ხელოვნება - როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ქრისტიანს სანახაობებისადმი - Apocalypse

III – VII საუკუნეების წმიდა მამათა სწავლება,

თუ როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ქრისტიანს

სანახაობებისა და გართობებისადმი

ავტორი: ალექსანდრე კორსუნსკი.

ნაშრომი ეძღვნება III – VII სს-ში ეკლესიის დამოკიდებულებას სანახაობებისა და სხვადასხვა სახის გართობებისადმი (1). ქრისტიანები გადააწყდნენ იმ ფაქტს, რომ მათ გარშემო არსებობდა სხვადასხვა სახის წარმართული სანახაობა და გართობა-თამაშობანი, რომლებიც საცთურს წარმოადგენდნენ სარწმუნოებისკენ ჯერაც ახალმოქცეულ და ახლადმონათლულ სულთათვის. ამასთან დაკავშირებით ეკლესიაში გაჩნდა აუცილებლობა შემუშავებულ ყოფილიყო წესები, თუ როგორ უნდა ეცხოვრა ქრისტიანს და როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონოდა მას გართობათა და სიამტკბილობათადმი. მოყოლებული სამოძღვრო ქადაგებებიდან, წერილებიდან და ტრაქტატებიდან, წმიდა მამათა სწავლებამ შემდეგში თავისი ასახვა ჰპოვა მსოფლიო და ადგილობრივ საეკლესიო კრებათა კანონიკურ დადგენილებებშიც.

__________

1. სტატია მომზადებულია ავტორის მიერ ნოვოსიბირსკის მართლმადიდებლური სასულიერო სემინარიის სწავლების კურსის დასრულების შემდეგ (2015) მის მიერ დაწერილი სადიპლომო ნაშრომის საფუძველზე.

__________

ბოლო დროს მართლმადიდებლურ ინტერნეტში და საეკლესიო ბეჭდვით გამოცემებში გაჩნდა სტატიები, რომელთა ავტორები, მისდევენ რა ზოგიერთი თანამედროვე ღვთისმეტყველის თვალსაზრისს, ყურადღებას ანტიკური ეპოქის თეატრის ბუნებაზე ამახვილებენ და ამიტომაც ფიქრობენ, რომ ჩვენს დროში ძველი წმიდა მამების ციტირება თეატრთან დაკავშირებით არაკორექტულია, რადგან, "ეს არ იყო ყველა დროისთვის მიღებული ფორმულირებები" ("Церковь и театр". Интервью с диак. Андреем Кураевым. 6 августа 2006 г. [Электронный ресурс] // Ежедневное интернет-издание "Православие и мир". URL: http://www.pravmir.ru/cerkov-i-teatr). ამასთან ყურადღების მიღმა რჩებათ სანახაობათა მრავალი ნეგატიური მხარე, რომელთა ბუნება მათ წარმართულ ბუნებაში როდი მდგომარეობს. წინამდებარე ნაშრომში ჩვენ შევეცადეთ ყურადღება გაგვემახვილებინა იმაზე, რომ წმიდა მამები უფრო მეტს ლაპარაკობენ სანახაობათა არა წარმართულ ბუნებაზე, არამედ იმაზე, რომ ისინი შეუსაბამოა "სახარებისეული ცხოვრების სიმკაცრესთან" («Правила Святого Вселенского Шестого Собора, Константинопольского». Правило 51. Зонара // «Правила Святых Вселенских Соборов с толкованиями». Ч. 1. Тутаев: Православное Братство святых князей Бориса и Глеба, 2001. С. 372) და განმარტავენ თუ რატომ.

მოცემულ ნაშრომში შევეცადეთ გამოგვეყენებინა რაც შეიძლებოდა ბევრი წყარო წმიდა მამათა მემკვიდრეობიდან, გვეპოვა და სისტემაში მოგვეყვანა ქრისტიან მწერალთა შეხედულებები და გამონათქვამები სხვადასხვა გართობებზე, რომლებიც უმეტესწილად ეხება საკმაოდ დიდ ქრონოლოგიურ პერიოდს (III – VII სს.). ჩვენ ასევე შევეცადეთ მოგვეცა გართობათა კლასიფიკაცია მათი სახეობებისა და ქრისტიანთა ზენობაზე ნეგატიური ზემოქმედების მიხედვით.

სანახაობათა სამი ძირითადი სახეობა

მოდი, ჩავატაროთ მცირე ექსკურსი გვიანი ანტიკურობის ხანის სანახაობათა სამყაროში, რომელიც თავიდან პოპულარული იყო წარმართებში, შემდეგ კი, ოდნავ სახეშეცვლილი სახით, ქრისტიანებშიც.

რომის იმპერიაში არსებობდა სამი ძირითადი სახის მასობრივი სანახაობა. პირველი - ეს იყო გლადიატორთა ბრძოლები, სანახაობათა ყველაზე სისხლიანი სახეობა, რომლის მიზანი იყო ერთი მებრძოლის მიერ მეორის მოკვლა. მეორე სახეობა გახლდათ - თეატრალურ-სცენური წარმოდგენები: ტრაგიკული და კომიკური სპექტაკლები, პანტომიმები, რომელთაც თან ახლდა უხამსი ცეკვები, ჯამბაზთა ხუმრობები, მიმოსთა გრიმასები, აკრობატთა მანჭვა-გრეხვები, ილუზიონისტთა ხრიკები და ა. შ. და მესამე - ცხენების სრბოლა, ანუ, თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, დოღი, ტოტალიზატორი.

მართლმადიდებლური ესთეტიკის ისტორიკოსი ვ. ვ. ბიჩკოვი მიიჩნევს, რომ იმ დროს არსებულ ყველა ხელოვნებიდან აპოლოგეტები უმეტესად ყველაზე სანახაობრივ სახეობებს აკრიტიკებდნენ, რადგან ისინი ყველაზე მეტად ეწინააღმდეგებოდნენ ქრისტიანული კულტურის რელიგიურ, ეთიკურ და ესთეტიკურ პრინციპებს. თავის ნაშრომში "ეკლესიის მამათა ესთეტიკა" ის წერს: "რომის იმპერიაში სანახაობრივმა ხელოვნებებმა უჩვეულო გაქანება და პოპულარობა ჰპოვა. როგორც წესი, სანახაობები წარმოადგენდნენ რელიგიურ დღესასწაულთა და მისტერიათა ლოგიკურ დასრულებას, მაგრამ ხშირად მათ დამოუკიდებლადაც ატარებდნენ. ტერტულიანეს დროს წელიწადში დაახლოებით 135 საზეიმო დღე აღირიცხებოდა, რომლებიც დაკავშირებულნი იყვნენ სანახაობებთან. IV ს-ის შუაწლებისთვის მათი რაოდენობა გაიზარდა 175-მდე, მათგან 101 დღე ეძღვნებოდა თეატრალურ წარმოდგენებს, 64 დღე - საცირკო სანახაობებს და 10 - გლადიატორთა ბრძოლებს" (Бычков В.В. Эстетика отцов Церкви. Гл. III. Религиозно-этическая доминанта художественной культуры. Раздел: Зрелища [Электронный ресурс] // Предание.ру: православный портал. URL: http://predanie.ru/lib/book/78013/#toc17). ანუ პროცენტული შეფარდებით სანახაობრივი დღეები ტერტულიანეს დროს შეადგენდნენ დაახლოებით 37%-ს, ხოლო IV ს-ის შუაწლებისთვის მათი წილი გაიზარდა 48%-მდე.

არსებობდა სხვა გართობებიც, რომელთაც მდიდარი რომაელების სახლებში მართავდნენ: მდიდრული ნადიმები ღვინის ჩამოსხმით, მუსიკითა და ცეკვით (განსაკუთრებით საქორწილო ნადიმები), აზარტული თამაშები და სხვა. ამგვარ გართობებზე წმიდა მამათა თხზულებებში არცთუ მცირე დარიგებაა მოცემული მოკრძალებასა და თავშეკავებაზე. წმიდა მამათა და ეკლესიის მოძღვართა დამოკიდებულებაზე სანახაობებთან და გართობებთან დაკავშირებით ქვემოთ უფრო დეტალურად ვილაპარაკებთ.

გლადიატორული ბრძოლები

გლადიატორული ბრძოლები წარმოიშვა დაკრძალვის საკულტო წეს-ჩვეულებიდან, რომლიც დაკავშირებული იყო მსხვერპლშეწირვასთან. რომის მმართველები და მრავალ სხვა ხალხთა დამპყრობლები ამ ბრძოლებს იყენებდნენ იმისთვის, რათა საკუთარი ხალხი მიეჩვიათ გულგრილად ემზირათ სისხლისღვრისთვის. ამისთვის ისინი ცირკის არენაზე აწყობდნენ საჩვენებელ შერკინებებს ნამდვილი მკვლელობებით.

"სიკვდილზე წამსვლელთა" ნაკლებობას რომაელები არ განიცდიდნენ. გლადიატორთა ბრძოლებისთვის იყენებდნენ ტყვეებს, დამნაშავეებს, მონებს, რომლებიც თავიანთ ბატონებს გაქცნენ, ასევე სხვადასხვა მაწანწალებს, რომელთაც არ სურდათ მუშაობა და ფულისთვის ამგვარ სისხლიან სანახაობაზე თანხმდებოდნენ. მოგვიანებით ამგვარ ბრძოლებში მონაწილეობას აიძულებდნენ ქრისტიანებსაც. ისეც ხდებოდა, რომ მონათმფლობელები, რომლებიც ამფითეატრის ძლიერი თაყვანისმცემლები იყვნენ, თამაშების მომწყობებს თავიანთ მონებს სთავაზობდნენ. გლადიატორულ შებრძოლებებში ხშირად ადამიანებს შერკინება უწევდათ ველურ მხეცებთან: ლომებთან, დათვებთან, ხარებთან და სხვა ნადირებთან; ზოგჯერ ეს იყო უბრალოდ ცხოველთა დევნა. ყველაზე საყვარელი სანახაობა იყო სხვადასხვა სახის გლადიატორული ბრძოლების შეერთება ერთ სისხლიან წარმოდგენაში.

ზემოთ ვამბობდით, რომ გლადიატორთა ბრძოლების მიზანი იყო ერთი მებრძოლის მიერ მეორე მებრძოლის მოკვლა. მაგრამ, იმ შემთხვევაში, თუ გლადიატორი თავისი მეომრული და მამაცური თვისებებით პუბლიკაზე შთაბეჭდილებას მოახდენდა, ჟესტებით გამოხატული ხმის მიცემით მას შეიწყალებდნენ ხოლმე. ამ თამაშების მომწყობი მდიდარი რომაელები თავიანთ საუკეთესო მეომრებს უფრთხილდებოდნენ, რადგან მათ უდიდესი შემოსავალი მოჰქონდათ, თუმცა გლადიატორთა სიცოცხლის შენარჩუნება მათში სამარცხვინოდ მიიჩნეოდა, რადგან შეიძლებოდა ისინი ძუნწებად მიეჩნიათ. "სახელმწიფო, - წერს ისტორიკოსი დ. ა. ვოლოშინი, - თავის მხრივ მიზანმიმართულად ხარჯავდა წარმოუდგენელ თანხებს ამ სისტემის უწყვეტი მოქმედებისთვის, რომელიც სულ ახალ და ახალ ჩემპიონებს "აცხობდა" და, რომლებიც ერთსა და იმავე დროს იყვნენ პუბლიკის კერპებიც და სასიკვდილოდ გაწირული გარიყულებიც" (Волошин Д.А. Гладиаторские бои как политическое массовое зрелище и средство "социальной дрессуры" [Электронный ресурс] // Центр антиковедения ЯрГУ. http://antik-yar.ru/events/cl-civ-2011/papers/voloshinda#начало).

გავრცელებულია აზრი, რომ გლადიატორული ბრძოლები აიკრძალა V ს-ის დასაწყისში, რომის იმპერიის დაცემამდე 72 წლის ადრე, როდესაც ბერმა ტელემაქოსმა, რომელიც გლადიატორთა ბრძოლაში ჩაერია, საკუთარი სიცოცხლის ფასად შეძლო მისი შეწყვეტა (См.: "Алмахий" [Электронный ресурс] // «Православная энциклопедия»: Электронная версия. http://www.pravenc.ru/text/114924.html).

ტელემაქოსი

ამ მოვლენამ აავსო იმპერატორ ჰონორიუსის მოთმინების ფიალა, რომელმაც გლადიატორული ბრძოლები ოფიციალურად აკრძალა. ამ აკრძალვის შემდეგ გლადიატორები მხოლოდ მხეცებს ებრძოდნენ. ჩვენს დრომდე ეს შერკინება კორიდას სახით შენარჩუნდა.

თეატრალური წარმოდგენები

სანახაობათა მეორე სახეობას წარმოადგენენ სხვადასხვა სახის თეატრალური წარმოდგენები. როგორც ცნობილია, თეატრის სამშობლოდ ითვლება საბერძნეთი. ანტიკური თეატრი (ბერძნ. Theatron – "სანახაობათა ადგილი, სანახაობა") ("Театр" [Электронный ресурс] // «Большой Энциклопедический словарь» на сайте Академик.ру. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/289382) იცნობდა დრამას, ტრაგედიას და კომედიას. რომის თეატრში წინა პლანზე წამოწეული იყო სანახაობრიობა. კლასიკური ტრაგედია გარდაისახა ყოველგვარი უბედურებების, ომების და სხვა კატაკლიზმების ჩვენებაში, სავალდებულო კატასტროფული ფინალით. ტრაგედიის მთავარი გმირი ყოველთვის იღუპებოდა. კომედიურ წარმოდგენებში მეფობდა ვნებათა ღელვა. აღვირახსნილი უზნეობის მწვერვალს თეატრალურ სცენაზე წარმოადგენდა გარყვნილება და უკუღმართობა.

რომის თეატრის ყველაზე გავრცელებულ ჟანრებს, რომელიც შემდეგ მემკვიდრეობად ბიზანტიასაც ერგო, გახდა: პირიქე - მხატვრული და მიმზიდველი სპექტაკლი მუსიკით, ცეკვებითა და ფეიერვერკებით, რომელიც უფრო ახლოს დგას ბალეტთან. ეს იყო თანამედროვე საესტრადო წარმოდგენების ძველი წინასახე; პანტომიმა - პლასტიკური და აკრობატული სცენები მითოლოგიურ სიუჟეტებზე; პალიატა - ე. წ. "მოსასხამის კომედია", რომელშიც მსახიობები თამაშობდნენ პალიუმებში (რაც ლათინურიდან თარგმანში ნიშნავს "მოსასხამს"); და ატელანა, რომელიც სარგებლობდა უდიდესი პოპულარობით. ეს იყო სახალხო კომედია მუდმივი ნიღბიანი ტიპაჟებით, ფარსი.

უნდა ითქვას, რომ თეატრალური წარმოდგენების გაფორმება დაყენებული იყო უმაღლეს დონეზე. ა. ფ. ლოსევი თავის ნაშრომში "Античная литература" ("ანტიკური ლიტერატურა") წერს: "აპულეოსი თავის რომანში გვაძლევს რომის პანტომიმა - ბალეტის ცოცხალ აღწერას. ამ აღწერიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ რომის თეატრში უმაღლეს დონეზე იყო აყვანილი სცენური გაფორმების ტექნიკა. ბრწყინვალე დეკორაციები, მდიდრული კოსტიუმები, ფონტანები სცენაზე, მუსიკა - ეს ყველაფერი წარმოადგენდა რომის სცენის აქსესუარს. მაგრამ პირველი საუკუნეების რომში თეატრალური სანახაობების იდეური შინაარსი არცთუ მაღალი იყო. წარმოდგენებში ჭარბობდა ეროტიკა, თეატრი მხოლოდ ართობდა მაყურებელს, და არ ზრდიდა. აპულეოსი თავის რომანში აჩვენებს პანტომიმა-ბალტეს "პარისის სამსჯავრო", რომელშიც ცეკვავს სამი ულამაზესი ღმერთქალი მათი მომხიბლავი ნიმფებით და ამურით - ლამაზმანი პარისით, რომელიც, დაუფიქრებლად, უეცრად აძლევს ვაშლს ვენერას, რომელიც მას ყველაზე ლამაზ ქალს შეჰპირდა" (Лосев А.Ф. Античная литература. Ч. 2. Рим. Гл. XVII. Послеклассическая литература. Поздняя Римская империя (II в. н.э.) // Greekroman.ru. Энциклопедия античной мифологии. http://library.greekroman.ru/crit/antlit01/ 15.htm#razdel42).

შეიძლება დავამატოთ მხოლოდ ის, რომ ყველა სპექტაკლი ეძღვნებოდა წარმართ ღმერთებს. მათი ქანდაკებები დადგმული იყო თეატრალურ ნაგებობებში. იმავე ტერტულიანის აღწერით, III ს-ის თეატრი წარმოადგენდა წარმართული ტაძრის ერთგვარ ფილიალს, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ტაძარში თუ წარმართ ღმერთებს აღევლინებოდა ლოცვა, თეატრში აჩვენებდნენ თვით "ღმერთების" ცხოვრებასა და თავგადასავლებს. სიუჟეტებს განსაკუთრებულ რეალისტურობას ანიჭებდა მსხვერპლშეწირვები, რომლებიც წინ უსწრებდა თეატრალურ სანახაობას.

დოღი

დასასრულ, სანახაობათა მესამე სახეობას წარმოადგენდა დოღი, ცხენების სრბოლა. ეკლესიის ცნობილი რუსი ისტორიკოსი პროფ. ა. პ. ლებედევი (1845-1908) წერს: "ისინი წარმოადგენდნენ ყველაზე უწყინარ გართობას წარმართულ გართობებს შორის. მაგრამ უმაღლესი ზნეობრიობის თვალსაზრისით არც ისე უზადოს" (Лебедев А.П. Церковно-исторические повествования общедоступного содержания и изложения: Из давних времён Христианской Церкви. Гл. 9. Публичные зрелища и голос древнехристианской Церкви по поводу них [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/ ?Istorija_Tserkvi/cerkovno-istoricheskie-povestvovanija-davnikh-vremen-khristianskojcerkvi=9#i5).

მკვლევართა აზრით, ცხენების სრბოლა არა მარტო მცირე ცოდვების მიზეზი ხდებოდა, როგორიცაა გაფანტულობა, ფუჭსიტყვაობა ან ბილწსიტყვაობა, არამედ ხშირად იწვევდა დამას, კამათს, ჩხუბსა და მკვლელობებსაც კი: "დოღის მომწყობნი იყოფოდნენ პარტიებად, ყოველმხრივ ცდილობდნენ პირველობა წაერთმიათ სხვა პარტიებისთვის, იყენებდნენ ინტრიგებს, ცდილობდნენ ყოველმხრივ ზიანი მიეყენებინათ მოწინააღმდეგე პარტიისთვის, ხალხში შეჰქონდათ დავა, განხეთქილება, მკვლელობები, სიკვდილიანობა, ერთი სიტყვით, - ისინი ზნეობრივად რყვნიდნენ საზოგადოებას, თუმცა არა ისე, როგორც გლადიატორული თამაშები და თეატრები" (იქვე).

სხვა ცნობილი ისტორიკოსი და აკადემიკოსი ფ. ი. უსპენსკი, ჩამოთვლის რა ბიზანტიის დედაქალაქის საზოგადოებრივ დაწესებულებებს, იპოდრომს "სრულიად საზოგადოებრივ დაწესებულებას" უწოდებს, ხოლო მასზე გამართულ თამაშობებს - კონსტანტინოპოლის მცხოვრებთა უსაყვარლეს გართობებს. იპოდრომი, რომელსაც საფუძველი რომის იმპერატორმა სეპტიმიუს სევეროსმა ჩაუყარა, საბოლოოდ აშენებულ იქნა კონსტანტინე დიდის დროს. მისი არქიტექტურის აღწერისას, ფ. ი. უსპენსკი აღნიშნავს, რომ ის შიდა გასასვლელებითა და დახურული გალერეებით შეერთებული იყო სამეფო დარბაზთან, რაც შესაძლებლობას აძლევდა იმპერატორს საცირკო სანახაობების დამსწრე ყოფილიყო ისე, რომ ხალხში არ გამოჩენილიყო. მეცნიერი მიიჩნევს, რომ იპოდრომს კონსტანტინოპოლში ხალხისთვის უნდა მიეცა იმდენი სანახაობა, რამდენსაც რომის Circus maximus-ი იძლეოდა.

არენა "ცირკუს მაქსიმუს" (Circus maximus)

"ეს მიზანი, - წერს. ფ. ი. უსპენსკი, - არა მარტო მიღწეულ იქნა, არამედ, შეიძლება ითქვას, რომ მან ყოველგვარ მოლოდინსაც გადააჭარბა, რამეთი კონსტანტინოპოლის დაწესებულებამ საკუთარ თავში მოახდინა არა მარტო სიამოვნებათა ცენტრალიზება, არამედ მიიზიდა მოსახლეობის პოლიტიკური და საეკლესიო ინტერესებიც კი და მიიღო არა მარტო ადგილობრივი, არამედ ზოგადიმპერიული მნიშვნელობა" (Успенский Ф.И. История Византийской империи. Т. 1. Период I (до 527 г.). Элементы образования византинизма. Гл. VIII. Константинополь. Мировое значение столицы Восточной империи. Епархия города. Ремесленные сословия. Димы. Образовательные учреждения [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Istorija_Tserkvi/istorija-vizantijskoj-imperii-tom1-uspenskij/2_8).

ამგვარად, იპოდრომზე, როგორც მეცნიერი აღნიშნავს, გართობების გარდა, უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური და საეკლესიო საკითხებიც წყდებოდა. იპოდრომი პირველად დაინგრა 1204 წელს, როდესაც ჯვაროსნებმა კონსტანტინოპოლი აიღეს, ხოლო საბოლოოდ XVI ს-ში ის მიწასთან გაასწორეს თურქებმა.

ეკლესიის წმიდა მამები და მოძღვრები გლადიატორულ თამაშობათა შესახებ

ახლა განვიხილოთ, თუ როგორი დამოკიდებულება ჰქონდათ ძველი ეკლესიის წმიდა მამებსა და მოძღვრებს გლადიატორული ბრძოლებისადმი. როგორი არგუმენტებით ცდილობდნენ ისინი შეეგონებინათ ქრისტიანები არ დასწრებოდნენ ამგვარ სანახაობებს?

ჯერ-ერთი, გლადიატორული თამაშები წარმოადგენდნენ კერპთაყვანისმცემლობას. ტერტულიანე, როდესაც ამ პოპულარული თამაშობის წარმოშობას განმარტავს, წერს, რომ მას ეწოდებოდა "ვალი", რადგან ძველ რომაელებს მიაჩნდათ, რომ ადამიანის სისხლის დაღვრით ისინი ვალს უხდიდნენ გარდაცვლილ წინაპრებს.

თავდაპირველად მიცვალებულთა დაკრძალვებზე ტყვეებს ან მონებს ჰკლავდნენ, მაგრამ შემდეგ ამისგან გასართობი თამაშობანი გამოიგონეს და საცოდავ მონებს ერთმანეთის მოკვლა აიძულეს. "ეს სანახაობა, რაც უფრო სასტიკი იყო, მით უფრო სიამოვნებდათ და უფრო მეტი გართობისთვის ადამიანებს საჯიჯგნად ველურ მხეცებს მიუგდებდნენ ხოლმე. ასე მოკლული ადამიანები გარდაცვლილ ნათესავთა საპატივცემოდ აღვლენილ მსხვერპლად მიაჩნდათ. მაგრამ მსხერპლი - ეს სხვა არა არის რა, თუ არა კერპთაყვანისმცემლობა", - წერს ტერტულიანე (Тертуллиан. О зрелищах. Гл. 12 [Электронный ресурс] // «The Tertullian Project»: Коллекция античных и современных материалов о ранне-христианском писателе Тертуллиане и его работах. URL: http://www.tertullian.org/russian/de_spectaculis_rus.htm).

წმ. კვიპრიანე კართაგენელი ასევე მიიჩნევდა, რომ "კერპთაყვანისმცემლობა დედაა ყოველგვარ გართობათა": "ქრისტიანები რომ მიიპყრონ, ის მათ მხედველობისა და სმენის სიტკბოებით იზიდავს. ... მზაკვარმა ეშმაკმა, რომელმაც იცის, რომ კერპთაყვანისმცემლობა თავისთავად ამაზრზენია, შეაერთა ის სანახაობებთან, რათა გართობების მეშვეობით შეაყვაროს ის ქრისტიანებს" (Святитель Киприан Карфагенский. Книга о зрелищах [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Kiprian_Karfagenskij/kniga-o-zrelishhax).

მეორეც, ამფითეატრში მისულ ადამიანს ეცვლებოდა ცნობიერება. შეუძლებელი იყო "უკეთურთა საკრებულოში" (ფსალმ. 1:1) ერთხელ მისულ ადამიანს საკუთარ თავში შეენარჩუნებინა ხატი ღმრთის და არ შთავარდნილიყო სულის ისეთ დამღუპველ მდგომარეობებში როგორიცაა: მრისხანება, მძვინვარება, გაღიზიანება, მტრობა, რომელთაც გმობს მოციქული პავლე (ეფეს. 4:31).

თვალსაჩინო მაგალითი იმისა, თუ როგორ ცვლიდა გლადიატორული ბრძოლები ადამიანის ცნობიერებასა და გულის განწყობას, წარმოადგენს ერთი ადამიანის ისტორია, რომელიც აღწერილია ნეტ. ავგუსტინეს "აღსარებაში". ეს იყო ვინმე ქრისტიანი, რომელიც რომში სამართლის შესასწავლად ჩავიდა. მეგობრებმა "მოფერებითი ძალადობით" ერთხელ ის ამფითეატრში წაიყვანეს, ის კი არწმუნებდა, რომ შეეძლოთ იქ მხოლოდ მისი სხეულის წაყვანა, მაგრამ არა სულისა, რადგან ის სანახაობაზე თვალებდახუჭული დაჯდებოდა, ანუ ფაქტობრივად იქ აღარ იქნებოდა.

ქრისტიანი ასეც მოიქცა. მაგრამ გახელებულმა კივილმა, რომელიც შებრძოლების კულმინაციურ მომენტში გაისმა, აიძულა იგი თვალები გაეხილა. ნეტ. ავგუსტინე წერს: "და სული მისი უფრო დაიკოდა, ვიდრე გლადიატორის სხეული, რომლის მზერაც მან მოისურვა; ის უფრო უბედური დაეცა, ვიდრე გლადიატორი, რომლის დაცემა ხალხის აღფრთოვანებას იწვევდა და მის ყურებში ისეთ ალიაქოთს იწვევდა, რომ თვალის გახელას აიძულებდა. ... როგორც კი ეს სისხლი დაინახა, ის უეცრად მძვინვარებით აღენთო და კი არ მოარიდა თავი, არამედ უფრო ჩააშტერდა, თვალებს არ აცილებდა ორთაბრძოლას; მისგან შეუმჩნევლად მძვინვარებდა, ტკბებოდა დანაშაულებრივი ორთაბრძოლით და სისხლიანი აღფრთოვანებით თვრებოდა. ის უკვე აღარ იყო ის თავდაპირველი ადამიანი, ამფითეატრში პირველად რომ მოვიდა, არამედ ერთ-ერთი ბრბოთაგანი, რომელიც მის მომყვან მეგობრებთან შეამხანაგებული მოვიდა. კიდევ რა შეიძლება ითქვას? ის უყურებდა, ყვიროდა, იწვოდა და ავლენდა დაუოკებელ სურვილს, რომელიც უკანვე ეწეოდა. ახლა ის არა მარტო დადიოდა სხვებთან ერთად, ვინც პირველად წაიყვანეს იგი ამფითეატრში, არამედ გადაამეტა კიდევაც მათ და გლადიატორთა სანახაობაზე უკვე სხვებიც მიჰყავდა" (Блаженный Аврелий Августин. Исповедь. Кн. 6. Гл. 8 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Avrelij_Avgustin/ispoved/6_8).

ის, რომ ამგვარი სანახაობები ადამიანს ასწავლიან სისასტიკეს, წმ. კვიპრიანე კართაგენელიც წერდა: "მაყურებელთა საამებლად ზოგიერთს ჰკლავენ სისხლიანი სანახაობით სისასტიკე რომ ისწავლონ, თითქოსდა ადამიანს საკუთარი დაუოკებლობა აკლდეს ეს რომ საჯაროდ არ ისწავლოს" (Святитель Киприан Карфагенский. Книга о зрелищах [Электронный ресурс] //Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Kiprian_Karfagenskij/kniga-o-zrelishhax).

წმ. იოანე ოქროპირი ამატებს, რომ ადამიანი, რომელიც ამგვარ სანახაობებზე დადის, სწავლობს არა მარტო სისასტიკეს, არამედ შეუბრალებლობას და არაადამიანურობას: "მათ (თამაშობებს) ყოველგვარი უწესობა თან სდევს, ხალხს ასწავლის ყოველთვის სასტიკი, შეუბრალებელი და არაადამიანური იყოს, ჩვევს ადამიანთა ტანჯვას უცქიროს, სისხლისღვრას, მხეცების გაშმაგებას, რასაც ვერაფერი აოკებს" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на 1-е Послание к Коринфянам. Беседа 12 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL:
http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_64/12).

როგორც ჯერ კიდევ ძველაღთქმისეული დროიდან არის ცნობილი, მკვლელობა - მომაკვდინებელი ცოდვაა. არანაკლებ მძიმე ცოდვაა მკვლელობაში თანამონაწილეობა. ქრისტიანისთვის ცოდვაა არა მარტო მკვლელობის მოსურვება, არამედ მკვლელობაზე დასწრებაც. წმ. თეოფილე ანტიოქიელი (II ს.) გვაფრთხილებს, რომ სისხლიანი სანახაობის მაყურებლები მკვლელობის თანამონაწილეები ხდებიან: "დაუშვებელია ვუყურებდეთ გლადიატორთა ბრძოლებს, რათა ჩვენც მკვლელობების მოწმეები და თანამონაწილეები არ გავხდეთ" (Святитель Феофил Антиохийский. Послание к Автолику. Кн. 3. Гл. 15 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Feofil_Antiohijskij/poslanie_k_avtoliku).

ეკლესიის კანონიკური დადგენილებები და გადმოცემები გლადიატორთა ბრძოლის შესახებ

ძველი ეკლესიის კანონიკური კრებული, წმ. მღვდელმოწამე იპოლიტე რომაელის "მოციქულთა გადმოცემა", რომელიც III ს-ეს განეკუთვნება ნათლობის საიდუმლოს მიღებას უკრძალავს ყველას, ვინც რამენაირად არის კავშირში გლადიატორულ ბრძოლებთან: "გლადიატორი ან ვინც გლადიატორებს ბრძოლას ასწავლის, ნადირობაში მყოფი მხეცთა შემპყრობი ან მონა, რომელიც გლადიატორულ შერკინებებში მონაწილეობს, ან დაცხრეს ამ საქმიანობიდან ან გაბრუნებულ იქნას" (Священномученик Ипполит Римский. Апостольское предание. Гл. 16. О делах и занятиях [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ippolit_Rimskij/Apostolskoe_predanie/). ანუ, ნათლისღება რომ მიიღოს და ქრისტიანი გახდეს, ყველა ამ პიროვნებამ უნდა მიატოვოს თავისი საძრახისი საქმიანობა.

ეკლესიის ამგვარი პოზიცია იმდენად მტკიცე და ცხადი იყო, რომ ასწლეულების განმავლობაში მას შეურყევლად იცავდნენ. 692 წელს ის კიდევ უფრო განმტკიცებულ იქნა კონსტანტინოპოლის ტრულის სამეფო (სვეტებიან) პალატებში შეკრებილი კრების მიერ (მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მას ასევე VI მსოფლიო კრება ეწოდება, რადგან ტრულის კრება განიხილება, როგორც VI მსოფლიო კრების გაგრძელება). მასზე მიღებული 102 კანონიდან ერთი, კერძოდ, 51-ე კანონი ეხება გლადიატორთა ბრძოლებს. კანონში ნათქვამია: "ეს წმინდა მსოფლიო კრება სრულიად კრძალავს ... მხეცურ სანახაობებს ... ხოლო ვინც ეს კანონი შეურაცხყოს ... კლერიკოსი დასიდან განიკვეთოს, ერისკაცი კი უზიარებელ იქნეს" («Правила Святого Вселенского Шестого Собора, Константинопольского». Правило 51. С. 371–372).

მართლმადიდებლური კანონების კომენტატორი, XII ს-ის ბიზანტიელი ისტორიკოსი იოანე ზონარა ამასთან დაკავშირებით წერს: "მხეცური სანახაობა და მხეცებზე დაგეშვა ძაღლებით ნადირობა ან სხვა რამე კი არ არის, რამეთუ ეს სანახაობა კი არა საქმიანობაა. დიდ ქალაქებში მხეცებს, ლომებს და დათვებს აჭმევდნენ და გარკვეულ დროს სანახაობებზე გამოჰყავდათ, შემდეგ მათ ზოგჯერ ხარებთან აბრძოლებდნენ, ხან კიდევ ადამიანებთან, ტყვეებთან, მაგალითად, ტუსაღებთან, და ამას მაყურებელთა საამებლად იქმოდნენ. სწორედ ამას კრძალავს კანონი, რადგან ეს ამხელს მაყურებელთა სისასტიკეს, რომელიც სხვების უბედურებით საკუთარ სიამტკბილობას ეძლევა" (იქვე. გვ. 372).

ეკლესიის წმიდა მამები და მოძღვრები თეატრალური წარმოდგენების შესახებ

წმიდა მამები განსაკუთრებული სიძლიერით ამხელდნენ სხვადასხვა თეატრალური სანახაობის: კომედიის, ტრაგედიის, პანტომიმის, ტანმოვარჯიშეთა ახირებულობების, ასევე საერო მუსიკის, ცეკვებისა და წვეულებების უსირცხვილობას, რომლებზეც ჩვენ ქვემოთ უფრო დეტალურად შევჩერდებით.

როდესაც თეატრში გამეფებულ უზნეობაზე მსჯელობს ტერტულიანი უდიდესი აღშფოთებით უწოდებს თავისი დროის სცენურ წარმოდგენებს "უსირცხვილობის ნამდვილ ბუნაგს, სადაც შეიძლება ისწავლო მხოლოდ ის, რაც საყოველთაოდ იგმობა" (Тертуллиан. О зрелищах. Гл. 17 [Электронный ресурс] // "The Tertullian Project":Коллекция античных и современных материалов о ранне-христианском писателе Тертуллиане и его работах. URL: http://www.tertullian.org/russian/ de_spectaculis_rus.htm).

ლაქტანციუსი ერთმანეთს ადარებს გლადიატორულ ბრძოლებსა და თეატრს და აღნიშნავს რა ადამიანის სულზე მათ დამღუპველ ზემოქმედებას, უფრო მავნედ თეატრს მიიჩნევს. "მე არ ვიცი, - წერს ის, - უფრო მეტად ხომ არ რყვნიან თეატრში. რადგან კომედიური წარმოდგენები გვიყვებიან ან ცოლების ღალატზე ან მეძავთა სიყვარულზე, და რაც უფრო მჭევრმეტყველურნი არიან მსახიობები ამ სისაძაგლეების წარმოჩენისას, მით უფრო ეხებიან ეს სიბილწენი ადამიანის გრძნობებს და ადვილად იმკვიდრებენ ადგილს მაყურებელთა მეხსიერებაში" (Лактанций. Божественные установления. Кн. VI. Об истинном служении Богу. Гл. 20. СПб.: Изд-во Олега Абышко, 2007. С. 416-417).

შემდეგ აპოლოგეტი შენიშნავს, რომ, რადგან ტრაგედიებში აჩვენებენ მკვლელობებსა და ღალატს, მსახიობები ახალგაზრდა თაობას ასწავლიან გარყვნილებას და მეძაობას; სანახაობათა შემდეგ კი მაყურებლები სახლებში უკვე გარყვნილი სულებით მიემართებიან. "ამრიგად, - ასკვნის ქრისტიანი მწერალი, - უნდა გავშორდეთ ყოველგვარ სანახაობას არა მარტო იმიტომ, რომ ჩვენს სულში, რომელიც გაწონასწორებული და მშვიდი უნდა იყოს, მათ არ დანერგონ მშფოთვარება, არამედ იმიტომაც, რათა მათგან მიღებული სიამოვნება არ გვაცთუნებდეს და არ განგვაშორებდეს ღმერთსა და კეთილ საქმეებს" (იქვე).

წმ. ბასილი დიდის მოსწრებული გამოთქმით, მისი დროის თეატრი - ეს იყო "გარყვნილების სასწავლებელი". დილიდან საღამომდე ადამიანები დიდ ქალაქებში უყურებენ ამ წარმოდგენებს და უსმენენ ვნებიან სიმღერებს, რომელთაგანაც ირყვნება სული. ასეთი ადამიანები უბედურებიც კი არიან, რადგან არ ზრუნავენ საკუთარ სულზე, არ სწავლობენ, არ ვაჭრობენ, არამედ დროს უქმობასა და მხიარულობაში ატარებენ, "არ იციან, რომ სანახაობა, რომელიც სავსეა მოურიდებელი სცენებით, მათზე დამსწრეთათვის წარმაოდგენს საზოგადოდ და სახალხოდ გამრყვნელ სასწავლებელს, და რომ თვით სალამურთა ხმა და ურცხვი სიმღერები, რომლებიც აღიბეჭდებიან მსმენელთა სულებში, სხვა არაფრისკენ გვიბიძგებს თუ არა მხოლოდ უწესივრობისკენ, იმისკენ, რათა მივბაძოთ მესალამურეთა და მებარბითეთ" (Святитель Василий Великий. Беседы на Шестоднев. Беседа 4. О собрании вод [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/?Vasilij_Velikij/besedy_na_shestodnev=4).

ერთ-ერთ თავის ეპისტოლეში წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი წერს, რომ ახალგაზრდა კაცი ვნებიან ადამიანებთან საუბრებსაც კი უნდა გაურბოდეს. ისინი აცთუნებენ წმიდა ყმაწვილებს და ბილწი საქმეებისკენ აქეზებენ, რათა გადასცენ მათ საკუთარი ვნებები, როგორც ინფექცია, და მით თვითვე არ გამოირჩენ თავიანთი ცოდვილიანობით მართალთა წინაშე. წმ. გრიგოლი, მოციქულ პავლეს სიტყვებზე დარყდნობით, რომ "უკეთური ურთიერთობანი ხრწნიან კეთილ ზნე-ჩვევებს" (1 კორ. 15:33), გვარიგებს ვუფრთხოდეთ ასეთ ადამიანებს და დავიცვათ შემდეგი წესი: "გეზიზღებოდეს უსირცხვილო სიმღერები, როგორსაც მღერიან თეატრებში, ზოოპარკებში, დოღზე; ზურგი აქციე ტანჯვის უსიამოვნო სანახაობებს, ცხოვრებისეულ ამაოებას, სიამოვნებათა ურჩხულს, გარყვნილ ადამიანთა ბილწ დარიგებებს, რომელთათვისაც მხოლოდ ერთია საძულველი - უბიწოება" (Святитель Григорий Богослов. Песнопения таинственные. Слово 58. Разные мысли: К Селевку // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Grigorij_Bogoslov/pesnopen/57_24). შემდეგ წმიდა მამა ასახელებს მსახიობთა ბიწიერებასა და გარყვნილებებს: ამაყობა საზოგადოებაში თავიანთი დამამცირებელი მდგომარეობის გამო, გარყვნილება, ხუმრობა, შეურაცხყოფების მოთმინება, საკუთარი ბუნების გარყვნა და ა. შ. ყოველივე ამისთვის, ანუ უსირცხვილო სიმღერებისთვის, ლექსებისთვის, ცეკვებისთვის, მრუში ბაკხანალიებისთვის მსახიობები იღებენ ანაზღაურებებს. "მათში ბატონობს სიცილი, ბუნება ეძლევა სამარცხვინო ვნებებს, აღძრავენ გემოთმოყვარების მრავალფეროვან ცეცხლს; ატარებენ სამარცხვინო სანახაობებსბ და საიდუმლოდ კი არ ეძლევიან ვნებებს, არამედ ცუდი დარიგებებისთვის ჯილდოსაც კი აწესებენ. შენ კი ზურგი აქციე ყოველივე ამას, გაექცეცი თვალების გამრყვნელ ყოველგვარ სანახაობას" (იქვე).

მაგრამ შესაძლო შემოპასუხებები, რომ ქრისტიანები ამაოდ უწესებენ ცენზურას და ტირანიას სანახაობებს და, რომ ღალატი და მრუშობა მომდინარეობენ არა თეატრიდან; და, რომ ცოლების მიერ ქმრების ღალატი, სხვისი ოჯახების დანგრევა და მრავალრიცხოვანი განქორწინებები, ანუ სიძვა-მრუშობანი, ახასიათებს არა მარტო თეატრალებს, არამედ მათაც, ვის ხელშიც არის ძალაუფლება. ამგვარ არგუმენტს წმ. იოანე ოქროპირი ასე პასუხობს: "ვინმე თუ ამხობს ყველაფერს და ამკვიდრებს სასტიკ ტირანიას, არის ის, ვინც თეატრში დადის. საზოგადოებისთვის მავნე ადამიანები სწორედ მათი რიგებიდან არიან, ვინც თეატრებში მოქმედებენ. ... მითხარი რის გამო ირღვევა ცოლ-ქმრული ერთგულება? განა თეატრის გამო არა? რის გამო იბილწება ქორწინების სარეცელი? განა ამ სანახაობების გამო არა? განა მათ გამო არაა, რომ ცოლები ვერ იტანენ ქმრებს? განა მათ გამო არაა, რომ ქმრებს სძულთ ცოლები? განა აქედან არ არიან უმრავლესობა მრუშებისა. მე რომ შემეზლოს ყველას სახელებით ჩამოთვლა, გიჩვენებდით, თუ ქმრების როგორი სიმრავლე დააშორა ცოლებს ამ სანახაობებმა; რამდენი აცდუნეს ამ მრუშებმა, რომელთაგანერთნი ცოლ-ქმრულ სარეცელს განაშორეს, ხოლო მეორეებს კი ქორწინებაზე ფიქრის საშუალებასაც არ აძლევენ. მაშ რა, - მეტყვი, - ნუთუ ყველა კანონი გავაუქმოთ? პირიქით, - მოვსპობთ რა ამ სანახაობებს, სწორედ უკანონობას ამოვძირკვავთ" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Матфея. Беседа 37 // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_51/37).

სხვა ჰომილიაში წმიდა მამა აღნიშნავს, "თუ რამდენ ადამიანს ხრწნის ეს გარყვნილი სანახაობები, როგორ კადნიერებას და უსირცხვილობას აჩვევენ ისინი მაყურებელს" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Матфея. Беседа 6 // Православная библиотека портала Азбука.ру. http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_51/37).  

მაყურებლებზე მსჯელობისას, წმ. იოანე სვამს კითხვას: "მაინც რა უპატიობაა აქო? - იკითხავ შენ. მაგრამ იმიტომაც ვგლოვობ, რომ შენ თავად ავად ხარ და თან არც კი იცი, რომ ავად ხარ და ექიმს არ ეძებ. მრუშობით სავსე ხარ და კითხულობ, მაინც რა უპატიობააო? თუ არ გსმენია ქრისტეს სიტყვები: "ყველამ ვინც ნდომით შეხედა ქალს, უკვე იმრუშა მასტან საკუთარ გულში" (მთ. 5:28)? და თუკი უსურვილოდ შევხედავო? - იტყვი შენ. მაგრამ ამაში როგორ დამარწმუნებ? ვინც თვალს კი არ არიდებს, არამედ ასეთი გულმოდგინებით უმზერს, ასეთი ცქერის მერე როგორ შეძლებს სუფთა დარჩეს? განა შენი სხეული ქვისაა? განა რკინისა? შენ ხორცით ხარ შემოსილი, ადამიანური ხორცით, რომელიც ჩალაზე უფრო იგზნება ლტოლვისგან" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседа против оставивших церковь и ушедших на конские ристалища и зрелища // Православная библиотека портала Азбука.ру. http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/o_zrelishah).

წმ. იოანე ოქროპირის სწავლებით, ქრისტიანისთვის დამახასიათებელი არ უნდა იყოს გართობა: "გამუდმებული სიცილი, გართობა და მხიარული ცხოვრება არ არის ჩვენი საქმე; ეს საქმეა მსახიობების და სამარცხვინო ქალების და ამ საქმეზე დადგენილი ადამიანებისა, მუქთახორებისა და მლიქვნელების, ვინც ზეცისათვის არ არის მოწოდებული, ვინც ზეციურ ქალაქში არ არის ჩაწერილი, ვისაც ამისთვის შესაფერისი იარაღი არ მოუმართავს, არამედ მათი, - ვინც თავი ეშმაკისთვის გადადო" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Матфея. Беседа 6 // Православная библиотека портала Азбука.ру. http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_51/37).

წმ. იოანე ოქროპირის აზრით, ქრისტიანი "უნდა იყოს წყნარი, თვინიერი, მგლოვიარე, მტირალი, შემუსვრილი", ანუ წმიდა (Святитель Иоанн Златоуст. Толкование на Послание к Ефесянам. Беседа 17 // Электронная библиотека Одинцовского благочиния. http://www.odinblago.ru/sv_otci/ioann_zlatoust/11_1/17).

სიცილთან დაკავშირებით ღირ. იოანე კიბისაღმწერელი აღნიშნავს: " თუკი სიბრძნისმოყვარებას არაფერი შეესატყვისება ისე, როგორც ტირილი, ასევე არაფერი უპირისპირდება მას სიცილისა მსგავსად", რადგან " უდროო და ცუდი სიცილი ზოგჯერ სიძვისაგან იშობა, ზოგჯერ კი - ქედმაღლობისაგან, როდესაც ვინმე შინაგანად ურცხვად იქებს თავს, ზოგჯერ მას დასვენება და შვება შობს" (Преподобный Иоанн Лествичник. Лествица, или Скрижали духовные. Слово 26. О рассуждении помыслов и страстей, и добродетелей // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Lestvichnik/lestvitsa-ili-skrizhali-dukhovnye/31).

ქრისტიანი მწერალი-ასკეტი, ღირ. ისააკ ასურელი, რომელიც VII ს-ში ცხოვრობდა, ასევე აკავშირებდა სიცილ-ხარხართან მრუშობის დემონს: "არაფერი ისე არ გვქმნის ჩვენ, ამქვეყნად მცხოვრებთა და მათ, ვინც მიცემულნი არიან ლოთობასა და სიძვას, წუთისოფლის თანამოზიარედ, და არაფერი ისე არ განგვაშორებს სიბრძნის საგანძურსა და ღმრთის საიდუმლოებათა შემეცნებას, როგორც სიცილ-ხარხარი და აზრების კადნიერი მოძალება. და ეს გახლავთ ბილწი დემონის საქმე" (Преподобный Исаак Сирин. Слова подвижнические. Слово 68. Об отречении от мира и о воздержании от вольного обращения с людьми [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Isaak_Sirin/slova-podvizhnicheskie/68).

წმ. იოანე ოქროპირის აზრით, თეატრი ზრდის საზოგადოებისთვის მავნე ადამიანებს: "მითხარი, საიდან გამოდიან გრძნეულნი? განა თეატრებიდან არ გამოდიან ისინი, რათა აღაშფოთონ განცხრომაში მყოფი ხალხი და მისცენ შემთხვევა მროკავთ, სარგებელი ნახონ მრავალი მღელვარებიდან და მრუში ქალებით დააბრკოლონ უმანკონი? საზოგადოებისთვის მავნე ადამიანები სწორედ მათი რიგებიდან არიან, ვინც თეატრებში მოქმედებენ. მათგან მომდინარეობენ მღელვარებანი და აჯანყებები, ადამიანები, ვინც ამ მროკავებთან იღებენ აღზრდას და გემოთმოყვარების გამო ყიდიან საკუთარ ხმას, რომელთა საქმიანობასაც ის შეადგენს, რომ იყვირონ და უმსგავსობები აკეთონ; სწორედ ისინი უმეტესად აღაშფოთებენ ხალხს, სწორედ ისინი იწვევენ შფოთს ქალაქებში, - იმიტომ, რომ განცხრომას მიცემული და ასეთი მანკიერებით აღზრდილი ახალგაზრდობა ყოველგვარ მხეცზე უმძვინვარესია (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Матфея. Беседа 37. [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL:http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_51/37).

ნეტარი ავგუსტინე ჰიპონიელი თავისი დროის თეატრალურ სანახაობებზე წერს, როგორც უაღმატებულესი ხარისხის უზნეობასა და სიბილწეზე: "ოდესაღაც, სიყმაწვილის ჭლებში, ჩვენც დავდიოდით მკრეხელურ სანახაობებზე, ვუცქერდით გადარეულებს, ვუსმენდით მომღერლებს, ვერთობოდით ბინძური თამაშობებით, რომლებიც აღევლინებოდა ღმერთებსა და ღმერთქალებს, ზეციერი ქალწულსა და ყოველთა დედას ბერეკინთიას. ამ უკანასკნელის სარეცელთან, მისი განბანვის დღესასწაულზე, გარყვნილი მსახიობები საჯაროდ მღეროდნენ ისეთ რამეს, რისი მოსმენაც არა თუ არ მართებდა ღმერთების, არამედ რომელიმე სენატორის ან საერთოდ რომელიმე პატიოსანი ადამიანის დედას, და თვით ამ მსახიობების დედებსაც კი" (Блаженный Аврелий Августин. О граде Божьем. Кн. 2. Гл. 4 [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Avrelij_Avgustin/o-grade-bozhem/2_4).  წმ. იოანე ოქროპირი ქრისტიანებს შეახსენებს, რომ მათ, როგორც ზეცის მოქალაქეებს, ათასობით სხვა ნეტარებანი გააჩნიათ, ბევრად უფრო უკეთესნი, ვიდრე თეატრია: "თუკი სიამოვნების მიღება გსურს, წადი ბაღში, მოჩუხჩუხე მდინარესთან და ტებებთან, უცქირე ყვავილებს და უსმინე ჭრიჭინების სიმღერას; მოინახულე მოწამეთა სამარხები, - აქ იპოვეი როგორც სიჯანსაღეს სხეულისა, ასევე სარგებელს სულისათვის და არაფერი გევნება; სინანულშიც არ ჩავარდები ამგვარი სიამოვნების შემდეგ, როგორც ეს იმ სანახაობების შემდეგ ხდება ხოლმე. შენ გაქვს სახლი, გყავს მეგობრები: ეს სიამოვნებანი, უმანკოებასთან ერთად, დიდ სარგებელსაც განიჭებენ. მართლაცდა, მითხარი, რა შეიძლება იყოს შვილებზე და ცოლზე უფრო სასიამოვნო იმისთვის, ვისაც სურს, უმანკოდ იცხოვროს? ამბობენ, რომ როდესაც ბარბაროსებმა ამ უსჯულო სანახაობებსა და უხამს სიამოვნებათა შესახებ გაიგეს, ფრიად ბრძნული სიტყვები წარმოსთქვეს: რომაელებმა ეს სიამოვნებანი იმიტომ მოიგონეს, რომ არ ჰყავდათ ცოლები და შვილებიო" (Святитель Иоанн Златоуст. Беседы на Евангелие от Матфея. Беседа 37. [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL:http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_51/37).

წმ. იოანე ოქროპირის სწავლებით, ქრისტიანს თეატრთან ისეთი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს, როგორც არარსებულ რამესთან: "მაშ, განა თეატრი უნდა მოვსპოთ? ჰოი, ეს რომ შეიძლებოდეს! თუ გნებავთ, თანახმა ვარ, მოვსპოთ და გავანადგუროთ იგი. თუმცა, მე ამას არ ვითხოვ. გააკეთეთ ისე, რომ როდესაც ის არსებობს, თქვენთვის თითქოსდა არარსებულად იქცეს. ამით უმეტეს ქებას დაიმსახურებთ, ვიდრე მისი განადგურებით" (იქვე).

თეატრი ძველ საბერძნეთში

ეკლესიის კანონიკური დადგენილებები და გადმოცემა თეატრის შესახებ

აღმოსავლეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის კანონთა ყველა კრებულში უპირველეს ადგილს იკავებს "წმიდა მოციქულთა კანონები". სამსახიობო პროფესიაზე პირველად მეტყველებს მოციქულთა მე-18 კანონი: "ვინც დაქორწინებულია მსახიობზე, ასეთი პირი ვერ გახდება ეპისკოპოსი, მღვდელი და დიაკონი, ვერც საერთოდ – სასულიერო დასის წევრი"  ("Правила Святых Апостолов". Правило 18 // "Правила Святых Вселенских Соборов с толкованиями". Ч. 1. Тутаев: Православное Братство святых князей Бориса и Глеба, 2001. С. 646).

"მოციქულთ გადმოცემაში" მსახიობი შედარებულია სამეძაო სახლის მფლობელს, სკულპტორს, რომელიც გამოსახავს კერპებს, მწვრთნელს, გლადიატორს, წარმართ მოგვს. ძველი ეკლესიის ამ კანონიკურ კრებულში ნათქვამია:  "თუ ეკლესიისკენ პირს იზამს მომღერალი, მსახიობი კაცი ან ქალი, რაინდი, გლადიატორი, სპორტული შეჯიბრების მონაწილე, მწვრთნელი, ოლიმპიური თამაშების მონაწილე, ფლეიტაზე დამკვრელი, მექნარე, მებარბითე, მოთამაშე,  მედუქნე, ან დაცხრეს მისი საქმიანობიდან ან უკან გაბრუნდეს"   (Священномученик Ипполит Римский. Апостольское предание. Глава 16. О делах и занятиях [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ippolit_Rimskij/Apostolskoe_predanie/). ანუ, რომ მიიღოს ნათლობა და გახდეს ქრისტიანი, მსახიობმა თავისი პროფესია უნდა დატოვოს.

ამ თემაზე ყველაზე ძველი კრებითი დადგენილება, რომელსაც მართლმადიდებლური ეკლესიის კანონებში ვპოულობთ, მიმართულია სანახაობათა ორგანიზატორების და მათში მონაწილეების, ანუ მსახიობების წინააღმდეგ, რომლებთანაც ასევე გათანაბრებულნი არიან ცხენზე მრბოლელებიც. ელვირას 306 წლის ადგილობრივმა კრებამ, რომელიც თანამედროვე ესპანეთის ტერიტორიაზე იყო, თავისი 62-ე კანონით დააწესა: "Chariot racers or pantomimes must first renounce their profession and promise not to resume it before they may become Christians. If they fail to keep this promise, they shall be expelled from the church" (The Council of Elvira, ca. 306 [Электронный ресурс]. URL: http://faculty.cua.edu/pennington/Canon%20Law/ElviraCanons.htm) ("სანამ ქრისტიანი გახდებოდეს, ცხენზე მრბოლელებმა ან პანტომიმის მსახიობებმა ჯერ უნდა დატოვონ თავიანთი პროფესია და პირობა დადონ, რომ ამიერიდან მას აღარასოდეს დაუბრუნდებიან; ხოლო თუ თავიანთ პირობას დაარღვევენ, განიკვეთონ ეკლესიიდან. რუს. თარგმ. – "აპოკ". რედ.).

ამ კრებიდან რვა წლის შემდეგ, 314 წელს, იმპერატორ კონსტანტინე დიდის განკარგულებით სამხრეთ საფრანგეთში მოწვეულ არელატის კრებაზე, მე-5 კანონით ასევე აეკრძალათ ქრისტიანთ გახდნენ მსახიობები (იხ.: "Арелатские Соборы" [Электронный ресурс] // "Православная энциклопедия": Электронная версия. URL: http://www.pravenc.ru/text/75892.html).

შემდგომ მოწვეულ კრებებზე სანახაობებთან და გართობებთან დაკავშირებული კანონები კიდევ უფრო გამკაცრდა. ასე, მაგალითად, 419 წელს კართაგენის კრებამ თავისი მე-18 (15) კანონით განსაზღვრა: "მღვდელთა შვილები საერო სანახაობაში ნურც მონაწილეობას მიიღებენ, ნურც სანახავად წავლენ. ეს ყველა ქრისტიანს ექადაგება ყოველთვის, რომ, სადაც გმობა იყოს, იქ არ უნდა მივიდნენ" (Священноисповедник Никодим (Милаш). Правила святого Поместного Собора Карфагенского. Правило 18 / "Правила Поместных Соборов с толкованиями" [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL:http://azbyka.ru/otechnik/Nikodim_Milash/pravila-pomestnyh-soborov-s-tolkovanijami/ #0_181).

ამავე კრების 74-ე (63) კანონში ნათქვამია: "უნდა ვითხოვოთ ისიც, რომ თუ ვინმე მსახიობთა დასის წევრი გაქრისტიანებას მოისურვებს და თავდაპირველი ბიწისგან განთავისუფლდება, არავინ უნდა აიძულოს ის, რომ დაუბრუნდეს თავის ძველ ხელობას".

ეპისკოპოსი ნიკოდიმოსი (მილაში) განმარტავს: "მოცემული განწესებით კართაგენის მამები თავიანთ დელეგატებს შეახსენებენ იშუამდგომლონ იმპერატორთან იმგვარი კანონის გამოცემის შესახებ, რომელიც აკრძალავს თეატრალურ საქმიანობას იძულებით დაუბრუნონ ის პირები, რომლები ქრისტიანობისკენ მოექცნენ, მიიღეს ნათლისღება და ადრინდელი სიბილწისგან თავის უბიწოდ დაცვა სურთ" (იქვე).

მეორე მხრივ, კართაგენის 55-ე (45) კანონი განსაზღვრავს: "თუ მომღერლებმა, მსახიობებმა და სხვა ასეთი სახის პირებმა, როგორც განდგომილებმა, მოინანიონ და ღვთის მადლით მოექცნენ, მათ ნუ ეტყვიან უარს შეწყალებაზე" (იქვე. კანონი 55-ე).

VI მსოფლიო კრების 51-ე კანონი ბრძანებს: "ეს წმინდა მსოფლიო კრება სრულიად კრძალავს სამასხარაო სანახაობებსა და გასართობებს, აგრეთვე მხეცურ სანახაობებსა და მათზე როკვას. ხოლო ვინც ეს კანონი შეურაცხყოს და რომელიმე ამ აკრძალულ გასართობს მიეცეს: კლერიკოსი დასიდან დაემხოს, ერისკაცი კი საეკლესიო თანაზიარობიდან განიკვეთოს" ("Правила Святого Вселенского Шестого Собора, Константинопольского". Правило 51. С. 371–372).

ამავე კრების 62-ე კანონი განსაზღვრავს: "ასევე ვკრძალავთ მამაკაცთა და დედაკაცთა მიერ ცეკვებსა და წესების აღსრულებას წართმართულ ჩვეულებების თანახმად - ელინთა ცრუ ღმერთების პატივსაცემად - როგორც უცხოს და შეუფერებელს ქრისტიანული ცხოვრებისათვის და განვაჩინებთ: არც მამაკაცმა შეიმოსოს დედაკაცის სამოსელი და არც დედაკაცმა - მამკაცისათვის განკუთვნილი; არავინ ატაროს კომიკური, სატირიკული ან ტრაგიკული ნიღაბი" (იქვე. Правило 62. С. 398).

წმიდა მამები სახლში გამართულ სანახაობათა და გართობათა შესახებ

ჩვენს ნაშრომში არ შეგვეძლო არ მოგვეხსენიებინა სახლში გამართულ წვეულებათა შესახებ, სადაც ილევა ბევრი ღვინო, იღვრება მუსიკა და ეწყობა ცეკვები, რომლებსაც ასევე გააჩნიათ კავშირი სანახაობებთან, და წმიდა მამათა დამოკიდებულებაზე მსგავს გართობათადმი.

საერთოდ გართობებისადმი მიდრეკილება, წმიდა მამების სწავლების მიხედვით, მოწმობს იმაზე, რომ ადამიანი მიდის ფართე და იოლი გზით, რომელზეც სულის ცხონება შეუძლებელია. ამას ადასტურებს წმ. ეფრემ ასურელის სიტყვები იმის შესახებ, რომ "სიძვა, უწმინდურება, აღვირახსნილობა, კერპთმსახურება, ჯადოქრობა, მტრობა, შუღლი, შური, რისხვა, აშლილობა, მწვალებლობა, სიძულვილი, მკვლელობა, მემთვრალეობა, ღორმუცელობა და სხვა მისთანანი..." (გალატ. 5:19-21), - ეს არის სიარული ფართე გზით. მისი მსგავსია უჯერო სიცილი, მოწოდებებით მიმართვები, გართობები, საკრავები, ცეკვები, განბანვები, მდიდრული ტანისამოსი, ძვირადღირებული საღამოები, ტაშისკვრა და ჭორები, უდარდელი სიმღერები, რბილი საწოლები, სხვადასხვა საძინებლები, ნაყროვანება, ძმათა სიძულვილი და, რაც ყველაზე უარესია, სინანულის არქონა და დავიწყება იმისა, რომ მოგვიწევს სიკვდილი" (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Труд 40. Слово на Второе Пришествие Господа нашего Иисуса Христа // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Efrem_Sirin/tvorenia/40).

ამავე პოზიციას იზიარებს წმ. იოანე ოქროპირი. აი როგორ განმარტებას აძლევს ის მაცხოვრის სიტყვებს იგავიდან "მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ", რომ "ჩვენსა და თქვენს შორის დევს დიდი უფსკრული". წმ. იოანე ოქროპირის თქმით, სათნოებასა და ბიწიერებას შორის არსებობს უზარმაზარი უფსკრული და დიდი განსხვავება: "უკანასკნელი ვრცელია და ფართო, პირველი კი - ვიწრო და საჭირველი; ფუფუნება ვრცელი და ფართოა, სიღარიბე და გაჭირვება კი - ვიწრო და ძნელი. ამიტომ, როგორც ეს გზებია ურთიერთსაპირისპირო - ერთი ვიწრო და ძნელი გზით მიდის, უბიწოებას იცავს, უპირატესობას უანგარობას ანიჭებს და ქედმაღლობა სძულს, მეორე კი ვრცელსა და ფართო გზაზე სვლას ეშურება, ლოთობასა და მხიარულებას ეძლევა, ფულისადმი უგუნურ ლტოლვას განიცდის, დამღუპველი სანახაობებისგან თავს არ იკავებს, ანუ სხვაობა მათ შორის დიდია! - სასჯელისა და ჯილდოს მიგების დროსაც სხვაობა ასეთივე დიდი აღმოჩნდება" (წმ. იოანე ოქროპირი. "შვიდი სიტყვა ლაზარეს შესახებ. მეშვიდე სიტყვა". შრომები. ტ. XV. თბილისი 2017 წ. გვ. 237-238. იხ. ასევე: Святитель Иоанн Златоуст. Семь слов о Лазаре. Слово 7 // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/o_lazare/#1_7).

ამგვარად, როგორც ღირ. ეფრემ ასურელი, ასევე წმ. იოანე ოქროპირი ვრცელ გზას უპირველეს ყოვლისა უკავშირებენ ბიწიერებათა მრავალფეროვნებას. ამასთან იოანე ოქროპირი ხაზს უსვამს, რომ მათთვის, ვინც ვრცელი და ვიწრო გზით მიდიან, მისაგებელიც განსხვავებული იქნება.

თავის ჰომილიაში "მემთვრალეთა შესახებ" წმ. ბასილი დიდი გმობს ვნებიან სიმღერებსა და ცეკვებს მათი მრუშობისთვის, ამასთან ის იმოწმებს მაცხოვრის სიტყვებს: "ყველამ, ვინც ნდომით შეხედა ქალს, უკვე იმრუშა მასთან საკუთარ გულში" (მათე 5:28). "მითხარი, - კითხულობს წმიდა მამა, - ნუთუ იცინი და ტკბები სამარცხვინო სიამტკბილობით, როდესაც გლოვა და ოხვრა გმართებდა იმის გამო, რაც გელის? უარყოფ ფსალმუნს და გალობებს, რომლებიც გისწავლია და მათ სანაცვლოდ მღერი გარყვნილ სიმღერებს. ამოძრავებ ფეხებს და გიჟივით ხტუნაობ, ცეკვავ ურცხვად, როდესაც შენი მუხლების მოყრა გმართებდა სინანულისა და თაყვანისცემისთვის?" (Святитель Василий Великий. Беседы. Беседа 14. На упивающихся // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Vasilij_Velikij/Besedi/14).

შემდეგ წმ. ბასილი დიდი ამბობს, რომ საჭიროა ვიგლოვდეთ არა მარტო იმ ქალებს, რომლებიც ხორციელად სცოდავენ, ანუ იმას, რომ ქალწულები კარგავენ ქალწულობას, ხოლო ქალები - უბიწოებას, არამედ ისინიც, ვინც, მართალია, აიცილეს ხორციელი ცოდვა, მაგრამ გახრწნეს საკუთარი სული. მამაკაცთა შესახებ კი ამატებს, რომ თუკი, მაცხოვრის თქმით, შემთხვევითი შეხვედრები და მზერაც კი საშიშია, რადგან ეთანაბრება მრუშობას, რამდენად საშიშია გასართობი ღონისძიებები, რომლებზეც შეიძლება ნახო მოურიდებელი, მთვრალი ქალები, ვნებიან სიმღერებს რომ მღერიან და მაცთუნებლად ცეკვავენ. "რას იტყვიან, - აგრძელებს წმიდა მამა, - რითი გაიმართლებენ თავს ისინი, ვინც ასეთ სანახაობებზე უამრავ ბოროტებას იგროვებს თავზე? ხომ არ იტყვიან იმას, რომ ყოველივე ამას უმზერდნენ ვნებათა გასაღვივებლად? მაშ, უფლის გარდაუვალი განსაზღვრებით, ისინი დაისჯებიან როგორც მემრუშენი" (იქვე).

თავის სულიერ შვილს (ქალიშვილს) წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ურჩევს: "ნუ იჩქარებს წასვლას ქორწილში ან დაბადების დღეზე, სადაც არის ლოთობა, ცეკვა, სიცილი და გულის ამრევი მიმზიდველობა. როგორც მზის სხივი ალღობს სანთელს, ისევე აუძლურებს ეს ყოველივე უბიწოთ" (Святитель Григорий Богослов. Песнопения таинственные. Слово 58. Разные мысли: Советы Олимпиаде [Электронный ресурс] // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Grigorij_Bogoslov/pesnopen/57_24).

წმ. იოანე ოქროპირი არ მართლებს ცეკვას ქორწილშიც კი: "რადგან ქორწილი სანახაობა როდია. ის - საიდუმლოა და უდიდეს საგანთა სახე. შენ თუ მის წინაშე არ გერიდება, მაშინ, იმისი მაინც მოგერიდოს, ვის სახესაც ის წარმოადგენს. "ეს საიდუმლო, - ამბობს მოციქული, - დიდია; ვამბობ ქრისტესთვის და ეკლესიისა" (ძვ. ქართ.: "საიდუმლოჲ ესე დიდ არს; ხოლო მე ვიტყჳ ქრისტესთჳს და ეკლესიისა") (ეფეს. 5:32). მაგრამ შესაძლოა თქვა, რა იქნება, თუ არც ქალიშვილები იცეკვებენ და არც ქალები, მაშ ვინღა იცეკვებს? არავინ. რა აუცილებლობაა - ცეკვა? ეს მხოლოდ ელინთა საიდუმლოებებისთვის არის შესაფერისი, ჩვენს საიდუმლოებებში კი სუფევს მდუმარება და კეთილსახოვნობა, სათნოება, ღვთისმოშიშება, მოკრძალება და თავშეკავება" (Святитель Иоанн Златоуст. Толкование на Послание к Колоссянам. Гл. 12 // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/tolk_69/12).

წმიდა მამა გვირჩევს მოვაშოროთ ბავშვები ათასგვარ სანახაობებს და უზნეო სიმღერებს: "ისინი უნდა მოვაშოროთ არა მარტო სანახაობებს, არამედ მაცთუნებელ და გარყვნილ სიმღერათა მოსმენას, რათა მათი სულები არ შეცდნენ. ნუ ვატარებთ მათ თეატრებში, წვეულებებზე და გასართობებში. არამედ დავიცვათ ისინი ქალწულებზე მეტად, რომლებიც იმალებიან საკუთარ სახლებში. ჩვეულებისამებრ, ისე არაფერი ამშვენებს ყმაწვილის ასკას, როგორც უბიწოების გვირგვინ და ის, რომ დაქორწინდეს წმიდად და ყოველგვარი გარყვნილების გარეშე" (Святитель Иоанн Златоуст. Пять слов об Анне. Слово 1 // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Ioann_Zlatoust/ob_Anne).

წმ. ამბროსი მედიოლანელი ასეთ რჩევას აძლევს ქალწულთ: "რას იტყვით, წმიდანო დედანო? ხედავთ, რა უნდა ასწავლოთ და რას უნდა განარიდოთ თქვენი ქალიშვილები? ცეკვავს გარყვნილის ქალიშვილი (გულისხმობს ჰეროდიადას ქალიშვილს - ავტ.). ხოლო უბიწო და უზადო (დედა) თავის ქალიშვილს სათნოებებში უნდა წვრთნიდეს და არა ცეკვა-თამაშებში" (Святитель Амвросий Медиоланский. О девственницах: В 3-х кн. Кн. 3 // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Amvrosij_Mediolanskij/o-devstve-i-brake/3).

იყენებს რა მოციქულ პავლეს მისიონერულ ხერხს, წმ. ამბროსი ლაპარაკობს იმის შესახებ, რომ, რაოდენ მოკრძალებულიც იყოს ადამიანი, გარყვნილი როკვის სცთური მაინც დიდია და მაყურებელი შეიძლება დაცემამდე მიიყვანოს. "სიხარული, - განმარტავს იგი, - მყარად უნდა უთანხმდებოდეს გონებას და არ ექცეოდეს საქორწილო მუსიკისა და უწესივრო ღრეობების გავლენის ქვეშ, რადგან მოკრძალება არ არის უსაფრთხო და აშკარაა საცთური იქ, სადაც მხიარულებას თან ახლავს უზომო როკვა და ღრიანცელი. მე ვისურვებ, რომ ღმრთის ქალწულები (ანუ ისინი, ვინც გადაწყვიტა უბიწოების დაცვა - ავტ.) შორს იყვნენ ყოველივე ამისგან. "ვინმე თუ როკავს, - თქვა ერთმა წარმართმა მწერალმა, - მხოლოდ მთვრალი ან უგონო"; და თუკი, წარმართული სიბრძნის სწავლებითაც კი ცეკვის მიზეზი მთვრალობა ან უგონობაა, რატომ უნდა უგულებელვყოთ წმიდა წერილიდან აღებული მაგალითები? კერძოდ ის, რომ იოანე, ქრისტეს წინამორბედი, მოცეკვავე დედაკაცის სურვილით იქნა მოკლულ, რაც ნათელი დადასტურებაა იმისა, რომ ცეკვით გატაცება უფრო მავნეა, ვიდრე უკეთური მრისხანების უგუნურება" (იქვე).

ღირ. ეფრემ ასურელი უდიდეს ყურადღებას უთმობდა ზნეობრივ სწავლებებს. სწორედ ქადაგებებში იხსნება მისი სულიერი ძალა და ორატორული ნიჭი. "ო, ეშმაკის უბოროტესო გამოგონებავ! - როგორ დახვეწილად აბამს ის და აცთუნებს ყოველს და არწმუნებს სიკეთის ნაცვლად აკეთოს ბოროტება! დღეს, თითქოსდა გალობენ ფსალმუნთ, როგორც ღმერთმა ბრძანა, დილით კი დიდი მონდომებით როკვენ, როგორც ასწავლა მათ სატანამ. დღეს უარყოფენ სატანას, ხვალ კი მას მისდევენ. დღეს უერთდებიან ქრისტეს, ხვალ კი განუდგებიან მას, უარყოფენ და შეურაცხყოფენ კიდეც. დღეს ქრისტიანები არიან, ხვალ კი წარმართები; დღეს ღვთისმოსავები არიან, ხვალ კი უკეთურები; დღეს ქრისტეს ერთგული მონები არიან, ხვალ კი განდგომილები და მტრები" (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Труд 72. О том, что христиане не должны предаваться забавам // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Efrem_Sirin/tvorenia/40 (дата обращения).

იმოწმებს რა მაცხოვრის სიტყვებს იმის შესახებ, რომ "არავის ძალუძს ორი ბატონის მონობა" (მათე 6:24), ღირ. ეფრემ ასურელი ქრისტიანებს არიგებს არ ჩავარდნენ ცთომილებაში, რადგან შეუძლებელია ერთდროულად ემსახურო ღმერთსაც და მამონასაც, შეუძლებელია ემსახურო ღმერთს და ამავდროულად ეცეკვო ეშმაკს. ღმრთის ხატად შექმნილმა ადამიანმა არ უნდა შეურაცხყოს ღმრთის ეს ხატი, არამედ როგორც ქრისტეს მხედარმა ღირსეულად ატაროს იგი და ღირსეულად ემსახუროს ქრისტეს. "ისე ნუ იზამ, - აგრძელებს ღირსი მამა, - დღეს ანგელოზებთან ერთად იგალობო, ხვალ დილით კი დემონებთან ერთად იცეკვო; დღეს საღმრთო საკითხავებს უსმინო, როგორც ქრისტესმოყვარემ, ხვალ დილით კი ჰანგებს ჩამოჰკრა როგორც დამნაშავემ და ქრისტეს მოძულემ; დღეს შეინანო საკუთარი ცოდვები, ხვალ დილით კი იცეკვო საკუთარი თავის წარსაწყმედად; დღეს იმარხულო და თავი შეიკავო, ხვალ დილით კი მიეცე ლოთობას და აქა-იქ ბარბაცით ყველას დასაცინი გახდე. ... შეუძლებელია, ძმანო, ზოგჯერ ქრისტიანი იყო და ზოგჯერ წარმართი" (იქვე).

ღირ. ეფრემ ასურელი გვაძლევს პრაქტიკულ რჩევებს იმის შესახებ, თუ როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს ქრისტიანს სანახაობათა და წვეულებათადმი. ზედმეტი რიტორიკული ფორმების გარეშე, მას მარტივად გადაჰყავს მსჯელობა პრაქტიკულ კალაპოტში, და ამბობს: "გეტყვი, როგორ ხდება ადამიანი სრულყოფილი სინანულით, რათა, მეთოდის გაგების შემდეგ, უკვე აღარ იყოს შენთვის საპატიო უჯერო საქციელი. მაშ ისმინე ... სიძვას ინანიებ? განიკითხე და დაგმე ყოველგვარი სიძვა, რადგან მისით არის ნაშობი ნებისმიერი გარყვნილება. მოერიდე სიცილს, ხუმრობებს, ბილწსიტყვაობებს, მუცელღმერთობას - ეს სიძვის გზაა. ... უგუნურებას ინანიებ? მაშ, არა მარტო სანახაობებს განერიდე, არამედ ყველგან განეშორე სოცილს და ყოველგვარ საერო გასართობს, რათა მათ და მსგავსმა საგნებმა არ გაიძულონ ადრინდელთან დაბრუნება. ... მცირედმორწმუნოებას ინანიებ? მაშ, განეშორე ყოველგვარ სახალხო წვეულებებს" (Преподобный Ефрем Сирин. Творения. Труд 89. О покаянии // Православная библиотека портала Азбука.ру. URL: http://azbyka.ru/otechnik/Efrem_Sirin/tvorenia/40 (дата обращения: 16.03.2015).

გაგრძელება იქნება.