანი: საიტი "აპოკალიფსისის" რედ. თბილისი 2022.10.