ესქატოლოგია - სამარადისოდ ბნელში

სამარადისოდ ბნელში

შინაარსი:

1. მარადიულ ტანჯვათა ბუნება და მიზეზი

2. დაუშრეტელი ცეცხლი და დაუძინებელი მატლი

3. "სინანულის დრო ამოიწურა"

4. როგორ სასჯელი ელოდება ცოდვილთ?

5. ექნება თუ არა ტანჯვას დასასრული?

6. რატომ არ შეწყდება სატანჯველი

1. მარადიულ ტანჯვათა ბუნება და მიზეზი

რაოდენ ბრწყინვალე, მხიარული და სანუგეშოა ღმრთის სიტყვის მიხედვით მართალთა ნეტარი მდგომარეობა მომავალ ცხოვრებაში, იმდენად მუქი და საშინელია ცოდვილთა ბედკრული მდგომარეობა საუკუნო სამსჯავროს შემდეგ.

რა არის ჯოჯოხეთი?

იმისათვის, რათა დაგვიცვას თვითმოტყუებისა და უმცირესი საცთურისგანაც კი, წმიდა წერილი, მრავალ ადგილას, მთელი სიცხადით და დაწვრილებით გვაფრთხილებს ამ საშინელი ხვედრის შესახებ, ამიტომაც, დოგმატი ჯოჯოხეთში ცოდვილთა მარადიული ტანჯვის შესახებ, ერთ ერთი ყველაზე მკაფიო დოგმატია მართლმადიდებლურ სარწმუნოებაში.

მაგრამ, რა სატანჯველებია ეს და რაში მდგომარეობს მათი არსი? წმიდა წერილის მოწმობით, ცოდვილთა ტანჯვა ჯოჯხეთში, უპირველეს ყოვლისა გამოხატულ იქნება ღმრთისგან მათი დაშორებით. "წადით ჩემგან, წყეულნო, საუკუნო ცეცხლში, რომელიც ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისთვისაა გამზადებული" (მათე 25:41), - ეტყვის მათ სამართლიანი მსაჯული; "არ ვიცი, ვინა ხართ და სადაურნი; შორს ჩემგან უსამართლობის ყველა მოქმედი" (ლუკა 13:27). ღმრთის პირისგან ეს განგდება უდიდესი სასჯელი იქნება ცოდვილთათვის, რადგან ისინი ღმრთისგან განგდებულ იქნებიან არა დროებით, არამედ მარადის მოწყდებიან ამ უზენაეს სიკეთეს, რომელშიაც არის მხოლოდ საკუთარი სულის ყველა მოთხოვნილების სრული დაკმაყოფილება შესაძლებელი. ცოდვილნი სამუდამოდ იქნებიან უარყოფილნი ზეციერი მამის მიერ, თავიანთი მაცხოვრის მიერ, რომელმაც ამდენი სიკეთე და მადლი უწყალობა ადამიანს, ზრუნავდა მასზე გამოუთქმელი სიყვარულით; უკვე ვეღარასოდეს იხილავენ ისინი ღმრთის პირის ნათელს და ვერასდროს შევლენ თავიანთი პატრონის სიხარულში (იხ. მათე 25:21). სწორედ ეს განშორება ღმრთისგან, ცხოვრების წყაროსგან და მწყალობლისგან იქნება უმძიმესი და უმტკივნეულესი სატანჯველი ცოდვილთათვის.

წმ. იოანე ოქროპირი ასე მსჯელობს ამის შესახებ: "ვისაც ჭკუა და გონება გააჩნია, მისთვის ცხადი უნდა იყოს, რომ ღმრთისგან განგდება ნიშნავს განიცადო გეჰენა" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Послание к римлянам. Беседа 5. М., 1994. С.534). "აუტანელია გეჰენიის ეს სატანჯველი; ათასი და ათასზე უმეტესი ცეცხლის გეჰენაც რომ წარმოიდგინო, ვერ შეედრება იმ უბედურებას, რასაც განიცდის ნეტარი დიდებისგან განგდებული ცოდვილი, როდესაც ზურგს შეაქცევს მას ქრისტე და მოისმენს მისგან: "არ ვიცი ვინა ხარ" (მათე 7:23); მოისმენს ბრალდება, რომ ჩვენ, ვხედავდით მას მშიერს, და არ დავაპურეთ! უკეთესია ელვამ დაგარტყას უთვალავჯერ, ვიდრე ხედავდე შენი მაცხოვრის და ტკბილი იესუს თვინიერ სახეს, რომელსაც მიაბრუნებს ჩვენგან, მიაქცევს თავის სიყვარულით აღსავსე თვალებს, რომელთაც ჩვენნაირი ცოდვილების ცქერა არ ძალუძს" (Святитель Иоанн Златоуст. Толкование на Евангелие от Матфея. Беседа 23. М, 1993. С.272).

ცოდვილთა ტანჯვა სიკვდილის შემდეგ მდგომარეობს იმაში, რომ ისინი მოაკლდებიან ღმრთის სასუფეველს და ყველა ზეციურ სიკეთეს, რომელიც განმზადებულია მართალთათვის და განგდებულ იქნებიან გარესკნელის ბნელში (მათე 8:12). "სიკეთეთა ეს დაკარგვა, - ბრძანებს წმ. იოანე ოქროპირი, - ისეთ აუტანელ ტანჯვას მიაყენებს, ისეთ მწუხარებასა და სივიწროვეს განაცდევინებს ადამიანს, რომ არანაირი სასჯელიც რომ არ ემუქრებოდეს აქ შემცოდეთ, მარტო ამას შეუძლია ყოველგვა გეჰენიურ ტანჯვაზე უმეტესად დაუკოდოს გული დარდისგან და შეაშფოთოს ჩვენი სული". და შემდგომ: "მრავალ უგუნურს მარტოდენ გეჰენიის არიდება სურს, მე კი გეჰენაზე უდიდეს და ენით აუწერელ სატანჯველად მიჩნს არ იმყოფებოდე უფლის დიდებაში; და ის, ვინც მას დაკარგავს, ვფიქრობ, გეჰენიის გამო კი არ უნდა ტიროდეს, არამედ ზეციურ სიკეთეთა დაკარგვას უნდა გლოვობდეს, რადგან მარტო ეს არის ყველა სასჯელზე უსასტიკესი სასჯელი" (Святитель Иоанн Златоуст. Творения в двенадцати томах. Т.1, кн.2. Слово первое к Феодору падшему. М., 1991. С.17).

ტანჯვას კიდევ უფრო დაამძიმებს და გაასასტიკებს ისიც, რომ "დატანჯულნი ცოდვილნი, იხილავენ მათ, ვინც ამ ქვეყნად სძულდათ, დევნიდნენ, შეურაცხყოფდნენ, ამწუხრებდნენ, ავიწროვებდნენ, აწამებდნენ, კლავდნენ და ათასგვარ ბოროტებას აყენებდნენ. კაენი იხილავს აბელს, რომელიც უდანაშაულოდ მოჰკლა; ჰეროდე კი - წმ. იოანე ნათლისმცემელს, რომელსაც უდანაშაულოდ წარკვეთა თავი. ნერონი, დიოკლეტიანე, მაქსიმიანე და ქრისტეანთა სხვა მდევნელნი იხილავენ ქრისტეს აღმსარებელთა ურიცხვ რაოდენობას, რომელთაც წარმართები აწამებდნენ.

ბატონები იხილავენ თავიან მონებს, თავადნი თავიანთ გლეხებს, რომელთაც ავიწროვებდნენ და ჩაგრავდნენ. უსამართლო მსაჯულთ თვალწინ წარმოუდგებათ ყოველგვარი ბრალეულობის გარეშე მათ მიერ სასიკვდილოდ გაწირულთა სულნი. ჯალათნი მათ თვალწინ იხილავენ გვირგვინმოსილ მოწამეებს, რომელთაც სასტიკად ტანჯავდნენ და არ ინდობდნენ. იხილავენ და მოისმენენ მათ ღაღადისს ღმრთის მიმართ: "საჯე, უფალო, ჩვენი მტანჯველნი, იძიე შური ჩვენს გამო, რამეთუ გაბოროტდნენ ჩვენზე! სამართლიანო მსაჯულო! მიაგე მატ საქმეთაებრ მათთა". როგორი შიში და ძრწოლა დაეუფლება მაშინ ამგვარი ხილვისგან მტარვალთა და ჯალათთ! მაშინ დადგება მართალი კადნიერად მის შეურაცხმყოფელთა წინაშე და ყოველი მართალი ეტყვის თავის შემავიწროვებელს: "რა დაგიშავე, რისთვის გამწირე, რად მდევნიდი, მაწამებდი და ბოლოს მომკალ, ყოველგვარი მოწყალების გარეშე?" და რას მიუგებენ მტარვალნი მსხვერპლად ყოფილებს? ვერაფერს! სიტყვას ვერ იპოვიან რათა თავი გაიმართლონ. საუკუნო შერცხვენა ელით ქრისტეანთა მდევნელთ.

"მაშინ მართალი დიდი სილაღით წარდგება მათ წინაშე, რომელთაც შეურაცხყვეს და მისი ღვაწლი აბუჩად აიგდეს. მისი მხილველნი მძიმე შიშით შეძრწუნდებიან და გააოცებთ მისი მოულოდნელი ხსნა. ერთმანეთში იტყვიან მონანულნი, აკვნესდებიან და იტყვიან სულშეჭირვებულნი: ეს იყო სწორედ, ვინც ოდესღაც გვყავდა დასაცინად და კიცხვის არაკად უგუნურებს; მისი ცხოვრება სიგიჟედ მივიჩნიეთ, მისი აღსასრული კი უპატიობად. როგორღა შეირაცხა უფლის ძეთა შორის და წმიდათა ხვედრი წილად როგორ ერგო?" (სოლომონის სიბრძნე 5:2-5).

ღმრთის სიტყვა გადაჭრით ამბობს, რომ ცოდვილთა ტანჯვის ადგილი იქნება ყველაზე საშინელი, - და ამგვარ ადგილას ისინი იქნებიან ბოროტ სულებთან (ეშმაკებთან) ერთად. როგორ აღწერს სატანჯველ ადგილებს წმ. წერილი, სადაც ჩაიყრებიან ცოდვილნი? წერილი მათ აძლევს სხვადასხვა სახელწოდებებს: "გარესკნელის ბნელი" (მათე 8:12-13; 25:30), "ცეცხლის გეჰენა" (მათე 5:22); "ცეცხლის სახმილი, სადაც იქნება კბილთა ღრჭენა" (მათე 13:50); "ცეცხლისა და გოგირდის ტბა" (გამოცხ. 19:20; 20:14; 21:8); ჯოჯოხეთი (ლუკა 16:23); "წყვდიადის ქვეყანაში, სადაც არ არის ნათელი და არც კაცთა ცხოვრება" (იობი. 10:22). "უფსკრული", რომლისაც ეშმაკთაც კი ეშინიათ (ლუკა 8:30-31); "საპყრობილე" (მათე 5:25); "ქვესკნელის წყვდიადი და ბნელეთის უკუნი" (იუდა 1:6, 13); "მატლი დაუძინებელი და ცეცხლი დაუშრეტელი" (მარკოზი 9:44); "მარადიული ცეცხლი" (იუდა 1:7); "ჯოჯოხეთის ფსკერი" (იგავნი 9:18); "ქვესკნელი" (ფილიპ. 2:10).

ჩვენს შემეცნებას რომ მოვუახლოვოს ეს საგანი, წმ. წერილი ჯოჯოხეთის ტანჯვის აღსაწერად იყენებს სხვადასხვა შედარებას და იღებს მას ჩვენს გარშემო არსებული ხილული ბუნებიდან, რაც ყველაზე მეტად გვზაფრავს და გვაშინებს.

უპირველეს ყოვლისა, ჯოჯოხეთის სატანჯველს ის წარმოგვიდგენს, როგორც უკუნ ბნელს, რომელშიც ნათლის უწვრილესი სხივიც კი ვერ აღწევს, რითაც შეგვაგონებს, რომ ჯოჯოხეთში აბსოლუტური სიბნელეა და არ არის იქ ნათელი, რაც ასე ახარებს ნებისმიერ ცოცხალ არსებას.

მეორეც, ჯოჯოხეთის სატანჯველი ყველაზე ხშირად ღვთის სიტყვაში წარმოდგენილია მარადიულ ცეცხლში ყოფნად, ანუ გეჰენიის ცეცხლად, ასე, რომ ჯოჯოხეთი და მარადიული ცეცხლი, წმიდა წერილის ენაზე იდენტური ცნებებია. მაგრამ, რა უნდა ვიგულისხმოთ დაუშრეტელ ცეცხლში, რომელშიც ცოდვილნი სამარადისოდ დაიტანჯებიან, მაგრამ არ დაიწვებიან? ღმრთის სიტყვა ამას არ გვიმხელს. ეკლესიის ზოგიერთი მამა, მაგალითად, წმ. ამბროსი მედიოლანელი (Святитель Амвросий Медиоланский. In Luc. Кн. VII. С. 205.), ნეტარი იერონიმე სტრიდონელი (Блаженный Иероним Стридонский. In Is. С. XLVI.), ნეტარი ავგუსტინე (Блаженный Августин. О граде Божием. М., 1994. Т.IV. Кн.21. Гл.9. С.272; Гл.10. С.273-274), მარადიულ ცეცხლში გულისხმობდნენ არა საკუთრივ ცეცხლს, არამედ მასში ხედავდნენ ჯოჯოხეთური სატანჯველის უსასტიკეს სიმბოლოს. მაგრამ, უკეთესი, მართებული და სასარგებლო იქნება ცეცხლი გავიგოთ საკუთრივი მნიშვნელობით, რადგან ასეთი გაგება უფრო ძლიერია და განმწმენდელად მოქმედებს სულზე, აკავებს მას ყოველგვარი ცოდვისგან და ფრთებს ასხამს სათნოებათა საქმნელად და ზეცის დასამკვიდრებლად. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს ცეცხლი განსხვავებული იქნება ჩვენთვის ცნობილი, მატერიალური ცეცხლისგან; რადგან ამჟამინდელი ცეცხლი, თუ შეიძლება ითქვას, თვითონაც დაიწვება სამყაროს უკანასკნელ დღეს, როდესაც, წმ. წერილის მოწმობით, "გადავლენ ცანი, კავშირნი მხურვალებით დაიშლებიან და ცეცხლს მიეცემა მიწა და ყოველი საქმე მისი" (2 პეტრე 3:10).

მაგრამ, ნამდვილად შესცოდავს წმ. წერილის წინააღმდეგ ის, ვინც იფიქრებს, რომ ეს ჯოჯოხეთური ცეცხლი, რომელიც უფრო ნატიფია და, თუ შეიძლება ითქვას, უფრო სულიერია მატერიალურ ცეცხლთან შედარებით, ნელი და ადვილად გადასატანი იქნება - პირიქით, თავისი სინატიფის გამო, შეუდარებლად მწველი, სასტიკი და დამტანჯველი იქნება.

ჯოჯოხეთის ცეცხლის სისასტიკე უკვე იქიდანაც ჩანს, რომ თვით ბოროტების სულნი ოდესღაც თხოვდნენ უფალ იესუს დროზე ადრე არ ჩაეგდო ისინი გეჰენიის ცეცხლში სატანჯველად. იმდენად საშინელია ეს ცეცხლი, რომ მას თვით სანატაც კი უფრთხის! და თუკი დემონებსაც კი ეშინიათ გეჰენიის ცეცხლისა, რამდენად საშინელი და შემაძრწუნებელი იქნება ის ცოდვილი ადამიანისთვის. თუკი აქაური ცეცხლოვანი სასჯელი აშინებს მისით დასჯილ ადამიანს, რამდენად შეუდარებელია სასჯელი, რომელიც გეჰენიის ცეცხლს მოჰყვება. ეშმაკთ სულაც არ ეშინიათ ამქვეყნიური ცეცხლის, როგორც ჩვენ არ გვეშინია ტილოზე გამოსახული ცეცხლის სურათისა, მაგრამ გეჰენიის ცეცხლისგან კი ძრწიან. აქაური ცეცხლი მხოლოდ მატერიალურ ნივთიერებას წვავს, ის კი უსხეულო სულთაც. აქაური ცეცხლი საწვავის გარეშე ქვრება, გეჰენიისა კი არასოდეს, როგორც ამას თვით უფალი იესუ მოწმობს: "ულევია მათთვის მატლი და უშრეტი - ცეცხლი" (მარკოზი 9:44). აქაური ცეცხლი, როცა იწვის, ანათებს, ხოლო იმქვეყნიური, ჯოჯოხეთური ცეცხლი როდესაც იწვის, მხოლოდ წვავს და იოტისოდენადაც არ ანათებს ჯოჯოხეთის უკუნს; და ოდნავადაც რომ გაენათებინა, ისიც კი უფრო მეტ შიშსა და ძრწოლას მოჰგვრიდა ჯოჯოხეთში შთაყრილთ, - რადან დემონთა საშინელი სახის ხილვა, ყოველგვარ სატანჯველზე უსაშინელესია; საშინელი იქნებოდა ასევე, სხვა ტანჯულთა სახეების ხილვა, რომლებმაც თავიანთი ცოდვებით განარისხეს უფალი.

აქაური ცეცხლი, მასში ჩაგდებულ ადამიანს რომ მოედება, იმწუთასვე მოაკვდინებს, ერთ საათში დაწვავს და ფერფლად აქცევს, გეჰენიის ცეცხლი კი წვავს და არ კლავს -ცოდვილები, რომლებიც გეჰენიაში იქნებიან შთაგდებულნი, არ მოკვდებიან, დაიწვიან და მარადის დაიტანჯებიან. და თუკი ერთი საათი ამქვეყნიური ცეცხლისა საშინლად მტკივნეული და აუტანელია, გულისხმავყოთ, ძმანო, რამდენად აუტანელი და საშინელი უნდა იყოს მათი წამება, რომლებიც ცეცხლში დაინთქმიან და არ დაიწვიან, არამედ ამგვარ მდგომარეობაში იქნებიან უსასრულოდ.

გულწრფელად რომ გვწამდეს უფლის სიტყვებისა, რომელიც ამბობს: "თუ შენი თვალი გაცდუნებს, ამოითხარე და გადააგდე: გიჯობს ცალთვალა შეხვიდე სიცოცხლეში, ვიდრე ორივე თვალის მქონე ჩავარდე ცეცხლის გეენაში" (მათე 18:9); ან დროზე ადრე გვეძლეოდეს იმისი შესაძლებლობა ვიხილოთ, რა გველოდება გარდაცვალების შემდეგ და ცოდვილი ცხოვრების უკანასკნელ წუთებში, ცხადია, როგორც ერთი წმიდა მამა ამბობდა, მთელი საუკუნე სიამოვნებით ჩავჯდებოდით მატლებით აღსავსე სენაკში და მათ დავახრევინებით საკუთარ სხეულს.

რამდენად აუწერელია და გამოუთქმელი ამ უფსკრულში ყოფნა კარგად არის ნაჩვენები ერთი განრღვეულის მაგალითზე, რომელმაც, უძლურებისა და სნეულების სიმძიმით შეწუხებულმა უფალს სიკვდილი და ამ აუტანელი სატანჯველის შეწყვეტა სთხოვა. მაშინ გამოეცხადა მას ანგელოზი და უთხრა:

- კეთილი, უფალმა, როგორც გამოუთქმელმა სახიერებამ, შეისმინა შენი ლოცვა; ის შეწყვეტს შენს დროებით ცხოვრებას, ოღონდ ერთი პირობით: დედამიწაზე ტანჯვის ერთი წლის ნაცვლად, რომლითაც ყოველი კაცი, ვითარც ოქრო ცეცხლში, გამოიწრთობა, სამი საათი უნდა დაჰყო სამარადიოს სატანჯველის ადგილას. შენი ცოდვები განწმენდას საჭიროებენ შენივ სხეულის ტანჯვით; ამიტომაც, კიდევ ერთი წელიწადი უნდა ყოფილიყავ სნეულებაში და შემდეგ გაგიყვანდა ღმერთი ამ ქვეყნიდან. რადგან, როგორც შენთვის, ასევე ყოველი მორწმუნისთვის არ არის სხვა გზა ზეცისკენ, თუ არა საკუთარი ჯვრის ზიდვისა, რომელიც უცოდველმა ღმერთკაცმა გაკვალა. მოგწყინდა ეს გზა დედამიწაზე; მაშ, განიცადე რას ნიშნავს სამარადისო ტანჯვა ჯოჯოხეთში, საითკენაც მიდიან ყოველნი ცოდვილნი; თუმცა, განიცადე ის მხოლოდ სამი საატი; შემდეგ კი, ეკლესიის ლოცვით, ისევ უკან აღმოგიყვან.

სნეული დაფიქრდა. "კიდევ ერთი წელიწადი უნდა ვიტანჯო, - რამდენად აუტანელია ეს ვადა! უკეთესია სამი საათი დავითმინო ჯოჯოხეთში, ამ უსასრულო სატანჯველში, ვიდრე კიდევ ერთი წელიწადი ვიტანჯო აქ, ამქვეყნად.

- თანახმა ვარ, წამიყვანე ჯოჯოხეთში, - უთხრა მან ანგელოზს და ანგელოზმაც მშვიდად მიიბარა მისი ტანჯული სული და ჯოჯოხეთის უფსკრულში ჩაიყვანა. განეშორა კი სნეულს სანუგეშო სიტყვებით და უთხრა:

- სამი საათის შემდეგ დავბრუნდები შენს წასაყვანად.

ყველგან გაბატონებულმა უკუნმა სიბნელემ, სივიწროვემ, ტანჯულ ცოდვილთა უცნაურმა და შემაძრწუნებელმა ხმებმა, საიდანღაც რომ აღწევდნენ, დაცემულ ანგელოზთა მყოფობამ ამ უკუნეთსა და ჯოჯოხეთის უსახურებაში ისეთ შიშად და ძრწოლად გადაექცა საწყალ ტანჯულს, რომ ჯოჯოხეთში ყოფნა უკვე პირველივე წუთებიდანვე გაუსაძლისი გახდა. იყო ასე ჯოჯოხეთის ამ უკიდეგანო ბნელში და ყოველი მხრიდან მხოლოდ ტანჯვისა და გოდების ხმა ესმოდა და არსაიდან ხმა შვებისა და სიხარულისა. მხოლოდ დემონთა ცეცხლოვანი თვალები თუ გაიელვებდნენ უკუნით სიბნელეში, და ჩაუქროლებდნენ გიგანტური აჩრდილები, რომლებიც მზად იყვნენ გაეჭყლიტად, შეესანსლათ და თავიანთი მწველი სუნთქვით დაეწვათ მოსაგრე.

ათრთოლდა და აყვირდა საწყალი ტანჯული; მაგრამ მისი ყვირილი და გოდება მხოლოდ ჯოჯოხეთის უფრსკრულს თუ ესმოდა, სადაც შემაძრწუნებელ ექოდ უბრუნდებოდა ქვესკნელიდან, საიდანაც გეჰენიის ცეცხლის ბუყბუყიღა თუ ისმოდა. ტანჯულს ეჩვენებოდა რომ უკვე მთელი საუკუნე გავიდა და წუთი წუთზე ელოდა ნათელ ანგელოზს, რომელსაც მისი სული უნდა ამოეყვნა, მაგრამ ანგელოზი არა და არ მოდიოდა. ბოლოს, ტანჯულს იმედი გადაეწურა, კბილები გააღრჭიალა და დაიგმინა: თუმცა, მისი ოხვრა და გმინვა არავის ესმოდა. ყველა ცოდვილი, რომელიც გეჰენიის უკუნში იყო ჩაგდებული თავისთვის გმინავდა, ყველას საკუთარი თავი ადარდებდა და საკუთარი ტკივილი აწუხებდა, ხოლო საშინელნი ეშმაკნი ბოროტი სიხარულით ამასხარავებდნენ მათ.

და აჰა, როგორც იქნა ანგელოზური დიდების მხიარული ნათელი გამოკრთა უკუნ სიბნელეში. სამოთხისეული ღიმილით მიეახლა ანგელოზი ამ ტანჯულ ადამიანს და ჰკითხა:

- როგორია ძმაო, ჯოჯოხეთში ყოფნა?

- რას ვიფიქრებდი, რომ ანგელოზის პირიც ტყუილს იკადრებდა, - ძლივს ამოღერღა, ჯოჯოხეთური ტანჯვით გათანგულმა კაცმა.

- და, რა ხდება? - შეეპასუხა ანგელოზი.

- როგორ თუ რა ხდება? - თქვა ტანჯულმა. - შენ ხომ შემპირდი, რომ სამი საათის შემდეგ ამომიყვანდი აქედან, და რა, სამი საათია რაც აქ ვარ თუ, წლები და საუკუნეები გავიდა ჩემი აქ ყოფნიდან?

- მომიტევე ადამიანო, რომელ წლებზე და საუკუნეებზეა ლაპარაკი? - მშვიდი ღიმილით მიუგო ანგელოზმა. - ერთი საათი, მხოლოდ ერთი საათიღა გავიდა რაც დაგტოვე და კიდევ ორი საათიღა დაგრჩა აქ გასატარებლად.

- როგორ თუ ორი საათი? - ჰკითხა შეშინებულმა ტანჯულმა. - კიდევ ორი საათი? და შენ ამბობ, რომ ჯერაც მხოლოდ ერთი საათი გავიდა? არა, გეთაყვა! ამის ატანა არ შემიძლია; ძალა არ მაქვს. თუ შეიძლება, თუ არის ნება ღმრთისა, გვედრებ ჩემო მფარველო ანგელოზო, წამიყვანე აქედან. მირჩევნია დედამიწაზე უკანასკნელ დღემდე ვიტანჯო წლები და საუკუნეები და თვით ქრისტეს მეორედ მოსვლამდე ვეგდო მიწაზე, ოღონდ ამომიყვანე აქედან. აუტანელია ჯოჯოხეთში ყოფნა! ოჰ, ანგელოზო, შემიწყალე მე, - ოხვრით აღმოთქვა ტანჯულმა და ხელი უფლის ნათელ ანგელოზს გაუშვირა.

- ღმერთი, როგორც მწყალობელი მამა და ნუგეში ყოველთა ტანჯულთა, მოგივლენს თავის მადლსა და წყალობას, მაგრამ შენ უნდა იცოდე და გახსოვდეს, რამდენად მტანჯველი, სასტიკი და აუტანელია ჯოჯოხეთში ყოფნა (ციტ. Иеромонах Сергий (Веснин). Святогорец. Письма к друзьям о святой горе Афонской. М., 2002. Письмо 15. С.163-164).

2. დაუშრეტელი ცეცხლი და დაუძინებელი მატლი

შესაძლოა ვინმემ იკითხოს: საიდან აღმოცენდება გეჰენიის ასეთი ცეცხლი ცოდვილთა სატანჯველად? გეჰენიისა და ცეცხლის ტბის ხელახლა შექმნის არავითარი აუცილებლობა არ არსებობს: ცოდვილები თვითონ წარმოქმნიან გეჰენას თავიანთი ცოდვით და ცეცხლის ტბაც და გეჰენაც, როგორც თესლი მცენარეში, - ადამიანთა ცოდვებში მდებარეობს.

შევხედოთ სახეში ჩვენს მტერს (ანუ ცოდვას) და შევამჩნევთ, რომ მას მთლიანად ცეცხლოვანი თვისება გააჩნია, მის ყოველგვარ გამოვლინებას კი აქვე ახლავს ჯოჯოხეთური ცეცხლი. რადგან, რასაც გინდა შეეხოს ცოდვის ძალა, ყოველივეს წვავს და ტანჯავს.

ვნებათა არსს ყურადღებას თუ მივაპყრობთ, აღმოჩნდება, რომ ყველა მათგანი ცეცხლოვანი თვისებისაა. ჩვენ უნებლიედ წამოგვცდება ხოლმე სიტყვები: ვნებათა ცეცხლი, პატივმოყვარეობის ცეცხლი და ა. შ. ეს ცეცხლი მრავალგვარი საკვრელებით არის დაკავშირებული ჩვენთან და ამიტომაც შეუმჩნეველია. ვნახოთ როგორ მოქმედებს ის შინაგან ადამიანზე, როგორ ბობოქრობს, როგორ აწითლებს სახეს და ადუღებს სისხლს, როდესაც კაცი ძლიერ მრისხანებას განიცდის! ამ დროს ცეცხლი ისეთი გააფთრებული და ძლიერია, რომ ზოგს მისი გადატანა არც კი ძალუძს, რაც ხშირად ხდება უეცარი სიკვდილის მიზეზი.

სხვა ვნებათა ცეცხლი ნაკლებად მძაფრია, თუმცა დროთა განმავლობაში მაინც მსჭვალავს ადამიანს და ხრწნის მის მთელს შემადგენლობას. და ეს საკმაოდ შესამჩნევია, მაგალითად, გემოთმოყვარე, შურიან ან ძუნწ ადამიანში. ჩვენი სხეულის შინაგანი შედგენილობა, რომელსაც განსაკუთრებულად ემუქრება ჯოჯოხეთის მომავალი სატანჯველი, არა მარტო ცეცხლის აღტყინების უნარს შეიცავს, არამედ ცეცხლის დაუშრეტელ მარაგსაც. ავადმყოფობის დროს ჩვენი სხეულის ცეცხლთან ეს საიდუმლო კავშირი კიდევ უფრო მკაფიოდ შეიმჩნევა. რადგან რომელი სნეულება არ იჩენს თავს სხეულის ტემპერატურის აწევითა და სიცხით? ზოგიერთი სნეულება აშკარად დაუთმენელი ცეცხლით ტანჯავს მთელს სხეულს ან მის რომელიმე ნაწილს.

მიაქცევს რა ცოდვა ცოდვილებს ანთებულ და დაუცხრომელ არსებებად, მათგანვე წამოშობს ცეცლოვან სამყაროს, ანუ, როგორც წმ. წერილი ბრძანებს, ცეცხლის გეჰენას, რათა როგორი ბინადრებიც არიან, ადგილსამყოფელიც მათი შესატყვისი იყოს. ვიკითხოთ: არის კი საჭირო, რათა ყოვლისშემძლე ღმერთი თვითონ ქმნიდეს ამ ჯოჯოხეთურ უფსკრულს? ცხადია, არა! რადგან, ის თვითონ აღმოცენდება ცოდვისგან. როგორ? უეჭველია, რომ ადამიანი თავისი უკეთურებებით აფუჭებს და ცოდვის შხამით წამლავს არა მარტო საკუთარ სხეულს, არამედ ყველა იმ საგანს, რომელთაც ბოროტად იყენებს და მის გარემომცველ სტიქიებსაც კი.

უმეტესწილად შეუმჩნეველია ეს გაფუჭება, მაგრამ ზოგჯერ იმდენად შესაგძნობია, რომ ჰაერსაც კი წამლავს, რომლითაც ცოდვილი სუნთქავს და მრავალ საყოველთაო და გადამდებ სნეულებებსაც კი აღმოაცენებს. ახლა წარმოვიდგინოთ სტიქიათა გახრწნა, რომელშიც ყველა ადამიანის ცოდვაა დამნაშავე; მივამატოთ მას შხამი და ხრწნილება, რომლითაც სწამლავენ გარემომცველ ბუნებას განდრეკილი სულები და ყოველივე ამის შემდეგ წარმოვიდგინოთ, რომ სამყაროს უკანასკნელ დღეს, როდესაც დადგება საუკუნო სამსჯავრო და ყოველივე განახლდება, ცოდვათაგან გახრწნილი, გაფუჭებული და მოწამლული ნაწილი ბუნებისა ჩამოსცილდება ღმრთის მიერ განახლებულ წმიდა და ნათელ სამყაროს - როგორი სანაგვე დარჩება შხამისა და ხრწნილებისა! როგორი ოკეანე ცეცხლისა და გეჰენიისა! აი ის სტიქიები, რომლებშიც დამკვიდრდებიან უარყოფილთა და ცოდვილთა სულები!

ასე განსაკუთრებით იმიტომ განვიხილავთ ამ საკითს, რომ გვსურს განვამტკიცოთ რწმენა და გამოვაცალოთ საყრდენი ურწმუნოებსა და ფილოსოფოსებს, რომელთა მტკიცებითაც ღმრთის სიტყვა თითქოსდა ჩვენს მომავალ მდგომარეობსათან დაკავშირებით მხოლოდ ადამიანის ცნობიერებისთვის მიუწვდომელ საიდუმლოებებს გვთავაზობს. ჩვენ გვსურს უკუვაგდოთ პირქუში და ცრუ აზრი, თითქოსდა შემოქმედი თვითონ დატანჯავს თავის ქმნილებას საკუთარი ყოვლისშემძლეობით. მარადიული სიყვარული არ ტანჯავს და არც შეუძლია ვინმე ტანჯოს! მხოლოდ ცოდვა ტანჯავს, აწამებს და წვავს, როგორც აქ დედამიწაზე, ასევე იქ, ჯოჯოხეთშიც. ღმერთს არ შეუქმნია არც სიკვდილი, არც ჯოჯოხეთი: მისი "შემოქმედი" არის ცოდვა (Иннокентий (Борисов), архиеп. Херсонский. Великий пост. Слово о грехе и его последствиях. Минск, 2001. С.275).

ქრისტეანული ეკლესიის ძველი მწერლები და მოძღვრები (მაგ. ტერტულიანე, მინუციუს ფელიქსი, წმ. იოანე ოქროპირი, წმ. გრიგოლ ნოსელი, წმ. ბასილი დიდი და სხვები) ასწავლიან, რომ ჯოჯოხეთის ცეცხლს არაფერი ექნება საერთო ჩვენთვის ცნობილ მატერიალურ ცეცხლთან. ის ისე წვავს, რომ არაფერს ანადგურებს და არა მარტო ცოდვილთა სხეულებზე, არამედ სულებზეც და თვით დაცემულ ანგელოზებზეც კი იმოქმედებს. ეს ცეცხლი იქნება პირქუში, ბნელი და საიდუმლო. წმ. იოანე დამასკელი მარადიული ცეცხლის შესახებ ასე მსჯელობს: "ცოდვილები მარადიულ ცეცხლს მიეცემიან, მაგრამ არა ნივთიერს, ჩვენ რომ ვიცით, არამედ ისეთს, რომელიც მხოლოდ ერთმა ღმერთმა უწყის" (Прп. Иоанн Дамаскин. Точное изложение православной веры. СПб., 1894. Кн.4. Гл.27. С.270).

წმ. წერილი ჯოჯოხეთში ცოდვილთა ყოფნას მარადიული მატლით მათ ტანჯვასაც ადარებს, სადაც "ულევია მათთვის მატლი და უშრეტი -ცეცხლი" (მარკ. 9:44). მაგრამ რას წარმოადგენს ეს დაუძინებელი "მატლი"? მეტაფორულად უნდა გავიგოთ ეს გამოთქმა თუ ბუკვალური აზრით? ეკლესიის ზოგიერთი მამა წმ. წერილის ამ ადგილს (ორიგენე, წმ. ამბროსი მედიოლანელი, ნეტ. იერონიმე სტრიდონელი და სხვები) გადატანითი მნიშვნელობით განმარტავდენენ და ასწავლიდნენ, რომ დაუშრეტელი და დაუძინებელი მატლი უპირატესად ადამიანის შინაგანი სინდისის ქენჯნას გულისხმობს.

ათონურ თქმულებებში ვპოულობთ გადმოცემას დაუძინებელი მატლის შესახებ: იყო ორი მეგობარი, რომლებიც ცხოვრობდნენ განცხრომითა და გარყვნილებით, და სახარებისეული მდიდრის მსგავსად, "ძოწეულს, ბისონსა და ბრწყინვალე სუფრებს" არ იკლებდნენ (შეად. ლკ. 16:19). ღმრთის სიტყვის ძალით, ერთ ერთი მეგობარი, რადგან საკუთარი სინდისის ხმას ვერ უძლებდა, დაფიქრდა თავის ცხოვრებაზე, შეინანა საკუთარი ცოდვები და გულწრფელად მონანულმა უფალს მისცა აღთქმა დაეტოვებინა ყოველივე ამსოფლიური და ბერად შედგა; მეორე კი პირიქით, იმის ნაცვლად რათა განეწმინდა თავისი გარყვნილი სული, სულ უფრო და უფრო სასტიკდებოდა, წარემატებოდა ბოროტებაში, დასცინოდა სახარებისეულ ჭშმარიტებებს და საბოლოოდ საშინელ ცოდვებში აღესრულა კიდეც.

დამწუხრებულმა ბერმა სთხოვა უფალს ემცნო მისთვის გარდაცვლილი მეგობრის იმქვეყნიური ხვედრი. დიდხანს და გულწრფელი რწმენით ევედრებოდა იგი უფალს ამის შესახებ და მის წმიდა ნებას მიანდობდა თავისი ვედრების აღსრულებას. ღმერთმა ისმინა ბერის თხოვნა და რამდენიმე დღის შემდეგ, ფაქიზ ძილში, მოუვლინა გარდაცვლილი მეგობარი. "როგორ ხარ, ძმაო, განისვენებ თუ არა ზეციურ სამყოფელში?" -ჰკითხა გახარებულმა ბერმა მეგობარს. "ვაი ჩემს თავს, - ამოიოხრა უბედურმა მიცვალებულმა, -დაუძინებელი მატლი მხრავს და მოსვენებას არ მაძლევს". "და რა მდგომარეობაა ეს?" - ჰკითხა ბერმა. "ეს არის აუტანელი ტანჯვა! - შესძახა მიცვალებუბლმა, - მაგრამ ვერაფერს იზამ: შეუძლებელია თავი აარიდო ღმრთის რისხვას. ახლა შედარებითი თავისუფლება მაქვს შენი წმიდა ლოცვების გამო, და თუ გნებავს, გიჩვენებ როგორია დაუძინებელი მატლი; მხოლოდ უნდა მითხრა, სრულიად და მთელი გრძნობით გინდა შეიგრძნო ეს სატანჯველი თუ ნაწილობრივ? თუმცა, სრულ შეგრძნებას შენ ვერ გადაიტან; ამიტომაც, მოდი, ზოგიერთი მისი ნაწილი იგრძენი და შეიმეცნე დაუძინებელი მატლის არსი".

ამ სიტყვების შემდეგ მიცვალებულმა მუხლებამდე ასწია თავისი სამოსი და საშინელებამ და სიმყრალემ ისე შეაძრწუნა მძინარე ბერი, რომ გაეღვიძა. მთელი ფეხი, რომელიც მას მეგობარმა აჩვენა, საშინელი მატლით იყო დაფარული, ჭრილობებიდან ისეთი სიმყრალე მოდიოდა, რომლის აღწერა არავის ძალუძს. ამ ჯოჯოხეთურმა სუნმა ისე მოიცვა ბერის სენაკი, რომ ძლივს გაასწრო ოთახიდან და კარიც კი არ ჰქონდა დაკეტილი, რომ ბილწი სუნი უკვე მთელს მონასტერს მოსდებოდა. ყველა კელია აივსო ამ სიმყრალით. შეშინებული ბერები კი ვერ ხვდებოდნენ ამის მიზეზს. ჯოჯოხეთური ჰაერი კიდევ დიდხანს იდგა ბერის კელიასა და მონასტერში. ძმობა იძულებული გახდა დაეტოვებინა მონასტერი და სხვა ადგილას ეპოვა თავშესაფარი; ხოლო გარდაცვლილის მეგობარმა ბერმა ვერასოდეს დააღწია თავი ამ სიმყრალეს, ვერანაირი არომატებით განაქარვა და ვერც ხელიდან ჩამოიბანა ჯოჯოხეთური სუნი, სუნი, რომელიც ერთხელ შეისუნთქა. აი, რას ნიშნავს დაუძინებელი მატლი".

დაუძინებელი მატლისგან მოყენებული ყველა ეს სატანჯველი მარადჟამ განახლებული ძალითა და მძვინვარებით შეუტევს ცოდვილთ, რომელთაც მოსვენება არ ექნებათ მომავალ, დაუსრულებელ ცხოვრებაში.

ღმრთის სიტყვა გვამცნებს თუ როგორი იქნება ცოდვილთა მდგომარეობა ჯოჯოხეთში (ლკ. 16:23-26). მაგრამ რა ჯოჯოხეთია ეს და რა უნდა ვიგულისხმოთ ამ სახელწოდებაში? წმიდა წერილი ჯოჯოხეთს "სულთა საპყრობილეს" უწოდებს (1 პეტრე 3:19). ასე რომ, ჯოჯოხეთი საპყრობილეა და თანაც ყველაზე შემაძრწუნებელი და საშინელი. ჯოჯოხეთის ამ ცეცხლში შთაცვივდებიან უბედური ცოდვილები, რომელთაც ყოველმხრივ შთანთქავს უნივთო და ძლიერ მწველი გეჰენური ცეცხლი. მათი ყოველი გრძნობა დაითანგება განსაკუთრებული ტანჯვით: მხედველობას დასტანჯავს უკუნი სიბნელე და კვამლი, რომელიც შეძრწუნებული იქნება იქ მყოფ ცოდვილთა და დემონთა გარემოცვით; სმენას -ოხვრა-კვნესისა და მოთქმა-გოდების აუტანელი ხმაური; ყნოსვას - ალმოდებულ სხეულთა აუტანელი სიმყრალე; გემოვნებას - ძლიერი წყურვილი და შიმშილი, როდესაც საკუთარი მდგომარეობის შემსუბუქების არანაირი შესაძლებლობა არ არსებობს და შეუძლებელია მიიღო თუნდაც ერთი წვეთი წყალი. ამიტომაც, ჯოჯოხეთის ეს უბედური ტუსაღბი, ცეცხლით მოცულნი და ენით აუწერელი სასჯელებით დატანჯულნი, ტირიან, გმინავენ, გოდებენ, სასოწარკვეთილნი არიან, მაგრამ ვერც მდგომარეობას შეიმსუბუქებენ და ვერც ნუგეშს ჰპოვებენ ვერასოდეს, რადგან ასეთია მათ მიერვე, საკუთარი ნებით არჩეული ხვედრი.

სწორედ შიშისა და საშინელების ამგვარ ადგილას დაიტანჯებიან ცოდვილთა სულები. ცნობიერებას ცოდვათა მოგონება და სინდისის ქენჯნა გააწამებს. ის, როგორც მატლი, მარადის დახრავს განკითხულს, გაახსენებს მას, როგორ და რისთვის წარიწყმიდა მან ნებაყოფლობით საკუთარი თავი. როგორი უღირსებითა და სისაძაგლით გაატარა ღმრთისგან ბოძებული სიცოცხლე. როგორც მიეცა წუთისოფლის სიამესა და დროსტარებას, ფუფუნებასა და ამაოებას და გალია მისთვის ბოძებული ამქვეყნიური ჟამი. რად მოეჩვენება მაშინ ადამიანს ყველა ეს სიამოვნება, როდესაც ათასობით და მილიონობით წლები გაივლის ჯოჯოხეთში?

დაუძინებელი და დაუშრეტელი მატლი ყოველ წამს გაახსენებს მას იმ დროს, რომელიც მისცა ღმერთმა გამოსწორებისთვის, საშუალებანი -ცხოვნებისთვის, მოყვასთა კეთილი მაგალითი და დაპირებანი, რომელსაც ის იძლეოდა და არ ასრულებდა; ამასთან ერთად, ცოდვილის სული იმასაც იხილავს, რომ უკვე აღარ არსებობს შესაძლებლობა თავი დააღწიოს წარწყმედას და სული იცხოვნოს. განკვეთილის ნება დაექვემდებარება მარადიულ შინაგან ბრძოლასა და წინააღმდეგობას: ადამიანს არასოდეს ექნება ის, რაც სურს და ყოველთვის ექნება ის, რასაც არ ინატრებდა ყველაზე საშინელ სიზმარშიც კი. გონება მიხვდება როგორ სიკეთეს მოაკლდა მისი ცოდვილი სული და რაოდენ უზარმაზარი და აუწერელი ბოროტება ყოფილა ის ცოდვილი ცხოვრება, რომლითაც უცხოვრია მისთვის ბოძებულ ამქვეყნიურ ჟამში და რითაც უგულებელუყვია მისთვის განკუთვნილი ცხოვნების ყოველი წამი.

ჯოჯოხეთურ ტანჯვას არ ექნება დასასრული. იქ სხვადასხვა სატანჯველებით იტანჯებიან და თანაც მარადის. გავლენ ათასი წლები, მილიონი საუკუნეები, სატანჯველნი კი განახლებული ძალითა და მრავალგვარობით შეუტევთ ცოდვილთ ჯოჯოხეთში. ანგელოზმა ცნობა რომ მიუტანოს ჯოჯოხეთში მყოფ ცოდვილის სულს, რომ გავა იმდენი მილიონი წელი, რამდენი წვეთიცაა ოკეანეში და ქვიშის რამდენი მარცვალიცაა დედამიწაზე და ღმერთი გაათავისუფლებს მას ჯოჯოხეთისგან, - უფრო მეტად გაიხარებდა ამ ცნობის შეტყობით, ვიდრე კაცი, რომელსაც უეცრად ამცნებენ, რომ დიდი სახელმწიფოს მეფედ არის დანიშნული. და ეს ჭეშმარიტებაა, რადგან ცოდვილი იტყოდა: მართალია, უთვალავი საუკუნე უნდა ველოდო ჩემს გამოხსნას, თუმცა საბოლოოდ მაინც ხომ შეწყდება ჩემი სატანჯველი. მაგრამ არა! რამდენი საუკუნეც უნდა გავიდეს, ჯოჯოხეთი თითქოსდა ყოველდღიურად თავიდან დაიწყება. ასეთია ჯოჯოხეთი! და ასეთია ჯოჯოხეთური სატანჯველი!

3. სინანულის დრო ამოიწურა

მაგრამ სად არის ჯოჯოხეთი ანუ გეენა? არ არსებობს კონკრეტული მითითება იმაზე თუ სად იმყოფება ჯოჯოხეთი. ეკლესიის მამებსაც განსხვავებული შეხედულებები აქვთ ამ საკითხზე. წმ. ბასილი დიდი და ათანასე ალექსანდრიელი, წმ. წერილის სიტყვების საფუძველზე (იხ. რიცხვ. 16:30-34; ეზეკ. 26:20; 31:18) ჯოჯოხეთს დედამიწის შიგნით ან მის განსაკუთრებულ სიღრმეში, ქვესკნელში მოიაზრებდნენ (Святитель Василий Великий. Творения. М., 1891. Ч. 2. Толкование на пророка Исайю. Кн. 5. С.179.; Святитель Афанасий Великий. Послание к Антиоху, ответ на вопрос 19// Христианское чтение. 1842. Т.2. С.224).

მაგრამ სხვები, მაგალითად, წმ. იოანე ოქროპირი, ფიქრობდნენ, რომ გეენა სამყაროს გარეთ იმყოფება. "როგორც სამეფო საპყრობილეები და მაღაროები, - მსჯელობს წმ. იოანე, -შორსაა ქალაქიდან; ასევე გეენაც სადღაც ამ სამყაროს გარეთ იქნება" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Послание к римлянам. М., 1994. Беседа 31. С.850.

მაგრამ ყველაზე უკეთესია გავიხსენოთ აქ იმავე ოქროპირის სიტყვები, რომელმაც ბრძანა: "შენ კითხულობ, სად და რომელ ადგილას იქნება გეენა? მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს ამას? ჩვენ მხოლოდ ის უნდა ვიცოდეთ, რომ ის არის, და არა ის, თუ სად იმალება. ამრიგად, ის კი არ ვეძებოთ ჯოჯოხეთი სად არის, არამედ იმას ვეცადოთ, როგორ დავაღწიოთ თავი გეენას" (იქვე, გვ. 850).

ეკლესიის მრავალი წმიდა მამა და მოძღვარი, განსაკუთრებით კი ღირ. ეფრემ ასურელი, წმ. ბასილი დიდი და წმ. იოანე ოქროპირი, - წმ. წერილის თანახმად გამოხატავდნენ ცოდვილთა მომავალ ტანჯვას.

ღირ. ეფრემ ასურელი ასე მსჯელობს იმ სატანჯველთა შესახებ, ცოდვილებს ამა სოფლიდან გასვლის შემდეგ რომ ელოდებათ: "როდესაც ცოდვილის სიცოცხლე თავის თავს ამოწურავს, მოევლინება მას მრისხანე ანგელოზი, რომელიც მოითხოვს მის სულს და იტყვის: "დასრულდა შენი მოგზაურობა ამ წუთისოფელში; მაშ წადი სხვა სამყაროში, შენს ადგილას" და ამის შემდეგ დატოვებს ცოდვილი ამ წუთისოფლის სიამეებს, რომელთა ტკბობაც დაუსრულებელი ეგონა და, მზაკვარი ანგელოზების გარემოცვაში, წავა ჯოჯოხეთში, რომლის დანახვისგან ათრთოლდება, სახეს ხელებით დაიფარავს, დაიწყებს ირგვლივ ყურებას და გაქცევას შეეცდება. მაგრამ შეუძლებელია გაქცევა, რადგან თანმხლებ დემონებს მისი სული მტკიცედ უპყრიათ.

მაშინ ეტყვიან მას შემპყრობი ანგელოზები: "რის გამო გეშინია, უბადრუკო? რა გაშფოთებს და გაწუხებს? რატომ ძრწი საცოდავო? განა თვითონ არ განიმზადე ეს ადგილი. მაშ, მოიმკე ის, რაც დათესე" (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Молдавская митрополия, 2002. Т.2. Об утверждении, что нет воскресения. С.88.)

და კიდევ: "სინანულის დრო გავიდა; აქ უკვე შურისგებაა; აქ მართალნი ხარობენ და ჯილდოვდებიან; ხოლო თქვენ, ცოდვილნო, მიეცემით ცეცხლის გეენას. მართალნი გაიბრწყინვებენ ვითარც ნათელნი ცათა სასუფეველში, თქვენ კი, ცოდვილებო, გარესკნელის უკუნ სიბნელეს მიეცემით. ამჯერად მართალნი ანგელოზებთან ერთად ხარობენ და ადიდებელ უფალს, ხოლო თქვენ, ცოდვილნო, იტირებთ ტანჯვასა და კბილების ღრჭიალში, და ინანებთ, რომ სინანულის დრო ასე გაფლანგეთ" (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Молдавская митрополия. 2002. Т.1. Поучение 39: О непослушных, о воскресении и о страхе Божием. С.424).

სხვა ადგილას ღირ. ეფრემ ასურელი ასე ბრძანებს მომავალ სატანჯველთა შესაახებ: "ვინც სცოდავდა დედამიწაზე და შეურაცხყოფდა უფალს, ფარავდა თავის საქმეებს და განცხრომას ეძლეოდა, უკუნ ბნელს მიეცემა, სადაც სინათლის სხივიც კი არ არის. ვინც თავის გულში მალავდა მზაკვარებას, გონებაში კი შურსა და ღვარძლს, დაფარავს მას უკუნი სიბნელე, გეენიის ცეცხლი და წუმწუბა. ვინც ამქვეყნად ეძლეოდა მრისხანებას და სიყვარულს თავის გულს არ აკარებდა იქამდეც კი, რომ სძულდა მოყვასი, უსასტიკეს დემონებს მიეცემა სატანჯველად" (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Молдавская митрополия, 2002. Т.1. О страхе Божием и о последнем Суде. С. 267).

წმიდა ბასილი დიდი ასე ასწავლის მომავალი სატანჯველის შესახებ: "ამქვეყნად სასტიკ და მძიმედ შემცოდე ადამიანს ჯოჯოხეთში მიეახლებიან პირქუში და საშინელი ანგელოზები, რომელთა პირისახე თავიანთი კაცთმოძულეობისა და სისასტიკის გამო, ღამეზე უშავესია, სუნთქვა მხურვალეა, მზერა კი ცეცხლის ალივითაა; შემდეგ ცოდვილნი შთავარდებიან გადაულახავ უფსკრულში, უღრმეს უკუნში, უნივთო ცეცხლში, რომელიც ბნელშიც ინარჩუნებს მწველ ძალას, მაგრამ ნათება არა აქვს; შემდეგ კი ადამიანს მარადის დაუკმაყოფილებელი და აუტანელი ტკივილის გამომწვევი, მომწამვლელი და მჭამელი მატლი მიესევა, რომელიც ხარბად შეუდგება მის ღრღნას; ხოლო ყველაზე უმძიმესი ყველა ტანჯვათა შორის მარადიული მხილება და შერცხვენაა" (Святитель Василий Великий. Творения. М., 1845. Ч.1. Беседа на псалом 33:12. С. 302).

სხვა ადგილას იგივე წმიდა მამა ამბობს: "როგორი იქნება ამ დაუსრულებელ და დაუთმენელ სატანჯველს მიცემული ადამიანის სხეულის მდგომარეობა იქ, სადაც არის დაუშრეტელი ცეცხლი, მარად მჭამელი მატლი, უკუნი სიბნელე და ჯოჯოხეთის საშინელი უფსკრული, სასტიკი ვაება, უჩვეულო და აუტანელი გმინვა, ტირილი და კბილთა ღრჭენა და როდესაც დასასრული არ ექნება ამგვარ მდგომარეობას?! ცოდვილთაგან ვერავინ გათავისუფლდება ამისგან სიკვდილის შემდეგ, არც რაიმე საშუალება არსებობს ამისგან გასათავისუფლებლად, არც შესაძლებლობა თავი დააღწიო საშინელ ტანჯვას" (Святитель Василий Великий. Творения. Троице-Сергиева Лавра, 1901. Т.6. Письмо к падшей деве. С. 11О).

და კიდევ ასეც წერს წმ. ბასილი დიდი: "ისინი, ვინც ბოროტებას იქმოდა ამ წუთისოფელში, აღსდგებიან მარადის შესარცხვენად, რათა იხილონ საკუთარი სიბილწე და უკეთურება, იხილონ როგორ აღბეჭდეს საკუთარი თავი ცოდვებით. და შესაძლოა, უკუნ სიბნელეზე და მარადიულ ცეცხლზე უარესი იყოს ის სირცხვილი, რომელთაც დაიმკვიდრებენ ცოდვილნი, რადგან თითქოსდა საღებავით აღბეჭდესო, მარადის თვალწინ ექნებათ ცოდვის კვალი, რომელიც ხორციელ ცხოვრებაში ჩაუდენიათ და მარადიულ კვალს დატოვებს მათ სულებზე" ([9] Святитель Василий Великий. Творения. М., 1845. Ч.4. Беседа на псалом 33:6. С. 293).

რამდენად საშინელი და აუტანელი იქნება ცოდვილთა მომავალი ხვედრი მსჯელობს წმ. იოანე ოქროპირიც: "როდესაც ცეცხლის შესახებ გესმის, არ იფიქრო, თითქოსდა იქაური ცეცხლი აქაურს ჰგავს: ეს, რასაც კი შეიპყრობს, წვავს და ფერფლავს, ხოლო ის, ერთხელ თუ მოიცვა ცოდვილის სული, ყოველთვის დაწვავს და არ შეჩერდება, ამიტომაც იწოდება იგი მარადიულ ცეცხლად. რადგან ცოდვილნიც უკვდავნი იქნებიან, თუმცა არა პატივის გამო, არამედ იმიტომ, რათა საიქიო ტანჯვის სამარადჟამო თანამგზავრად ექმნას ადამიანს; ხოლო რაოდენ საშინელია ეს წარმოდგენაც კი ძნელია და გონება ვერ მისწვდება ამას, თუ არა იმ მცირეოდენი უბედურებებიდან თუ შეიძლება მხოლოდ გულისხმისყოფა, თუ რა ელოდება იმქვეყნად ცოდვილ ადამიანს. ოდესმე აბანოში თუ მოხვდები, რომელიც ჯეროვანზე მეტად გახურებულია, წარმოიდგინე ცეცხლის გეენა და როდესაც გახურდები იქ ძლიერი ცეცხლით, გონებით ჯოჯოხეთში გადადი და დაახლოებით წარმოიდგენ ამ განსხვავებას. და თუკი აბანო და მისი სიმხურვალე ასე ტანჯავს კაცის სულს, რას უნდა გრძნობდეს ადამიანის ჯოჯოხეთში, თუკი მის ცეცხლოვან მდინარეში შთავარდება, რომელიც საშინელი სამსჯავროს დღეს აღტყინდება?"

და კიდევ: "როდესაც საიქიოში წავალთ, უდიდესი სინანულიც რომ გამოვიჩინოთ, უკვე ვერავითარ შვებას ვიგრძნობთ და ვერავითარ სარგებლობას ამგვარი სინანულისგან; და რამდენიც უნდა ვაღრჭიალოთ კბილები, რამდენიც უნდა ვიგოდოთ და ვილოცოთ, არავინ წვეთ წყალსაც კი არ მოგვაწვდის და ენის წვერსაც კი ვერ დაგვისველებს გეენის ცეცხლით მოცულთ, - პირიქით, მოვისმენთ იმას, რაც მდიდარმა ისმინა, როდესაც უთხრეს: "ჩვენსა და თქვენს შორის დევს დიდი უფსკრული, ასე რომ, გადმოსვლის მსურველი ვერც ჩვენგან თქვენსკენ გადმოვა და ვერც თქვენგან - ჩვენსკენ" (ლუკა 16:26).

და იქნება იქ კბილთა ღრჭენა და აუტანელი ტანჯვა და ვერავინ შეგვეწევა. ხმამაღლა ვიგოდებთ, როდესაც ცეცხლი ძლიერ აღტყინდება, მაგრამ ვერავის ვნახავთ, ჩვენთან ერთად ტანჯულთა და უზარმაზარ, პირღია სიბნელის გარდა. ხოლო იმ საშინელებებზე აღარაფერს ვამბობ, უკუნითი ბნელი რომ მოაწევს ჩვენზე" (Святитель Иоанн Златоуст. Творения. СПб., 1898. Т.Кн.1. Слово 1 к Феодору падшему. С. 13-14).

4. როგორი ტანჯვა ელოდება ცოდვილთ?

როგორი იქნება ყველა ის სატანჯველი, რომელთაც ოდესღაც დაექვემდებარებიან ცოდვილნი? სატანჯველი ასეთი იქნება: "ხოლო სასუფევლის ძენი გარესკნელის ბნელში გაიყრებიან; და იქნება იქ ტირილი და კბილთა ღრჭიალი" (მათე 8:12), - სასოწარკვეთა და მარადიული წარწყმედა. მოციქული პავლე საკმაოდ ნათლად მოწმობს იმ ცოდვილებზე, რომლებიც მარადიულად წარწყმდებიან და სამუდამოდ ჩამოშორდებიან ღმრთის პირსა და მისი დიდების ბრწყინვალებას (2 თესალონიკ. 1:9). მათი ბოლო - წარწყმედაა (ფილიპ. 3:19).

ყველა ცოდვილი დაექვემდებარება თუ არა ერთნაირ ტანჯვას?

არა. როგორც ცათა სასუფეველში სხვადასხვა ხარისხის იქნება ნეტარება, ყოველი ადამიანის მიერ ამქვეყნად გაწეული ღვაწლის მიხედვით და "თვითეული თავისი შრომისამებრ მიიღებს საზღაურს" (1 კორინთ. 3:8); და კიდევ: "სხვაა დიდება მზისა, სხვაა დიდება მთვარისა, სხვა -ვარსკვლავების; და თვით ვარსკვლავიც ვარსკვლავისაგან განსხვავდება დიდებით. ასევე მკვდართა აღდგომაც: ითესება ხრწნილებით, აღდგება უხრწნელობით" (1 კორინთ. 15:41-42) - ასევე ჯოჯოხეთშიც იქნება განსხვავებანი სასჯელთა შორის. თავიანთ შეცოდებათა მიხედვით, ცოდვილთაგან ერთნი უმეტესად დაისჯებიან, სხვები კი ნაკლებად. ეს ჭეშმარიტება გვამცნო თვით მაცხოვარმა და უფალმა ჩვენმა იესუ ქრისტემ, როდესაც ბრძანა: "ხოლო ის მონა, რომელმაც იცოდა თავისი პატრონის ნება, მაგრამ არ აღასრულა იგი და არ დახვდა მზად, საშინლად იგვემება. ის კი, ვინც არ იცოდა, მაგრამ ისე მოიქცა, რომ სასჯელი დაიმსახურა, ნაკლებად იგვემება, რადგან ვისაც ბევრი მიეცა, ბევრი მოეთხოვება, და ვისაც მეტი მიენდო, მეტი მოეკითხება" (ლკ. 12:47-48); ასევე ფარისეველთა შესახებ: "რომლებიც ნთქამენ ქვრივთა სახლებს და თანაც პირმოთნედ ლოცულობენ დიდხანს. მით უფრთ მძიმე იქნება მათი სასჯელი" (მთ. 10:15) და "ვაი შენდა, ქორაზინ, და ვაი შენდა, ბეთსაიდა; განკითხვის დღე ტიროსისა და სიდონისათვის უფრო ასატანი იქნება, ვიდრე თქვენთვის" (მთ. 11:22). მოციქული პავლე ნათლად ქადაგებს, რომ საყოველთაო სამსჯავროზე სამართლიანი მსაჯული ყოველს თავის საქმეთაებრ მიაგებს (რომ. 2:6).

წმ. წერილის თანახმად ასწავლიდნენ ჯოჯოხეთის შესახებ წმიდა მამებიც, რომლებიც ამბობენ, რომ განსხვავებულნი იქნებიან ტანჯვათა სახეობანი ცოდვილთათვის. ასე მაგალითად, ღირ. ეფრემ ასურელი ქრისტესმოყვარეთა კითხვაზე: ყოველი ცოდვილი ერთ სატანჯველში წავა თუ განსხვავებულნი იქნებიან სატანჯველნი? - პასუხობს: "სხვადასხვაგვარია სატანჯველი, როგორც ეს სახარებიდან გვესმის. არის ჯოჯოხეთი, სადაც იმყოფებიან ცოდვილნი და უფსკრული ჯოჯოხეთისა - სადაც არის ყველაზე საშინელი სატანჯველი. ამგვარ მდგომარეობაში გადანაწილდებიან უბედურნი, საკუთარ ცოდვათა ხარისხების მიხედვით, ზოგი მძიმე ცოდვისთვის, ზოგი კი უფრო ნაკლები დანაშაულისთვის, როგორც წერილ არს: "საკუთარი ავკაცობა დაიჭერს ბოროტეულს და თავისი ცოდვის საკვრელებით შეიბოჭება" (იგავნი 5:22). და როგორი განსხვავებაც არის ცოდვათა შორის, სატანჯველთა შორისაც განსხვავება იქნება. და როგორი განსხვავებითაც სჯიან აქ, ასევე იქნება მომავალ უსასრულო საუკუნეში: სხვა იქნება სასჯელი მრუშობისთვის და სხვა სიძვისთვის, სხვაგვარად დაისჯებიან მკვლელნი, ქურდები და ლოთები. ისინიც, ვინც თავი შეიბილწეს მწვალებლობებით, მოისმენენ: "... მოისპოს უღმრთო, რათა არ იხილოს დიდება უფლისა" (ძვ. ქართ.: "მოისპენ უღმრთოჲ, რაჲთა არა იხილოს დიდებაჲ უფლისაჲ") (ეს. 26:10).

ურთიერთმტრობაში მყოფნი, ამგვარ მდგომარეობაში თუ გარდაიცვლებიან, განკითხვის დღეს, როგორც სასტიკნი და შეუბრალებელნი, წარგზავნილ იქნებიან უკუნ ბნელში და დაუსრულებელი ცეცხლი იქნება მათი სამკვიდრო, რადგან უგულებელჰყვეს უფლის მარტივი მცნება, რომელიც ბრძანებს: "ამას გაძლევთ მცნებად, რათა გიყვარდეთ ერთმანეთი" (ინ. 15:17) და მიუტევეთ ერთმანეთს ცოდვები "სამოცდაათგზის შვიდჯერ" (მთ. 18:22) (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Молдавская митрополия, 2002. Т. 1. Слово 37, на Второе пришествие Господа. С.463; Слово 40, на честный Крест и на второе пришествие Господа, с. 497).

წმ. ბასილი დიდი, სახარების სიტყვების "ხოლო ის მონა, რომელმაც იცოდა თავისი პატრონის ნება, მაგრამ არ აღასრულა იგი და არ დახვდა მზად, საშინლად იგვემება. ის კი, ვინც არ იცოდა, მაგრამ ისე მოიქცა, რომ სასჯელი დაიმსახურა, ნაკლებად იგვემება, რადგან ვისაც ბევრი მიეცა, ბევრი მოეთხოვება, და ვისაც მეტი მიენდო, მეტი მოეკითხება" (ლკ. 12:47-48), - შენიშნავს, რომ "ეს სიტყვები სატანჯველთა აღსასრულს კი არ მიანიშნებს, არამედ მათ განსხვავებას. რადგან ღმერთი თუ სამართლიანი მსაჯულია არა მარტო მართალთათვის, არამედ ცოდვილთათვისაც და ყოველ მიაგებს საქმეთაებრ მათთა, მაშინ ერთი შეიძლება დაუშრეტელ ცეცხლს იმსახურებდეს, ან ნაკლებად მწველსა და მტანჯველს, მეორე კი -დაუძინებელ მატლს, თუმცა უფრო ასატანას, ან კიდევ მოუთმენლად მტკივნეულს, ყოველი შემცოდის დამსახურების მიხედვით; ზოგი გეჰენაში შთავარდება, სადაც უეჭველად არსებობენ სხვადასხვა სახის სატანჯველნი, სხვანი კი - გარესკნელის ბნელში, სადაც ზოგი მხოლოდ ტირის, ზოგი კი აუტანელი ტანჯვისგან კბილებს აღრჭიალებს.

თვით გარესკნელის ბნელი, უეჭველად, აჩვენებს, რომ არის მასში რაღაც შინაგანიც. და ნათქვამი: ქვეყნის ნაშობნი ჩადიან შავეთს და "ჯოჯოხეთის ფსკერში" იმყოფებიან (იგავნი 9:18) მიგვანიშნებს, რომ ზოგი თუმც ჯოჯოხეთში აღმოჩნდება, მაგრამ შესაძლოა მის ფსკერამდე არ იქნეს შთაგდებული, არამედ უფრო მსუბუქად დაიტანჯოს. დღევანდელ ჩვენს ცხოვრებაში ამას სხეულებრვ სნეულებათა და უძულრებათა განსხვავებითაც ვამჩნევთ. რადგან ერთი ციებ-ცხელებითაა შეპყრობილი, სხვა კი მხოლოდ გრძნობს ციებას, და ისე არ იტანჯება როგორც პირველი" (Святитель Василий Великий. Творения. СПб., 1911. Т.2. Правила, пространно изложенные в вопросах и ответах. Вопрос 209, с. 147-148).

წმ. იოანე ოქროპირი მომავალ ცხოვრებაში სასჯელთა განსხვავების შესახებ ასე მსჯელობს: "ვინც მეტი დარიგება მიიღო, მას დანაშაულისთვის მეტის დათმენა მოუწევს. რაც უფრო მეტი იცის კაცმა და მეტად ძლიერია ამქვეყნად, მითუ უფრო მძიმედ დაისჯება თავისი ცოდვებისთვი. თუ მდიდარი ხარ, შენგან მეტ შემოწირულობას მოითხოვენ, ვიდრე ღარიბისგან; თუ გონიერი ხარ, მეტ მორჩილებას; ძალაუფლება გაგაჩნია? - აჩვენე ბრწყინვალე დამსახურებები. და აი ასე, ყოველივეში პასუხისმგებელი იქნები შენი შემოქმედის წინაშე" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Послание к римлянам. М, 1994. Беседа 5, с. 528).

"საიქიოში მრავალი კეთილი თუ ბოროტი საქმეებით მიმავალ ცოდვილს ერთგვარად შეუმსუბუქდება სასჯელი ჯოჯოხეთში. ხოლო მათ, ვისაც საერთოდ არა აქვს კეთილი საქმეები, არამედ ბოროტებაში განვლო თავისი ცხოვრება, უკიდურესად დაიტანჯება საუკუნო სატანჯველში" (Святитель Иоанн Златоуст. Творения, т.1. Кн.1. Слово 1 к Феодору падшему).

მსგავსადვე მსჯელობს ამ საგანზე ნეტ. იერონიმეც: "თუკი სოდომისა და გომორასთვის უფრო ასატანი იქნება ტანჯვა, ვიდრე იმ ქალაქისთვის, ვინც არ მიიღებს სახარებას -მაშასადამე ცოდვილთა სატანჯველთ შორისაც უნდა იყოს განსხვავება" (Блж. Иероним Стридонский. Комментарий на Евангелие от Матфея, на 11:24. Киев, 1901, с. 93).

ამის თანხმიერად ასწავლიდა ნეტ. ავგუსტინეც: "არ უნდა ვეჭვობდეთ იმას, რომ ყველა სასჯელი, რომელსაც ცოდვილნი დაექვემდებარებიან, მათი დანაშაულის სიმძიმის შესატყვისი იქნება" (Блж. Августин. О крещении. Кн.4.// Patrologiae cursus compietus (Series latina)).

5. ექნება თუ არა ტანჯვას დასასრული?

ღმრთის სიტყვა გადაჭრით და მკაფიოდ გვასწავლის, რომ ცოდვილთა ტანჯვა უსასრულო და მარადიული იქნება. თვით მაცხოვარმა ბრძანა, რომ საყოველთაო სამსჯავროს შემდეგ ის ცოდვილებს ეტყვის: "მაშინ ეტყვის მარცხნივ მდგომთაც: წადით ჩემგან, წყეულნო, საუკუნო ცეცხლში, რომელიც ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისთვისაა გამზადებული. (...) და წავლენ ესენი საუკუნო სატანჯველში, ხოლო მართალნი - საუკუნო სიცოცხლეში" (მთ. 25:41, 46).

წმიდა მოციქული იუდა თავის ეპისტოლეში ტანჯვათა მარადიულობას ასე გამოხატავს: "ისევე, როგორც სოდომი, გომორი და მათი მოსაზღვრე ქალაქები, მათსავით მემრუშენი და უცხო ხორცს ადევნებულნი, საუკუნო ცეცხლით დასჯილნი და ნიმუშად დადებულნი" (იუდ. 1:7). მოციქული პავლე ცხადად გვასწავლის, რომ ცოდვილნი "ვინც სასჯელად მიიზღავს საუკუნო წარწყმედას უფლის სახისა და მისი ძალმოსილების დიდებისაგან, იმ დღეს, როდესაც მოვა, რათა განდიდებულ იქნეს თავის წმიდათა შორის და მიეგოს პატივი ყოველი მორწმუნისაგან, რადგანაც ირწმუნეთ ჩვენი მოწმობა თქვენს მიმართ" (2 თესალონიკ. 1:9-10). გამოცხადებაშიც ვპოულობთ გამონათქვამებს, რომლებიც სატანჯველთა მარადიულობის სინამდვილეში გვარწმუნებს: "კვამლი მათი წამებისა ავა უკუნითი უკუნისამდე და არც დღისით და არც ღამით აღარ ექნებათ მოსვენება მხეცისა თუ მისი ხატების თაყვანისმცემელთ და მისი სახელის ნიშნით აღბეჭდილთ" (გამოცხ. 14:11), და რომ ეშმაკი თავის მომხრეებთან და ცოდვილებთან ერთად ჩაგდებულ იქნება "ცეცხლისა და გოგირდის ტბაში", სადაც "ეწამებიან დღე და ღამ უკუნითი უკუნისამდე" (გამოცხ. 20:10).

წმ. წერილში ცოდვილთა წამება გამოხატულია, როგორც მარადიული და უსასრულო. ტანჯვათა დაუსრულებლობა ჯერ კიდევ წინასწარმეტყველმა ესაიამ იუწყა: "მატლი არ მოკვდება და მათი ცეცხლი არ ჩაქრება. და შესაზიზღი იქნებიან ყოველი ხორციელისთვის" (ეს. 66:24); წმ. იოანე ნათლისმცემელიც მოწმობდა: "მას ხელთ უპყრია თვისი არნადი და გაწმენდს თავის კალოს, და შეინახავს ხორბალს ბეღელში, ხოლო ბზეს მისცემს უშრეტ ცეცხლს" (მათე 3:12).

დაბოლოს, თვით მაცხოვარი გვამცნებს ტანჯვათა უსასრულობაზე თავის ერთ ერთი ქადაგებაში: "თუ შენი ხელი გაცთუნებს, მოიკვეთე იგი: გიჯობს სახიჩარი შეხვიდე სიცოცხლეში, ვიდრე ორივე ხელის მქონე ჩავარდე გეენაში, გაუნელებელ ცეცხლში, სადაც ულევია მათთვის მატლი და უშრეტი - ცეცხლი. თუ შენი ფეხი გაცთუნებს, მოიკვეთე იგი: გიჯობს კოჭლი შეხვიდე სიცოცხლეში, ვიდრე ორივე ფეხის მქონე ჩავარდე გეენაში, გაუნელებელ ცეცხლში, სადაც ულევია მათთვის მატლი და უშრეტი - ცეცხლი. ხოლო თუ შენი თვალი გაცთუნებს, ამოითხარე იგი: გიჯობს ცალთვალა შეხვიდე ღმრთის სასუფეველში, ვიდრე ორივე თვალის მქონე ჩავარდე ცეცხლის გეენაში, სადაც ულევია მათთვის მატლი და უშრეტი - ცეცხლი" (მკ. 9:43-48).

წმიდა წერილის თანხმიერად გვასწავლიან ეკლესიის წმიდა მამები და მოძღვარნი, რომლებიც ქადაგებდნენ, რომ ჯოჯოხეთის სატანჯველნი მარადიულნი და დაუსრულებელნი იქნებიან.

წმ. პოლიკარპე ჯოჯოხეთის სატანჯველთა მარადიულობაზე ასე მსჯელობს: "შენ მემუქრები ცეცხლით, რომელიც დროებითია და წარმავალი; რადგან არ უწყი მომავალი სამსჯავროს ცეცხლის შესახებ და იმ მარადიულ ტანჯვათა შესახებ, რომელიც უკეთურებს ელის" ([1] Евсевий Памфил. Церковная история. М., 1993. Кн.4, гл.15, с. 139).

წმ. კირილე იერუსალიმელი: "ცოდვილიც მიიღებს მარადიულ სხეულს, რომელიც ცოდვათათვის უნდა დაიტაჯნოს, რათა მარადის იწვოდეს ცეცხლში და არ განადგურდეს" (Святитель Кирилл Иерусалимский. Поучения огласительные. М, 1991. Поучение 18, с. 305).

წმ. ბასილი დიდი ასე ბრძანებს ტანჯვათა მარადიულობაზე: "უფალი გადაჭრით ამბობს, რომ ცოდვილნი წავლენ საუკუნო სატანჯველში" (მთ. 25:46), ზოგი მარადიულ ცეცხლს მიეცემა, რომელიც ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისთვის არის განმზადებული (მთ. 25:41), ხოლო სხვა ადგილს ცეცხლის გეჰენას უწოდებს და ამატებს, რომ იქ "ულევია მათთვის მატლი და უშრეტი - ცეცხლი" (მკ. 9:44, 46, 48); ჯერ კიდევ ძველთაგან ესაია წინასწარმეტყველმა გვაუწყა, რომ ჯოჯოხეთში ცოდვილთა მატლს არ ძინავს და ცეცხლი არ ქრება (ე. 66:24); ამიტომ, თუკი ესოდენ მოწმობათა შემდეგ, რომელიც წმიდა წერილის მრავალ ადგილას არის მოცემული, მრავალს უფლის ამგვარი გამონათქვამები და განსაზღვრებანი მივიწყნია და ფიქრობს თითქოსდა ტანჯვა დასრულდება და ცოდვას ადვილად ჩადის - უწყოდეთ, რომ ესეც ეშმაკის ერთ ერთი ხრიკია. რადგან თუკი ოდესღაც ჯოჯოხეთური ტანჯვა დასრულდება, მაშინ ბუნებრივია, მარადიულ ცხოვრებასაც დასასრული უნდა ჰქონდეს. და თუკი მარადიული ცხოვრებისა და ნეტარების შესახებ ასე ფიქრიც კი არ ძალგვიძს, რა საფუძველი გვაქვს სასრულად წარმოვიდგინოთ მარადიული სატანჯველი? წმ. წერილში სიცოცხლეც და სატანჯველიც ერთი სახელით გამოიხატება და ეს სახელია -მარადიული" (Святитель Василий Великий. Творения. СПб., 1911. Т.2. Правила, пространно изложенные в вопросах и ответах. Вопрос 207, с.147).

წმ. იოანე ოქროპირი ბრძანებს: "დავუშვათ მრავალი წელი იცხოვრე და არანაირი ცვლილება არ შეიგრძენი; რა იქნება ეს უსასრულო საუკუნესთან და დაუსრულებელ ტანჯვასთან შედარებით? აქ ბედნიერებასაც და უ ბედურებასაც დასასრული აქვს, თანაც საკმაოდ სწრაფი დასასრული - იქ კი ერთიც და მეორეც დაუსრულებლად გრძელდება და თავისი ხარისხით იმდენად განსხვავდება აქაური ბედნიერებისა და უბედურებისგან, რომ თქმაც კი ძნელია...თუ ვინმე იტყვის: როგორ გაუძლებს სული ესოდენ მძიმე და დაუსრულებელ ტანჯვას? ასეთმა ადამიანმა იფიქროს, რა ხდება აქ, როდესაც ადამიანს ხანგრძლივი და მძიმე სნეულება შეიპყრობს. და თუ ავადმყოფი ამგვარი სნეულებისგან გარდაიცვლება, სულის დაუძლურების ან გამოფიტვის გამო კი არა, არამედ იმიტომ, რომ სხეულმა თქვა უარი მსახურებაზე. ასე, რომ ხორცს რომ არ დაეთმო, სულის ტანჯვა არ დასრულდებოდა.

ამრიგად, როდესაც სული უხრწნელ სხეულს მიიღებს, მაშინ ვეღარაფერი დაბრკოლებს ტანჯვას უსასრულოდ გაგრძელდეს... ამიტომაც, ნუ ვიფიქრებთ, თითქოსდა გაუსაძლისი სატნჯველი გათანგავდეს სულს და გაანადგურებდეს მას, იმ დროს სხეულიც კი ვერ იგრძნობს გამოფიტვას, არამედ სულთან ერთად უსასრულოდ დაიტანჯება და სხვა აღსასრული აღარასოდეს მოვა" (Святитель Иоанн Златоуст. СПб., 1898. Творения. Т.1. Кн.1. Слово к Феодору падшему, с.14).

როგორ არ შედრკება კაცის გული, როდესაც მარადიულ სატანჯველს წარმოიდგენს. შეუძლებელია ამაზე სულის შემძვრელი რა საშინელი რამ წარმოიდგინო. და მართლაც, ძნელი წარმოსადგენია ღმერთმა მარადიული ტანჯვისთვის გაწიროს იმ ადამიანთა სულები, რომლებიც ცოდვილნი იყვნენ, მაგრამ შეინანეს, თუმცა თავიანთი სინანულის გამართლება კეთილი საქმეებით ვერ მოასწრეს და ამის გამო "შიათ და სწყურიათ სიმართლე"; თვით მაცხოვარი აღუთქვამს მათ, რომ თავიანთ "შიმშილსა და წყურვილს" დაუკმაყოფილებს (შეად. მთ. 5:6).

უეჭველია, რომ სულები, რომლებიც რწმენითა და სინანულით მიიცვალნენ, მაგრამ თავიანთი რწმენა კეთილი საქმეებით ვერ აღბეჭდეს, საყოველთაო სამსჯავრომდეც შეიძლება გათავისუფლდნენ ჯოჯოხეთის საკვრელთგან ეკლესიის ლოცვით, განსაკუთრებით კი უსისხლო მსხვერპლით, რომელიც მიცვალებულთათვის შეიწირება. წმ. მოციქული იოანე ღვთისმეტყველი ამბობს მორწმუნეთა ლოცვის ძალაზე ღმრთის წინაშე: "და რაკი ვიცით, რომ რაც უნდა ვთხოვოთ, შეისმენს ჩვენსას, ისიც ვიცით, რომ გვექნება ყველაფერი, რაც ვთხოვეთ" (1 ინ. 5:15). ამიტომაც, ყოველ მორწმუნეს შეაგონებს უფალი ილოცოს თავისი მოყვასისთვის იმ რწმენით, რომ მისი ლოცვა შესმენილი იქნება ღმრთის მიერ. მხოლოდ ერთი ცოდვის მიტევებისთვის ლოცვას გვიკრძალავს მოციქული: "თუ ვინმე ხედავს, რომ მისი ძმა სცოდავს, მაგრამ ეს არ არის ცოდვა, რომელსაც სიკვდილი მოსდევს, ილოცოს და ღმერთი მისცემს სიცოცხლეს არამომაკვდინებელი ცოდვით შემცოდეს; არის მომაკვდინებელი ცოდვაც; მასზე როდი ვამბობ, ილოცოს-მეთქი" (1 ინ. 5:16).

თვით უფალიც ადასტურებს, რომ კაცთა ყოველი შეცოდების მიტევება შეიძლება "ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: ყოველი ცოდვა და გმობა მიეტევება კაცთ, რამდენსაც უნდა ჰგმობდნენ" (მკ. 3:28). მხოლოდ ერთი ცოდვა არ მიეტევება ადამიანს - სულიწმიდის გმობა: "მაგრამ ვინც იტყვის სულის წმიდის გმობას, არა აქვს მიტევება უკუნისამდე, არამედ ღირსია საუკუნო სასჯელისა" (მკ. 3:29; მთ. 12:32).

სულიწმიდის გმობა კი ეს არის ღმრთის ჭეშმარიტებისადმი ჯიუტი წინააღმდეგობა, სრული ურწმუნოება და მოუნანიებლობა, ჯიუტი უარყოფა ღმრთის მადლისა, რომელიც ყოველივე იმას უარყოფს, რაც წმიდაა და ღმრთივსათნოა (ებრ. 10:26, 29); ან კიდევ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ცოდვა სულიწმიდის წინააღმდეგ ეს არის ბოროტებაში გახევება, მოუნანიებელი ბოღმა, მადლის მიღების შესაძლებლობის საბოლოო დაკარგვა.

6. რატომ არ შეწყდება სატანჯველი

ახლა გავარკვიოთ საკითხი შეიძლება თუ არა ქმნილი არსება, კერძოდ, ადამიანის სული, მარადიულად მოუნანიებლობაში იყოს გახევებული? გვაქვს საფუძველი ამ კითხვას დადებითად გავცეთ პასუხი. ადამიანის სული დაუსრულებელი განვითარების, ზრდისა და წარმატებულობის უნარმოსილია, რომელიც შეუძლია წარმართოს როგორც სიკეთისკენ, ასევე ბოროტებისკენ. ადამიანის ცხოვრება ეს ღმრთისადმი მიმსგავსებაა, საკუთარ თავში ღმრთის სრულყოფათა ანარეკლია.

თავისუფალი არსება სწორ ან კეთილ მიმართულებას თუ მიიღებს, მასში გაიხსნება სიკეთეში დაუსრულებელი სრულყოფის უნარი; დასაბამიერი მიზნის, - ღმრთის მსგავსების მიღწევისა და უფალთან შეერთებისადმი შეუჩერებელი სწრაფვა. მაგრამ ზუსტად ასევე, თუკი ის გარყვნილ და ბოროტ მიმართულებას მიიღებს, მასში გაიხსნება ბოროტებისადმი შეუჩერებელი მიდრეკილება, შეუქცევადი და დაუსრულებელი სწრაფვა ბოროტების მიზნისკენ - რაც გამოიხატება ღმრთისადმი დაშორებაში.

გამომდინარე აქედან, როგორც სიყვარული წარემატება თანდათანობით, მყარდება და ძლიერდება იმისდა მიხედვით, რაც უფრო ძლიერია მასში ღმრთისადმი დაუსრულებელი სწრაფვა ისე, რომ თავისუფალ არსებაში საბოლოოდ წარიხოცება ბოროტების ნატამალიც კი და, როგორც შეწყდა ის ანგელოზებში, ადამიანის სულშიც, რომელიც ამ ცხოვრებიდან რწმენითა და სინანულით გავა, შეწყდება ბოროტება და ადგილი დაეთმობა დაუსრულებელ სიყვარულს. ასევე ბოროტებაც: ღმრთისგან დაშორების თავის დაუსრულებელ მისწრაფებაში თანდათან წარემატება და გასასტიკდება ისე, რომ ბოროტების ჭაობში ჩავარდნილ ადამიანში ყოველგვარი სიკეთე და სიყვარული ისევე გაქრება, როგორც გაქრა ის დემონებში. ასეთ მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან ის ადამიანები, რომლებიც ცოდვებში გახევებულები გავლენ ამ ქვეყნიდან და სულის სისასტიკესა და მოუნანიებლობაში აღმოჩნდებიან მარადიულობის წინაშე.

ამგვარად, ადამიანის სულისთვის დამახასიათებელი თვისების გამო, მისთვის შესაძლებელია მარადიული აღმაფრენა და სიკეთეში სრულყოფა; მაგრამ შესაძლებელია შენელებაც და ქვედაცემაც ბოროტებაში. ადამიანს აქვს ძალა მუდმივი განვითარებისა და მოღვაწეობისა; მაგრამ თავის გზას ადამიანის თავისუფალი ნება ირჩევს და აქიდან გამომდინარე, -ბოროტ გზას აირჩევს თუ კეთილს, - ექნება შესაძლებლობა დაუსრულებლად განავითაროს თავისი თვისებები.

მართალია, მიწიერი ცხოვრების პერიოდში ჩვეულებრივი ადამიანური ბოროტება და სისასტიკე უფრო დაუდევრობის გამოხატულებას წარმოადგენს სულის ცხოვნების საკითხში, ვიდრე ყოველგვარი საღმრთო შეწევნისა და მაცხოვნებელი მადლის შეგნებულ უარყოფას, მიუხედავად იმისა, რომ ამქვეყნიურ ცხოვრებაში ხდება შემაძრწუნებელი ძალის ბოროტებანიც. ცხოვრების განმავლობაში ადამიანს არაფრის არ სწამს, ისე ცხოვრობს, თითქოსდა არც ღმერთი იყოს, არც მომავალი ცხოვრება, დასცინის და შეურაცხყოფს რწმენას, როგორც რაღაც უძლურებას ან ოცნებას და როგორც მოციქული ამბობს: "ფეხქვეშ თელავს ძეს ღვთისას, უღირსად მიიჩნევს აღთქმის სისხლს, რომლითაც განიწმიდა, და აგინებს მადლის სულს" (ებრ. 10:29).

მაგრამ აჰა, მოდის სიკვდილი და ადამიანი მისი შემხედვარეც ვერ მოდის გონს, არამედ მოუნანიებლადვე რჩება; ზიზღით პასუხობს ყოველ რჩევა-დარიგებასა და მოწოდებას სიკვდილის წინ მაინც შეინანოს და ღმერთს დაუბრუნდეს.

ამქვეყნიური ცხოვრების ესოდენ მოკლე პერიოდში ამგვარ უმაღლეს ხარისხს მიღწეული ბოროტება, იმქვეყნად სწრაფად იზრდება, მატულობს და საშინელ მოუნანიებლობაში ხევდება. ამქვეყნიური გამოცდილებიდან გამომდინარე ბუნებრივია ვივარაუდოთ, რომ სული, რომელმაც ამ ცხოვრებაში მხოლოდ ღრმა და მყარად ფესვგადგმული ბოროტებას მიაღწია, წუთისოფლიდან გასვლის შემდეგ ამ მისწრაფებას ვერც შეაკავებს და მარადის გამოავლენს. გამოცდილება ეჭვმიუტანლად მოწმობს, რომ არაფერია იმაზე ძნელი, ვიდრე აღმოვფხვრათ ჩვენთვის სასიამოვნო ცოდვა, საკუთარ თავში მოვსპოთ ფესვგადგმული მავნე ჩვევები; არაფერია იმაზე ძნელი, ვიდრე სულიდან აღმოვკვეთოთ მასში ჩაბუდებული შეხედულება და შევცვალოთ ის სრულიად საპირისპიროთი.

მსგავსი გახევების შესაძლებლობაში რომ დავრწმუნდეთ, საჭიროა ჩავწვდეთ მის შინაგან არსსა და საწყისს. ცოდვა, რომელიც თავისი მოუნანიებლობისთვის მარადიულად დაისჯება იგივე ცოდვაა, რომლითაც დაეცა ბოროტების მამა ეშმაკი და თან გაიყოლა ადამიანიც. ეს არის სულიერი ამპარტავნება, ქმნილების კადნიერი სწრაფვა ღმრთის უარყოფისკენ, ღმერთთან გატოლებისკენ, თვითგაღმერთებისკენ, საკუთარი თავის აღზევებისკენ ღმრთის გარეშე.

სწორედ ეს ცოდვა, რომელიც თანდათანობით იზრდება და ძლიერდება ზნეობრივ არსებებს შორის, სამყაროს აღსასრულის წინ განსაკუთრებული საშინელებით გაიხსნება და გამოავლენს დაუფარავ მტრობას და სიძულვილს ღმრთისა და ყველა მის სიკეთეთა წინააღმდეგ. ეს იქნება ქმნილების უუგუნურესი პრეტენზია საღმრთო პატივზე და ღირსებაზე. მაცხოვრის თქმით, სამყარო მსგავსია მინდვრისა, რომელზეც ერთად იზრდებიან და მწიფდებიან ხორბალი და ღვარძლი. მკა სამყაროს აღსასრულია. ამ მკის დადგომის დროს, მსოფლიოს მინდორზე, ხორბალი და ღვარძლი, ბოროტება და სიკეთე სისრულის ასაკს მიაღწევენ: ხორბალი მომწიფდება იმისთვის, რათა დაბინავდეს ზეციურ სანახებში, ხოლო ღვარძლი იმისთვის, რათა მოიჭრას და მიეცეს დაუსრულებელ ცეცხლს (შეად. მათე 13:38-39).

მუქი ფერებით აღწერს მოციქული პავლე ადამიანების მდგომარეობას სამყაროს აღსასრულის წინ. მოციქულის თქმით ეს იქნება "საზარელი ჟამი", რადგანაც "კაცნი იქნებიან თვითმოყვარენი, ვერცხლის მოყვარენი, ქედმაღალნი, ამპარტავანნი, მგმობელნი, მშობლების ურჩნი, უმადურნი, უღირსნი, კაცთმოძულენი, გულღრძონი, მაბეზღარნი, აღვირახსნილნი, გულმხეცნი, სიკეთის მოძულენი, გამცემნი, თავხედნი, მზვაობარნი, უფრო განცხრომის მოყვარენი, ვიდრე ღმრთისა" (2 ტიმ. 3:1-4). მაგრამ ეს ამაყი, ამპარტავანი და მედიდური ადამიანები, სიკეთის მტრები, რომელთაც ღვთისმოსაობის ნატამალიც კი არ გააჩნიათ, მოჩვენებითად მაინც იქნებიან ღვთისმოსავნი, სინამდვილეში კი მისი ძალის უარმყოფელნი" (2 ტიმ. 3:5).

ხოლო უშუალოდ სამყაროს აღსასრულის წინ ბოროტება ჩამოიხსნის ღვთისმოსაობისა და სიკეთის ამ უკანასკნელ ნიღაბს და მოევლინება ანტიქრისტეს სახით. ეს არის ცოდვის კაცი, ძე წარწყმედისა, ღმრთის აშკარა და დაუფარავი მტერი, რომელიც იქნება "წინააღმდგომი და ყოველივე იმაზე აღზევებული, რაც სახელდებულია ღმერთად თუ სათაყვანებელ არსად, ასე რომ, ღვთის ტაძარშიც კი დაჯდება, როგორც ღმერთი, და ღმერთად გამოაცხადებს თავს" (2 თესალონიკ. 2:3-4). ასეთივე ამპარტავნების სულითა და ღმრთისმგმობელობით იქნებიან გამორჩეულნი მისი მიმდევრებიც (იხ. ლუკა 18:8; მათე 24:12).

ღმრთის სიძულვილისა და მისდამი მტრობის ამგვარ საშინელ მდგომარეობაში ჩავლენ ღმრთის მტრები ჯოჯოხეთში. ასეთი მტრობა მოუნანიებელი მტრობაა, რომელიც ვერასოდეს შემცირდება, არამედ მარადიულად გაგრძელდება და სულ უფრო და უფრო გაახევებს მისით შეპყრობილ სულებს. ჩვენ ვიცით, რომ ამ წუთისოფელში, ადამიანი მთელი თავისი არსებით თუ მიეცემა რაიმე ვნებას, გადაულახავი გახდება და სრულიად დაიპყრობს მის გონებასა და ნებას. ხოლო ამპარტავნება, ეს ხომ ყველაზე ჯიუტი და მოუთვინიერებელი სულიერი ვნებაა ყველა ადამიანურ ვნებათა შორის. ღმრთის წინააღმდეგ ამხედრებულ არსებას სძულს მისი ნიჭები და აღთქმები, დასცინის რწმენას და ლოცვას და მათ სამარცხვინო უძლურებად მიიჩნევს. არის კი შესაძლებელი, რათა ამგვარი არსება, რომელიც ამაყად უარყოფს ღმრთის წყალობას, ღმერთს შეურიგდეს იმ სატანჯველთა შემდეგ, რასაც უფლის სამართლიანი მსჯავრით დაექვემდებარება? ცხადია, სასჯელსა და ტანჯვას შემაგონებელი, შემამსუბუქებელი და მომალბობელი დანიშნულება გააჩნია, მაგრამ ამგვარად მოქმედებს სასჯელი მხოლოდ ბოროტებაში ჯერაც გაუმყარებელ სულებზე, რომლებიც მართალია, თავიანთ მიწიერ მიდრეკილებებში ძლეულ იქნენ ვნებათა მიერ, მაინც ღმერთს მიმართავენ და მასში ეძებენ ნუგეშს.

მაგრამ განა ასეთ ზეგავლენას ახდენს სასჯელი ან ტანჯვა ღრმად ვნებიან და უკეთურ ადამიანზე? ამგვარ კაცს სასჯელი კი არ ალბობს ან ათვინიერებს, პირიქით, უფრო ასასტიკებს! მისი ადრინდელი გულცივობა უკვე ღმრთისადმი მტრობაში, სიძულვილში და მკრეხელობაში გადადის. მაშ რა ზეგავლენა ექნება ჯოჯოხეთურ ტანჯვას ბოროტებაში გახევებულ ცოდვილთათვის? განა ამქვეყნიურ ცხოვრებაშიც არ ვხვდებით იმის მაგალითებს, ამპარტავნებით მოცული ადამიანი როგორ უარყოფს არა თუ სიკეთეს, არამედ საკუთარ თავს ყოველივეს მოაკლებს და სიღარიბესაც კი არ უცხოვებს, ოღონდ არ თავისი სიამაყე და ამპარტავნება დააკნინოს ან სხვაზე დამოკიდებული არ გახდეს, ვისაც თუ საკუთარ თავზე უარესად არა, უკეთესად მაინც არ თვლის.

ჭირი და ხელმოკლეობა, რომელსაც მავანნი ამპარტავნების გამო განიცდიან, სიამაყის ერთგვარი კმაყოფილებაა, რომელსაც ადამიანი სხვა უმძიმეს და თავისი სულისთვის მეტად სავალალო მსხვერპლში ინაზღაურებს. მაშ, სიამაყე და ამპარტავნება ასეთი ჯიუტი და უხიაგი თუ არის ამქვეყნიურ ცხოვრებაში, განა რაიმეს დამთმობი და ლმობიერი გახდება ის ჯოჯოხეთში, თანაც იმ არსებებში, რომლებიც ღმერთს იყვნენ ამხედრებულები? ღმრთის ყოვლადძლიერებაზე გაფიქრებაც კი ვერ ალბობს ცოდვებში გახევებულთა გრძნობებს. ეს აზრი კიდევ უფრო გააძლიერებს მათ სიჯიუტეს, რომელიც მხოლოდ იმით იკვებება, რომ თავის შეგნებაში დაუმორჩილებლობასა და მტრობას უცხადებს მას, ვის ძლიერებასაც არა აქვს საზღვარი.

ამგვარად, თუკი გონიერი, მაგრამ გაბოროტებული არსება მარადიულად და შეურიგებლად მტრობს ღმერთს, ის ღმერთთან ნეტარი ერთობის უნარს კარგავს და საკუთარი ნებით განეშოროება უფალს, რის გამოც თავისი ბოროტი საქმიანობის შესაფერისი ადგილით, მარადიულად შეიზღუდება ჯოჯოხეთში.

მიწიერ ცხოვრებაში დამნაშავე, რომელიც თავის ცოდვას არ ინანიებს და გამოსწორების იმედსაც არ ტოვებს, საზოგადოებიდან მოიკვეთება და სამარადისო პატიმრობით ისჯება. ადამიანური სამართალი ამას სრულიად კანონიერად და სამართლიანად მიიჩნევს. მაშ რა არის უსამართლო იმაში თუ ღმრთის მარადიული სასუფევლიდან განიდევნება დამნაშავე და ჩაგდებულ იქნება ჯოჯოხეთის საპყრობლეში უკუნითი უკუნისამდე?

ამრიგად, ღმრთის მარადიულ და მოუნანიებელ მტერთათვის უნდა არსებობდეს მარადიული ტანჯვაც ისევე, როგორც გამოუსწორებელ დამნაშავეთათვის არსებობს დედამიწაზე სამუდამო პატიმრობა და საპყრობილე.

ადამიანის სული დაცემულ ანგელოზთა მსგავსად გახევებულ მდგომარეობაში თუ დარჩება და გამუდმებით მოუმატებს თავის ბოროტებასა და სიძულვილს ღმრთის მიმართ, სატანჯველთა მარადიულობის წინააღმდეგ გამოთქმული ყოველგვარი პრეტენზია აზრს კარგავს.

ჯოჯოხეთის მარადიულობის უარმყოფელნი ცდილობენ მარადიული ტანჯვის ცნება დაუპირისპირონ ღმრთის თვისებებს, მის სიბრძნეს, სიკეთეს, სიყვარულს, მოწყალებას, სამართლიანობას, წინასწარგანგებას და სხვა, მაგრამ სულაც არ აქცევენ ყურადღებას ადამიანის სულის თვისებას, რადგან სწორედ ამ ბუნებაშია ის თავისებურება, რომელსაც შეუძლია ადამიანი ან აცხოვნოს და მარადიული ნეტარება დაუმკვიდროს, ან კიდევ მარადიულად წარწყმიდოს.

მოწინააღმდეგეები იტყვიან: ჯოჯოხეთი მარადიული თუ იქნება, მაშინ ღმრთის შემოქმედებას ვერ მიუღწევია ქმნილების მიზნისთვის ან ამ მიზანს არსრულად აღწევს. მაგრამ მიზნის ამგვარი მიუღწევლობა განა შესაძლებელია ყოვლისშემძლე ღმრთის სიბრძნისთვის? მართალია, ღმერთმა არარადან გონიერი და თავისუფალი ნების მქონე არსებები შექმნა და მათ ღმერთთან მარადიული და ნეტარი ერთობისკენ მოუწოდა; მაგრამ ღმერთი თავისუფალ არსებებს თუ ქმნის, ამ თავდაპირველ მიზანს ის დამოკიდებულს ხდის ქმნილებათა თავისუფალ ნებაზე. თავისუფლება არის შემოქმედის უზენაესი ნიჭი და გონიერ ქმნილებათა უპირატესობა. თავისუფლების გარეშე შეუძლებელია ქმნილებათა ზნეობრივი ერთობა ღმერთთან და მისი სიყვარული, რადგან ეს არის გულითადი და ძალდაუტანებელი მისწრაფება.

თავისუფალი არსება თავისუფლად უნდა მიდიოდეს მისთვის მითითებული მიზნისკენ და არა ძალდატანებით. ღმერთიც, რომელიც უეჭველია და ჭეშმარიტი თავის აღთქმებში, არასოდეს არ ბღალავს თავის ქმნილებათა თავისუფლებას და საკუთარი ყოვლისშემძლეობის ძალით არ მიჰყავს ისინი ნეტარებამდე. ღმერთი ძალდატანებით არ აცხოვნებს ადამიანს. შედეგად, მთელი ბრალი ადამიანის წარწყმედაზე ღმერთს კი არ ეკისრება, არამედ ადამიანს, რომელსაც მისთვის დასახული მიზნით სიარული არ სურს.

ყოვლისშემძლეს ყველაფერი შეუძლია, მაგრამ მას არ შეუძლია დაანგრიოს ღმრთის ზნეობრივი სასუფეველი და მთელი სამყარო გარდააქციოს რობოტად, მანქანად, რომელიც იძულებით დააბოტებს; ღმერთი არ ართმევს გონიერ არსებებს იმ უპირატესობას, რომელთა გამოც მათ, - როგორც წმ. მარკოზ ეფესელი ბრძანებდა, - საკუთარი თავის მართვა და ყოვლისშემძლისადმი მიმსგავსებაც ძალუძთ; ხოლო ეს უპირატესობა ისევე აუცილებელია გონებითა და მეტყველების უნარით დაჯილდოვებული არსებათათვის, როგორც სუნთქვა პირუტყვთათვის. "ქმნილებათაგან მარტო ჩვენ რატომ უნდა ვიყოთ ღმრთისადმი ასე უმადურნი? - ბრძანებს წმ. მარკოზ ეფესელი, - რატომ უნდა ვგმოთ ჩვენი ბუნება, რადგან ვიცით და გარკვეულწილად თვითონ განვსაზღვრავთ საკუთარ მოვალეობებს? ეს იმის მსგავსი იქნებოდა ვინმეს, მსოფლიო მბრძანებლად დაწესებულს, მოეხსნა პორფირი, სამეფო გვირგვინი, თავისი მოვალეობები და გარყვნილი ცხოვრება დაეწყო, ხოლო შემდეგ, როდესაც ამისთვის დაამხობდნენ, პასუხი მოეთხოვა არა საკუთარი თავისთვის, არამედ მისთვის, ვინც ეს ძალაუფლება მიანიჭა" (Христианское чтение. Ч.3. 1846).

ღმრთის სიბრძნე ითხოვს, რათა თავისუფალ ქმნილებას საკმარისი შესაძლებლობები გააჩნდეს მისთვის დასახული მიზნის მისაღწევად. სრულიად საკმარისი შესაძლებლობები მიეცა თავდაპირველ უბიწო ადამიანს, და კიდევ უფრო მეტი ცოდვით დაცემისგან აღდგენილს. წმიდა მოციქული პეტრე ბრძანებს, რომ იესუ ქრისტეს "საღვთო ძალამ მოგვანიჭა ყველაფერი, რაც ცხოვრებისა და ღვთისმოსაობისთვის გვჭირდება, მისი შემეცნების მეოხებით, ვინც თავისი დიდებისა და სათნოებისაკენ გვიხმო" (2 პეტრე 1:3). შედეგად, ღმერთია დამნაშავე, თუკი თავისუფალი არსება, რომელსაც ყველაფერი გააჩნია ცხოვნებისა და ნეტარების მისაღწევად, არ მიიღებს ამ შესაძლებლობებს, უარყოფს მას (იხ. ებრ. 10:29) და მით სამარადისო ცხოვნებას კარგავს? განა მამაა დამნაშავე, რომელმაც ცხოვრების კეთილმოსაწყობად ყოველივე უბოძა შვილს, თუკი შვილი მამის მიერ ბოძებულ სიმდიდრეს სიძვა-მრუშობასა და ამსოფლიურ სიამეებში გაანიავებს?

ამგვარად, ბოროტებასა და ცოდვაში გახევებულ ქმნილებათა მარადიული ტანჯვა სულაც არ აუქმებს ღმრთის ყოვლისშემძლეობასა და სიბრძნეს. ღმერთი თავის ქმნილებათა მიზანს აღწევს იმ ზომით, რა ზომითაც შესაძლებელს ხდის ამას ქმნილებათა თავისუფალი ნება; შედეგად, სრულიად აღწევს: რადგან შესაქმიდანვე ღმრთის გონებაში ეს მიზანი ქმნილებათა თავისუფლებით იყო განპირობებული.

ოპონენტები მაინც არ ცხრებიან და მარადიულ ტანჯვას ადამიანის ცოდვის წყევისგან გამოხსნის შემდეგ შეუძლებლად მიიჩნევენ. "ნუთუ მაცხოვრის დამსახურებები იმდენად ძლიერი არ არის ღმრთის მართლმსაჯულების წინაშე, რომ დაფარონ ადამიანთა შეცოდებები? ნუთუ გამომსყიდველი მსხვერპლის შემდეგაც, რომელიც ძემ ღვთისამ ადამიანთა გულისთვის მიიტანა, ვიღაც კიდევ შეიძლება სამარადისო ცეცხლში დაისაჯოს?"

ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ადვილია. გამომსყიდველი მსხვერპლი, რომელიც მაცხოვარმა კაცთათვის გაიღო, მართლაც უსასრულოდ აღემატება ადამიანთა ცოდვებს. როგორი მრავალრიცხოვანი და მძიმე უნდა იყოს ადამიანთა ცოდვები, მაინც არაფერია ქრისტეს გამომსყიდველი მსხვერპლის სისრულის წინაშე. "როცა იმრავლა ცოდვამ, მით უფრო მომრავლდა მადლი" (რომ. 5:20). მაგრამ, მადლი, რომელიც მაცხოვარმა მოგვანიჭა, იმგვარი ძალა არ არის, რომელსაც იძულებით მიჰყავს ადამიანი ცხოვნებისკენ. მადლი არ მოქმედებს ძალდატანებით, გადაულახავი წინააღმდეგობით: "ღმერთი, - ბრძანებს ღირ. იოანე დამასკელი, - არ აიძულებს სათნოებებს და სიკვდილსაც ძალდატანებით როდი სტაცებს ადამიანს" (Прп. Иоанн Дамаскин. Точное изложение православной веры. СПб., 1894).

მადლი ადამიანის მხრიდან მისი ნების თანხმობას, თანაგრძნობასა და თანამოქმედებას ითხოვს. მისი გზა ადამიანის სულისკენ ცხოვნების სურვილმა და სინანულმა უნდა შეამზადოს, მიიღოს რწმენით და უკიდურეს შემთხვევაში გულის კარები არ დაუხშოს (გამოცხ. 3:20). როდესაც ის მოდის, არ უნდა ეწინააღმდეგოს, არ ჩააცხროს მისი ცეცხლი და არ შეურაცხყოს, როდესაც მოვა (საქმე (7:51; 1 თესალონიკ. 5:19; ეფეს. 4:30). რა უნდა აკეთოს მადლმა გახევებულ ცოდვილებთან, რომელთაც არც რწმენა აქვთ, არც სინანული და სიამაყით უარყოფენ მადლისმიერ საშუალებებს; თავიანთი ურწმუნოებითა და ცოდვებით კი ხელმეორედ აკრავენ ჯვარზე ღმრთის ძეს, შეურაცხყოფენ მას და აღთქმის სისხლს არად მიიჩნევენ (შეად. ებრ. 6:6; 10:29)?

მათ მიერ გაქელილი მაცხოვრის სისხლი, მათ მიერ უარყოფილი მისი მადლი იღაღადებს განკითხვის დღეს ღმრთის წინაშე, რაც მათ ცოდვებს კიდევ უფრო დაამძიმებს. ამგვარად, მაცხოვრის ფასდაუდებელი დამსახურება ვერავითარ სიკეთეს მოუტანს ცოდვილებს და იმიტომ კი არა, ქრისტეს მაცხოვნებელი მსხვერპლი თითქოსდა უძლური იყოს გამოიხსნას ისინი, არამედ იმიტომ, რომ თავიანთი სიჯიუტით თვით ცოდვილები ქმნიან შეუძლებელს გარდამოიწვიონ ის წყალობა, მაცხოვრის ჯვარცმით რომ მივიღეთ.

მარადიულ ტანჯვათადმი ურწმუნოებას ღმრთის მართლმსაჯულების, სიკეთისა და ყოვლისმცოდნეობის თვისებებზეც აფუძნებენ. "განა სამართლიანია, - ამბობენ ისინი, -მიწიერი ცხოვრების მოკლე პერიოდში ჩადენილი ცოდვებისთვის მარადიულად დასაჯო ადამიანი?" მაგრამ, მოდი წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებით ვუპასუხოთ ამგვართ: "ცოდვილები ცოდვის ხანგრძლივობის მიხედვით კი არ დაისჯებიან, არამედ ცოდვათა ბუნების მიხედვით" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Иоанна. М., 1993. Беседа 38. С.241). თანაც, ჯოჯოხეთში დაისჯებიან არა მარტო ამ ცხოვრებაში ჩადენილი ცოდვებისთვის, რომლებმაც დააზიანეს და გაასასტიკეს ადამიანის სული, არამედ უფრო მეტად დაისჯებიან მოუნანიებელი ცოდვებისთვი და სიკეთისადმი შეურიგებელი სიძულვილისთვის, ასე რომ მარადიული ტანჯვა თან მიჰყვება ქმნილების გასასტიკებას და ცოდვაში მის უსასრულო ყოფნას.

ამბობენ: "ღმერთი სიყვარული და სახიერებაა. როგორ შევათავსოთ ერთმანეთს ღმრთის სახიერებასთან ქმნილებათა მარადიული ტანჯვა, რომლებიც სახიერებითვე ყოფიერებად იყვნენ მოწოდებულნი?" მართლაც, თვით უფალი მოწმობს, რომ მისი სიყვარული ადამიანისადმი უფრო მეტია, ვიდრე დედისა საკუთარი ჩვილისადმი (ესაია 49:15) ან კიდევ მამისა საკუთარი ძისადმი (შეად. მათე 7:9-10). ყველაფერი, რაც კი შეიძლება გააკეთოს მამამ თავისი შვილის აღსაზრდელად და განათლების მისაცემად, არაფერია იმასთან შედარებით, რასაც ღმერთი კაცობრიობის განსაბრძნობად და საცხოვნებლად იქმს.

ამასთან გამოჩნდებიან არსებები, რომლებიც უარყოფენ ამ მაცხოვნებელ და მადლისმიერ ზრუნვას, საკუთარ თავში სიკეთის ყოველგვარ მარცვალს ახშობენ და მთელი უსასრულობის განმავლობაში საკუთარ ბოროტებასა და ღმრთისადმი სიძულვილში ჩარჩებიან. ნუთუ ამგვარ არსებებზეც უნდა გადმოღვაროს ღმერთმა თავისი ნიჭები და მოწყალება? ხომ არ იქნებოდა ეს (რასაც უფალი უკრძალავდა მოციქულებს) ძაღლებისთვის საკუთარი საგანძურის მიგდება და მარგალიტების მიყრა ღორებისთვის (შეად. მათე 7:6)?!

ღმრთის მადლი კიდევ შეიძლება გადმოვიდეს ცოდვილებზე, რომლებიც ადამიანური უძლურების ან უცნობლობის გამო სცოდავდნენ, მაგრამ ინანიებენ თავიანთ ნებსით თუ უნებლიე შეცოდებებს და ღმრთისგან მიტევებასა და შეწყალებას ითხოვენ. მარადიულ ტანჯვას კი ექვემდებარებიან მოუნანიებელი ცოდვილები, ღმრთის მტრები, რომლებმაც ღმრთის მადლი და მოწყალება მოიძაგეს. რა თქმა უნდა ღმერთზე არ არის დამოკიდებული მათი წარწყმედა: ღმრთის მოწყალება და მადლი იხსნიდა მათ, თვითონ რომ არ ენებებინათ ცხოვნების უარყოფა. თუ წარწყმდებიან, მაშასადამე, მათ ცხოვნება უარუყვიათ.

ღმრთის წყალობა მისი ნების ისეთი თვისებაა, რომლის მიხედვითაც ღმერთი სიკეთის სისრულეს ყოველ ქმნილებას იმ ზომით ანიჭებს, რა ზომითაც შეუძლია ქმნილების ბუნებას მისი დატევნა. რა შეუძლია ღმრთის სახიერებას გააკეთოს იმგვარი ქმნილებებისთვის, რომელთაც სიკეთე უარუყვიათ, მათ ბუნებას კი სულიერ ნიჭთა მიღების უნარი დაუკარგავს? როგორ შეუძლია ღმერთს უშველოს თავისუფალ ქმნილებას, რომელიც საკუთარი ამპარტავნებით ღმრთის მადლს უარყოფს? ასეთ შემთხვევაში ღმრთის წყალობას მხოლოდ ის შეუძლია, რომ დაუტოვოს მათ ყოფიერება, რომელიც უძლური ბოროტებით, ღვარძლით და ტანჯვით აავსეს.

მაგრამ, - ამბობენ კიდევ, - ხომ იცოდა ღმერთმა ამგვარ ქმნილებათა უბადრუკობა: მაშ, რატომ შექმნა ისინი? განა უმჯობესი არ იყო საერთოდ არ დაბადებულიყვნენ, ვიდრე გაიწირონ მარადიული ტანჯვისთვის?

წარმოიდგინეთ, რომ ვიღაც მამას ჰყავს ათი შვილი. აქედან ცხრა გონიერია, კეთილია, სრულიად ბედნიერია პატივით ემსახურება თავის მშობელ მამას და ამშვენებს თავისი დროის საზოგადოებას. მაგრამ ათიდან ერთი დაღუპულია, გამოუსწორებელია, შთავარდნილია ცოდვებში და სამუდამოდ მოკვეთილია საზოგადოებიდან. ამ ერთი შვილის უდღეურობის გამო, არის თუ არა შესაძლებელია ცხრა საამაყო და კეთილი შვილის გამზრდელ მამას ბედნიერი არ ვუწოდოთ? რა თქმა უნდა, მწარეა მამისთვის თუნდაც ერთი შვილის დაკარგვა, მაგრამ არაბუნებრივია ფიქრი, თითქოსდა მშობელი, რომელსაც ცხრა შვილის ბედნიერება ახარებს და ერთის უკეთურება აწუხებს, ინანებდა რომ ყველა მათგანს მისცა სიცოცხლე და რომ ცოდნოდა რას ჩაიდენდა ერთი, სხვებსაც არ გააჩენდა ამ ქვეყანაზე.

ეს მაგალითი შეიძლება გამოვიყენოთ შემოქმედისა და ქმნილების ურთიერთმიმართებაშიც. ღმერთმა, რა თქმა უნდა, ჯერ კიდევ სამყაროს შექმნამდე იცოდა იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც ეშმაკთან და მის ანგელოზებთან ერთად შთავარდებოდნენ ცეცხლის გეჰენაში; მაგრამ ღმერთმა საუკუნეთა შექმნის უწინარეს იცოდა, რომ ადამიანთა ურიცხვი რაოდენობა გაიხარებდა მარადიული და ნეტარი ცხოვრებით. მაშ თუკი ღმრთის მიერ წინასწარ განჭვრეტილი უკეთურება ცოდვილთა და სამარადისო მათი წარწყმედა ხელს ააღებინებდა გონიერ ქმნილებათა შექმნის განზრახვაზე, მართალთ და კეთილ ქმნილებათა ჭვრეტას რატომ არ უნდა წაექეზებინა იგი შესაქმედ? ნუთუ სურთ, რომ ღმერთმა ბოროტეულთა გამო უარი თქვას კეთილებზეც? "ასეთ შემთხვევაში, - შენიშნავს ღირ. იოანე დამასკელი, - ბოროტება გაიმარჯვებდა ღმრთის სახიერებაზე" (Преподобный Иоанн Дамаскин. Точное изложение православной веры. СПб. 1894).

"ღმერთმა იცოდა, - ამბობს წმ. იოანე ოქროპირი, - რომ დაეცემოდა ადამი, რომ მისგან იშვებოდნენ აბელი, ენოსი, ენოქი, ნოე და ილია; წარმოსდგებოდნენ წინასწარმეტყველები, საკვირველი მოციქულები, ბუნების მშვენებანი, ღმერთშემოსილი და მადლმფენი მოწამეები" (Цитата по: Библиотека патриарха Фотия, § 377).

რაც შეეხება იმას, თითქოსდა მარადიული სატანჯველი ბოროტებაში გახევებული ქმნილებისა ჩირქს სცხებს ღმრთის ქმნილებას, ყოველი გონიერი და საღად მოაზროვნე ადამიანი დაგვეთანხმება, რომ მარადიული ტანჯვა სულაც არ წინააღმდეგება ღმრთის ყოვლისშემძლეობას, მის სიბრძნეს. ღმერთმა ყოველივე მისცა ადამიანს ცხოვნებისთვის; ყოვლიშემძლეობა არ ანადგურებს ქმნილებათა თავისუფლებას, რომლის გარეშეც შეუძლებელი იქნებოდა ღმრთის ზნეობრივი სუფევა და ქმნილებათა ნეტარება ღმერთთან სიყვარულით შეკრულ კავშირში. და ვინ ისურვებს გონიერ და საღად მოაზროვნეთაგან, რათა ღმერთმა უგონო და მექანიკურ მანქანად გარდააქციოს გარდაქმნას იგი?

ამბობენ, რომ მარადიული სატანჯველს, როგორც სასჯელს მიზნად არ გააჩნია დასჯილთა გამოსწორება, არამედ ღმრთისთვის შეუფერებელ უმიზნო სისასტიკედ და შურიგებად წარმოჩინდება. მაგრამ, რას იტყოდა ადამიანური მართლმსაჯულება, თუკი მას დაუპირისპირებენ ასეთ პასუხს: საზოგადოებაში არსებობენ სასტიკი და ბოროტებაში გახევებული დამნაშავეები; ვერავითარი სასჯელი მათ ვერ გამოასწორებს; მაშ, მათზე დადებული სასჯელი უმიზნოა და სასტიკი? და თუკი ასეა, მაშინ ნუთუ ასეთი დამნაშავეები დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდნენ ყოველგვარი სასჯელისგან და მოქმედების სრული თავისუფლება მიეცეთ? და ადამიანური მართლმსაჯულება, სამართლიანობისა და სიმართლის ყველასთვის მისაღებ და შეუვალ კანონზე დაყრდნობით, არა თუ სამუდამო პატიმრობით სჯის და ატუსაღებს ამგვარ ბოროტმოქმედთ, არამედ სიკვდილითაც კი სჯის მათ. თანაც, რა თქმა უნდა, ამ უკანასკნელ შემთხვევაში უკვე ლაპარაკიც კი შეუძლებელია რაიმენაირ გამოსწორებაზე.

სიმართლის კანონი ითხოვს, რათა სხვა მიზნებისგან დამოუკიდებლად, როგორიცაა, მაგალითად, დასასჯელის გამოსწორება, სხვათა დაშინება და სხვა, სამაგიერო მიეგოს სიმართლის დამრღვევს; თუმცა ეს მიზნები შესაძლოა სულაც არ არსებობდნენ; დასჯის პირდაპირი მიზანი დანაშაულისთვის პასუხისგება გახლავთ, რომელსაც მართლმსაჯულების კანონი ითხოვს. და თვით დამნაშავე, რომელიც საკუთარ შეგნებაში ამ სასჯელს მიიღებს არა როგორც გამოსასწორებელ ღონისძიებას, ასეც რომ ყოფილიყო, შეიგნებს, რომ სამაგიერო კანონის დარღვევისთვის მიეზღო.

დასასრულ, მოციქულ პავლეს სიტყვებში ზოგიერთი ყოველი ქმნილების საყოველთაო აღდგენის (აპოკატასტასისი) ქადაგებას ხედავს, რომლის შემდეგაც ყოველი ქმნილება გადავა დიდებისა და ნეტარების სასუფეველში. ღმრთის დიდების სასუფევლის დასაწყისში, ამბობს მოციქული როდესაც მამა ყველაფერს ძეს დაუმორჩილებს, "მაშინ თვით ძეც დაემორჩილება იმას, ვინც ყველაფერი დაუმორჩილა მას, რათა ღმერთი ყველაფერი იყოს ყოველში" (1 კორ. 15:28). ხოლო სადაც ღმერთია, იქ არის სიხარულიც და სიცოცხლეც. "მაშ, სად არის გეჰენა, - კითხულობენ ისინი, - თუკი ღმერთი იქნება ყველაფერი ყოველში?" მაგრამ მოციქული აპოკატასტასისის მქადაგებელი რომ არ არის, ამას თვითვე მოწმობს, როდესაც ამბობს, რომ საუკუნო სამსჯავროზე "ვინც არ სცნობს ღმერთს და ეურჩება ჩვენი უფლის იესოს სახარებას, სასჯელად მიიზღავს საუკუნო წარწყმედას უფლის სახისა და მისი ძალმოსილების დიდებისაგან" (2 თესალონიკ 1:8-9).

საკუთარ თავს ხომ არ შეეწინააღმდეგება მოციქული?! მართალია, სადაც ღმერთია, იქვეა ნათელი, სიცოცხლე და ნეტარება; მაგრამ მხოლოდ მათთვის, ვინც ხედავს და ისმენს (შეად. რომ. 11:8, 10) და წმიდა გული აქვს, რომელსაც ძალუძს ღმერთში ცხოვრება და ღმრთის პირის ხილვით ტკბობა ძალუძს (შეად. მათე 5:8). ზოგიერთი ავადმყოფისთვის ბუნებრივი ნათელიც კი თვალისმომჭრელი და აუტანელია - მაშ, რაოდენ აუტანელი იქნება ცოდვილთათვის ღმრთის ბრწყინვალება? რაოდენ მტკივნეული იქნება ცოდვით გაბოროტებულ და დაბნელებულ სულთათვის ღმრთის დიდება? გულით წმიდათათვის ღმერთი მართლაც ნათელი და სიცოცხლეა - ხოლო ბოროტებით დაბნელებულთათვის "შთანმთქმელი ცეცხლი" (ებრ. 12:29). და მაშინ პირველნი დატკბებიან მისი დიდების გამოუთქმელი ნეტარებით, რადგან უფალმა ასე გვამცნო: "ნეტარ არიან წმიდანი გულითა, ვინაიდან ისინი ღმერთს იხილავენ" (მათე 5:8), მაშინ როდესაც მეორეთ, ანუ ცოდვილთ, ოდენ ღმერთზე გაფიქრებაც კი შიშსა და ძრწოლას მოჰგვრის (შეად. იაკობ. 2:19).

ამრიგად, სწავლება ჯოჯოხეთური ტანჯვის მარადიულობაზე, საღი აზროვნების მიხედვით იოტისოდენადაც კი არ ეწინააღმდეგება არც ღმრთის სახიერებას, არც მის მართლმსაჯულებას, არც სიბრძნეს, არც ყოვლადძლიერებას, არც ყოვლისმცოდნეობას. და უფლის სიტყვები: "წავლენ ესენი (ცოდვილნი) საუკუნო სატანჯველში" (მათე 25:46) იმდენად მკაფიო და განსაზღვრულია, რომ პირდაპირი, ბუკვალური მნიშვნელობის გარდა, შეუძლებელია მათი სხვაგვარი გაგება. ამიტომაც, მართლმადიდებლურ ეკლესიას ყოველთვის სწამდა და სწამს, რომ ცოდვილთა სატანჯველი იქნება მარადიული და დაუსრულებელი.

ითარგმნა წიგნიდან: "О вечных мучениях грешников". М. 1863