ასკეტიკა - მონაზვნობაში შესვლა და მისგან გამოსვლა - აპოკალიფსისი

ალბათ, არ არსებობს არც ერთი ადამიანი, რომელმაც არ იცოდეს თუ რა არის მონაზვნობა, ნანახი არ ჰყავდეს მონაზვნები და არ წაწყდომოდეს მათ ტაძრებში, მონასტრებსა თუ ჩვეულებრივ ყოფა-ცხოვრებაში. მრავალ ადამიანს ნათესავი ჰყავს მონასტერში, კიდევ უფრო მრავალ ადამიანს კი მონაზონთა შორის ჰყავს სულიერი მოძღვარი ან უბრალოდ ნაცნობი. ბერ-მონაზონთა საქმიანობის გარეგანი მხარე, მასობრივი საინფორმაციო წყაროების წყალობით, საკმაოდ ცნობილია, მაგრამ მათი ცხოვრების გარკვეული სფერო მაინც აბსოლუტურად მიუწვდომელია წუთისოფლისთვის. ამისგან იბადება ჭორები და არარეალური ისტორიები.

მრავალი მონასტრისა და მეტოქიონების გახსნამ ბოლო 20 წლის განმავლობაში გამოიწვია ის, რომ ეს მონასტრები სწრაფად აივსო ბერებითა და მონაზვნებით, რაც თავისთავად ფრიად სასიხარულოა. მაგრამ, მეორე მხრივ, ნაჩქარევმა აღკვეცებმა, დაუფიქრებელმა და აუწონავმა შესვლამ მონაზონთა დასში, სავანეების აღორძინების რეალურმა სიძნელეებმა და გამოცდილ სულიერ მოძღვართა მძაფრმა დეფიციტმა მიგვიყვანა იქამდე, რომ მონაზვნური სავანეები სწრაფად აივსო შემთხვევითი და ნაკლებად მომზადებული ბინადრებით. მრავალი დაუფიქრებლად აღიკვეცა ბერად ისე, რომ ვერ გათვალა თავისი ძალები, არ შეამოწმა საკუთარი თავი, განუსჯელად და აუწონავად მიენდო წარმავალ გრძნობებს ან გარეშე პირთა რჩევა-დარიგებებს და საერთოდ, როგორც შემდეგ გამოჩნდა, შეცდომით. ეს ყოველივე დაუყოვნებლივ აისახება თანამედროვე მონასტრების სულიერების დონეზე.

ასეთმა დაუდევრობამ თავისი შედეგი გამოიღო. მონასტრის მრავალმა ბინადარმა დატოვა სავანეები და ერში დაბრუნდა, რის გამოც სრულიად უგულებელჰყო ადრე მიცემული აღთქმები. სამწუხაროდ, ეს პროცესი დღემდე გრძელდება. აი რატომ ისახავს წინამდებარე ნაშრომი მიზნად, ისტორიული და კანონიკური ასპექტების ჩვენების გარდა, დაეხმაროს ბერ-მონაზვნობაში შემავალთ ჩამოყალიბდნენ თავიანთ ცხოვრებისეულ გზაზე, ხოლო ყველას, ვინც კი მონაზვნობას იღებს შეახსენოს იმ უმაღლეს პასუხისმგებლობაზე, რასაც საკუთარ თავზე იღებენ.

რა არის მონაზვნობა და მონასტერი, ვინ არის მონაზონი? ამ კითხვებს აწყდება ყოველი ადამიანი. მაგრამ სხვადასხვა პიროვნებას უყალიბდება სრულიად განსხვავებული, ზოგჯერ საპირისპირო აზრი ბერ-მონაზვნობაზე. ეს წარმოდგენები მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული: რელიგიური შეხედულებებიდან მოყოლებული ვიდრე საზოგადოებრივ მდგომარეობამდე, აღზრდა-განათლებიდან დაწყებული ვიდრე ცხოვრებისეულ და რელიგიურ გამოცდილებამდე და ა. შ. ფოტოსურათებზე, ჟურნალებისა და გაზეთების გვერდებზე, ტელეეკრანებსა და კინოთეატრებში მეტ-ნაკლებად გამოკრთებიან ხოლმე მონაზონთა სახეები, ინტერნეტში შეიძლება ვიპოვოთ საიტები, რომლებიც ეძღვნება მონასტრებს და მათ ბინადრებს, და, ბოლოს, არსებობს უმდიდრესი წმიდა მამებისეული ბიბლიოთეკები, სადაც ბერ-მონაზვნობაზე მოცემულია პრაქტიკულად ყველაფერი, თუმცა, უბედურება ისაა, რომ ადამიანთა უმეტესობას ღრმა გამოკვლევისთვის დრო კატასტროფულად არ ჰყოფნის.

უბრალო ობივატელი, რა თქმა უნდა, კმაყოფილდება იმით, რასაც მას სთავაზობს მასმედია, და ხშირად ფიქრობს, რომ უკვე ყველაფერი ან თითქმის ყველაფერი იცის მონაზვნობაზე. უფრო იშვიათად გვხვდებიან გონიერი ადამიანები, რომლებიც იწყებენ წიგნების და სპეციალური ლიტერატურის კითხვას ბერ-მონაზვნობაზე. და კიდევ უფრო იშვიათია იმ ადამიანთა რიცხვი, ვინც ბოლომდე იკვლევს მონაზვნობას, დადის პირველწყაროებამდე, თვით მონაზვნობის ანბანამდე. ჩვეულებისამებრ ეს ადამიანები ან თვითონ არიან ბერები, ან მონაზვნური დამწერლობის სფეროს, საეკლესიო ისტორიისა და კულტურის სპეციალისტები.

წმიდა მამები მონაზვნობას მეცნიერებათა მეცნიერებას უწოდებენ. ნიშნავს თუ არა ეს, რომ მონაზვნობა არის ერთგვარი დაფარული ცოდნა, ანუ განსაკუთრებული სახის მეცნიერება, რომელსაც მონასტრებში ასწავლიან? ან იქნებ ეს გამოთქმა მეტაფორულად უნდა გავიგოთ? ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, თუ ვინ ილაპარაკებს. თუკი მონაზვნობის შესახებ იუწყება პროტესტანტი ღვთისმეტყველი, რომელიც სრულიად უარყოფს მის ღირებულებას, მაშინ ჩვენ მოვისმენთ ერთგვარ განსჯას, ხოლო თუ მის შესახედბ ილაპარაკებს ადამიანი, რომელმაც თვითონ გაიარა მონაზვნობის გზა, მაშინ მოვისმენთ სულ სხვა განსჯას.

წმიდა მამები არ ცდებოდნენ, როდესაც მონაზვნურ ღვაწლს უმაღლეს ხელოვნებას ან განსაკუთრებული სახის მეცნიერებას უდარებდნენ. რადგან მონაზვნური ღვაწლი განეკუთვნება ყველაზე დაფარულ, მნიშვნელოვან და მშვენიერ რამეს, რაც კი ადამიანში არსებობს, - მის სულს. და არა მარტო სულს, არამედ ადამიანის მთელ შემადგენლობას: სულის აღზრდას, სულის განწმენდას და სხეულის ასკეტიკას. ერთი სიტყვით, მთელი ადამიანის ფერიცვალებას, ან, როგორც წმიდა მამები ამბოდნენ, მის "განღმრთობას".

ვინ არიან მონაზვნები? თუკი მხოლოდ სახელწოდებიდან გამომდინარე განვსაზღვრავთ, მაშინ ეს აღმოჩნდება: მარტოკა მცხოვრები ადამიანი. მაგრამ ასეთი განსაზღვრება არაფერს ამბობს, რადგან განმარტოვებით მცხოვრებთა რაოდენობა დიდია, ბერებისა კი - არა. სიტყვაში "მონაზონი" მოცემულია ბევრად უფრო მეტი, ვიდრე უბრალოდ განცალკევებული ცხოვრებაა. აი, მაგალითად, რას ამბობს ღირ. იოანე კიბისაღმწერელი: "მონაზონი იგია, რომელიც მხოლოდ საღმრთო საქმეს ხედავს და აღასრულებს ყოველთვის, ყველგან და ყოველგვარ ქმედებაში. მონაზვნობა არის ის, რომ კაცმა საკუთარი ნება უარყოს, გაბნეული ზრახვები მოიკრიბოს და სამუდამოდ უფრთხილდებოდეს მათ" (Иоанн, игумен Синайский, преп. Лествица. М., 2007. С. 16 // ღირსი იოანე სინელი. კიბე ანუ კლემაქსი. I. 10, 11. https://orthodoxy.ge/tserilebi/kibe/1.htm) (1).

რა თქმა უნდა, მოცემული ჩამონათვალი ვერ ამოწურავს მონაზვნობის შესახებ არსებულ მთელ წარმოდგენას.

"ჭეშმარიტად დიდი გაჭირვებისა და განუწყვეტელი შრომის ატანა უწევს მას, ვისაც ხორცში ყოფნისას ზეცაში ასვლა გადაუწყვეტია და განსაკუთრებულად სოფლიდან გამოსვლის დასაწყისში, სანამ გემოთმოყვარების ჩვეულება დაეხსნება და გასასტიკებული გული ღვთისმოყვარებასა და გლოვის სიწმინდეს შეიძენს, რადგან ჭეშმარიტად დიდი შრომაა საჭირო და დიდი სიმწარის ატანა" (Там же. С. 18 // იქვე, I. 20).

ღირ. იოანე კიბისაღმწერელი, მონაზვნობის შესახებ ცნობილი წიგნის ავტორი, აფრთხილებს ფუქსავატებს დაუფიქრებლად არ შედგნენ მონაზვნობის გზაზე, რომელსაც ის თვითონ სასტიკს და ვიწროს უწოდებს, რადგან ამ გზაზე შემდგარი გაუთვალისწინებელ ჭირვებათა და განსაცდელთა ცეცხლში იგდებს თავს. ამიტომაც უძლურისთვის ჯობს საერთოდ არ იაროს ამ გზით, სხვაგვარად შეიძლება ძლიერ ივნოს თვით სიკვდილამდეც კი, სარგებელის ნაცვლად კი მიიღოს ზიანი: "იცოდეთ, რომ ყოველი, ვინც ამ კეთილ, ძნელ, მძიმე და მსუბუქ ღვაწლს შედგომია, ცეცხლში შესვლას აპირებს, რადგან თავის თავში უნივთო ცეცხლის მიღებას მოელის. თითოეულმა საკუთარი თავი გამოსცადოს და საჭმელი მწარე ბალახთან - მდოგვთან ერთად მიიღოს და თავისი ცრემლით გაზავებული სასმელი სვას, რათა მისი ბრძოლა საკუთარი თავის დასასჯელად არ შემობრუნდეს. თუკი არ ცხონდება ყველა, ვინც მოინათლა.... აქ დავდუმდები" (Там же. С. 18 // იქვე. I. 21, 22).

მონაზონი - ეს ცათა სასუფევლის მეომარია, რომელიც წინა ხაზზე იბრძვის და, შეიძლება ითქვას, ავანგარდშია. მისთვის არ შეიძლება უკანდახევა, ბრძოლის ველიდან გაქცევა - მითუმეტეს: უკან ღმერთი და ცათა სასუფეველია, წინ - უხილავ მტერთა ურდო და სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა; ბრძოლის ხანგრძლივობა - მთელი სიცოცხლეა, დასაწყისში - წუთისოფლისგან განშორება, შუაში - ღვაწლი, ბოლოში კი - ჯილდო ან შერცხვენა. "მონაზვნობა - ეს არის საკუთარ თავზე მუდმივი მოწამეობის აღება, მოწამის შეგნების აღქმა, რომელიც, უსიტყვოდ, ხარობს ამ ბრძოლის გამო და მიღწეულს არასოდეს კმაყოფილდება" (Эмилиан, архим. Слова и наставления. М., 2006. С. 184). აი, რას წარმოადგენს მონაზვნური ცხოვრების გზა.

აქ მხოლოდ ალეგორიებია, სიცოცხლეში კი ბევრად მარტივი და უჩინარია თუმცა, ამავდროულად რთულია. რეალური მონაზვნური ცხოვრება შეიძლება ძლიერ განსხვავდებოდეს იმისგან, რომლის შესახებაც შეიძლება წიგნებში წავიკითხოთ, და ამის შესახებ აუცილებლად უნდა იცოდეს ყველამ, ვისაც კი ამ ეკლიანი გზის სიარული სურს.

უფრო ხშირად ისე ხდება, რომ თანამედროვე ადამიანი, რომელიც მონასტერში მოდის, გაოგნებული ხდება იმ სხვაობის გამო, რაც იქმნება ადამიანის თავში არსებულ წარმოდგენას და იმ რეალობას შორის, რომელსაც ის სინამდვილეში იხილავს: "მონასტერში ხშირად მიდიოდნენ რაღაცით შეძრული ადამიანები, რომლებმაც ვერ გაუგეს გარემომცველ ქვეყნიერებას, ან ცხოვრებისეული ბრძოლითა და ჭირვებებით დაღლილნი, იმედგაცრუებულნი, ნუგეშის, სიმშვიდისა და სულიერი თავისუფლების მეძიებელნი. მაგრამ, როდესაც მათ ზურგს უკან იკეტებოდა მონასტრის კარიბჭე, ყველაზე ხშირად ისინი ვერ პოულობდნენ ვერც ერთს, ვერც მეორეს და ვერც მესამეს. რადგან ადამიანს, რჩება რა ადამიანად, მონასტერში მიაქვს თავისი სისუსტეები და არასრულყოფილება... მონასტერში კი თავისი გზით მიდიოდა ცხოვრება, რომელიც ძლიერ განსხვავდებოდა საერო ცხოვრებისგან, რომელიც ბევრ რამეში არ ემთხვეოდა მონაზვნური მსახურების იდეალებს" (Зырянов П.Н. Русские монастыри и монашество в XIX и начале XX века. М., 1999. С. 6).

სამწუხაროდ, თანამედროვე მონაზვნობა - სულაც არ არის განდეგილური ცხოვრების იდეალი, მაგრამ არც თანამედროვე ახალგაზრდობაში იზრდებიან ანტონები და პახომები, სერგები და მაკარები. როგორც ცნობილი ანგაზა ამბობს: "როგორიცაა ქვეყანა, ისეთია მონასტერიც".

წინამდებარე ნაშრომი მოწოდებულია იმისკენ, რათა გამოაფხიზლოს ახალგაზრდობის ფუქსავატური ნაწილი, რომელიც ელტვის მონაზვნობაში ჰპოვოს თავისი პრობლემების გადაწყვეტა, ან თუნდაც მისი ის ნაწილი, რომელმაც ერში ცხოვრებისას გამოყენება ვერ ჰპოვა, და მის პოვნას მონასტერში ფიქრობს. ნამდვილი მონაზვნობისთვის საჭიროა მოწოდება. რადგან მხოლოდ ის დაიტევს ამ ცხოვრების სიმძიმეს, ვისაც დატევნა ძალუძს.