ხელოვნება - როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ქრისტიანს სანახაობებისადმი - Apocalypse

III – VII საუკუნეების წმიდა მამათა სწავლება,

თუ როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ქრისტიანს

სანახაობებისა და გართობებისადმი

ავტორი: ალექსანდრე კორსუნსკი.

ნაშრომი ეძღვნება III – VII სს-ში ეკლესიის დამოკიდებულებას სანახაობებისა და სხვადასხვა სახის გართობებისადმი (1). ქრისტიანები გადააწყდნენ იმ ფაქტს, რომ მათ გარშემო არსებობდა სხვადასხვა სახის წარმართული სანახაობა და გართობა-თამაშობანი, რომლებიც საცთურს წარმოადგენდნენ სარწმუნოებისკენ ჯერაც ახალმოქცეულ და ახლადმონათლულ სულთათვის. ამასთან დაკავშირებით ეკლესიაში გაჩნდა აუცილებლობა შემუშავებულ ყოფილიყო წესები, თუ როგორ უნდა ეცხოვრა ქრისტიანს და როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონოდა მას გართობათა და სიამტკბილობათადმი. მოყოლებული სამოძღვრო ქადაგებებიდან, წერილებიდან და ტრაქტატებიდან, წმიდა მამათა სწავლებამ შემდეგში თავისი ასახვა ჰპოვა მსოფლიო და ადგილობრივ საეკლესიო კრებათა კანონიკურ დადგენილებებშიც.

__________

1. სტატია მომზადებულია ავტორის მიერ ნოვოსიბირსკის მართლმადიდებლური სასულიერო სემინარიის სწავლების კურსის დასრულების შემდეგ (2015) მის მიერ დაწერილი სადიპლომო ნაშრომის საფუძველზე.

__________

ბოლო დროს მართლმადიდებლურ ინტერნეტში და საეკლესიო ბეჭდვით გამოცემებში გაჩნდა სტატიები, რომელთა ავტორები, მისდევენ რა ზოგიერთი თანამედროვე ღვთისმეტყველის თვალსაზრისს, ყურადღებას ანტიკური ეპოქის თეატრის ბუნებაზე ამახვილებენ და ამიტომაც ფიქრობენ, რომ ჩვენს დროში ძველი წმიდა მამების ციტირება თეატრთან დაკავშირებით არაკორექტულია, რადგან, "ეს არ იყო ყველა დროისთვის მიღებული ფორმულირებები" ("Церковь и театр". Интервью с диак. Андреем Кураевым. 6 августа 2006 г. [Электронный ресурс] // Ежедневное интернет-издание "Православие и мир". URL: http://www.pravmir.ru/cerkov-i-teatr). ამასთან ყურადღების მიღმა რჩებათ სანახაობათა მრავალი ნეგატიური მხარე, რომელთა ბუნება მათ წარმართულ ბუნებაში როდი მდგომარეობს. წინამდებარე ნაშრომში ჩვენ შევეცადეთ ყურადღება გაგვემახვილებინა იმაზე, რომ წმიდა მამები უფრო მეტს ლაპარაკობენ სანახაობათა არა წარმართულ ბუნებაზე, არამედ იმაზე, რომ ისინი შეუსაბამოა "სახარებისეული ცხოვრების სიმკაცრესთან" («Правила Святого Вселенского Шестого Собора, Константинопольского». Правило 51. Зонара // «Правила Святых Вселенских Соборов с толкованиями». Ч. 1. Тутаев: Православное Братство святых князей Бориса и Глеба, 2001. С. 372) და განმარტავენ თუ რატომ.

მოცემულ ნაშრომში შევეცადეთ გამოგვეყენებინა რაც შეიძლებოდა ბევრი წყარო წმიდა მამათა მემკვიდრეობიდან, გვეპოვა და სისტემაში მოგვეყვანა ქრისტიან მწერალთა შეხედულებები და გამონათქვამები სხვადასხვა გართობებზე, რომლებიც უმეტესწილად ეხება საკმაოდ დიდ ქრონოლოგიურ პერიოდს (III – VII სს.). ჩვენ ასევე შევეცადეთ მოგვეცა გართობათა კლასიფიკაცია მათი სახეობებისა და ქრისტიანთა ზენობაზე ნეგატიური ზემოქმედების მიხედვით.

სანახაობათა სამი ძირითადი სახეობა

მოდი, ჩავატაროთ მცირე ექსკურსი გვიანი ანტიკურობის ხანის სანახაობათა სამყაროში, რომელიც თავიდან პოპულარული იყო წარმართებში, შემდეგ კი, ოდნავ სახეშეცვლილი სახით, ქრისტიანებშიც.

რომის იმპერიაში არსებობდა სამი ძირითადი სახის მასობრივი სანახაობა. პირველი - ეს იყო გლადიატორთა ბრძოლები, სანახაობათა ყველაზე სისხლიანი სახეობა, რომლის მიზანი იყო ერთი მებრძოლის მიერ მეორის მოკვლა. მეორე სახეობა გახლდათ - თეატრალურ-სცენური წარმოდგენები: ტრაგიკული და კომიკური სპექტაკლები, პანტომიმები, რომელთაც თან ახლდა უხამსი ცეკვები, ჯამბაზთა ხუმრობები, მიმოსთა გრიმასები, აკრობატთა მანჭვა-გრეხვები, ილუზიონისტთა ხრიკები და ა. შ. და მესამე - ცხენების სრბოლა, ანუ, თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, დოღი, ტოტალიზატორი.

მართლმადიდებლური ესთეტიკის ისტორიკოსი ვ. ვ. ბიჩკოვი მიიჩნევს, რომ იმ დროს არსებულ ყველა ხელოვნებიდან აპოლოგეტები უმეტესად ყველაზე სანახაობრივ სახეობებს აკრიტიკებდნენ, რადგან ისინი ყველაზე მეტად ეწინააღმდეგებოდნენ ქრისტიანული კულტურის რელიგიურ, ეთიკურ და ესთეტიკურ პრინციპებს. თავის ნაშრომში "ეკლესიის მამათა ესთეტიკა" ის წერს: "რომის იმპერიაში სანახაობრივმა ხელოვნებებმა უჩვეულო გაქანება და პოპულარობა ჰპოვა. როგორც წესი, სანახაობები წარმოადგენდნენ რელიგიურ დღესასწაულთა და მისტერიათა ლოგიკურ დასრულებას, მაგრამ ხშირად მათ დამოუკიდებლადაც ატარებდნენ. ტერტულიანეს დროს წელიწადში დაახლოებით 135 საზეიმო დღე აღირიცხებოდა, რომლებიც დაკავშირებულნი იყვნენ სანახაობებთან. IV ს-ის შუაწლებისთვის მათი რაოდენობა გაიზარდა 175-მდე, მათგან 101 დღე ეძღვნებოდა თეატრალურ წარმოდგენებს, 64 დღე - საცირკო სანახაობებს და 10 - გლადიატორთა ბრძოლებს" (Бычков В.В. Эстетика отцов Церкви. Гл. III. Религиозно-этическая доминанта художественной культуры. Раздел: Зрелища [Электронный ресурс] // Предание.ру: православный портал. URL: http://predanie.ru/lib/book/78013/#toc17). ანუ პროცენტული შეფარდებით სანახაობრივი დღეები ტერტულიანეს დროს შეადგენდნენ დაახლოებით 37%-ს, ხოლო IV ს-ის შუაწლებისთვის მათი წილი გაიზარდა 48%-მდე.

არსებობდა სხვა გართობებიც, რომელთაც მდიდარი რომაელების სახლებში მართავდნენ: მდიდრული ნადიმები ღვინის ჩამოსხმით, მუსიკითა და ცეკვით (განსაკუთრებით საქორწილო ნადიმები), აზარტული თამაშები და სხვა. ამგვარ გართობებზე წმიდა მამათა თხზულებებში არცთუ მცირე დარიგებაა მოცემული მოკრძალებასა და თავშეკავებაზე. წმიდა მამათა და ეკლესიის მოძღვართა დამოკიდებულებაზე სანახაობებთან და გართობებთან დაკავშირებით ქვემოთ უფრო დეტალურად ვილაპარაკებთ.

გლადიატორული ბრძოლები

გლადიატორული ბრძოლები წარმოიშვა დაკრძალვის საკულტო წეს-ჩვეულებიდან, რომლიც დაკავშირებული იყო მსხვერპლშეწირვასთან. რომის მმართველები და მრავალ სხვა ხალხთა დამპყრობლები ამ ბრძოლებს იყენებდნენ იმისთვის, რათა საკუთარი ხალხი მიეჩვიათ გულგრილად ემზირათ სისხლისღვრისთვის. ამისთვის ისინი ცირკის არენაზე აწყობდნენ საჩვენებელ შერკინებებს ნამდვილი მკვლელობებით.

"სიკვდილზე წამსვლელთა" ნაკლებობას რომაელები არ განიცდიდნენ. გლადიატორთა ბრძოლებისთვის იყენებდნენ ტყვეებს, დამნაშავეებს, მონებს, რომლებიც თავიანთ ბატონებს გაქცნენ, ასევე სხვადასხვა მაწანწალებს, რომელთაც არ სურდათ მუშაობა და ფულისთვის ამგვარ სისხლიან სანახაობაზე თანხმდებოდნენ. მოგვიანებით ამგვარ ბრძოლებში მონაწილეობას აიძულებდნენ ქრისტიანებსაც. ისეც ხდებოდა, რომ მონათმფლობელები, რომლებიც ამფითეატრის ძლიერი თაყვანისმცემლები იყვნენ, თამაშების მომწყობებს თავიანთ მონებს სთავაზობდნენ. გლადიატორულ შებრძოლებებში ხშირად ადამიანებს შერკინება უწევდათ ველურ მხეცებთან: ლომებთან, დათვებთან, ხარებთან და სხვა ნადირებთან; ზოგჯერ ეს იყო უბრალოდ ცხოველთა დევნა. ყველაზე საყვარელი სანახაობა იყო სხვადასხვა სახის გლადიატორული ბრძოლების შეერთება ერთ სისხლიან წარმოდგენაში.

ზემოთ ვამბობდით, რომ გლადიატორთა ბრძოლების მიზანი იყო ერთი მებრძოლის მიერ მეორე მებრძოლის მოკვლა. მაგრამ, იმ შემთხვევაში, თუ გლადიატორი თავისი მეომრული და მამაცური თვისებებით პუბლიკაზე შთაბეჭდილებას მოახდენდა, ჟესტებით გამოხატული ხმის მიცემით მას შეიწყალებდნენ ხოლმე. ამ თამაშების მომწყობი მდიდარი რომაელები თავიანთ საუკეთესო მეომრებს უფრთხილდებოდნენ, რადგან მათ უდიდესი შემოსავალი მოჰქონდათ, თუმცა გლადიატორთა სიცოცხლის შენარჩუნება მათში სამარცხვინოდ მიიჩნეოდა, რადგან შეიძლებოდა ისინი ძუნწებად მიეჩნიათ. "სახელმწიფო, - წერს ისტორიკოსი დ. ა. ვოლოშინი, - თავის მხრივ მიზანმიმართულად ხარჯავდა წარმოუდგენელ თანხებს ამ სისტემის უწყვეტი მოქმედებისთვის, რომელიც სულ ახალ და ახალ ჩემპიონებს "აცხობდა" და, რომლებიც ერთსა და იმავე დროს იყვნენ პუბლიკის კერპებიც და სასიკვდილოდ გაწირული გარიყულებიც" (Волошин Д.А. Гладиаторские бои как политическое массовое зрелище и средство "социальной дрессуры" [Электронный ресурс] // Центр антиковедения ЯрГУ. http://antik-yar.ru/events/cl-civ-2011/papers/voloshinda#начало).

გავრცელებულია აზრი, რომ გლადიატორული ბრძოლები აიკრძალა V ს-ის დასაწყისში, რომის იმპერიის დაცემამდე 72 წლის ადრე, როდესაც ბერმა ტელემაქოსმა, რომელიც გლადიატორთა ბრძოლაში ჩაერია, საკუთარი სიცოცხლის ფასად შეძლო მისი შეწყვეტა (См.: "Алмахий" [Электронный ресурс] // «Православная энциклопедия»: Электронная версия. http://www.pravenc.ru/text/114924.html).

ტელემაქოსი

ამ მოვლენამ აავსო იმპერატორ ჰონორიუსის მოთმინების ფიალა, რომელმაც გლადიატორული ბრძოლები ოფიციალურად აკრძალა. ამ აკრძალვის შემდეგ გლადიატორები მხოლოდ მხეცებს ებრძოდნენ. ჩვენს დრომდე ეს შერკინება კორიდას სახით შენარჩუნდა.

თეატრალური წარმოდგენები

სანახაობათა მეორე სახეობას წარმოადგენენ სხვადასხვა სახის თეატრალური წარმოდგენები. როგორც ცნობილია, თეატრის სამშობლოდ ითვლება საბერძნეთი. ანტიკური თეატრი (ბერძნ. Theatron – "სანახაობათა ადგილი, სანახაობა") ("Театр" [Электронный ресурс] // «Большой Энциклопедический словарь» на сайте Академик.ру. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/289382) იცნობდა დრამას, ტრაგედიას და კომედიას. რომის თეატრში წინა პლანზე წამოწეული იყო სანახაობრიობა. კლასიკური ტრაგედია გარდაისახა ყოველგვარი უბედურებების, ომების და სხვა კატაკლიზმების ჩვენებაში, სავალდებულო კატასტროფული ფინალით. ტრაგედიის მთავარი გმირი ყოველთვის იღუპებოდა. კომედიურ წარმოდგენებში მეფობდა ვნებათა ღელვა. აღვირახსნილი უზნეობის მწვერვალს თეატრალურ სცენაზე წარმოადგენდა გარყვნილება და უკუღმართობა.

რომის თეატრის ყველაზე გავრცელებულ ჟანრებს, რომელიც შემდეგ მემკვიდრეობად ბიზანტიასაც ერგო, გახდა: პირიქე - მხატვრული და მიმზიდველი სპექტაკლი მუსიკით, ცეკვებითა და ფეიერვერკებით, რომელიც უფრო ახლოს დგას ბალეტთან. ეს იყო თანამედროვე საესტრადო წარმოდგენების ძველი წინასახე; პანტომიმა - პლასტიკური და აკრობატული სცენები მითოლოგიურ სიუჟეტებზე; პალიატა - ე. წ. "მოსასხამის კომედია", რომელშიც მსახიობები თამაშობდნენ პალიუმებში (რაც ლათინურიდან თარგმანში ნიშნავს "მოსასხამს"); და ატელანა, რომელიც სარგებლობდა უდიდესი პოპულარობით. ეს იყო სახალხო კომედია მუდმივი ნიღბიანი ტიპაჟებით, ფარსი.

უნდა ითქვას, რომ თეატრალური წარმოდგენების გაფორმება დაყენებული იყო უმაღლეს დონეზე. ა. ფ. ლოსევი თავის ნაშრომში "Античная литература" ("ანტიკური ლიტერატურა") წერს: "აპულეოსი თავის რომანში გვაძლევს რომის პანტომიმა - ბალეტის ცოცხალ აღწერას. ამ აღწერიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ რომის თეატრში უმაღლეს დონეზე იყო აყვანილი სცენური გაფორმების ტექნიკა. ბრწყინვალე დეკორაციები, მდიდრული კოსტიუმები, ფონტანები სცენაზე, მუსიკა - ეს ყველაფერი წარმოადგენდა რომის სცენის აქსესუარს. მაგრამ პირველი საუკუნეების რომში თეატრალური სანახაობების იდეური შინაარსი არცთუ მაღალი იყო. წარმოდგენებში ჭარბობდა ეროტიკა, თეატრი მხოლოდ ართობდა მაყურებელს, და არ ზრდიდა. აპულეოსი თავის რომანში აჩვენებს პანტომიმა-ბალტეს "პარისის სამსჯავრო", რომელშიც ცეკვავს სამი ულამაზესი ღმერთქალი მათი მომხიბლავი ნიმფებით და ამურით - ლამაზმანი პარისით, რომელიც, დაუფიქრებლად, უეცრად აძლევს ვაშლს ვენერას, რომელიც მას ყველაზე ლამაზ ქალს შეჰპირდა" (Лосев А.Ф. Античная литература. Ч. 2. Рим. Гл. XVII. Послеклассическая литература. Поздняя Римская империя (II в. н.э.) // Greekroman.ru. Энциклопедия античной мифологии. http://library.greekroman.ru/crit/antlit01/ 15.htm#razdel42).

შეიძლება დავამატოთ მხოლოდ ის, რომ ყველა სპექტაკლი ეძღვნებოდა წარმართ ღმერთებს. მათი ქანდაკებები დადგმული იყო თეატრალურ ნაგებობებში. იმავე ტერტულიანის აღწერით, III ს-ის თეატრი წარმოადგენდა წარმართული ტაძრის ერთგვარ ფილიალს, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ტაძარში თუ წარმართ ღმერთებს აღევლინებოდა ლოცვა, თეატრში აჩვენებდნენ თვით "ღმერთების" ცხოვრებასა და თავგადასავლებს. სიუჟეტებს განსაკუთრებულ რეალისტურობას ანიჭებდა მსხვერპლშეწირვები, რომლებიც წინ უსწრებდა თეატრალურ სანახაობას.

დოღი

დასასრულ, სანახაობათა მესამე სახეობას წარმოადგენდა დოღი, ცხენების სრბოლა. ეკლესიის ცნობილი რუსი ისტორიკოსი პროფ. ა. პ. ლებედევი (1845-1908) წერს: "ისინი წარმოადგენდნენ ყველაზე უწყინარ გართობას წარმართულ გართობებს შორის. მაგრამ უმაღლესი ზნეობრიობის თვალსაზრისით არც ისე უზადოს" (Лебедев А.П. Церковно-исторические повествования общедоступного содержания и изложения: Из давних времён Христианской Церкви. Гл. 9. Публичные зрелища и голос древнехристианской Церкви по поводу них [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/ ?Istorija_Tserkvi/cerkovno-istoricheskie-povestvovanija-davnikh-vremen-khristianskojcerkvi=9#i5).

მკვლევართა აზრით, ცხენების სრბოლა არა მარტო მცირე ცოდვების მიზეზი ხდებოდა, როგორიცაა გაფანტულობა, ფუჭსიტყვაობა ან ბილწსიტყვაობა, არამედ ხშირად იწვევდა დამას, კამათს, ჩხუბსა და მკვლელობებსაც კი: "დოღის მომწყობნი იყოფოდნენ პარტიებად, ყოველმხრივ ცდილობდნენ პირველობა წაერთმიათ სხვა პარტიებისთვის, იყენებდნენ ინტრიგებს, ცდილობდნენ ყოველმხრივ ზიანი მიეყენებინათ მოწინააღმდეგე პარტიისთვის, ხალხში შეჰქონდათ დავა, განხეთქილება, მკვლელობები, სიკვდილიანობა, ერთი სიტყვით, - ისინი ზნეობრივად რყვნიდნენ საზოგადოებას, თუმცა არა ისე, როგორც გლადიატორული თამაშები და თეატრები" (იქვე).

სხვა ცნობილი ისტორიკოსი და აკადემიკოსი ფ. ი. უსპენსკი, ჩამოთვლის რა ბიზანტიის დედაქალაქის საზოგადოებრივ დაწესებულებებს, იპოდრომს "სრულიად საზოგადოებრივ დაწესებულებას" უწოდებს, ხოლო მასზე გამართულ თამაშობებს - კონსტანტინოპოლის მცხოვრებთა უსაყვარლეს გართობებს. იპოდრომი, რომელსაც საფუძველი რომის იმპერატორმა სეპტიმიუს სევეროსმა ჩაუყარა, საბოლოოდ აშენებულ იქნა კონსტანტინე დიდის დროს. მისი არქიტექტურის აღწერისას, ფ. ი. უსპენსკი აღნიშნავს, რომ ის შიდა გასასვლელებითა და დახურული გალერეებით შეერთებული იყო სამეფო დარბაზთან, რაც შესაძლებლობას აძლევდა იმპერატორს საცირკო სანახაობების დამსწრე ყოფილიყო ისე, რომ ხალხში არ გამოჩენილიყო. მეცნიერი მიიჩნევს, რომ იპოდრომს კონსტანტინოპოლში ხალხისთვის უნდა მიეცა იმდენი სანახაობა, რამდენსაც რომის Circus maximus-ი იძლეოდა.

არენა "ცირკუს მაქსიმუს" (Circus maximus)

"ეს მიზანი, - წერს. ფ. ი. უსპენსკი, - არა მარტო მიღწეულ იქნა, არამედ, შეიძლება ითქვას, რომ მან ყოველგვარ მოლოდინსაც გადააჭარბა, რამეთი კონსტანტინოპოლის დაწესებულებამ საკუთარ თავში მოახდინა არა მარტო სიამოვნებათა ცენტრალიზება, არამედ მიიზიდა მოსახლეობის პოლიტიკური და საეკლესიო ინტერესებიც კი და მიიღო არა მარტო ადგილობრივი, არამედ ზოგადიმპერიული მნიშვნელობა" (Успенский Ф.И. История Византийской империи. Т. 1. Период I (до 527 г.). Элементы образования византинизма. Гл. VIII. Константинополь. Мировое значение столицы Восточной империи. Епархия города. Ремесленные сословия. Димы. Образовательные учреждения [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Istorija_Tserkvi/istorija-vizantijskoj-imperii-tom1-uspenskij/2_8).

ამგვარად, იპოდრომზე, როგორც მეცნიერი აღნიშნავს, გართობების გარდა, უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური და საეკლესიო საკითხებიც წყდებოდა. იპოდრომი პირველად დაინგრა 1204 წელს, როდესაც ჯვაროსნებმა კონსტანტინოპოლი აიღეს, ხოლო საბოლოოდ XVI ს-ში ის მიწასთან გაასწორეს თურქებმა.

ეკლესიის წმიდა მამები და მოძღვრები გლადიატორულ თამაშობათა შესახებ

ახლა განვიხილოთ, თუ როგორი დამოკიდებულება ჰქონდათ ძველი ეკლესიის წმიდა მამებსა და მოძღვრებს გლადიატორული ბრძოლებისადმი. როგორი არგუმენტებით ცდილობდნენ ისინი შეეგონებინათ ქრისტიანები არ დასწრებოდნენ ამგვარ სანახაობებს?

ჯერ-ერთი, გლადიატორული თამაშები წარმოადგენდნენ კერპთაყვანისმცემლობას. ტერტულიანე, როდესაც ამ პოპულარული თამაშობის წარმოშობას განმარტავს, წერს, რომ მას ეწოდებოდა "ვალი", რადგან ძველ რომაელებს მიაჩნდათ, რომ ადამიანის სისხლის დაღვრით ისინი ვალს უხდიდნენ გარდაცვლილ წინაპრებს.

თავდაპირველად მიცვალებულთა დაკრძალვებზე ტყვეებს ან მონებს ჰკლავდნენ, მაგრამ შემდეგ ამისგან გასართობი თამაშობანი გამოიგონეს და საცოდავ მონებს ერთმანეთის მოკვლა აიძულეს. "ეს სანახაობა, რაც უფრო სასტიკი იყო, მით უფრო სიამოვნებდათ და უფრო მეტი გართობისთვის ადამიანებს საჯიჯგნად ველურ მხეცებს მიუგდებდნენ ხოლმე. ასე მოკლული ადამიანები გარდაცვლილ ნათესავთა საპატივცემოდ აღვლენილ მსხვერპლად მიაჩნდათ. მაგრამ მსხერპლი - ეს სხვა არა არის რა, თუ არა კერპთაყვანისმცემლობა", - წერს ტერტულიანე (Тертуллиан. О зрелищах. Гл. 12 [Электронный ресурс] // «The Tertullian Project»: Коллекция античных и современных материалов о ранне-христианском писателе Тертуллиане и его работах. URL: http://www.tertullian.org/russian/de_spectaculis_rus.htm).

წმ. კვიპრიანე კართაგენელი ასევე მიიჩნევდა, რომ "კერპთაყვანისმცემლობა დედაა ყოველგვარ გართობათა": "ქრისტიანები რომ მიიპყრონ, ის მათ მხედველობისა და სმენის სიტკბოებით იზიდავს. ... მზაკვარმა ეშმაკმა, რომელმაც იცის, რომ კერპთაყვანისმცემლობა თავისთავად ამაზრზენია, შეაერთა ის სანახაობებთან, რათა გართობების მეშვეობით შეაყვაროს ის ქრისტიანებს" (Святитель Киприан Карфагенский. Книга о зрелищах [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Kiprian_Karfagenskij/kniga-o-zrelishhax).

მეორეც, ამფითეატრში მისულ ადამიანს ეცვლებოდა ცნობიერება. შეუძლებელი იყო "უკეთურთა საკრებულოში" (ფსალმ. 1:1) ერთხელ მისულ ადამიანს საკუთარ თავში შეენარჩუნებინა ხატი ღმრთის და არ შთავარდნილიყო სულის ისეთ დამღუპველ მდგომარეობებში როგორიცაა: მრისხანება, მძვინვარება, გაღიზიანება, მტრობა, რომელთაც გმობს მოციქული პავლე (ეფეს. 4:31).

თვალსაჩინო მაგალითი იმისა, თუ როგორ ცვლიდა გლადიატორული ბრძოლები ადამიანის ცნობიერებასა და გულის განწყობას, წარმოადგენს ერთი ადამიანის ისტორია, რომელიც აღწერილია ნეტ. ავგუსტინეს "აღსარებაში". ეს იყო ვინმე ქრისტიანი, რომელიც რომში სამართლის შესასწავლად ჩავიდა. მეგობრებმა "მოფერებითი ძალადობით" ერთხელ ის ამფითეატრში წაიყვანეს, ის კი არწმუნებდა, რომ შეეძლოთ იქ მხოლოდ მისი სხეულის წაყვანა, მაგრამ არა სულისა, რადგან ის სანახაობაზე თვალებდახუჭული დაჯდებოდა, ანუ ფაქტობრივად იქ აღარ იქნებოდა.

ქრისტიანი ასეც მოიქცა. მაგრამ გახელებულმა კივილმა, რომელიც შებრძოლების კულმინაციურ მომენტში გაისმა, აიძულა იგი თვალები გაეხილა. ნეტ. ავგუსტინე წერს: "და სული მისი უფრო დაიკოდა, ვიდრე გლადიატორის სხეული, რომლის მზერაც მან მოისურვა; ის უფრო უბედური დაეცა, ვიდრე გლადიატორი, რომლის დაცემა ხალხის აღფრთოვანებას იწვევდა და მის ყურებში ისეთ ალიაქოთს იწვევდა, რომ თვალის გახელას აიძულებდა. ... როგორც კი ეს სისხლი დაინახა, ის უეცრად მძვინვარებით აღენთო და კი არ მოარიდა თავი, არამედ უფრო ჩააშტერდა, თვალებს არ აცილებდა ორთაბრძოლას; მისგან შეუმჩნევლად მძვინვარებდა, ტკბებოდა დანაშაულებრივი ორთაბრძოლით და სისხლიანი აღფრთოვანებით თვრებოდა. ის უკვე აღარ იყო ის თავდაპირველი ადამიანი, ამფითეატრში პირველად რომ მოვიდა, არამედ ერთ-ერთი ბრბოთაგანი, რომელიც მის მომყვან მეგობრებთან შეამხანაგებული მოვიდა. კიდევ რა შეიძლება ითქვას? ის უყურებდა, ყვიროდა, იწვოდა და ავლენდა დაუოკებელ სურვილს, რომელიც უკანვე ეწეოდა. ახლა ის არა მარტო დადიოდა სხვებთან ერთად, ვინც პირველად წაიყვანეს იგი ამფითეატრში, არამედ გადაამეტა კიდევაც მათ და გლადიატორთა სანახაობაზე უკვე სხვებიც მიჰყავდა" (Блаженный Аврелий Августин. Исповедь. Кн. 6. Гл. 8 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Avrelij_Avgustin/ispoved/6_8).

ის, რომ ამგვარი სანახაობები ადამიანს ასწავლიან სისასტიკეს, წმ. კვიპრიანე კართაგენელიც წერდა: "მაყურებელთა საამებლად ზოგიერთს ჰკლავენ სისხლიანი სანახაობით სისასტიკე რომ ისწავლონ, თითქოსდა ადამიანს საკუთარი დაუოკებლობა აკლდეს ეს რომ საჯაროდ არ ისწავლოს" (Святитель Киприан Карфагенский. Книга о зрелищах [Электронный ресурс] //Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Kiprian_Karfagenskij/kniga-o-zrelishhax).

წმ. იოანე ოქროპირი ამატებს, რომ ადამიანი, რომელიც ამგვარ სანახაობებზე დადის, სწავლობს არა მარტო სისასტიკეს, არამედ შეუბრალებლობას და არაადამიანურობას: "მათ (თამაშობებს) ყოველგვარი უწესობა თან სდევს, ხალხს ასწავლის ყოველთვის სასტიკი, შეუბრალებელი და არაადამიანური იყოს, ჩვევს ადამიანთა ტანჯვას უცქიროს, სისხლისღვრას, მხეცების გაშმაგებას, რასაც ვერაფერი აოკებს" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на 1-е Послание к Коринфянам. Беседа 12 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL:
http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_64/12).

როგორც ჯერ კიდევ ძველაღთქმისეული დროიდან არის ცნობილი, მკვლელობა - მომაკვდინებელი ცოდვაა. არანაკლებ მძიმე ცოდვაა მკვლელობაში თანამონაწილეობა. ქრისტიანისთვის ცოდვაა არა მარტო მკვლელობის მოსურვება, არამედ მკვლელობაზე დასწრებაც. წმ. თეოფილე ანტიოქიელი (II ს.) გვაფრთხილებს, რომ სისხლიანი სანახაობის მაყურებლები მკვლელობის თანამონაწილეები ხდებიან: "დაუშვებელია ვუყურებდეთ გლადიატორთა ბრძოლებს, რათა ჩვენც მკვლელობების მოწმეები და თანამონაწილეები არ გავხდეთ" (Святитель Феофил Антиохийский. Послание к Автолику. Кн. 3. Гл. 15 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Feofil_Antiohijskij/poslanie_k_avtoliku).

ეკლესიის კანონიკური დადგენილებები და გადმოცემები გლადიატორთა ბრძოლის შესახებ

ძველი ეკლესიის კანონიკური კრებული, წმ. მღვდელმოწამე იპოლიტე რომაელის "მოციქულთა გადმოცემა", რომელიც III ს-ეს განეკუთვნება ნათლობის საიდუმლოს მიღებას უკრძალავს ყველას, ვინც რამენაირად არის კავშირში გლადიატორულ ბრძოლებთან: "გლადიატორი ან ვინც გლადიატორებს ბრძოლას ასწავლის, ნადირობაში მყოფი მხეცთა შემპყრობი ან მონა, რომელიც გლადიატორულ შერკინებებში მონაწილეობს, ან დაცხრეს ამ საქმიანობიდან ან გაბრუნებულ იქნას" (Священномученик Ипполит Римский. Апостольское предание. Гл. 16. О делах и занятиях [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ippolit_Rimskij/Apostolskoe_predanie/). ანუ, ნათლისღება რომ მიიღოს და ქრისტიანი გახდეს, ყველა ამ პიროვნებამ უნდა მიატოვოს თავისი საძრახისი საქმიანობა.

ეკლესიის ამგვარი პოზიცია იმდენად მტკიცე და ცხადი იყო, რომ ასწლეულების განმავლობაში მას შეურყევლად იცავდნენ. 692 წელს ის კიდევ უფრო განმტკიცებულ იქნა კონსტანტინოპოლის ტრულის სამეფო (სვეტებიან) პალატებში შეკრებილი კრების მიერ (მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მას ასევე VI მსოფლიო კრება ეწოდება, რადგან ტრულის კრება განიხილება, როგორც VI მსოფლიო კრების გაგრძელება). მასზე მიღებული 102 კანონიდან ერთი, კერძოდ, 51-ე კანონი ეხება გლადიატორთა ბრძოლებს. კანონში ნათქვამია: "ეს წმინდა მსოფლიო კრება სრულიად კრძალავს ... მხეცურ სანახაობებს ... ხოლო ვინც ეს კანონი შეურაცხყოს ... კლერიკოსი დასიდან განიკვეთოს, ერისკაცი კი უზიარებელ იქნეს" («Правила Святого Вселенского Шестого Собора, Константинопольского». Правило 51. С. 371–372).

მართლმადიდებლური კანონების კომენტატორი, XII ს-ის ბიზანტიელი ისტორიკოსი იოანე ზონარა ამასთან დაკავშირებით წერს: "მხეცური სანახაობა და მხეცებზე დაგეშვა ძაღლებით ნადირობა ან სხვა რამე კი არ არის, რამეთუ ეს სანახაობა კი არა საქმიანობაა. დიდ ქალაქებში მხეცებს, ლომებს და დათვებს აჭმევდნენ და გარკვეულ დროს სანახაობებზე გამოჰყავდათ, შემდეგ მათ ზოგჯერ ხარებთან აბრძოლებდნენ, ხან კიდევ ადამიანებთან, ტყვეებთან, მაგალითად, ტუსაღებთან, და ამას მაყურებელთა საამებლად იქმოდნენ. სწორედ ამას კრძალავს კანონი, რადგან ეს ამხელს მაყურებელთა სისასტიკეს, რომელიც სხვების უბედურებით საკუთარ სიამტკბილობას ეძლევა" (იქვე. გვ. 372).

გაგრძელება იქნება.